100 Χρόνια ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

[babaduma]

Αρχοντικά-φαντάσματα

Εκτός των ανατολικών τειχών από τα τέλη του 19ου αιώνα μια συνοικία απλώθηκε στις όχθες των δαντελωτών ακρογιαλιών του Θερμαϊκού. Στη Συνοικία των Εξοχών ή Πύργων η ζωή κυλούσε σαν παραμύθι και σήμερα μόνο μερικά αρχοντόσπιτα απομένουν να τη θυμίζουν. Μερικά από αυτά κινδυνεύουν άμεσα να καταρρεύσουν. Η γνωριμία με την ιστορία τους είναι μια καλή αρχή για να μην τα αφήσουμε έρμαια της φθοράς του χρόνου.
Προσπαθώ να συνθέσω την εικόνα αυτής της μαγευτικής συνοικίας, η συνέχεια της οποίας χάθηκε για πάντα. Πάνω στην Όλγας υπάρχουν πλέον ελάχιστα συνεχή κομμάτια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής αλλά και διάσπαρτα που είναι καθήκον του Δήμου να τα προφυλάξει πάση θυσία. Όποιος σήμερα στέκει έκθαμβος μπροστά σε κτίρια όπως η Κάζα Μπιάνκα ή το Λαογραφικό Μουσείο ή και λιγότερο εμφανή, όπως αυτό στη συμβολή των οδών Αλεξανδρείας και Χατζηκώστα σε σχέδια του Αστέριου Πηγαδά που κατοικείται ακόμα, σίγουρα εύχεται να βρεθεί τρόπος να σωθούν και αυτά που βρίσκονται σήμερα στα όρια της κατάρρευσης, με οποιοδήποτε δυνατό τρόπο και τίμημα.
Όλα τα αρχοντικά που έχουν μπει στην παρακάτω λίστα έχουν κριθεί διατηρητέα, μερικά ανήκουν στο δημόσιο, μερικά όχι. Όλα κινδυνεύουν άμεσα.

1. Βίλα Χιρς, Λεωφ. Βασ. Όλγας 144

Αρχιτέκτων: Πιέρο Αριγκόνι
Xρήσεις: Γκεστάπο και Sipo S.D. (ένωση της Γερμανικής Αστυνομίας και της "Υπηρεσίας Ασφαλείας", (1940-44), Πρώην Α΄ Αστυνομικό Τμήμα από την εποχή του εμφυλίου, εποχιακό κατάστημα χριστουγεννιάτικων μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 80, σήμερα ακατοίκητη.
Ιδιοκτήτες: Βρίσκονται στη Γαλλία και είναι κληρονόμοι του αρχικού ιδιοκτήτη.
Ιστορία: Κατασκευάστηκε το 1911, σύμφωνα με την ημερομηνία που βρίσκουμε στο αλεξικέραυνο της στέγης, (1900 κατ΄άλλους) κατά παραγγελία του Μπενί Φερναντέζ σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πιέρο Αριγκόνι (έργα του μεταξύ άλλων η Casa Bianca και Έπαυλη Μεχμέτ Καπαντζή-σημερινό Μ.Ι.Ε.Τ., το Ιπποκράτειο, το Λοιμωδών κ.ά.). Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο με απόφαση του 1985. Περισσότερα για την βίλα Χιρς εδώ

2. Βίλα Τζεμποργά , Λεωφ. Βασ. Όλγας 20, πρώην Ιταλικό Προξενείο

Αρχιτέκτων: Ξενοφών Παιονίδης
Xρήσεις: Οικία Τζεμποργά, Οικία Έβελμαν, Οικία Σαλέμ, Ιταλικό προξενείο μέχρι το 1978, σήμερα ακατοίκητη.
Ιδιοκτήτες: Ιταλικό Κράτος
Ιστορία: Η έπαυλη χτίστηκε από τον σημαντικότερο αρχιτέκτονα της ορθόδοξης κοινότητας της πόλης, τον Ξενοφώντα Παιονίδη, το 1878, κατά παραγγελία του πλούσιου εβραίου εμπόρου γαλλικής υπηκοότητας, Τζεμποργά. Το 1886 αγοράζεται από την Άννα, κόρη του Ζορζ Έβελμαν ή Όλμαν, ελβετικής υπηκοότητας. Το 1894 αγοράζεται από τον πιο γνωστό δικηγόρο της πόλης και εξέχον μέλος της Εβραϊκής Κοινότητας, δικηγόρο, Εμμανουέλ Ραφαήλ Σαλέμ. Η οικογένεια Σαλέμ ανήκει στο μεγάλο κύμα των εβραίων εξόριστων από την Ισπανία και τις καθολικές χώρες που κατά δεκάδες χιλιάδες συρρέουν στην Θεσσαλονίκη, τους λεγόμενους Σεφαραδίτες. Στις αρχές του αιώνα μισθώνεται από την Ιταλική κυβέρνηση, η οποία το αγοράζει το 1924, από τον πλέον κάτοικο Παρισιού, Ε. Σαλέμ. Η έπαυλη αναπτύσσεται σε 3 ορόφους στο κέντρο ενός ανθόκηπου που έχει μετατραπεί σήμερα σε ζούγκλα και θεωρείται χαρακτηριστικό παράδειγμα του νεομπαρόκ εκλεκτικισμού που κυριαρχεί τότε στην πόλη. Από το 1915 και για πολλά χρόνια στεγάζεται εκεί το Ιταλικό Προξενείο της πόλης. Μετά το σεισμό του 1978 εγκαταλείπεται παρόλο που το κτίριο δεν παρουσιάζει στατικές βλάβες. Το προξενείο μεταφέρεται στο κτιριακό συγκρότήμα των ιταλικών Monopoli di Stato και του Ιταλικού Ινστιτούτου που κατασκευάζεται μετά την κατεδάφιση της Βίλας Ιντας επί της οδού Φλέμινγκ (πρώην Οδός Μιζραχή) με Όλγας. Το 1984 πραγματοποιούνται μερικές εργασίες συντήρησης και έκτοτε παραμένει σε εγκατάλειψη. Σήμερα εμφανίζονται ελπίδες για την αποκατάστασή του.

3. Chateau mon Bonheur, Λεωφ. Βασ. Όλγας 110

Αρχιτέκτων: Φρεντερίκ Σαρνό
Xρήσεις: Οικία Ντιράν Αμπτουλάχ, οικία Δημήτρη Ιωαννίδη, οικοτροφείο Εκπαιδευτηρίων Σχινά, Σώμα Προσκόπων, ακατοίκητο
Ιδιοκτήτες: Εξ αδιαιρέτου στο Ιωαννίδειο ίδρυμα, αλλά και σε ιδιώτες και σε άλλα σωματεία φιλανθρωπικού χαρακτήρα.
Ιστορία: Το «Chateau Mon Bonheur», το κτίριο µε το ροµαντικό όνοµα και τα χαρακτηριστικά κόκκινα τούβλα, σχεδιάστηκε από τον Φρέντερικ Σαρνό. Παρήκµασε παραδοµένο στα χέρια ιδιοκτητών που δεν συµφώνησαν ποτέ για τη χρήση του. Στην ουσία µιλάµε για δύο κτίρια, που όταν πρωτοκατασκευάστηκαν ήταν το ένα κατοικία του ιδιοκτήτη και το άλλο καφέ, µε τραπεζάκια στο πεζοδρόµιο. πρόκειται για αξιόλογο δείγμα της εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής κτισμένο γύρω στο 1895 από τον μάστορα Γιάννη Σάγια σε σχέδια του Γάλλου αρχιτέκτονα Σαρνό. Αποτελείται από δύο οικήματα με εντυπωσιακές εξωτερικές όψεις και επάλξεις ενετικού ρυθμού. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο με υπουργική απόφαση του 1984. Σύμφωνα με την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, το κυρίως κτίσμα έχει δεχθεί μεταγενέστερες προσθήκες, αλλά είναι δυνατή η επαναφορά του στην αρχική του μορφή. Το δεύτερο κτίσμα διατηρεί ένα μόνο τμήμα του, δεδομένου ότι από το υπόλοιπο σώζεται μόνο η βάση.

4. Βίλα Γιοσέφ Μοντιάνο, Λεωφ. Βασ. Όλγας 5

Αρχιτέκτων: άγνωστος
Xρήσεις: οικία Μοντιάνο, οικία Μόλχο, κατάλυμα 15-22 προσφυγικών οικογενειών (1946-58), πρώην Παράρτημα Α΄ Γυμνασίου Αρρένων, σήμερα ακατοίκητο
Ιδιοκτήτες: Περιήλθε στο ελληνικό Δημόσιο μεταπολεμικά σαν ιδιοκτησία εχθρικού κράτους και αργότερα δόθηκε κάποιο ποσοστό (περίπου 33%) σε διάφορους κληρονόμους της οικογένειας. Αγοράστηκε εκ νέου από το Δημόσιο και σήμερα μόνο το 9,25% ανήκει στους Ε. Γιακουέλ, Μ. Νααρ και Τ. Μεναχέμ)
Ιστορία: Το οικόπεδο αγοράστηκε το 1899 από τον Ιωσήφ Ισαάκ Μοντιάνο και βρισκόταν στο νούμερο 48 της οδού Αλλατίνι (Allatini Degrimeni). Καταρχάς κτίστηκε ένα μεταξουργείο στην ανατολική πλευρά του οικοπέδου και αργότερα η διώροφη έπαυλη των 15 δωματίων και των 3 σοφάδων. Οι Μοντιάνο ήταν εβραίοι ιταλικής καταγωγής που διακινούσαν μαζί με την οικογένεια Αλλατίνι όλο σχεδόν το εμπόριο των δημητριακών, κουκουλιών, δερμάτων κ.ά. Μερίδια της ιδιοκτησίας άλλαζαν συνέχεια χέρια μέχρι τον αφανισμό των εβραίων απ΄τους Ναζί. Το 1960 κατεδαφίζεται το κτίριο του μεταξουργείου και ένα γυάλινο θερμοκήπιο που υπήρχε πίσω, όπως και ο τοίχος που το διαχώριζε από το διπλανό κτίριο του μετέπειτα Γυμνασίου Αρρένων και χρησιμοποιείται μέχρι το σεισμό του 1978 σαν παράρτημά του. Η Εφορία Μνημείων και Αρχαιοτήτων απαγόρεψε την κατεδάφισή του με απόφαση του 1979 χαρακτηρίζοντάς το ως διατηρητέο. Σήμερα παραμένει εγκαταλειμμένο και ένα μέρος της στέγης του έχει ήδη καταρρεύσει, χωρίς κανείς να κάνει ποτέ κάποια προσπάθεια αποκατάστασής του, παρόλο που το διπλανό κτίριο που περιήλθε νόμιμα στο δημόσιο το 1928, αποκαταστάθηκε πλήρως. Δηλώσεις του Δήμου Θεσσαλονίκης όμως δίνουν ελπίδες για τη διάσωσή του.

5. Οικία Μπεμβενίστε, Παρασκευοπούλου, Κωνσταντινίδη και Δελφών

Αρχιτέκτων: Άγνωστος
Χρήσεις: Oικία Σερβέτ Χανούμ, οικία μισθωμένη σε ιδιώτες, κατάλυμα προσφυγικών οικογενειών, σήμερα ακατοίκητη.
Ιδιοκτησία: Ρ. Μπεμβενίστε και Ε. Παπαπαϊσίδου
Ιστορία:Η ανέγερσή του πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1907-1919, ως ιδιοκτησία της Σερβέτ Χανούμ, συζύγου του Τεφήκ Εφέντη, διευθυντή Ιδιωτικής σχολής Ντονμέδων. Στην περιοχή αυτή, όπου βρίσκεται και το Νέο Τζαμί (Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο), κατοικούσε η πλειοψηφία των Ντονμέδων της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο μισθώθηκε σε εβραϊκές οικογένειες και το 1925 καταλήφθηκε από την Υπηρεσία Διαχείρισης Ανταλλάξιμων μουσουλμανικών περιουσιών. Τότε στο κτίριο κατοικούσαν περίπου 20 πρόσφυγες. Το 1927 η αντίστοιχη υπηρεσία της Εθνικής Τράπεζας το πουλά στο σημερινό της ιδιοκτήτη Σιντώ Λάου Μπεμβενίστε, ενώ το ¼ της οικίας πωλείται στον Σιντώ Γιουδά Ρεβάχ το 1942 και ακολούθως το 1955 στον σημερινό συνιδιοκτήτη Στέφανο Παπαϊσίδη. Περιλαμβάνει μια κατοικία δυο ορόφων και δυο καταστήματα, ενώ ο κάθε όροφος είναι διαμορφωμένος σε ένα διαμέρισμα. Οι σεισμοί δεν επηρέασαν τη στατικότητά του και προκάλεσαν μόνο εξωτερικές φθορές. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 1984, αλλά η τύχη του παραμένει άγνωστη.

