ΕΡΣΗ
Member
Mumtaz Mahal
Το πρόγραμμα μας είχε ξύπνημα νωρίς νωρίς προκειμένου να δούμε την ανατολή του ηλίου στο Ταζ Μαχαλ. Ο ξεναγός μας είχε διαφορετική γνώμη: «Τέτοια εποχή του χρόνου δεν αξίζει να το δείτε την ώρα της ανατολής, έχει τόση ομίχλη τα πρωινά που δεν φαίνεται τίποτε. Ας πάμε κατά τις εννέα μπας και έχει ανοίξει ο καιρός». Δεν μας κακοφάνηκε κιόλας καθότι πτώματα στην κούραση. Την επόμενη ημέρα ξυπνήσαμε από μόνοι μας, χωρίς ξυπνητήρια, και κατευθυνθήκαμε προς τον μπουφέ του ξενοδοχείου τον οποίο βρήκα κάπως φτωχικό-που να ήξερα ότι θα ήταν μάλλον ο καλύτερος μέχρι να φτάσουμε στο Δελχί. Μόλις βγήκα έξω από το ξενοδοχείο το κρύο μου έκοψε την ανάσα και το παραπονεμένο βλέμμα του αφέντη «άλλα μου είχες τάξει», ο οποίος κάπνιζε στο ύπαιθρο, καθότι οι Ινδοί εφαρμόζουν τον αντικαπνιστικό, λες και έχουν λύσει όλα τα αλλά προβλήματα υγιεινής, έκανε την συνείδηση μου να στενάξει! Μα που τον τρέχω τον άνθρωπο; Καταφθάνει και ο Gopal οδηγώντας το μηχανάκι του και τρίβοντας τα χέρια του από το κρύο. Χαρωπά μου λέει: «Το βράδυ η θερμοκρασία έπεσε στους 0 βαθμούς Κέλσιου. Τώρα είμαστε +2,5» Αυτό το δεκαδικό πολύ με εντυπωσίασε: Όχι +2 βαθμοί η +3, αλλά +2,5. Φαίνεται ότι μια δόση βρετανικής ακριβείας κληρονόμησαν-ευτυχώς όχι όμως το σύστημα μέτρησης σε Φαρενάιτ. Νέο επικριτικό βλέμμα από τον αφέντη. Αμάν, αμάν!
Πριν προχωρήσουμε προς το Ταζ Μαχαλ ψάξαμε να βρούμε ΑΤΜ για να κάνουμε κάποια ανάληψη. Έξι ΑΤΜ κοιτάξαμε (είπαμε μέναμε σε κεντρικό σημείο, σε εμάς πάντως δεν έμοιαζε με κέντρο πόλης ενός εκατομμυρίου και βαλε, αλλά έτσι μας είπαν και δεν έχω λόγους να το αμφισβητήσω) και τα έξι χαλασμένα. Μάλιστα! Γενικώς ενώ υπήρχαν ΑΤΜ παντού είχαμε ένα θέμα να βρούμε κάποιο που να λειτουργεί, να έχει λεφτά, να μας δέχεται την κάρτα μας, να δέχεται τον κωδικό μας και να μη μας χρεώνει υπέρογκα ποσά για τη συναλλαγή. Προχωρήσαμε στο plan B που έλεγε ότι θα χαλάσουμε χρήματα. Όπερ και εγενετο.
Έχοντας χρήματα να αγοράσουμε το ακριβό εισιτήριο (εντάξει έχει φθηνύνει από τις τιμές που μου έλεγε η Lullu) προχωρήσαμε προς το μνημείο. Ποτέ δεν καταλάβαμε γιατί έπρεπε να μπούμε στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Εκεί ήρθαμε για πρώτη σε επαφή με αυτό που πραγματικά είναι η Ινδία. Μια και τα αυτοκίνητα ξεκινούν μόλις γεμίσουν τουρίστες, άρα αυτό σημαίνει μια ολιγόλεπτη αναμονή των τουριστών, αρκετοί ζητιάνοι υπάρχουν στα πέριξ. Όποτε νάτο το πρώτο σοκ! Δεν ήταν τόσο ο με κομμένα τα πόδια ζητιάνος που με πλησίασε γκρίζος από την εγγύτητα με την σκόνη του δρόμου, αλλά το με στρεβλωμένα ποδιά αγοράκι που μου χαμογέλασε.