6. Kατάληψη Libertatia, Λεωφόρος Στρατού 19 και Σαρανταπόρου 38

Αρχιτέκτων: Άγνωστος
Iδιοκτήτες: Σχολάζουσα ιδιοκτησία Δημοσίου.
Χρήσεις: Οικία Χαζιζ Νιχάλ Ναζιφέ,ακατοίκητη από το 1978, σήμερα Κατάληψη αναρχικών.
Ιστορία: Στο τέλος του 19ου αιώνα στην Ανατολική περιοχή της Θεσσαλονίκης είχε διαμορφωθεί μια ακόμα Λεωφόρος παράλληλη με αυτήν των εξοχών. Πρόκειται για τη Λεωφόρο Στρατοπέδου, την παλιά χαραγμένη Λεωφόρο Στρατού που ξεκινούσε από την Πλατεία Συντριβανίου και περνούσε μπροστά από το στρατόπεδο (σημερινό Γ’ Σώμα Στρατού). Τα λιγοστά αρχοντικά εκεί ήταν επίσης περιτριγυρισμένα από τεράστιους καταπράσινους κήπους και κοιτούσαν προς τη θάλασσα από τη Β.Α. πλευρά του δρόμου. Από αυτές τις επαύλεις σώζεται σήμερα μόνο μια. Η Χαζίζ Νιχάλ Ναζιφέ, μουσουλμανοεβραία και γόνος αριστοκρατικής οικογένειας (κόρη του Απντουλάχ Αχμέτ Ραχήμ και της κόρης του Δαυίδ Σαλέμ, της γνωστής εβραϊκής οικογένειας) κατοικούσε αρχικά σε μια έπαυλη που κτίστηκε από τον πρώτο της σύζυγο, Σουκρή Μπέη, απέναντι από το Γαλλικό Σχολείο (κάηκε το 1967 και στη θέση του κτίστηκε το σημερινό Lycee). Η έπαυλη πουλήθηκε το 1938 και δεν υπάρχει πια. Μετά το θάνατό του, λίγα χρόνια μετά το γάμο τους, το 1899, ξαναπαντρεύεται τον εισαγγελέα της Θεσ/νικης, Μουσταφά Εφέντη, που για χάρη της χτίζει την βίλα του αριθμού 19. Καταρχάς κτίζεται το τριώροφο κτίριο με πρόσωπο στη Λεωφόρο Στρατού. Η πτέρυγα που «βλέπει» στην οδό Σαραντοπόρου με καταχωρημένη διεύθυνση τον αριθμό 38, κτίστηκε το 1912 ως ξεχωριστή κατοικία, για λόγους που δεν γνωρίζουμε, υπό την επίβλεψη του Βούλγαρου Μαστόρ Γιοβάνος. Μεταξύ 1935-36 λόγω οικονομικών προβλημάτων η ιδιοκτήτρια ενοικιάζει χώρους της αυλής σε εβραϊκές, ελληνικές και ιταλικές οικογένειες, ενώ μετά το θάνατό της, το 1941, τα δυο οικήματα ελλείψει κληρονόμων περιέρχονται στο δημόσιο και κατοικούνται από διάφορους μισθωτές. Οι σεισμοί του 1978 προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο πρώτο τριώροφο κτίριο που κρίθηκε κατεδαφιστέο, αλλά όχι και αυτό επί της Σαρανταπόρου. Ευτυχώς χάρη στην απόφαση του 1982 και το χαρακτηρισμό του ως έργο τέχνης η απόφαση ανακλήθηκε αλλά καμιά εργασία αποκατάστασης δεν έγινε.

7. Συναγωγή της Ιτάλια Γιασάν, Βελισαρίου 48

Αρχιτέκτων:΄Άγνωστος Χρήσεις: Οικία Νεφούς, Σχολή «Ιωσήφ Ισαάκ Νισσήμ» και συναγωγή «Ιτάλια Γιασάν» (1917-1941), γερμανική επίταξη (941-45) 12ο Δημοτικό Σχολείο (1945-1974), Δραματική Σχολή Κ.Θ.Β.Ε. (1974-1983), σήμερα ακατοίκητο.
Ιδιοκτησία: Ανδρέα Παράσχου από το 1972.
Ιστορία: Κτίστηκε την περίοδο 1907-1908 σαν κατοικία των αδελφών Λέιζερ και Ιακώβ Νεφούς ή Νεφούση αλλά το 1930 βγήκε σε πλειστηριασμό λόγω χρεών και πέρασε στην ιδιοκτησία του εμπόρου Αθανάσιου Βήκα που το πούλησε την επόμενη χρονιά στην ισραηλιτική κοινότητα. Εκεί στεγάζεται μέχρι το 1941 η Σχολή Νισσήμ, της οποίας το αρχικό κτίριο, Τσιμισκή με Καρόλου Ντηλ, είχε καταστραφεί από τη μεγάλη πυρκαγιά το 1917. Ποικιλία αρχιτεκτονικών στοιχείων συνυπάρχουν στο κτίριο, από κλασικά, αναγεννησιακά, πρωτο-μπαρόκ και ντόπιας λαϊκής αρχιτεκτονικής αλλά και στοιχεία Αρτ Νουβό.Το 1982 εκδόθηκε έκθεση επικίνδυνου κτίσματος και επισημάνθηκε η αναγκαιότητα εκπόνησης μελέτης αποκατάστασης διαφόρων βλαβών από το σεισμό αλλά και από τη φθορά του χρόνου. Έκτοτε καμιά ενέργεια δεν έχει δρομολογηθεί και το υπέροχο αυτό κτίριο ρημάζει κλειστό και ερειπωμένο.

8. Ορφανοτροφείο «Καρόλου Αλλατίνι», Παρασκευοπούλου 3 και Σπάρτης γωνία

Αρχιτέκτων:΄Αγνωστος
Χρήσεις: Οικία Πρακίτα, Ορφανοτροφείο Αλλατίνι, 11ο Δημοτικό σχολείο, σήμερα ακατοίκητο
Ιδιοκτησία: Ανδρέα Παράσχου από το 1974
Ιστορία: Αποτελεί το μοναδικό κτίριο που απέμεινε από τα ελάχιστα που ήταν κτισμένα στην οδό Κερίμ Εφέντη, αργότερα Όθωνος και σήμερα Παρασκευοπούλου. Κτίστηκε γύρω στα 1896 και οι πρώτοι γνωστοί ιδιοκτήτες που αναφέρονται στα 1900 είναι οι αδελφές Αναστασία, Χρυσή και Ελένη, κόρες του Θανάση Πρακίτα ή Πρακίτσα που το κληρονομούν από το θείο τους Γιώργο, παντοπώλη. Στο οικόπεδο υπήρχε και δεύτερο οίκημα που λειτουργούσε σαν παντοπωλείο αλλά κατεδαφίστηκε μα την διάνοιξη του δρόμου. Το 1903 αγοράζεται από τον Σέρβο Αβδουραχμάν Χατζή Μπεκήρ που το 1917, μετά την πυρκαγιά και την καταστροφή των εγκαταστάσεων του ορφανοτροφείου Καρόλου Αλλατίνι (που ιδρύθηκε το 1910). Το 1929 η Ισραηλιτική κοινότητα το αγοράζει και η λειτουργία του ορφανοτροφείου συνεχίζεται μέχρι το 1943 οπότε και οι τελευταίοι τρόφιμοι (50 ορφανά και 6 άτομα προσωπικού) εκτοπίζονται από τους Γερμανούς στα στρατόπεδα της Πολωνίας και θανατώνονται στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς. Από το 1945 στεγάζει άπορες εβραϊκές οικογένειες που σώθηκαν από το Ολοκαύτωμα. Το 1972 εγκαθίσταται εκεί το 11ο Δημοτικό σχολείο και το κτίριο περνά στην ιδιοκτησία του Ανδρέα Παράσχου.

9. Οικία Κεχαγιά, Καλλιγά 11- 13

Αρχιτέκτων: ΄Άγνωστος
Ιδιοκτησία: Ηρακλή Κεχαγιά
Χρήσεις: Ιδιωτική κατοικία
Ιστορία: Κτίριο του 1900, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του εκλεκτικισμού της Θεσ/νίκης, παρουσιάζει αξιόλογα στοιχεία στην πρόσοψη (καμπύλα, θυρώματα, μικρούς εξώστες, ξύλινα κουφώματα) και ενδιαφέρουσα κάτοψη και θεωρείται αξιόλογο δείγμα της αρχιτεκτονικής τάσης που χρησιμοποιεί στοιχεία από τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Κεντρική Ευρώπης. Πρόκειται για μια διώροφη οικοδομή με ημιυπόγειο που αποτελείται από δύο δίδυμες κατοικίες με αρχιτεκτονικά στοιχεία από τον κλασικισμό και την αναγέννηση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξώστες, με χαρακτηριστικά φουρούσια, οι σιδεριές τους καθώς και το κιγκλίδωμα του αυλόγυρου. Σήμερα κατοικείται ένα τμήμα του κτιρίου, ενώ το υπόλοιπο έχει αφεθεί στην τύχη του.

10. Οικία αστική, Βαφοπούλου 17

Αρχιτέκτων: ΄Αγνωστος
Χρήσεις: Κατοικία
Ιδιοκτησία: Δημοσίου
Ιστορία: Το διώροφο κτίριο αποτελεί δείγμα μεγαλοαστικής κατοικίας με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά, μορφολογικά και ιστορικά στοιχεία όπως αυτή διαμορφώθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Λεωφ. Βασιλίσσης Όλγας. Το κτίριο αποτελεί επίσης σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, εφόσον στην οδό Βαφοπούλου είναι το μοναδικό δείγμα μεσοπολεμικής κατοικίας του 20. Κρίθηκε διατηρητέο με απόφαση του 2009, αλλά καμμιά προσπάθεια διατήρησής του δεν έχει γίνει.

Κατεδαφίσεις διατηρητέων
Το πρόβλημα είναι ότι πολλά από αυτά τα κτίρια είναι ιδιωτικά, σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας για τη διατήρησή τους. Μένει λοιπόν να κινηθεί το κράτος και να δώσει κίνητρα στους ιδιώτες για να προβούν στην αποκατάσταση των διατηρητέων, είτε πρέπει να προβεί το κράτος σε ανταλλαγή οικοπέδων έτσι ώστε να αποτελούν πια δημόσια περιουσία. Πλέον όμως το πρόβλημα αδυναμίας διατήρησής τους υπάρχει και σε δημόσια κτίρια. Για παράδειγμα η αντιδημαρχία αστικού σχεδιασμού προχώρησε πριν λίγους μήνες στην ολοκληρωτική κατεδάφιση ενός διατηρητέου κτιρίου στην οδού Θεοφίλου 18 και ο Αντιδήμαρχος κ. Κουράκης δήλωνε: «Δυστυχώς οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς δεν παίρνουν μέτρα για τη διάσωση των διατηρητέων, δεν δίνουν οικονομικά κίνητρα στους ιδιοκτήτες τους. Έχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση της κακοδαιμονίας αλλά και της αδιαφορίας της δημόσιας διοίκησης». Η αντιδημαρχία άρχισε την καταγραφή των ετοιμόρροπων κτιρίων της Άνω Πόλης, ώστε μέχρι το τέλος του έτους να κατεδαφιστούν. «Είτε είναι διατηρητέα είτε όχι, είτε ανήκουν στο δημόσιο είτε σε ιδιώτες, εφόσον έχουμε εκθέσεις επικινδυνότητας, θα τις υλοποιήσουμε, διότι δεν επιτρέπεται να έχουμε μόνιμα σε κίνδυνο ζωές ανθρώπων». Αυτό βέβαια ανοίγει το δρόμο για την κατεδάφιση και των προαναφερθέντων κτιρίων μια που λεφτά δεν υπάρχουν. Θεωρητικά ο νόμος υποχρεώνει τον ιδιοκτήτη και το Δημόσιο να τα διατηρήσει πάση θυσία. Θεωρητικά απαγορεύεται να χτιστεί οτιδήποτε στη θέση τους σε περίπτωση κατάρρευσής τους που δεν θα είναι παρόμοιας αρχιτεκτονικής ή δεν θα έχει λάβει έγκριση από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων. Θεωρητικά η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων παρακολουθεί τα κτίρια αυτά και απαγορεύει στον οποιοδήποτε να κάνει επεμβάσεις χωρίς έγκριση, ενώ έχει δικαίωμα με το νόμο περί διατηρητέων να επιβάλλει στον ιδιοκτήτη εργασίες για την αποκατάσταση των φθορών του χρόνου. Σε περίπτωση αδυναμίας του μπορεί ακόμα να απαιτήσει την υποχρεωτική πώλησή του στο Δημόσιο. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ. Πρακτικά τίποτα από αυτά δεν γίνεται, η Εφορία αδυνατεί να ελέγξει την κατάσταση των 400 περίπου διατηρητέων στην πόλη, περιορίζεται σε συστάσεις ή και στο τίποτα. Πρακτικά μερικά εξαφανίστηκαν χωρις πολλές λοβιτούρες, για μερικά άρθηκε η απόφαση που τα έκρινε διατηρητέα, με συνοπτικές διαδικασίες, και στη θέση τους υψώθηκαν άχρηστα τερατουργήματα (όπως αυτό στη Βας. Όλγας 116 και Βικοπούλου).