Το αυτοκινητάκι ανοικτό από παντού έμπαζε κρύο και η πληγωμένη ματιά του αφέντη έτυπτε τη συνείδηση μου! «Που τον τραβολογώ τον άμοιρο» σκέφτηκα. «και τι πομφόλυγες του έταξα!» (Εντάξει, όντως πολύ βαρύγδουπο το πομφόλυγες, αλλά ακούγεται κάπως καλύτερα από το «φούσκες»). Ευτυχώς το μαρτύριο έληξε σύντομα, το αυτοκίνητο σταμάτησε περίπου καμία τρακοσάρια μέτρα μακριά από την είσοδο του μνημείου, όποτε και αρχίσαμε να εξασκούμαστε σε άλλο ένα άθλημα το οποίο το εφαρμόσαμε με σχετική επιτυχία για τις επόμενες ημέρες. Είχαμε φυσικά και εμείς όπως όλοι άλλωστε και αποτυχίες. Το σπορ λέγεται «μην πατήσεις τις σβουνιές». Αλλά είναι έχει και μια πλευρά παρηγορητική: αυτός που χάσει, δηλαδή θα ξεχαστεί και θα πατήσει την τούρτα θεωρείται ότι θα έχει τύχη. Αποδεδειγμένα πράγματα. Εντελώς. Άμα τη επιστροφή μου στο ΕΛ.ΒΕΛ, εκεί που σκοτώναμε την ώρα μας περιμένοντας την πτήση μας για Θεσσαλονίκη, πέρασε λαχειοπωλης τις : διαλεξα τα λαχεια που πληρωσε ο αφεντης και κερδισα τον ληγοντα! Αν ειχα πατησει μερικες ακομη τουρτες θα ειχα κερδισει κατι καλυτερο. Αν δε, δεν είχα αφήσει σβουνιά για σβουνιά για όσο ήμουν εκεί, είναι βέβαιο ότι θα είχα κερδίσει τον πρώτο λαχνό και θα άραζα τώρα σε καμία ζεστή παράλια για να ξεχάσω το κρύο της Ινδίας! Αλλά δεν τα ήξερα τα πράγματα και το πώς λειτουργούνε! Όποτε σας θερμοπαρακαλώ, όταν τραβήξετε κατά κείνα τα μέρη σβουνιά για σβουνιά να μην αφήσετε!
Εκτός από τις σβουνιές έπρεπε να τα βγάλουμε πέρα και με τους μικροπωλητές: Εφορμούσαν εναντίον σου και κουνούσαν κάτω από τη μύτη σου κάρτ πόσταλ, βιβλία, αντικείμενα από Petra Durra, αγαλματάκια του Ganesha και ότι άλλο φανταστεί ο νους σου! Εκεί πάνω, προκείμενου να αποφύγω έναν από δαύτους πάτησα την «τούρτα». Ακόμη ο νους μου δεν είχε εκπαιδευτεί στο να αποφεύγει και τα δυο εμπόδια συγχρόνως! Μετά από μερικές ημέρες εξάσκησης ήμουν ΟΚ.
Τέλος πάντων μέχρι να περάσουμε τον κλοιό των μικροπωλητών, τον έλεγχο από τις αρχές, την αγορά εισιτηρίου ας πάμε στην Mumtaz Mahal που για χάρη της έγινε αυτό το μνημείο. Η μάλλον στη μνήμη της.
Ήταν ανιψιά της Nur Yahan. Κόρη του αδερφού της ο οποίος εξαιτίας της επιρροής της αδερφής του είχε γίνει κυβερνήτης της Λαχώρης. Η θεια της την πάντρεψε και αυτήν- όπως άλλωστε και την ίδια της την κόρη από τον προηγούμενο γάμο της- με έναν από τους γιους του συζύγου της Jahangir. Η κάθε μια παντρεύτηκε διαφορετικό πρίγκιπα, να εξηγούμαστε γιατί εδώ είναι μουσουλμάνοι και τα πράγματα είναι πολυγαμικά. Οι νέες, αν και καλής, αριστοκρατικής οικογένειας, δεν ήταν πριγκηπικής γενιάς, όποτε θεωρήθηκε ότι μόνο χάρη στην μεγάλη επιρροή που ασκούσε η Nur στον σύζυγο της επετεύχθησαν οι γάμοι αυτοί με τους πρίγκιπες -υιούς του αυτοκράτορα. Η Nur αποσκοπούσε στο να έχει η οικογένεια της πρόσβαση στο θρόνο για ακόμη μια γενιά τουλάχιστον. Ο Jahangir, ο σύζυγος της είχε τέσσερις γιους. Ο πρώτος είχε φύγει από το παιχνίδι όταν συνασπίστηκε με τον παππού του τον Ακμπαρ εναντίον της διάδοχης του πατέρα του στο θρόνο. Και όταν λέμε είχε φύγει από το παιχνίδι εννοούμε ότι εξεμετρησε το ζην. Ψυχρά τον εκτέλεσε ο πατερούλης του. Ο δεύτερος δεν ήταν ικανός για τέτοια βασιλικά καθήκοντα: το είχε παρακάνει με ουσίες και οινοπνεύματα και η υγειά του ήταν εντελώς επισφαλής. (εδώ που τα λέμε δε μου κάνει καμία εντύπωση που το παλικάρι τράβηξε άλλο δρόμο. Και εγώ στη θέση του μάλλον το ίδιο θα έκανα!) Ο τρίτος παντρεύτηκε την Mumtaz (η οποία είχε άλλο όνομα πριν το γάμο της και το άλλαξε επί το αριστοκρατορικοτερον μετά τον γάμο της) και ο τέταρτος την κόρη της Nur. Μετά το θάνατο του Jahangir ξεκίνησαν τα όργανα: όλοι εναντίον όλων: οι δυο πρίγκιπες μεταξύ τους, ο γιος του πρώτου νεκρού πρίγκιπα με την οικογένεια του εναντίον των δυο θειων του, η Nur εναντίον του αδερφού της και πατέρα της Mumtaz, η Mumtaz εναντίον της πρώτης της αξαδέρφης. Νικητές, όπως όλοι με ασφάλεια μπορούμε να υποθέσουμε ακόμη και αν δεν ξέρουμε τη συνεχεία της ιστορίας, βγήκαν από το παιχνίδι η Mumtaz και ο σύζυγος της. Για αυτό και έχουμε Ταζ Μαχαλ να επισκεφθούμε. Αν τα πράγματα είχαν έρθει αλλιώς τέτοιο μνημείο δε θα είχαμε. Ο μπαμπάς της Mumtaz ανέλαβε όλη την βρώμικη δουλεία: να σκοτώσει τους έτερους πρίγκιπες: τον γαμπρό της Nur και όλη την οικογένεια του εκλιπόντος πρώτου πρίγκιπα. Η χήρα Nur μαζί με την χήρα πλέον κόρη της (αλήθεια μια και αυτή ήταν από τους χαμένους στην ιστορία της διαδοχής- ξέχασα και εγώ το όνομα αυτής της κοπέλας) αποσύρθηκαν σε κάποιο παλάτι και έχασαν κάθε επιρροή στα πράγματα της Μογγολικής Αυτοκρατορίας.
Η Mumtaz ήταν ο μεγάλος έρωτας του συζύγου της. Αυτός είχε ήδη παντρευτεί και άλλες δυο, αλλά ουδέποτε έδωσε την πρέπουσα σημασία μετά τον τρίτο γάμο του σε αυτές τις δυο άτυχες. Τους έκανε από ένα παιδί και θεώρησε ότι εξετελεσε τις υποχρεώσεις του απέναντι τους. Η Mumtaz πρέπει να είχε πάρει από την εξυπνάδα και την ικανότητα της θειας της, γιατί σε όλη αυτήν την αιματηρή ιστορία διαδοχής ήταν στο πλευρό του άντρα της του Shah Jahan και εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι τον συμβούλευε σωστά. Είχε όμως ένα πιο low profile από τη θεια της, θεωρήθηκε πιο καλόγνωμη, είχε μια καλή κουβέντα για τον καθένα και έγινε πολύ συμπαθής στην Βασιλική αυλή και στους φτωχούς ανθρώπους τους οποίους υποστήριζε με έργα φιλανθρωπίας. Εμένα πάντως αυτοί οι άνθρωποι με τρομάζουν. Φαντάζομαι τι καλές κουβέντες θα έλεγε για την θεια της, την πρώτη της αξαδέρφη και τον άντρα της! Ο δικός άντρας πάντως ήταν τόσο ξετρελαμένος μαζί της που της παραχώρησε την αυτοκρατορική σφραγίδα. Με αυτήν η Mumtaz μπορούσε να κυβερνήσει –και κυβερνησε- στο όνομα του.