Υπάρχει ελπίδα;
Oι λύσεις που μπορούν να βρεθούν για τη διατήρηση της κληρονομιάς της πόλης υπάρχουν ακόμα και σε καρούς οικονομικής κρίσης, κυρίως μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Ελαφρύνσεις που θα μπορούσαν να θεσμοθετηθούν για τους ιδιοκτήτες των διατηρητέων είναι:
1. Μηδενική επιβάρυνση κάθε οικοδομικής άδειας που εκδίδεται για την ενίσχυση της αποκατάστασης των διατηρητέων και δωρεάν εκπόνηση μελετών αποκατάστασης από τις υπηρεσίες του Δήμου.
2. Προσφορά ποσοστού γης από κάθε οικόπεδο της περαστικής ζώνης που εντάσσεται στο σχέδιο πόλης, ώστε η Πολιτεία να το ανταλλάσσει με ίσης αξίας διατηρητέα, αφού λεφτά δεν υπάρχουν ούτε στον κρατικό κορβανά.
3. Χορήγηση άτοκων δανείων με μεγάλο χρόνο αποπληρωμής.
4. Ένταξη της ανάπλασης προσόψεων και στεγών των διατηρητέων σε ευρωπαϊκά προγράμματα, αλλά και των περιβαλλόντων χώρων στα πράσινα προγράμματα (όπως έγινε με το κτίριο της Αναγεννήσεως).

Πηγή: Αρχοντικά-φαντάσματα | Parallaxi

Για μιαν αρχιτεκτονική και όχι μόνο περιήγηση στην πόλη και την ιστορία της, δείτε εδώ:

THESSALONIKI 's ARCHITECTURAL HERITAGE | Radamanth | Fotki.com, photo and video sharing made easy.

 

[makisg]

μικρός θυμάμαι ότι οι γονείς μου μας πήγαιναν τους καλοκαιρινούς μήνες στο γκρίν πάρκ (αν θυμάμαι καλά το όνομα) που βρισκόταν κάπου εκεί που είναι σήμερα το άγαλμα του Κ.Καραμανλή στη παραλία ή λίγο πιο κοντά στο Βασιλικό Θέατρο.
Baba, μήπως υπάρχει καμιά φωτό???

 

[chrisbd]

baba ευχαριστούμε πολύ για τις φωτό και τις πληροφορίες των παλιών αρχοντικών...Υπάρχει τίποτε ανάλογο για την άνω πόλη όπου θυμάμαι πολλά παλιά σπίτια ;; Δηλαδή φωτο και καταγραφή των κτιρίων που θάπρεπε να διασωθούν;;

 

[NOSTIMON HMAP]

baba ευχαριστούμε πολύ για τις φωτό και τις πληροφορίες των παλιών αρχοντικών...Υπάρχει τίποτε ανάλογο για την άνω πόλη όπου θυμάμαι πολλά παλιά σπίτια ;; Δηλαδή φωτο και καταγραφή των κτιρίων που θάπρεπε να διασωθούν;;

Όλα είναι καταγεγραμμένα από την Εφορεία νεωτέρων, το θέμα είναι πώς θα διασωθούν, όταν κινδυνεύουν είτε από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες (εγκατάλειψη με σκοπό την κατάρρευση και ανοικοδόμηση νέου και ...σύγχρονου ή από τους περίοικους (κατά λάθος πυρπόληση για αποφυγή εγκατάστασης ή χρήση τους από περιθωριακούς και αλλοδαπούς).
Βλέποντας και τις διάφορες φωτό και αυτές του babaduma σκέφτομαι ποιοι κάνανε περισσότερη ζημιά σε κτήρια εμείς ή οι Αμερικάνοι με τη βόμβα στη Χιροσίμα. Τουλάχιστον εκεί έμεινε λευκός καμβάς να σχεδιάσουν από την αρχή.

 

[babaduma]

Ο χάρτης της πόλης

Το στολίδι της Δυτικής εισόδου

Είναι εκεί για να υποδέχεται όσους έρχονται στην πόλη μας από τα δυτικά ή για να ξεπροβοδίζει αντίστοιχα αυτούς που φεύγουν. Είναι εντυπωσιακό και μοναδικό. Είναι από τα κτίρια που τα βλέπεις μια φορά και σου αρκεί για να θυμάσαι κάποιες από τις λεπτομέρειές τους αλλά και το που βρίσκονται. Είναι το κτίριο που συνηθίζω να το λέω «ζαχαρωτό». Κι αν ακόμη δεν κατάλαβες σε ποιο αναφέρομαι, είμαι σίγουρη πως αν σου ζητήσω να βρεις ένα ροζ κτίριο στη Θεσσαλονίκη, θα μου πεις αυτό μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα.
Πρόκειται για την έπαυλη Πετρίδη, το νεοκλασικό κτίριο που βρίσκεται επί της οδού Αναγεννήσεως και για την ακρίβεια στον αριθμό 10. Χτίστηκε στα 1896 αλλά κατ΄άλλους στις αρχές του 20ου αιώνα και βρίσκεται στην περιοχή του Κήπου των Πριγκήπων (Μπες Τσινάρ) που ιδρύθηκε το 1867 με στόχο να γίνει μια περιοχή αναψυχής όπου θα συγκεντρώνεται κόσμος και διάφορες ορχήστρες θα τον ψυχαγωγούν.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως βουλγαρικό προξενείο και μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αγοράστηκε από την οικογένεια Πετρίδη στην οποία ανήκε ως το 1969. Πριν από περίπου 20 χρόνια κρίθηκε διατηρητέο και περιήλθε στην κυριότητα του δήμου Θεσσαλονίκης. Το 1984 με Υπουργική απόφαση χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία. Ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας "Θεσσαλονίκη '97" το συμπεριέλαβε σε πρόγραμμα βελτίωσης, αλλά δεν έγινε η συντήρησή του. Από τότε που έπαψε να χρησιμοποιείται ως κατοικία, στέγασε ένα γραφείο μεταφορών, χρησίμευσε ως αποθήκη και έγινε κατάλυμα αστέγων. Τα τελευταία χρόνια δυστυχώς έχει αφεθεί στην τύχη του.
Το κτίριο αποτελεί ένα δείγμα της Art Nouveau αρχιτεκτονικής με πολλά καμπύλα στηθαία και πολλές, ανάγλυφες κυρίως διακοσμήσεις. Αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο, όροφο και σοφίτα. Από το 2006 ξεκίνησαν οι εργασίες συντήρησής του, αλλά σταμάτησαν απότομα το 2009 λόγω προβλημάτων στη ροή της χρηματοδότησης από το υπουργείο Πολιτισμού, αν και ήδη η αποκατάσταση και ανακαίνισή του είχε σχεδόν ολοκληρωθεί με συνολικό κόστος 1,3 εκατ. ευρώ. Έκτοτε, το κτίριο φθείρεται άδικα από το χρόνο, χωρίς να έχει αποφασιστεί η χρήση του, αν και η αρχική πρόθεση ήταν να γίνει Μουσείο Φωτογραφίας και Αφίσας, αλλά πλέον κανείς δεν ξέρει τι κατάληξη θα έχει και πως θα αξιοποιηθεί και κρύβεται πίσω από σύρματα και λαμαρίνες.

Ωστόσο, στις ευχάριστες ειδήσεις των ημερών ανήκει η έγκριση από το δημοτικό συμβούλιο εργολαβίας ύψους 14.000 ευρώ προκειμένου να ολοκληρωθούν οι εργασίες ανάδειξης του εκπληκτικού εσωτερικού διάκοσμου. «Το έργο είχε σκαλώσει για χρόνια σε διαδικασίες από τις οποίες ο δήμος ήταν δύσκολο να απεμπλακεί. Τελικώς και έπειτα από επίμονες προσπάθειες, κηρύξαμε έκπτωτο τον εργολάβο και προχωράμε να ολοκληρώσουμε τις εργασίες που είχαν απομείνει μισές, προκειμένου να παραδώσουμε το κτίριο προς χρήση», τονίζει στον Αγγελιοφόρο της Κυριακής ο αντιδήμαρχος Αστικού Σχεδιασμού, Πολεοδομίας και Δικτύων, Ανδρέας Κουράκης.
Θα κλείσω με έναν προβληματισμό. Άραγε είναι χειρότερη η ολοκληρωτική εγκατάλειψη της έπαυλης Χιρς στη Βασ. Όλγας ή η αδιαφορία για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης της έπαυλης Πετρίδη… Προσωπικά το θέαμα και των δύο με θλίβει. Απλά η ομορφιά της έπαυλης Πετρίδη με κάνει να ξεχνάω τη θλίψη μου…

Η έπαυλη πριν την αναστήλωσή της το 2003

Κλασική ομορφιά

Αν κυκλοφορείς συχνά στο κέντρο της πόλης είναι αδύνατο να μην το έχεις προσέξει και απίθανο να μην έχεις πιει έναν καφέ (τουλάχιστον) στο cafe-bar του. Αν πάλι δεν κυκλοφορείς τόσο συχνά στο κέντρο είναι και πάλι αδύνατο να μην το έχεις προσέξει γιατί πολύ απλά είναι ένα από τα κτίρια της πόλης που επιβάλλονται στο χώρο με την ομορφιά τους και σε προκαλούν να τα παρατηρήσεις.
Αναφέρομαι στο Excelsior Hotel που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Κομνηνών. Το εντυπωσιακό νεοκλασικό κτίριο, στο οποίο στεγάζεται χτίστηκε το 1924, λίγο μετά δηλαδή από τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης και σχεδόν όλο το κέντρο της. Το 2008 ανακαινίστηκε εξ ολοκλήρου, διατηρώντας βεβαίως την παραδοσιακή του πρόσοψη και σήμα κατατεθέν του. Αυτό το πολυτελές ξενοδοχείο στη Θεσσαλονίκη αποτελούσε το όνειρο μιας οικογένειας με μακροχρόνια παράδοση στη πολυτελή φιλοξενία. Στην οικογένεια Τορνιβούκα στην οποία ανήκουν άλλα 2 καταπληκτικά ξενοδοχεία της Μακεδονίας: το Eagles Palace Hotel & Spa και το υπερσύγχρονο City Hotel.

Η επιβλητική πρόσοψη με τις αριστοτεχνικές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, τα art deco μπαλκόνια, τα νεοκλασικού στυλ ψηλά παράθυρα και οι προσεγμένοι χρωματικοί συνδυασμοί που έχουν επιλεχθεί, καθιστούν το Excelsior Hotel ένα απόλυτα κομψό κτίριο. Για όσους από εμάς, λοιπόν, η μόνιμη κατοικία μας είναι η Θεσσαλονίκη το Excelsior μας δίνει την ευκαιρία να μπούμε σε αυτό το κτίριο και να το αγαπήσουμε πίνοντας μια ζεστή σοκολάτα ή ένα δροσερό κοκτέιλ!

Στοά Μαλακοπή

Τα βράδια δε χωράς να περάσεις. Τα πρωινά όλα δείχνουν εντελώς διαφορετικά και ήρεμα. Πού συμβαίνουν όλα αυτά; Μα φυσικά στη Βαλαωρίτου και στη γύρω περιοχή.
Σίγουρα έχεις προσέξει ένα πρωτότυπο και πανέμορφο κτίριο που δεσπόζει εκεί στην πλατεία Χρηματιστηρίου. Χαρακτηριστικό του είναι το μεγάλο ρολόι που κοσμεί την όψη του. Πρόκειται για τη στοά Μαλακοπή. Το κτίριο, κέντρο του φραγκομαχαλά της οθωμανικής Θεσσαλονίκης χτίστηκε το 1906 σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι και στέγασε την Τράπεζα Θεσσαλονίκης που είχε ιδρυθεί το 1888 από την οικογένεια Αλλατίνι. Το κτίριο ήταν ιδιοκτησία του Εδουάρδου Αλλατίνι (μέλος της γνωστής για την οικονομική της δραστηριότητα εβραϊκής οικογένειας) ο οποίος το αγόρασε την περίοδο μεταξύ 1904-1906. Το 1904 στο βόρειο τμήμα του οικοδομήματος υπήρχε ένα μοναδικό κτίριο με έναν κήπο που εκτεινόταν προς το νότο. Το 1906 χτίστηκε η στοά στο σημείο όπου βρισκόταν ο κήπος, προκειμένου να στεγαστούν διάφορα καταστήματα αλλά και η Τράπεζα της Θεσσαλονίκης. Η τελευταία, την οποία είχαν ιδρύσει οι αδερφοί Αλλατίνι το 1888, άνοιξε τις πόρτες της στη στοά Μαλακοπή το 1907, όταν ο διευθυντής της τράπεζας Αλφρέντο Μισραχί αγόρασε το κτίριο για λογαριασμό της τράπεζας.

Αρχιτέκτονας της Τράπεζας Θεσσαλονίκης ήταν ο Βιταλιάνο Ποζέλι, στον οποίο η Θεσσαλονίκη οφείλει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια της ύστερης οθωμανικής περιόδου. Η πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεφε επί 3 μέρες το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της πόλης, έκαψε και σχεδόν ολόκληρο το φραγκομαχαλά, όμως το οικοδόμημα του Ποζέλι παρέμεινε άθικτο. Ωστόσο δεν γλίτωσε το οριστικό κλείσιμο το 1940, όταν επιτάχτηκε από τους Ναζί.

Το 1978 το ρολόι στο κέντρο του εμπρόσθιου αετώματος σταμάτησε να λειτουργεί την ώρα του μεγάλου σεισμού της Θεσσαλονίκης, δείχνοντας 11:05.

Μια σφαίρα στον ουρανό

Είναι σίγουρο πως έχεις περάσει άπειρες φορές από την πλατεία Ελευθερίας. Εξίσου σίγουρο είναι και πως άλλες τόσες φορές έχεις διασχίσει την παραλία στο ύψος του λιμανιού. Άραγε πόσες από αυτές τις φορές σήκωσες το βλέμμα σου για να δεις τι υπάρχει στους πάνω ορόφους των ψηλών κτιρίων που βρίσκονται περιμετρικά της πλατείας; Αν το έχεις κάνει θα έχεις σίγουρα προσέξει πως στη γωνία Βενιζέλου και Καλαποθάκη υπάρχει ένα κτίριο που στην οροφή του έχει μια σφαίρα. Μια κανονική πράσινη, διαφανή σφαίρα.

Πρόκειται για το Μέγαρο Στάιν το οποίο χτίστηκε το 1906 και ήταν το μοναδικό κτίριο της περιοχής που δεν κάηκε από την πυρκαγιά που κατέστρεψε όλη την πόλη το 1917. Χτίστηκε από τον Έρνστ Λόουι για την αυστριακή εταιρία καταστημάτων «Stain» η οποία στεγάστηκε εκεί για πολλά χρόνια. Για όσα χρόνια δέσποζε στην πλατεία ως το ψηλότερο κτίριο της περιοχής ήταν εύκολο να διακρίνεις αυτήν την περίεργη κατασκευή στην ταράτσα του. Ωστόσο, σήμερα δύσκολα φαντάζεται κάποιος πως αυτό το κτίριο αυστηρών γραμμών και συμμετρίας κρύβει εκεί ψηλά έναν περίτεχνο τρούλο κοσμημένο με μια πράσινη, διαφανή σφαίρα.

Την επόμενη φορά που θα βρεθείς εκεί ύψωσε απλά το βλέμμα σου. Και θα εντυπωσιαστείς. Αξίζει να σημειωθεί πως για κάποιο διάστημα στεγάστηκε στο Μέγαρο Στάιν το Ταχυδρομείο Θεσσαλονίκης, ενώ σήμερα στεγάζονται κυρίως τραπεζικές και ασφαλιστικές επιχειρήσεις.

Στοά Σαούλ

Κάπου μεταξύ Βενιζέλου και Ίωνος Δραγούμη στέκεσαι και κοιτάζεις κάποια πανέμορφα κτίρια που χαρακτηρίζουν την περιοχή αυτή. Και κάπου εκεί ανάμεσά τους παρατηρείς μια στοά να «πνίγεται» από τον κτιριακό όγκο κι όμως ταυτόχρονα να κρύβει έναν αρχιτεκτονικό πλούτο. Σηκώνεις το βλέμμα και διαβάζεις την επιγραφή «Στοά Σαούλ». Κάπως έτσι αφήνεις για λίγο τα κτίρια και ψάχνεις την ιστορία των στοών της πόλης σου…

Στα τέλη της τουρκοκρατίας στη θέση της στοάς Σαούλ υπήρχε χάνι που περιελάμβανε 96 εργαστήρια, καφενείο, γραφεία και αποθήκες, και φυσικά ανήκε στα παιδιά του Σαούλ Μοδιάνο. Ωστόσο το 1867, στο πλαίσιο των πολεοδομικών επεμβάσεων για την αναδιοργάνωση της πόλης, διανοίγεται η οδός Βενιζέλου (τότε Σαμπρή Πασά) πόλος έλξης όλων των εμπορικών δραστηριοτήτων. Σε αυτόν τον εμπορικό άξονα της πόλης ο Σαούλ Μοδιάνο αποφασίζει να κτίσει μεταξύ 1867-1881 την "Cité Saül", μία εμπορική πολιτεία πιθανώς σε σχέδια του Vitaliano Pοselli. Η εμπορική αυτή στοά Μοδιάνο εμφανίζεται με την ίδια πολεοδομική οργάνωση μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1910 κι αυτό γιατί η πυρκαγιά του 1917 την κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά κι έτσι έπρεπε να αναμορφωθεί. Στο νέο σχέδιο ρυμοτομίας η στοά Σαούλ καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν το οικοδομικό τετράγωνο 125 της πυρίκαυστης ζώνης. Στον επανασχεδιασμό της ενσωματώνονται στοιχεία της αρχικής στοάς, ενώ ταυτόχρονα γίνεται μια προσπάθεια εφαρμογής της τυπολογίας των ευρωπαϊκών εμπορικών στοών του 19ου αιώνα.

Το 1929 σε σχέδια του Κάρολου Μοδιάνο, κτίστηκε το νέο τμήμα της (κυρίως προς την οδό Βενιζέλου), στο οποίο κυριαρχούν στοιχεία Art Deco και μάλιστα συνδέεται με το τμήμα που διασώθηκε στην οδό Βασ. Ηρακλείου, όπου κυριαρχεί το νεοαναγεννησιακό στυλ. Βασικό στοιχείο της στοάς αποτελούν οι δύο εσωτερικοί πεζόδρομοι που σχηματίζουν ένα «Τ» και συνδέουν την οδό Ερμού με την Βασ. Ηρακλείου και τη Βενιζέλου με την Ίωνος Δραγούμη. Αξίζει να σημειώσουμε πως στο κτιριακό αυτό συγκρότημα διατηρούσε το αρχιτεκτονικό του γραφείο ο Ελί Μοδιάνο ένας από τους καλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής και εγγονός του Σαούλ Μοδιάνο.
Το ενδιαφέρον αυτό αρχιτεκτονικό σύνολο αποτελεί παράλληλα και ιστορική μαρτυρία της ακμής του εμπορικού οίκου των Μοδιάνο που ξεκίνησε ο Σαούλ, του πλουσιότερου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά από το μεγάλο οίκο Καμόντο της Κωνσταντινούπολης.

Ο Σαούλ Μοδιάνο, άλλωστε ήταν ένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα της αναδυόμενης μεγαλοαστικής τάξης της πόλης. Λέγεται μάλιστα πως ήταν ο πλουσιότερος εβραίος της Θεσσαλονίκης. Ένα από τα πλεονεκτήματα του μεγαλοτραπεζίτη ήταν η ιταλική του υπηκοότητα που τον απάλλασσε από τη φορολογία λόγω διομολογήσεων. Απεβίωσε στα 67 του χρόνια πάμπλουτος και «κροίσος εν τιμή και υπολήψει» («Φάρος της Μακεδονίας» στις 5.1.1883). Σήμερα στη στοά φιλοξενούνται μαγαζιά διαφόρων ειδών όπως χάντρες αλλά και κάποια καφέ-μπαρ.
Έτσι την επόμενη φορά που θα τη διασχίσεις φρόντισε να υψώσεις το βλέμμα σου για να δεις όλον αυτόν τον αρχιτεκτονικό πλούτο που κρύβει.

Το σπίτι του ποιητή

Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη που μεταξύ άλλων φημίζεται και για το γεγονός πως είτε αποτελεί τη γενέτειρα, είτε τόπο διαμονής πολλών καλλιτεχνών και συγγραφέων. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μανόλης Αναγνωστάκης που πέθανε μια μέσα σαν τη σημερινή το 2005.
Ο Μανώλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 Μαρτίου του 1925. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη. Πήρε μέρος στην Αντίσταση και για την πολιτική του δράση στο φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951. Το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της ήττας», καθώς με τους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς. Το ποιητικό του έργο καθόρισε την ομάδα των στρατευμένων ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης. Τα δημοσιευμένα ποιήματα που άφησε πίσω του είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησε σιωπή. «Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, αφού «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή». Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 2005 σε ηλικία 80 ετών. Καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο «Αμαλία Φλέμινγκ» όπου μεταφέρθηκε εσπευσμένα.

Τη Θεσσαλονίκη την αγάπησε πολύ. Άλλωστε σε αυτή γεννήθηκε και μεγάλωσε. Η αγάπη μάλιστα που της έτρεφε είναι εμφανής σε πολλά από τα ποιήματά του. Ήταν παιδί της πυρίκαυστης καρδιάς της πόλης, της Πλατείας Δικαστηρίων. Στις αρχές της δεκαετίας του 70’ μάλιστα είχε τη «Βιβλιοθήκη», ένα προοδευτικό βιβλιοπωλείο στη Χρυσοστόμου Σμύρνης. Αξίζει, λοιπόν, να εντοπίσουμε στο χάρτη της πόλης το σπίτι του που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μητροπολίτου Γενναδίου και Ιουστινιανού, δηλαδή λίγο πιο πάνω από την Αριστοτέλους. Σε αυτό γεννήθηκε και έμεινε μαζί με όλη την οικογένειά του ως το 1941. Είναι ένα τριώροφο κτίριο με ημιυπόγειο και με πολλά ανοίγματα. Μόνο στη μία όψη υπάρχουν 12 (!) παράθυρα. Ενδιαφέρον προκαλούν οι επιστέψεις των παραθύρων που ενώ στον πρώτο όροφο ακολουθούν το ρεύμα του νεοκλασικισμού, στους άλλους δύο ορόφους είναι απόλυτα λιτές και διακριτικές. Η είσοδος είναι επί της οδού Μητροπολίτου Γενναδίου και υπάρχει ακόμη η υπέροχη ξύλινη πόρτα, που ωστόσο έχει «πέσει» θύμα των τωρινών ιδιοκτητών (Στο σπίτι στεγάζεται σήμερα το οπαδικό κίνημα του Ηρακλή, η Αυτόνομη Θύρα 10). Αυτό που ζήλεψα ήταν οι δύο εξώστες στη νότια όψη του σπιτιού.

Γι’ αυτό σου προτείνω να διασχίσεις κι εσύ την οδό Ιουστινιανού και να σταθείς για λίγο κάτω από τους εξώστες αυτούς. Θα μεταφερθείς σε μια άλλη εποχή. Αν μάλιστα συναντήσεις κάποιον που είχε την τύχη να γνωρίζει τον Μανόλη Αναγνωστάκη θα σου πει πως ήταν πολύ σεμνός, πανύψηλος και λίγο γυρτός, με μεγάλα γυαλιά και παχύ μουστάκι, είχε εκφραστικά μάτια και μια μόνιμη παιδικότητα στο πρόσωπό του που συνδυαζόταν άψογα με το χαρακτηριστικό του χιούμορ. Έτσι, τώρα που ξέρεις και πως έμενε στην πόλη σου αυτός ο σπουδαίος ποιητής έχω να σου προτείνω κάτι. Διάβασέ τα ποιήματά του και θα δεις πως θα τον αγαπήσεις. Και την επόμενη φορά που θα φιλοξενήσεις κάποιον φίλο σου από μια άλλη πόλη, πήγαινέ τον μια βόλτα στο σπίτι του Μανόλη Αναγνωστάκη και μίλησέ του γι’ αυτόν που άρχισε να αλλάζει τον κόσμο από τα 17 του.

Ένα κτίριο και μια αιωνιότητα

Στη γωνία Αγίας Σοφίας και λεωφόρου Νίκης (πάνω από το Garcon Brasserie) υπάρχει μια πολυκατοικία που μοιάζει με αληθινό κόσμημα. Πρόκειται για το Μέγαρο Δημητριάδη η ολοκλήρωση του οποίου χρονολογείται γύρω στο 1933. Είναι μια εξαώροφη πολυκατοικία με κατάστημα στο ισόγειο που από την πρώτη ματιά διακρίνει κάποιος την αρχιτεκτονική της πρωτοτυπία και ομορφιά. Με μια δεύτερη ματιά μπορεί να δει πόση λεπτομέρεια υπάρχει στα κιγκλιδώματα, στα εξωτερικά υποστυλώματα, αλλά κυρίως στην οροφή του τετάρτου ορόφου.
Αυτό το κτίριο, λοιπόν, διάλεξε και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος που πρόσφατα έφυγε από κοντά μας, στην ταινία του «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» που προβλήθηκε το 1998. Η αλήθεια είναι πως στην ταινία βλέπουμε κυρίως το εσωτερικό του διαμερίσματος στο οποίο κατοικεί ο πρωταγωνιστής Αλέξανδρος και όχι τόσο την όψη της ίδιας της πολυκατοικίας. Άλλωστε δίνεται ιδιαίτερη σημασία και στην απέναντι πολυκατοικία (δείγμα μιας πιο μοντέρνας αρχιτεκτονικής), καθώς σε μια σκηνή ο Αλέξανδρος αναρωτιέται πώς να είναι ο άγνωστος που μένει απέναντί του και παίζει κάθε μέρα την ίδια μουσική «ίσως είναι ένα κορίτσι που πριν φύγει για το σχολείο παίζει με το άγνωστο». Αξίζει να αναφέρουμε πως η ταινία αυτή του Θόδωρου Αγγελόπουλου τιμήθηκε με το Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών.

Το σπίτι του Τσιτσάνη

Μέχρι το 1917 δεν υπήρχαν διαγώνιοι δρόμοι στην πόλη κι έτσι η Παύλου Μελά είναι ο πρώτος διαγώνιος δρόμος που δημιουργήθηκε. Επιπλέον, εκεί στην Παύλου Μελά και στο νούμερο 21 επέλεξε να μείνει ο Βασίλης Τσιτσάνης όταν γύρω στο 1940 είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη όπου κι έκανε τις πρώτες του επιτυχίες. Απέναντι ακριβώς από το σπίτι του στο νούμερο 22 ίδρυσε το «Ουζερί Τσιτσάνης».