Τέλος πάντων ο Shah Jahan δεν την αποχωριζόταν ποτέ, άκουγε πάντα τη γνώμη της και τη συμβουλευόταν για το κάθε τι. Η Μumtaz του γέννησε δεκατέσσερα παιδιά εκ των οποίων επιβιώσαν τα επτά. Στη δέκατη τέταρτη γέννα πέθανε (εδώ που τα λέμε την ξεπάτωσε και αυτός την ταλαίπωρη!). Του ήρθε κάπως δύσκολα το θέμα του χήρου Shah Jahan. Που να στραφεί; Σε ποιον αδερφικό ωμό να κλάψει που τους είχε ξεκάνει όλους; Για να ξεχαστεί αποφασίσει να ασχοληθεί και να κτίσει το μαυσωλείο που ήρθαμε να δούμε. Προκήρυξε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και τον κέρδισε ένας Πέρσης αρχιτέκτονας. Από εδώ τον είχε ο αρχιτέκτονας από εκεί τον είχε τον έπεισε ότι θα ήταν καλύτερα και φθηνότερα να το κάνουν άσπρο το μνημείο και όχι μαύρο που ήθελε ο Jahan. Το λευκό μάρμαρο έβγαινε από το Ρατζασταν σε κοντινή σχετικά απόσταση, ενώ το μαύρο έπρεπε να το φέρνουν από το Αφγανιστάν και τα μεταφορικά αύξαναν το ύψος των εξόδων. Τσιφούτης δεν ήταν ο Jahan, αλλά όσο νάνε το σκέφτηκε: ο αρχιτέκτονας επέμενε λέγοντας ότι το συγκεκριμένο μάρμαρο το οποίο έχει μια μεγάλη περιεκτικότητα σε κρύσταλλο επιτρέπει τη διήθηση του φωτός με συνέπεια να λάμπει το μνημείο στο φως του ήλιου, αλλά και της πανσελήνου.
Το Ταζ Μαχαλ δεν είναι μόνο το πολυφωτογραφημενο κτίριο που λίγο πολύ όλοι μας έχουμε δει κάπου. Είναι ένας τεράστιος χώρος, στην ουσία ένα σύμπλεγμα κτιρίων.
Μπαίνει κανείς από εκεί που υπήρξε ο χώρος φιλοξενίας. Ήδη από την εποχή που κατασκευάστηκε το μνημείο αυτό άρχισε να προσελκύει κόσμο, προσκυνητές. Αυτό δεν το καλοκατάλαβα, τι σοι προσκυνητές ήταν. Επρόκειτο άραγε για θρησκευτικό τουρισμό; Για μια χειρονομία αφοσίωσης στους νεκρούς βασιλιάδες τους; Για εραστές αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων; Για τρυφερές ψυχές οι οποίες συγκινήθηκαν με την απώλεια του βασιλιά; Ότι και να ήταν πολύ γρήγορα τα πλήθη άρχισαν να συρρέουν όποτε και κατασκευάστηκε ένα τεράστιο συγκρότημα το οποίο δεχόταν δωρεάν άντρες και γυναίκες οι οποίοι ερχόντουσαν να επισκεφθούν το μνημείο αυτό. Μάλιστα υπήρχε και σχετικό κονδύλι για τα τροφεία των ανθρώπων αυτών. Αφού περάσαμε αυτό το συγκρότημα το οποίο όπως ακριβώς και η πύλη εισόδου ήταν φτιαγμένο από την τοπική κόκκινη πέτρα της περιοχής, τον ψαμμίτη ο οποίος είναι μαλακός και εύκολος να δουλευτεί ώστε να γίνει δομικό υλικό, φθάσαμε στην πύλη εισόδου. Όπως ακριβώς και με το Itmad-Ud-Daulah's Tomb η πύλη ήταν πολύ παραπάνω από μια απλή πύλη: Ένα κτίριο ολόκληρο με εσοχές στο ισλαμικό στυλ της σπηλιάς με μπορντούρα από λευκό μάρμαρο και καλλιγραφική επιγραφή στίχων του Κορανίου από