Πολλοί λένε πως σε εκείνο το σπίτι έζησε τις πιο δημιουργικές στιγμές του. Άλλωστε, οι πηγές έμπνευσης των στίχων του εφορμούνταν συνήθως από απλά περιστατικά της ζωής που η ρουτίνα τα άφηνε να περνάνε απαρατήρητα αλλά άξιζαν προσοχής. Από το 1941 που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη ο τρόπος γραφής του έγινε εντελώς προσωπικός. Η συνθετική του δεινότητα ξεδιπλώθηκε τα χρόνια αυτά που δε σταμάτησε να παίζει από ταβέρνες της Σαλονίκης έως πανηγύρια της Χαλκιδικής και κυρίως στο δικό του «Ουζερί Τσιτσάνης» παίρνοντας έμπνευση από τα βιώματα του. Επομένως, την επόμενη φορά που θα περπατάς την Παύλου Μελά στάσου κάπου εκεί στον αριθμό 21 και πες μια ιστορία γι’ αυτό το κτίριο και το απέναντί του στο παιδί σου, στην αδελφή σου, στους γονείς σου, στους φίλους σου. Καλή μας Άνοιξη!

Το τρίτο σπίτι από αριστερά είναι το νούμερο 21 στη δεκαετία του '50

Η Οβάλ Πολυκατοικία

Η οβάλ επταώροφη πολυκατοικία στην πλατεία Τσιρογιάννη κατασκευάστηκε το 1952 από τον πολιτικό μηχανικό Σάββα Φέσσα. Οβάλ επειδή η μια γωνία της είναι στρογγυλεμένη κι αυτό οφείλεται στον πολεοδομικό κανονισμό που επέβαλε το κτίριο να έχει εξωτερικά μια καμπύλη ώστε να ταιριάζει με το Λευκό Πύργο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι. Άραγε πώς να νιώθει κάποιος όταν περιφερόμενος μέσα στο σπίτι του αναμετράται με το σύμβολο της πόλης και το Θερμαϊκό Κόλπο;

Η κ. Καλλιόπη Φέσσα σύζυγος του πολιτικού μηχανικού που κατασκεύασε την πολυκατοικία είχε πει σε παλαιότερη συνέντευξή της στα «ΝΕΑ» πως νιώθει τυχερή που μένει σ’ αυτό το κτίριο. Ακόμη, είπε πως η ίδια είχε πιέσει το σύζυγό της να αγοράσει το οικόπεδο την ίδια εποχή που ο Ιωάννης Βελλίδης ως ιδιοκτήτης του διπλανού οικοπέδου ασκούσε πιέσεις στις αρχές ώστε το μικρό οικόπεδο να μείνει άκτιστο για να μην περιοριστεί η θέα προς τη θάλασσα.
Ευτυχώς ο κ. Φέσσας αποφάσισε να επενδύσει σ’ αυτήν τη μικρή γωνιά απέναντι από την παραλία κι έτσι μας έχει χαρίσει μία από τις ομορφότερες πολυκατοικίες της πόλης μας.

Το Κόκκινο σπίτι

Θα μπορούσε να είναι κουίζ: «Τι είναι κόκκινο, ψηλό και ζει στο κέντρο της πόλης;». Αλλά, νομίζω πως είναι πολύ εύκολο. Το κόκκινο κτίριο που βρίσκεται στη γωνία Αγίας Σοφίας με Ερμού (Αγ. Σοφίας 31 και Ερμού 52) δεν είναι ένα απλό κτίριο, είναι το «Μέγαρο Λόγγου». Κι αν αυτό το όνομα δε σου λέει τίποτα, τότε πιθανότατα να έχεις ακούσει ιστορίες (γι’ αγρίους κυρίως) για το λεγόμενο «Κόκκινο σπίτι».

Ας πάρουμε όμως την ιστορία του από την αρχή. Το «Κόκκινο σπίτι» κατασκευάστηκε το 1926 από την ανώνυμη Οικοδομική Εταιρεία «Νέων Χωρών», έργο του αρχιτέκτονα Gennari και φτιάχτηκε για την οικογένεια του βιομήχανου Γρηγόρη Λόγγου. Ο Γ. Λόγγος καταγόταν από τη Νάουσα όπου και ήταν ιδιοκτήτης μιας μεγάλης και εξελιγμένης για την εποχή κλωστοϋφαντουργίας. Αργότερα παραχώρησε το Μέγαρο στον αδερφό του Ιωάννη γι’ αυτό και είναι πιο γνωστό ως Μέγαρο του Ιωάννη Λόγγου.
Για πολλά χρόνια στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργούσε το καφενείο «Ερμής» (τωρινό «Κουρδιστό Γουρούνι») ένας τόπος συνάντησης δασκάλων, καθηγητών και συνταξιούχων εκπαιδευτικών της πόλης. Αξίζει να σημειωθεί πως η πινακίδα του καφενείου είναι ακόμη εκεί, αρκεί να υψώσεις λίγο το βλέμμα σου την επόμενη φορά που θα διασχίσεις την Ερμού.

Την ιστορία αυτού του κόκκινου κτιρίου όμως συνοδεύουν και μερικά γεγονότα που έχουν ωθήσει πολλούς να το αποκαλέσουν «στοιχειωμένο». Η ανώνυμη εταιρεία που είχε αναλάβει την κατασκευή του παραδόξως χρεοκόπησε λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση του έργου. Κι ακόμη η μεγάλη βιομηχανική μονάδα του Λόγγου στη Νάουσα καταστράφηκε ολοσχερώς στη διάρκεια μιας μεγάλης πυρκαγιάς. Όλα αυτά σε συνδυασμό με διάφορα σενάρια που ακούστηκαν κατά καιρούς για αυτοκτονίες και βρικόλακες (ναι ακούστηκε κι αυτό) όξυναν την περιέργεια των κατοίκων της Θεσσαλονίκης και τους οδήγησαν σε «τρομακτικά» συμπεράσματα. Προσωπικά δεν ξέρω αν είναι στοιχειωμένο, ξέρω όμως σίγουρα πως είναι ένα φανταστικό κτίριο με εξαιρετικές λεπτομέρειες που μπορείς να το παρατηρείς για ώρες και να μην το χορταίνεις και σίγουρα αποτελεί ένα μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής σε ολόκληρη την πόλη.

Οικία Τερκενλή

Αν σου πω το όνομα «Τερκενλής» και σου ζητήσω να μου πεις το πρώτο πράγμα που έρχεται στο νου σου, σίγουρα θα μου πεις «τσουρέκι». Αδιαμφισβήτητα, η αλυσίδα ζαχαροπλαστείων «Τερκενλής» αποτελεί ένα σημείο κατατεθέν για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Άλλωστε, η φήμη του τσουρεκιού τείνει να φτάσει αυτήν της μπουγάτσας. Και όχι άδικα. Τι θα έλεγες όμως, αν την επόμενη φορά που ακούσεις κάτι για τα ζαχαροπλαστεία αυτά αντί να σκεφτείς τα γλυκά τους, να θυμηθείς ένα κτίριο που φέρει το όνομά τους; Αναφέρομαι, βεβαίως, στην «Οικία Τερκενλή».
Το υπέροχο κτίριο στην πλατεία Αγίας Σοφίας που μάλιστα τα τελευταία χρόνια στεγάζει ένα ζαχαροπλαστείο «Τερκενλής». Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1926 και αρχιτέκτονάς του ήταν ο Ζαν Ζοζέφ Πλέιμπερ. Λέγεται πως η κατασκευή του ήταν παραγγελία ενός πλούσιου Εβραίου, ωστόσο όπως είναι λογικό μέσα στην πάροδο των χρόνων άλλαξε πολλά χέρια και σήμερα ανήκει σε διάφορες οικογένειες, ανάμεσά στις οποίες είναι και η οικογένεια Τερκενλή. Το κτίριο αποτελεί ένα από τα καλύτερα παραδείγματα εκλεκτικισμού της πόλης μας. Δεν είναι όμως ένα ατόφιο δείγμα. Κι αυτό οφείλεται στο γεγονός πως αν και η αρχική άδεια που εκδόθηκε το 1924 όριζε την κατασκευή ισογείου κι ενός ορόφου, κάποια χρόνια αργότερα εκδόθηκε επεκτατική άδεια για ακόμη έναν όροφο. Και τώρα ίσως αναρωτηθείς πως επηρεάζει αυτή η επέκταση το χαρακτήρα του κτιρίου. Μα τον επιπλέον όροφο δεν το σχεδίασε ο ίδιος αρχιτέκτονας, αλλά ο Φερνάντεζ.
Έτσι, ενώ μέχρι τον πρώτο όροφο ξεχωρίζει ο εκλεκτικισμός με πολλά στοιχεία νεοκλασικισμού, στη συνέχεια ο Φερνάντεζ προσέδωσε έναν art nouveau χαρακτήρα στο δεύτερο όροφο. Επηρεασμένος, μάλιστα από την αρχιτεκτονική της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης προσθέτει και δύο οξυκόρυφες στέγες στο κτίριο. Αυτές οι στέγες κατά πολλούς κάνουν το κτίριο αυτό να ξεχωρίζει, άλλοι πάλι λένε πως με την προσθήκη αυτών έχασε ολοκληρωτικά τον εκλεκτικιστικό χαρακτήρα του. Δεν ξέρω με ποιους θα συμφωνήσεις, πάντως τι θα έλεγες την επόμενη φορά που θα πάρεις ένα γλυκό από το συγκεκριμένο ζαχαροπλαστείο να αφηγηθείς και την ιστορία του κτιρίου που το φιλοξενεί;

Οικία Νεδέλκου

Η πεζοδρόμηση της Αγίας Σοφίας έχει μετατρέψει το σημείο αυτό, από δρόμο σε σημείο συνάντησης. Άλλωστε, βρίσκεται σε τόσο κεντρικό σημείο που είναι σχεδόν απίθανο να βρίσκεσαι στο κέντρο και να μην τη διασχίσεις. Έτσι, λοιπόν, αφού μάθαμε για το «στοιχειωμένο» Κόκκινο σπίτι και για τη «γλυκιά» οικία Τερκενλή, τι θα έλεγες να πούμε για ένα ακόμη κτίριο της πλατείας Αγίας Σοφίας; Θα πρέπει να ξέρεις ακόμα πως για πολλά χρόνια αυτή ήταν η κεντρική πλατεία της πόλης, όπου γίνονταν όλες οι πολιτικές συγκεντρώσεις, ενώ εδώ γιορτάστηκε και η απελευθέρωση.
Υπάρχει, λοιπόν, ένα κτίριο απέναντι από το Κόκκινο σπίτι, που μπορεί να μην είναι τόσο επιβλητικό –τουλάχιστον σε ύψος-, όμως είναι κι αυτό ένα στολίδι για την περιοχή. Αναφέρομαι στην Οικία Νεδέλκου, αυτό το υπέροχο μπεζ κτίριο με τα πολλά «ανοίγματα».

Η Πλατεία Αγίας Σοφίας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αριστερά διακρίνεται η οικία Νεδέλκου

Η οικία Νεδέλκου κατασκευάστηκε το 1924 και αρχιτέκτονάς της ήταν ο επίσημος αρχιτέκτονας της Ελληνικής Κοινότητας στις δεκαετίες γύρω από το 1900, Ξενοφώντας Παιονίδης. Ο Ξενοφών Παιονίδης ήταν ένας από τους πρωτοπόρους αρχιτέκτονες με φανερή επίδραση στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης, με κυρίαρχα στοιχεία στα σχέδιά του το νεοκλασικισμό και τον εκλεκτικισμό, επηρεασμένα βεβαίως κι από την παραδοσιακή και βυζαντινή αρχιτεκτονική της πόλης. Έτσι και η οικία Νεδέλκου αποτελεί ένα δείγμα εκλεκτικισμού που όμως φέρει και διαφορετικά στοιχεία από διάφορα αρχιτεκτονικά ρεύματα. Για παράδειγμα, οι επιστέψεις των παραθύρων (που τις έχουμε συναντήσει και σε άλλα κτίρια του «Χάρτη της πόλης») είναι δείγμα νεοκλασσικισμού, ενώ τα φουρούσια στους εξώστες (αυτά τα περίτεχνα στοιχεία που «στηρίζουν» τις βάσεις των εξωστών) φέρουν αναγεννησιακά σχέδια. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό βέβαια της οικίας αυτής βρίσκεται στο εσωτερικό της. Μια νοητή διαγώνια γραμμή που ξεκινάει από τη γωνία του κτιρίου όπου βλέπουμε τα πολλά παράθυρα, χωρίζει το κτίριο διαγώνια και συμμετρικά σε 2 οικίες όμοιες μεταξύ τους. Ενδιαφέρον ε;

Μήπως, τελικά η πλατεία της Αγίας Σοφίας είναι η πλατεία των αντιθέσεων και του πλουραλισμού; Όπως και να χει το σίγουρο είναι πως πλέον είσαι σε θέση να δώσεις άλλη διάσταση στις βόλτες σου, όταν θα περνάς από εκεί. Μοιράσου τις γνώσεις σου για τα κτίρια της πόλης μας και ίσως καταφέρουμε να διαφυλάξουμε την ομορφιά τους…