μαύρο όνυχα. Περνώντας αυτήν την πύλη μπορεί κανείς να αντικρίσει το Μαυσωλείο. Όχι εμείς πάντως! Και όχι εκείνη την ημέρα. Πνιγμένο μέσα στην ομίχλη ήταν το Ταζ Μαχαλ. Και κρύο πολύ κρύο! Ακόμη, παρόλο που η ώρα ήταν περασμένες εννέα το κρύο δριμύ! Κοίταξα με απορία και φθόνο μια τύπισσα που έπαιρνε πόζες μπροστά στο αχνό Ταζ φορώντας μια γούνα. Καλέ ποια έρχεται στην Ινδία φορώντας γούνες; αναρωτήθηκα. Φαίνεται ότι το βλέμμα μου ήταν τόσο εύγλωττο που ο Gompal έσπευσε να μου ψιθυρίσει χαμογελώντας πονηρά: «ρωσίδα!». Έτσι εξηγείται! Θα πήγε στο Domodedovo μες το Γεναριάτικο κρύο με το καρέ της γούνας (παλτό, σκουφί, μανσον και γάντια) και της ξέμειναν και για το ψοφοκρυο της Ινδίας. Εγώ πάλι έβριζα τον εαυτό μου γιατί δεν πήρα μαζί μου το παντελόνι μου με την επένδυση που το φορώ συνήθως στα βουνά (και πέρσι στο Βερολίνο) και γιατί την τελευταία στιγμή πριν φύγω για το αεροδρόμιο έβγαλα τα γάντια από τις τσέπες του μπουφάν μου και τα άφησα σπίτι και κάνοντας σκέψεις του τύπου «στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα». Να πω ότι δεν ζήλευα τη ζεστά ντυμένη ρωσίδα ψέμα θα ήταν. Αλλά παράλληλα διασκέδαζα και με τις επιτηδευμένες πόζες που την έβλεπα να παίρνει για να φωτογραφηθεί μπροστά στο μνημείο. Ούτε η μακαρίτισσα αρχιδούκισσα Αναστασία δε θα πόζαρε με τόση σπουδή.
Προσπαθήσαμε ξανά να διακρίνουμε το Ταζ Μαχαλ μέσα από τις ομίχλες. Όσο πλησιάζαμε τόσο διακρινόταν καλύτερα. Το Ταζ αν και δεν είναι τζαμι εχει για λογους ομορφιας και συμμετρίας τέσσερις μιναρέδες οι οποίοι γέρνουν προς τα έξω από τον άξονα τους περίπου έναν πόντο, ώστε αν για κάποιον λόγο πέσουν να μην πληγώσουν το κτίριο, αλλά να γκρεμιστούν προς τα έξω.. Επίσης το κτήριο, επειδή η περιοχή έχει κάποια σεισμικότητα, θεμελιωθηκε με πάσσαλους μέσα σε πηγάδια με νερό και έτσι αντιμετωπίστηκε το σαθρό έδαφος δίπλα στο ποτάμι Γιαμουνα. Ο σκελετός του είναι από τούβλα και πέτρες και επενδύθηκε με μάρμαρο. Χρειάστηκαν 22 χρόνια για να κτισθεί και οι καλλίτεροι τεχνίτες της αυτοκρατορίας και όχι μόνο. Ήρθαν τεχνίτες και από άλλες χώρες, ακόμη και από τη Δύση. Το θρήσκευμα δεν έπαιζε κανένα ρόλο, άλλωστε οι Μογγολοι στην Ινδία ήταν γενικά χαλαροί και άνετοι με το θέμα της θρησκείας. Καθώς κανείς βλέπει το Μαυσωλείο στα αριστερά του, με κατεύθυνση τη Μέκκα, είναι κτισμένο ένα τζαμί με κόκκινο ψαμμίτη. Για λόγους συμμετρίας, από την άλλη μεριά είναι κτισμένο ένα όμοιο με το τζαμί κτίριο το οποίο δεν είχε καμία χρήση μόνο και μόνο για λόγους συμμετρίας. Αργότερα επί Βρετανικής κυριαρχίας χρησιμοποιήθηκε ως ξενώνας φιλοξενίας υψηλών προσώπων.