Μια μικρή ιστορία για ένα μεγάλο αρχοντικό

Κάπου στη Βασιλίσσης Όλγας και λίγο μετά τη Σχολή Τυφλών βρίσκεται ένα κτίριο που παρά την εγκατάλειψή του συνεχίζει να εκπέμπει την πρωταρχική του ομορφιά. Πρόκειται για την «Οικία Σαλέμ» ή πιο γνωστή ως «Ιταλικό Προξενείο». Χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, ωστόσο όπως συμβαίνει με πολλά κτίρια της εποχής εκείνης δε γνωρίζουμε τον αρχιτέκτονά της. Ανεπίσημες φήμες την αποδίδουν στο μεγάλο έλληνα αρχιτέκτονα Ξενοφών Παιονίδη. Αρχικά, ιδιοκτήτης ήταν ο γαλλικής υπηκοότητας Εβραίος έμπορος, Τζεμποργά ο οποίος το αγόρασε το 1878 από τον Αλή Εφέντη. Περίπου δέκα χρόνια αργότερα το σπίτι πέρασε στα χέρια της Ελβετίδας Άννας Εβελμάν ενώ τον Οκτώβριο του 1894 το ακίνητο πωλήθηκε στον Ισραηλίτη Εμμανουήλ Ραφαήλ Σαλέμ. Έπειτα, το 1924 μισθώθηκε από το ιταλικό κράτος (στο οποίο ανήκει ως σήμερα) με στόχο να εγκατασταθεί εκεί το ιταλικό προξενείο. Εκατό χρόνια μετά την ανέγερσή του, το αρχοντικό ερήμωσε, μετά το σεισμό του 1978. Το 1984 έγιναν κάποιες εργασίες συντήρησης αλλά έκτοτε παραμένει αναξιοποίητο. Παρά τη φθορά του χρόνου με μια βόλτα γύρω από το κτίριο εύκολα παρατηρεί κανείς την εξαιρετική αρχιτεκτονική του και διακρίνει την έντονη επίδραση του αναγεννησιακού ρυθμού. Το κεντρικό τμήμα τραβάει τα βλέμματα επειδή προεξέχει έντονα μιας και ο εξώστης ακολουθεί κατασκευαστικά τη γραμμή της εισόδου. Υπάρχει μια πληθωρική, ανάγλυφη διακόσμηση ενώ εντύπωση προκαλούν τα περίτεχνα κιγκλιδώματα των παραθύρων και οι κόγχες που καταλήγουν σε ανθεμωτά ανοίγματα. Φυσικά, ο αρχιτέκτονας εκμεταλλεύτηκε τον παραθαλάσσιο χαρακτήρα του οικοπέδου και στη νότια όψη υπάρχει ένας μεγάλος (και αξιοζήλευτος) εξώστης.

Αξίζει να σημειώσουμε πως παρατηρώντας την εγκατάλειψη της πανέμορφης οικίας Σαλέμ ο αντιδήμαρχος Αστικού Σχεδιασμού, Πολεοδομίας και Δικτύων, Ανδρέας Κουράκης με επιστολή του στον επίτιμο πρόξενο της Ιταλίας στη Θεσσαλονίκη γνωστοποιεί τη διάθεση του δήμου «με αφορμή και τον εορτασμό των 100 ετών από την απελευθέρωση της πόλης της Θεσσαλονίκης, να συμβάλει στη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης και στην επισκεψιμότητα σημαντικών μνημείων της πόλης». Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά, το κτίριο στην οδό Β. Όλγας ήδη από το 1977 χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης, που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας. Στο πλαίσιο αυτό ο κ. Κουράκης ζητά να ενημερωθεί εάν το προξενείο συμφωνεί να είναι επισκέψιμο ένα τμήμα του ακινήτου ώστε να λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος προσβάσιμος στο κοινό. Παράλληλα, ζητά να ενημερωθεί κατά πόσο το προξενείο μπορεί οικονομικά να καταβάλει τη δαπάνη στερέωσης και συντήρησης του κτιρίου.
Λέτε να αρχίσουμε να αισιοδοξούμε;

Ενοικιάζεται.

Ναι είναι αλήθεια. Μία από τις υπέροχες βίλλες στην περιοχή των Εξοχών ενοικιάζεται. Σίγουρα είναι μια δύσκολη εποχή για όλους μας. Ωστόσο, αυτό το «ενοικιάζεται» έξω από την οικία Μηχαηλίδη στη Βασιλίσσης Όλγας, στον αριθμό 18, δίνει σε όλους μας τη δυνατότητα για… λίγο όνειρο ακόμη.
Για την υπέροχη οικεία Μιχαηλίδη γνωρίζουμε πως χτίστηκε πριν τον 20ο αιώνα αλλά δεν υπάρχουν έγκυρα στοιχεία για τον αρχιτέκτονα που τη σχεδίασε. Είναι διάσημη για τα έντονα αναγεννησιακά χαρακτηριστικά της. Δυστυχώς δεν είναι ορατές όλες οι όψεις της, αλλά αν την έχεις προσέξει θα είδες πως είμαστε τυχεροί και μόνο που βλέπουμε τόσο καλά τη βόρεια όψη της. Ο πρώτος και ο δεύτερος όροφος χωρίζονται με μια διαχωριστική διακοσμητική «ταινία». Αυτό το χαρακτηριστικό και ο εξώστης που προεξέχει ακολουθώντας την είσοδο είναι τα δύο βασικά στοιχεία που παρατηρούμε και σε άλλες βίλλες της περιοχής των Εξοχών.

Εντύπωση προκαλούν οι ιδιαίτερες διακοσμητικές κόγχες στις μπαλκονόπορτες και τα κιονόκρονα. Ειδικότερα, αν την παρατηρήσεις λίγο καλύτερα θα δεις πως υπάρχουν δύο κεφαλές, μία αντρική και μία γυναικεία. Ακριβώς στο κέντρο του κτιρίου όμως δε γνωρίζουμε αν αναπαριστούν κάποια υπαρκτά πρόσωπα ή έστω το λόγο που τοποθετήθηκαν. Ίσως το πιο αξιοσημείωτο βέβαια να είναι η είσοδος καθώς είναι αυτή που προσδίδει μια μοναδική αρμονικότητα στο κτίριο, χωρίζοντάς το συμμετρικά έτσι όπως διαρθρώνεται με καμπύλο σχήμα και έτσι όπως συνοδεύεται από δύο τοξωτά ανοίγματα, σε πλήρη συσχέτιση δηλαδή με την τοξωτή της πόρτα.
H οικία Μιχαηλίδη είναι από τις ελάχιστες επαύλεις που γλύτωσαν την αντιπαροχή χάρη στην ευαισθησία των ιδιοκτητών της, πριν ακόμα το χαρακτηρισμό της ως διατηρητέο (ο χαρακτηρισμός «ως έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία» έγινε τον Μάρτιο του 1980). Η κ. Λυδία Μιχαηλίδη μιλώντας για το διώροφο διατηρητέο που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και περιήλθε στον καπνέμπορο Αλέξανδρο Μιχαηλίδη το 1926, μιλάει συγκινημένη (Καθημερινή, 26/04/2008): «Ζούσαμε στο αρχοντικό ώς το 1990. Είχε έναν τεράστιο κήπο που εφθανε ώς τη θάλασσα με αναρριχώμενες τριανταφυλλιές, δένδρα και λουλούδια. Το λάτρευε ο σύζυγός μου και παρ’ όλο που τον πίεζαν να το κατεδαφίσει εκείνος αρνήθηκε. Χτυπήθηκε από τους σεισμούς και παρά τις φθορές που υπέστη δεν ήθελε να το αποχωριστεί. Η επισκευή του ήταν μια πολυδάπανη ιστορία, αλλά σώθηκε όταν νοικιάστηκε από τράπεζα που το επισκεύασε θαυμάσια. Ηταν η μεγαλύτερη χαρά της ζωής και είμαι σίγουρη ότι το ίδιο θα αισθανόταν και ο σύζυγός μου». Η τράπεζα στην οποία αναφέρεται η Κ. Μιχαηλίδη ήταν η millenium και το νοίκιαζε εξυπηρετώντας από εκεί μόνο τους v.i.p. καταθέτες της.
Κατά καιρούς οι ένοικοι της διπλανής πολυκατοικίας θέλησαν να κάνουν διάφορες παρεμβάσεις στη δική τους ανατολική όψη, ωστόσο αυτό θα επηρέαζε την αισθητική εικόνα της Βίλλας Μιχαηλίδη κι έτσι όλες οι προτάσεις απορρίφθηκαν. Αυτό το υπέροχο κτίριο-στολίδι της Βασιλίσσης Όλγας, λοιπόν, ενοικιάζεται. Κάποιος θα είναι ο τυχερός…

Σχολή Τυφλών

Η Σχολή Τυφλών που βρίσκεται στη Βασιλίσσης Όλγας 32 είναι έργο του αρχιτέκτονα Ξενοφώντος Παιονίδη. Είναι κι αυτή δηλαδή ένα ακόμη χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής και αίγλης της περιοχής των εξοχών που απλωνόταν σε όλη την ανατολική πλευρά της πόλης. Κατασκευάστηκε το 1879, αποτελείται από δύο ορόφους και ημιυπόγειο και φυσικά ξεχωρίζει για το φορτωμένο της διάκοσμο. Όπως αρκετά από τα κτίρια των εξοχών ακολουθεί κι αυτή την αρχή της συμμετρίας αφού εύκολα παρατηρεί κανείς πως αν είχαμε μια νοητή γραμμή στον άξονα Βορρά-Νότου θα βλέπαμε πως τα ανοίγματα έχουν τοποθετηθεί ισομερώς. Ο γενικότερος αυστηρός κι επιβλητικός χαρακτήρας της Σχολής «σπάζει» μέσω των ψευδοπαραστάδων αλλά και μιας εσοχής στο κέντρο των πλαϊνών όψεων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει στην όψη του κτιρίου το αέτωμα, καθώς απουσιάζει το σημείο γέννησής του κι έτσι ενώ δεν υφίσταται στην πραγματικότητα, αφήνεται να εννοηθεί. Γενικότερα ο Παιονίδης όπως στα περισσότερα έργα του έτσι κι εδώ χρησιμοποιεί ροκοκό και μπαρόκ στοιχεία που όμως τα προσαρμόζει στο νεοκλασικό τύπο που τόσο του άρεσε.

Αρχικά το κτίριο κτίστηκε ως κατοικία του Χαφιζ Μπέη και αγοράστηκε από τον Αλβανό-Κοσοβάρο Χασάν Πρίστινα που αυτοεξορίστηκε στη Θεσσαλονίκη το 1924. Ο Χασάν Πρίστινα διατέλεσε μέλος του Αλβανικού κοινοβουλίου, υπουργός αγροτικής οικονομίας (1913) και υπηρεσιακός πρωθυπουργός της χώρας για 5 μέρες το Δεκέμβρη του 1921. Ο πάμπλουτος Αλβανός πολιτικός που για χρόνια χρηματοδοτούσε την αλβανική αντιπολίτευση, τελικά δολοφονήθηκε σε ένα καφέ της Θεσσαλονίκης από πολιτικούς του αντιπάλους το 1934. Το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία της Σχολής Τυφλών το 1948 και αργότερα διεκδικήθηκε από το δήμο Θεσσαλονίκης.
Σήμερα η Σχολή Τυφλών απευθύνεται σε άτομα ηλικίας από 5 ως 65 ετών με τύφλωση ή μειωμένη όραση που μένουν στη Βόρεια Ελλάδα. Αν μάλιστα οι σπουδαστές δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι Θεσσαλονίκης η Σχολή μπορεί να παρέχει διαμονή και διατροφή. Ωστόσο, το 2011 η σχολή αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα με κίνδυνο ακόμη και να κλείσει. Το πρόβλημα αυτό κινητοποίησε πολλούς ανθρώπους κι έτσι η σχολή κατάφερε να ξεπεράσει αρκετές δυσκολίες. Όμως, γνωρίζοντας το έργο που προσφέρει η Σχολή Τυφλών πρέπει να είμαστε συνεχώς ευαισθητοποιημένοι και να ενδιαφερόμαστε για τις ανάγκες της. Αν είμαστε όλοι μαζί άλλωστε όσες δυσκολίες κι αν προκύψουν δε θα υπάρχει τίποτα που να μην μπορούμε να καταφέρουμε.

Γενή Τζαμί-Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο

Κατεβαίνεις βιαστικά το δρόμο που θα σε οδηγήσει στη Βασιλίσσης Όλγας, γιατί έχεις αργήσει στο ραντεβού σου. Τσεκάρεις τη διεύθυνση για να δεις που ακριβώς βρίσκεσαι και η οδός λέγεται «Αρχαιολογικού Μουσείου». Λίγα μέτρα πιο κάτω σταματάς μπροστά σε ένα εξαιρετικό κτίριο που θυμίζει κάτι από Ανατολή και κάτι από Αναγέννηση. Είναι το «Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο» ή αλλιώς το «Γενί Τζαμί» που χτίστηκε το 1904 σε σχέδια του περίφημου Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι.
Το Γενί (Νέο) Τζαμί θεωρείται ως ένα από τα χαρακτηριστικά μνημεία της περιόδου της Τουρκοκρατίας στη Θεσσαλονίκη, κατάλοιπο του οθωμανικού παρελθόντος και δείγμα της θρησκευτικής αρχιτεκτονικής της πόλης. Το Γενί Τζαμί αποτελούσε το λατρευτικό χώρο των Ντονμέδων, μιας ιδιότυπης θρησκευτικής ομάδας αποτελούμενης από εξισλαμισμένους Εβραίους. Είναι το τελευταίο τζαμί που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη και Ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του, καθώς είναι ένα μίγμα ανατολίτικων, αναγεννησιακών, βυζαντινών, ισλαμικών και μπαρόκ στοιχείων με αρκετές νεοκλασσικές επιρροές.