Το κτίριο το ίδιο δείχνει λευκό, αλλά μέσα στο λευκό του μάρμαρο υπάρχουν ένθετες από ημιπολύτιμους λίθους φυτικές παραστάσεις. Στην όψη του έχει και αυτό μια εσοχή η οποία από μακριά δίνει την ψευδαίσθηση του δισδιάστατου χώρου. Το μάτι μπορει να μπερδευτεί εύκολα και δεν αναγνωρίζει το βάθος την απόσταση. Για ακόμη μια φορά υπάρχει αυτή η ανατολική απώθηση για την απόσταση, για την τρίτη διάσταση. Και εκεί που μπορεί εύκολα να φανεί το βάθος το καλύπτουν επιμελώς. Επί αιώνες οι δυτικοί νόμιζαν ότι οι ανατολικοί πολιτισμοί δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν στις παραστατικές τους τέχνες την διάσταση του βάθους, της απόστασης. Αυτό βέβαια δεν είναι σωστό: μια χαρά μπορούσαν να την αναπαραστήσουν, απλώς δεν το ήθελαν. Και εδώ μάλιστα που το βάθος μπορεί να φανεί, με οφθαλμαπάτες το καλύπτουν ώστε να δοθεί η αίσθηση του δισδιάστατου χώρου. Μπορεί να είναι μαυσωλείο, αλλά δεν παύει να είναι και ένας ιερός χώρος, εξ ου και η τρίτη διάσταση δεν επιτρέπεται με τίποτε να φανει: κανενα ον δεν βρίσκεται σε απόσταση από το Θεό. Η απόσταση, το βάθος είναι απατηλή διάσταση. Το κτίριο είναι τετράγωνο εξωτερικά, με κομμένες τις γωνίες του αλλά εσωτερικά εγγράφεται ακόμη ένα τετράγωνο με συνέπεια αν τραβηχτούν οι διαγώνιοι και οι μεσοί κάθετοι (ελπίζω να το εκφράζω καλά, γιατί έχω να πιάσω τη γεωμετρία μου από το σχολείο) στα τετράγωνα αυτά να υπάρξουν περιμετρικά οκτώ αίθουσες διαλογισμού και προσευχής. Η κάτοψη έχει παραπλήσιο σχήμα σαν αυτό που είδαμε στο Itmad-Ud-Daulah's Tomb. Θυμήθηκα τα λόγια ενός καθηγητή μου στη βυζαντινή τέχνη, ότι το οκτώ ήταν ένας αριθμός ο οποίος απαντάται στα ταφικα μνημεία: Οκτάγωνα κτιζόντουσαν τα ταφικα μνημεία, τα μαρτύρια των πρώτων χριστιανών άγιων, όπως το μαρτύριο του Απόστολου Φίλιππου στην Ιεραπολη της Μικρά Ασίας.
Η αιτιολογία ήταν –αν θυμάμαι πια καλά, μπορεί όμως και να κάνω λάθος – ότι μετά τη δημιουργία του Κόσμου από τον θεό και την έβδομη ημέρα της ανάπαυσης, ακολουθεί η όγδοη ημέρα του θανάτου. Εξ ου και οκτώ γωνίες στα μαρτυρία.
Αναρωτιέμαι αν οι οκτώ τριγωνικές αίθουσες που απαντώνται κατά τον ξεναγό μας σε όλα τα μαυσωλεία των Μογγολων, έχουν καμία σχέση με αυτήν την αντίληψη των βυζαντινών, μέσω των αράβων και της ισλαμικής θρησκείας, η είναι απλή σύμπτωση. Προφανώς ο ξεναγός δε θα ήξερε κάτι τέτοιο όποτε φυσικά και δεν έχει νόημα να τον ρωτήσω. Στο εσωτερικό η διακόσμηση γίνεται ακόμη πιο πλούσια. Φωτογραφίες δεν επιτρέπονται. Ο πραγματικός ταφικος θάλαμος είναι σε ένα επίπεδο πιο χαμηλά το οποίο δεν είναι επισκέψιμο σε εμάς τους κοινούς θνητούς. Όταν είχε έρθει η μακαρίτισσα η Νταιανα της το είχαν ανοίξει. Υπάρχει ένα αντίγραφο όμως ήδη από τα πρώτα χρόνια, έτσι δηλαδή σχεδιάστηκε το μαυσωλείο: με τον πραγματικό και τον ψεύτικο τάφο. Στην κεντρική αίθουσα του μαυσωλείου, κάτω από τον τρούλο, λοιπόν είναι τοποθετημένα οι δυο τύμβοι. Επί του κεντρικού άξονα ο οποίος διατρέχει όλο το μνημείο και αποτελεί άξονα συμμετρίας είναι τοποθετημένος ο τύμβος της Mumtaz Mahal. Αριστερά της προς τη μεριά της Μέκκας είναι τοποθετημένος ο τύμβος της συζύγου της, του Shah Jahan, ο οποίος είναι και μεγαλύτερος και χαλά τη συμμετρία. Ο ξεναγός μας είπε ότι το εσωτερικό το Ταζ Μαχαλ ήταν εκπληκτικά πλούσιο σε πολύτιμους λίθους και αντικείμενα άξιας τα οποία λεηλατήθηκαν από τις διάφορες επιδρομές οι οποίες έγιναν. Τελευταίοι το λεηλάτησαν οι Άγγλοι. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1857 η αλλιώς κατά τη διάρκεια του πρώτου Ινδικού πολέμου για την ανεξαρτησία άγγλοι στρατιώτες και αξιωματούχοι μπήκαν μέσα και αφαίρεσαν όλες τις πολύτιμες πέτρες που το στόλιζαν και όσες ημιπολύτιμες αναγνώρισαν ως τέτοιες. Πάντως πρεπει να πούμε ότι ο αντιβασιλιάς της Ινδίας Λόρδος Curzon διέταξε μια εις βάθος ανακαίνιση του μνημείου η οποία τελείωσε το 1908.