Ειδικότερα, παρατηρούμε πως τα ανοίγματα στηρίζονται σε κίονες με εκλεκτικιστικές λεπτομέρειες. Επιπλέον, τα αστέρια που υπάρχουν στους εξώστες αποτελούν οθωμανικό χαρακτηριστικό, ενώ τα συγκεκριμένα οξυκόρυφα τόξα θυμίζουν δυτική αρχιτεκτονική. Εντύπωση προκαλούν τα ρολόγια που υπάρχουν, αλλά και το μαρμάρινο ανάγλυφο που κοσμεί την πρόσοψη.
Μετά την ένωση της πόλης με την Ελλάδα, γκρεμίστηκε ο μιναρές και το τέμενος έπαυσε να λειτουργεί ως χώρος λατρείας. Το 1922 στέγασε προσωρινά πρόσφυγες, ενώ από το 1925 ως το 1962 στο κτίριο στεγαζόταν το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης. Σήμερα λειτουργεί αποκλειστικά ως εκθεσιακός χώρος του Δήμου Θεσσαλονίκης και είναι γνωστό κυρίως με το όνομα Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Στο προαύλιό του φυλάσσεται πλούσια συλλογή μαρμάρινων γλυπτών της Ρωμαϊκής εποχής και των πρωτοχριστιανικών χρόνων όπως σαρκοφάγοι, επιτύμβια, ανάγλυφα, τιμητικές, ταφικές στήλες κ.λ.π.) από ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη και θυμίζουν ότι το κτίριο κάποτε στέγαζε το Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ορφανοτροφείο Μέλισσα

«Υψηρεφή και πολυτελή μέγαρα, κομψότατα και βαρυδάπανα έργα της νεωτέρας αρχιτεκτονικής και κήποι μεγάλοι, κατάφυτοι και δροσερώτατοι, κείνται ένθεν και ένθεν της ευρυτάτης οδού. Ωραία πεζοδρόμια, περικαλλυνόμενα υπό αειθαλών δενδροστοιχιών κοσμούσιν αυτήν και τέρπουσι τους διαβάτας... Τα πεζοδρόμια και η λεωφόρος εν γένει γέμουσι κόσμου ποικίλου, όστις μετά των λεωφορείων, των αμαξών και ίππων, αποτελεί δαιδάλειον πανόραμα». Αυτά έγραφε στο ημερολόγιό του (Αθήνα 1894) ο συγγραφέας Κ. Βαρβουνιώτης, περιγράφοντας λεπτομερώς τη συνοικία των «εξοχών» ή «Πύργων», τη συνοικία δηλαδή που εκτεινόταν από το Λευκό Πύργο ως τη Βίλα Αλλατίνη κατά μήκος της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας ως την υπέροχη παραλία.
Ένα από τα πιο παλιά κτίρια των Εξοχών που διασώζεται είναι το κτίριο του άλλοτε ορφανοτροφείου «Μέλισσα» όπου σήμερα στεγάζεται το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών της Θεσσαλονίκης. Το συγκεκριμένο κτίριο σώθηκε γιατί περιήλθε στο Δημόσιο μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών κι έτσι γλίτωσε από τη διαδικασία της αντιπαροχής. Αυτός βέβαια είναι και ο κύριος λόγος που σώθηκαν και οι υπόλοιπες ακριβές βίλλες της περιοχής.
Η Βίλλα Οσμάν Αλή Μπέη, λοιπόν, που βρίσκεται στη Βασιλίσσης Όλγας 36 χτίστηκε το 1898 για λογαριασμό του Οσμάν Αλή Μπέη και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα πολυτελούς κατοικίας, εκλεκτικιστικού κυρίως ρυθμού. Εύκολα ο επισκέπτης παρατηρεί την απόλυτη συμμετρία των όψεών της και φυσικά επικεντρώνεται στις ανάγλυφες διακοσμήσεις που υπάρχουν σε όλο το κτίριο, στους ημικίονες αλλά και στη μεγάλη κλίμακα ανόδου. Αξίζει να σημειώσουμε άλλωστε πως μια μεγάλη είσοδος με ένα τόσο μεγάλο τόξο σε συνδυασμό με ένα μεγάλο κι εντυπωσιακό εξώστη ήταν απαραίτητα στοιχεία για να υπογραμμιστεί η πολυτέλεια ενός κτιρίου.
Τον 20ο αιώνα η Βίλλα αγοράστηκε από ένα Βούλγαρο κι έτσι πέρασε στα χέρια του Βουλγαρικού κράτους από το οποίο χρησιμοποιήθηκε και κατά τον Παγκόσμιο πόλεμο. Όμως, μόλις έφτασαν οι Αγγλογάλλοι το κατέλαβαν και δεν το πρόσεξαν καθόλου, αφού εγκαταστάθηκαν σε αυτό και προχώρησαν σε πλειστηριασμό όλων των επίπλων όπως και στην καταστροφή του βουλγάρικου αρχείου. Στη συνέχεια ήρθαν διάφορες οικογένειες ελλήνων αξιωματικών, ώσπου το 1923 έγιναν προσπάθειες δημιουργίας βουλγάρικου προξενείου.
Ωστόσο, η καταστροφή της Σμύρνης που έχει προηγηθεί, είχε ως αποτέλεσμα να έρθουν πολλά ορφανά στην Ελλάδα κι έτσι το κτίριο αυτό διατέθηκε για τη φιλοξενία όλων αυτών των παιδιών. Ιδρύθηκε, λοιπόν, το «Ορφανοτροφείο Μέλισσα» το οποίο στεγάστηκε εκεί μέχρι το 1970. Στη διάρκεια αυτών των χρόνων οι κληρονόμοι το πούλησαν στο ελληνικό κράτος, όμως μετά το 1970 έμεινε αχρησιμοποίητο κι έτσι διάφοροι αναρχικοί άδραξαν την ευκαιρία, μπήκαν μέσα και προκάλεσαν ανεπανόρθωτες ζημιές όπως την καταστροφή των υπέροχων ξύλινων κουφωμάτων, τα οποία έβγαζαν για να τα κάψουν και να ζεσταθούν.
Ευτυχώς, σταδιακά οι ζημιές αποκαταστάθηκαν και από το 1998 στεγάζεται εκεί το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών το οποίο ιδρύθηκε το 1966 με πρωτοβουλία καθηγητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σκοπός του οποίου είναι η έρευνα του Βυζαντινού Πολιτισμού.

Έπαυλη Μεχμέτ Καπαντζή

Η «Έπαυλη Μεχμέτ Καπαντζή» ή αλλιώς «Κτίριο ΝΑΤΟ», είναι άλλο ένα κτίριο που θυμίζει την αλλοτινή ομορφιά της περιοχής των εξοχών. Είναι αυτό το κτίριο που ενώ διασχίζεις βιαστικά τη Β. Όλγας σταματάς για λίγο και θαυμάζεις την αρτιότητά του που το κάνει να μοιάζει με ψεύτικο. Χτίστηκε μεταξύ 1893 και 1895 από τον περίφημο, Ιταλό αρχιτέκτονα Pierro Arrigoni. Η οικογένεια Καπαντζή ήταν μια πλούσια οικογένεια εξισλαμισμένων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Έχει χρησιμοποιηθεί για διάφορες χρήσεις, κάποτε ήταν Σχολή Νοσοκόμων, έπειτα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου κατασχέθηκε από τους Γερμανούς ενώ χρησιμοποιήθηκε και από την Γκεστάπο. Στη συνέχεια στεγάστηκαν οι υγειονομικές υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού. Μέχρι το 1973 παραχωρήθηκε σε ορισμένες διοικητικές υπηρεσίες του ΝΑΤΟ, ενώ το 1997 τη χρονιά που η Θεσσαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα, στέγασε τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Σήμερα χρησιμοποιείται από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης, ενώ είναι ιδιοκτησία του Ερυθρού Σταυρού. Αρχιτεκτονικά το κτίριο ξεχωρίζει για το πλουραλισμό στη διακόσμησή του.
Συνδυάζει το εκλεκτικιστικό ύφος με στοιχεία λαϊκής αρχιτεκτονικής από τις Άλπεις, αλλά και βιεννέζικης όπως την εισήγαγε στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Αθήνα ο Θεόφιλος Χάνσεν. Η έπαυλη αποτελείται από ένα ημιυπόγειο, 2 ορόφους και σοφίτα. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως σε αντίθεση με τα κτίρια που κατασκευάστηκαν την ίδια εποχή, στην έπαυλη Καπαντζή ο Arrigoni δεν ακολουθεί καμία συμμετρία. Διαφορετικοί όγκοι στη σειρά συνθέτουν το κτίριο με αποκορύφωμα τον πυργίσκο στην ανατολική όψη και τις πυργοειδής απολήξεις των υπόλοιπων όψεων. Το συναρπαστικό είναι πως η εξωτερική τελειότητα του κτιρίου συνάδει απόλυτα με την εσωτερική. Διασχίζοντας τους εσωτερικούς χώρους ο επισκέπτης μένει έκθαμβος με το σχέδια που στολίζουν τους τοίχους και κυρίως τις οροφές. Είναι σα να έχουν τοποθετηθεί πίνακες ζωγραφικής πάνω στις τόσο μεγάλες επιφάνειες. Ολόκληρος ο εσωτερικός διάκοσμος προστατεύεται απόλυτα με τη βοήθεια γυάλινων ελασμάτων που έχουν τοποθετηθεί για να το συγκρατούν. Σε κάθε όροφο θα λέγαμε πως επικρατεί και διαφορετικός ρυθμός. Ξεχωρίζουν ωστόσο τα κλασικιστικά και τα ρομαντικά στοιχεία.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα περάσετε μπροστά από την Έπαυλη Μεχμέτ Καπαντζή σταματήστε για μερικά λεπτά και απλά θαυμάστε τις λεπτομέρειες της κατασκευής της.

Βίλλα Μορντώχ

Έχουμε πει για κρυμμένους αρχιτεκτονικούς θησαυρούς της πόλης μας, έχουμε πει για «ξεχασμένους» θησαυρούς, αλλά αν θέλουμε να είμαστε αισιόδοξοι θα πρέπει να λέμε για τους ολοφάνερους αρχιτεκτονικούς θησαυρούς που κάθε φορά που περνάμε από μπροστά τους μας θυμίζουν γιατί είναι όμορφο να ζούμε στη Θεσσαλονίκη. Ένας τέτοιος θησαυρός είναι η Βίλλα Μορντώχ που στολίζει τη διασταύρωση των οδών Βασιλίσσης Όλγας και 25ης Μαρτίου.

Η Βίλλα Μορντώχ κτίστηκε για τον Τούρκο μέραρχο Σεϊφουλάχ πασά, σε σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Ξ. Παιονίδη, το 1905. Η χρονολογία αυτή επαληθεύεται και από την υπογραφή του Τούρκου καλλιτέχνη των τοιχογραφιών του κτιρίου που φέρουν το έτος κατασκευής τους σε αραβική γραφή: «Νουρεντίν 1905». Για το όνομα «Μορντώχ» ευθύνεται η οικογένεια Μορντώχ που κατοίκησε εκεί από το 1930 ως το 1940.
Όπως ολόκληρη η περιοχή των εξοχών της Βασιλίσσης Όλγας με τους περίφημους «πύργους» που εμφανίστηκαν κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, έτσι και η Βίλλα Μορντώχ που ανήκει σε αυτήν την περιοχή αποτελεί δείγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής. Είναι διώροφη και κεραμοσκεπής ενώ έχει ημιυπόγειο και σοφίτα. Χαρακτηριστική είναι η συνύπαρξη νεοκλασικών, αναγεννησιακών, baroque και art-nouveaux στοιχείων τα οποία μάλιστα διαφοροποιούνται στις όψεις, υπογραμμίζοντας έτσι στον επισκέπτη το μορφολογικό πλουραλισμό του κτηρίου.

Επιπλέον, η γωνιακή πυργοειδής διαμόρφωση με τον τρούλο προσδίδει μια ιδιαιτερότητα στη Βίλλα. Ενδιαφέρον βέβαια παρουσιάζει και η ζωγραφική διακόσμηση του αρχοντικού, που σε ορισμένες αίθουσές του σώζεται σε μεγάλη έκταση. Εντύπωση προκαλούν τα αραβικά που είναι γραμμένα στο αέτωμα της πρόσοψης του κτιρίου και γράφουν «μασαλά» που σημαίνει «τι ωραίο».
Το «ωραίο» αυτό κτίριο χρησιμοποιήθηκε από την Γκεστάπo κατά τη διάρκεια του πολέμου, αργότερα από την ΕΛΑΣ, ενώ στη συνέχεια και γύρω στο 1947 από την ελληνική βασιλική αεροπορία. Από το 1947 ως το 1950 λειτούργησε εκεί η παιδόπολη «Αγία Ειρήνη» και από το 1952 ως το 1973 νοικιάστηκε στο ΙΚΑ. Τέλος από το 1986 ως πριν λίγο καιρό στέγαζε τη Δημοτική Πινακοθήκη που ιδρύθηκε το 1966 και το Ε' Δημοτικό διαμέρισμα. Σήμερα έχει την έδρα της εκεί η Αντιδημαρχία Πολιτισμού. Βέβαια, εκτός από όσα γίνονται στο εσωτερικό της, αξίζει και μια βόλτα μόνο για τον υπέροχο κήπο της, μιας και έχουν τοποθετηθεί ακόμη και παγκάκια για τους επισκέπτες. Συνήθως θα δεις παιδάκια να παίζουν και μαμάδες με καροτσάκια. Μια όαση όμορφων εικόνων, δηλαδή, ανάμεσα στο θόρυβο της πόλης.

Αίγλη και ρομάντζο

Υπάρχει ένα κτίριο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής στην πόλη μας και φέτος συμπληρώνει 100 χρόνια ζωής. Όσα χρόνια δηλαδή συμπληρώνει και η πόλη μας από την Απελευθέρωσή της. Πρόκειται για ένα αρχοντικό στην περιοχή των "Πύργων" (ή εξοχών), των επαύλεων που άρχισαν να κτίζονται από το Λευκό Πύργο και μέχρι τη βίλλα Αλλατίνι στα τέλη του 19ου αιώνα.
Είναι ένα κτίριο που ξεχωρίζει για την περίτεχνη επιλογή των μορφολογικών του στοιχείων, όπου κυριαρχεί το ρεύμα της Art-Nouveaux. Αναπτύσσεται σε δυο κύρια επίπεδα και διαθέτει χαρακτηριστική ασύμμετρη κάτοψη. Χαρακτηριστικά είναι τα στρογγυλά παράθυρα της πρόσοψης, αρχιτεκτονικό στοιχείο που συναντάμε αργότερα στα κτίρια του Gaudi στη Βαρκελώνη. Όπως κατάλαβες αναφέρομαι στην Casa Bianca.

Το οικόπεδο όπου κτίστηκε το υπέροχο αυτό κτίσμα της Ανατολικής περιοχής των Εξοχών αγοράστηκε το 1911 από τον πλούσιο επιχειρηματία Dino Fernandez – Diaz, ιταλό υπήκοο και μέλος της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Σ’αυτό το οικόπεδο κτίστηκε το 1912 η γνωστή εξοχική έπαυλη σε σχέδια του αρχιτέκτονα Piero Arrigoni στην οποία ο ιδιοκτήτης έδωσε το όνομα της αγαπημένης του συζύγου Bianca Meyer και την οποία –όπως λέγεται– της προσέφερε ως γαμήλιο δώρο. Με την Bianca ο Dino απέκτησε τρία παιδιά την Aline, τη Nina και τον Pierre και φαίνεται πως έζησαν πολύ όμορφες εποχές στο αρχοντικό. Διοργάνωναν λαμπρές εκδηλώσεις με καλεσμένους διακεκριμένους Θεσσαλονικείς όπου ανάμεσά τους ήταν συχνά και ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και ο βασιλιάς Γεωργίος Α΄.
Όμως αυτό που σημάδεψε το αρχοντικό και το συνέδεσε με την ιστορία της πόλης, ήταν η ρομαντική ιστορία της όμορφης Aline και του ανθυπολοχαγού του ελληνικού στρατού Σπύρου Αλιμπέρτη αμέσως μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Μια μέρα ο Αλιμπέρτης γνώρισε στο βαγόνι ενός τραμ την Aline κι έτσι ερωτεύτηκαν παρά το ότι οι ερωτικοί δεσμοί μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων δεν γίνονταν αποδεκτοί από τους Εβραίους της πόλης. Πολλοί ήταν οι Εβραίοι που προσπάθησαν να μεταπείσουν την Aline αλλά αυτή ήταν αμετάπειστη. Οι πόρτες του αρχοντικού έκλεισαν για τον Αλιμπέρτη κι έτσι ο ίδιος αναγκάστηκε να κλέψει εκουσίως την αγαπημένη του μετά από ένα γράμμα που του έστειλε, γράφοντάς του πως μακριά του νιώθει θλίψη και πίκρα. Στη συνέχεια ο Αλιμπέρτης και η Aline παντρεύτηκαν σε Καθολική εκκλησία της Αθήνας και εγκαταστάθηκαν εκεί. Μετά από συγκατάθεση του Fernandez επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη όπου το βαρύ κλίμα τους ανάγκασε να φύγουν για το Παρίσι.
Στο μεταξύ το 1934 η Bianca πέθανε και το 1943 εκτελούνται από τους Γερμανούς μαζί με άλλους Εβραίους ο Fernandez και ο γιός του στη Βόρεια Ιταλία όπου είχαν καταφύγει για να σωθούν από τις διώξεις των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί. Ακόμα η «Κάζα Μπιάνκα» επιτάχθηκε από τους κατακτητές και ο επάνω όροφος χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία του Ιταλού προξένου. Όταν μετά τον πόλεμο ο Αλιμπέρτης και η Aline επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη βρήκαν το κτίσμα σε άθλια κατάσταση και αναγκάστηκαν να μείνουν στο ισόγειο που είχε υποστεί τις λιγότερες ζημιές. Το ζευγάρι που με τον έρωτά του σημάδεψε μία ολόκληρη περίοδο της σύγχρονης Θεσσαλονίκης έφυγε από τη ζωή το 1960.
Σήμερα η Casa Bianca ανήκει στο Δήμο Θεσσαλονίκης και χρησιμοποιείται σας εκθεσιακός χώρος κι έτσι την επόμενη φορά που θα την επισκεφτείς ή θα περάσεις απ’ έξω θα ξέρεις πως πρόκειται για ένα κτίριο που εκτός από την αρχιτεκτονική του έγινε γνωστό και για την ιστορία αγάπης που «φιλοξένησε».

Υ.Γ: τη μελέτη αποκατάστασης του αρχοντικού συνέταξε το 1993 ομάδα αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών υπό τον καθηγητή κ. Μουτσόπουλο και το έργο εκτελέστηκε απο το Δήμο Θεσσαλονίκης μεταξύ 1994 και 1997.

Το Κυβερνείο

Το Κυβερνείο, το γνωστό Παλατάκι δηλαδή, δεσπόζει στη μύτη του ακρωτηρίου του Μικρού Εμβόλου ή αλλιώς Καραμπουρνάκι στην Καλαμαριά. Στην περιοχή αυτή στις αρχές του περασμένου αιώνα ανακαλύφθηκε σπουδαίος αρχαίος οικισμός με σημαντικότατα ευρήματα κεραμικής τέχνης, κυρίως της εποχής των αρχαϊκών χρόνων.
Το Παλατάκι είναι ένα εντυπωσιακό κτίριο και αξίζει να μάθουμε λίγα πράγματα για την ιστορία του. Άρχισε να κατασκευάζεται στα τέλη της δεκαετίας του ’50 σε έκταση που παραχωρήθηκε το 1959 από το υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων. Για αρκετά χρόνια αποτελούσε την κατοικία της βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας όταν επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη. Άλλωστε η θέα της πόλης από εκείνη την τοποθεσία είναι φανταστική και ως γνωστόν οι βασιλιάδες ξέρουν πού χτίζουν τα παλάτια τους.
Στη συνέχεια το κτίριο φιλοξενούσε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας όταν ταξίδευε στην πόλη μας και τον Υπουργό Μακεδονίας Θράκης (όταν δεν καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη). Εκείνος που το τίμησε ιδιαίτερα ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος έμενε πάντοτε εκεί, τόσο ως πρωθυπουργός όσο και ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Είναι χτισμένο σε μια έκταση 1.200 τ.μ. (ολόκληρο το οικόπεδο είναι 15 στρέμματα) σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χριστόπουλου.

Αποτελείται από δύο ορόφους και ένα υπόγειο. Χαρακτηρίζεται από συμμετρία, στοιχείο που σχετίζεται με την «ανακτορική» νεοκλασική αρχιτεκτονική, με προπύλαιο και περιστύλιο από ιωνικούς κίονες και ιωνική κιονοστοιχία, σε όλο το μήκος της νότιας πλευράς. Ειδικότερα, το ισόγειο έχει έκταση 922 τ.μ. με εξώστη 660 τ.μ., ο 1ος όροφος 682 τ.μ. με εξώστη 445 τ.μ. και το υπόγειο 1.330 τ.μ. Στον πρώτο όροφο βρίσκονται τα βοηθητικά δωμάτια και δύο σουίτες. Τα σαλόνια, η αίθουσα χορού, το αίθριο, αλλά και οι άλλοι χώροι του είναι εκπληκτικοί, ωστόσο λίγοι είχαν την τύχη να επισκεφθούν το εσωτερικό του.
Η πιο λαμπρή στιγμή του κτιρίου τα προηγούμενα χρόνια ήταν εκείνη της δεξίωσης της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, που ακολουθούσε την ομιλία του πρωθυπουργού στο Παλαί ντε Σπορ. Όμως, η ασθένεια του Ανδρέα Παπανδρέου τον ανάγκασε να περιορίσει τις μετακινήσεις του, οπότε το συνεδριακό κέντρο "Ι. Βελλίδης" άρχισε να φιλοξενεί ομιλία και δεξίωση, με αποτέλεσμα να ξεχαστεί το Κυβερνείο.
Το 1997 χιλιάδες άνθρωποι συνέρευσαν στο Κυβερνείο για την έκθεση με έργα Καραβάτζιο στο πλαίσιο της «Θεσσαλονίκη - Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Το 2001 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο και σήμερα ανήκει στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Δυστυχώς πλέον στο Παλατάκι φιλοξενούνται μόνο ορισμένες υπαίθριες εκδηλώσεις κι έτσι τα έργα τέχνης, τα χαλιά, τα συλλεκτικά έπιπλα και τα δώρα υψηλών φιλοξενούμενων μένουν πακεταρισμένα μέσα σε αποθήκες.
Το Κυβερνείο, λοιπόν, που εκτός των άλλων διαθέτει παρεκκλήσι και ελικοδρόμιο, σήμερα παραμένει έρημο και εγκαταλειμμένο. Είναι κρίμα αυτή η ελληνική συνήθεια να επαναλαμβάνεται και μάλιστα υπό την επίβλεψη του κράτους. Κάποια στιγμή πρέπει να μάθουμε να ενδιαφερόμαστε για τον αρχιτεκτονικό πλούτο της χώρας μας και να τον προστατεύουμε αλλά και να τον «ζούμε»…

* Οι φωτογραφίες και τα κείμενα (με ελάχιστες δικές μου παρεμβάσεις) είναι της Νένας Καζαντζίδου.

 

[ikarialover]

Η Πόλη της Θεσσαλονίκης στο πέρασμα των αιώνων. Μία ψηφιακή έκδοση του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

Περίπατοι Κληρονομιάς

 

[GTS]

Γιατί δε τα βλέπουμε καλά τα κείμενα με τις φωτό από ένα σημείο και κάτω?
Έξοχες πληροφορίες, πάντα μου άρεσε η ιστορία των κτιρίων μιας πόλης και η Θεσσαλονίκη έχει βαριά ιστορία να επιδείξει πίσω από τις γκρίζες προσόψεις που κυριαρχούν σήμερα.

Α, νομίζω ότι στο σπίτι του Αναγνωστάκη έχουν γραφεία οι 5-6 οπαδοί του Ηρακλή που έχουν πλέον απομείνει. Μουσειακό είδος και αυτοί

 

[babaduma]

μικρός θυμάμαι ότι οι γονείς μου μας πήγαιναν τους καλοκαιρινούς μήνες στο γκρίν πάρκ (αν θυμάμαι καλά το όνομα) που βρισκόταν κάπου εκεί που είναι σήμερα το άγαλμα του Κ.Καραμανλή στη παραλία ή λίγο πιο κοντά στο Βασιλικό Θέατρο.
Baba, μήπως υπάρχει καμιά φωτό???

Αυτό εννοείς?

 

[fenia42]

Γιατί δε τα βλέπουμε καλά τα κείμενα με τις φωτό από ένα σημείο και κάτω?
Έξοχες πληροφορίες, πάντα μου άρεσε η ιστορία των κτιρίων μιας πόλης και η Θεσσαλονίκη έχει βαριά ιστορία να επιδείξει πίσω από τις γκρίζες προσόψεις που κυριαρχούν σήμερα.

Α, νομίζω ότι στο σπίτι του Αναγνωστάκη έχουν γραφεία οι 5-6 οπαδοί του Ηρακλή που έχουν πλέον απομείνει. Μουσειακό είδος και αυτοί

Το γνωρίζεις πάντως...

 

[babaduma]

Και μερικές ιστορικές κινηματογραφήσεις από το αρχείο του Βρετανικού Pathe:

THE TRUE SPIRIT OF GREECE - British Pathι

GREEK PEASANTS TRANSPORT SUPPLIES - British Pathι

SALONIKA AND ITS SURROUNDINGS - British Pathι

APTLY NAMED CAFE - British Pathι

FIRST PUBLIC UNO MEETING IN THESSALONIKA - British Pathι

 

[panpan]

Mια πανοραμική Θεσσαλονίκης απο την δυτική πλευρα.
Ισως είναι και η παλαιότερη φωτογραφία της πολης 1863-4

 

[fenia42]

Πάρα πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτα.
το κόκκινο σπίτι όπως είναι σήμερα ανέκαθεν μας
προκαλουσε την περιεργεια και πέρα από την ιστορία
που το βαραίνει οποιος το δει το χαρακτηρίζει στοιχειωμένο .
Το σπίτι του Αναγνωστακη είναι απορίας άξιο πώς έχει
περιέλθει στα χέρια των αυτονομων και η ιδια αν και οπαδός του
ηρακλή εξοργίζομαι κάθε φορά που αντικρίζω πώς το έχουν καταντήσει.