Το χαζέψαμε. Το ξαναχαζέψαμε. Και ξανά. Και πάλι. Και δεν ξεκολλούσαμε. Και θυμήθηκα τον Αντρέα που φοιτητής βρέθηκε ένα καλοκαίρι στην Ινδία εν αγνοία των γονιών του (τους είχε πει ότι θα πήγαινε σε μια ανασκαφή στην Κερο η σε κάποιο αντίστοιχο ξερονήσι και δεν θα υπήρχαν καθόλου τηλέφωνο-αχ ελπίζω η κόρη μου να μην μου κάνει τέτοια!).
Και μου έλεγε «απορώ πως μπορεί στην ίδια χώρα να υπάρχει κάτι τόσο απίστευτα όμορφο όπως το Ταζ Μαχαλ και παράλληλα έξω να υπάρχει αυτό. Είναι η απόλυτη αντίφαση». Εγώ πάλι τότε ούτε για το πόση ομορφιά μιλούσε μπορούσα να καταλάβω, ούτε για το «αυτό».
Φεύγοντας από εκεί μέσα οι οδηγίες που λάβαμε απο τον ξεναγο μας ήταν τύπου εκπαιδευτού επικίνδυνων απόστολων προς λοκατζήδες: «Μόλις βγούμε από εδώ μέσα θα σας την πέσει ένα σύννεφο μικροπωλητών και ζητιάνων. Τους αγνοείτε και συνεχίζετε την πορεία σας. Αν κάτι σας αρέσει μην σταματήσετε να το παζαρέψετε, θα σας ορμηθούν όλοι μαζί και δύσκολα θα τα βγάλετε πέρα με όλη αυτή τη μάζα. Αν κάτι σας αρέσει θα το βρούμε να πωλειται και παραέξω, να είστε σίγουροι. Αν χαθούμε, ραντεβού στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Μην κάνετε βλεματικη επαφή με τους μικροπωλητες, δεν θα ξεμπερδέψετε ποτέ».
Μάλιστα! Ξεκινήσαμε την έξοδο μας στα μουλωχτά, όπως στην έξοδο του Μεσολογγίου ένα πράγμα. Αυτό μας έδωσε ένα προβάδισμα περίπου δέκα μέτρων. Μετά μας πήραν χαμπάρι. Επιταχύναμε. Επιτάχυναν. Τρέξαμε. Έτρεξαν. Διέλυσαν τις γραμμές μας και μας απομόνωσαν. Προσπαθήσαμε να κινηθούμε ο καθένας μόνος του φωναζοντας: not interested, not interested! Τελικά φθάσαμε στο αυτοκίνητο και από εκεί στον οδηγό μας.
Μήπως τώρα ήταν ώρα να δούμε που βρισκόταν η ξεμυαλισμένη;
Η εικονα αυτη απεικονιζει την Mumtaz Mahal,
Το πρόγραμμα μας είχε ξύπνημα νωρίς νωρίς προκειμένου να δούμε την ανατολή του ηλίου στο Ταζ Μαχαλ. Ο ξεναγός μας είχε διαφορετική γνώμη: «Τέτοια εποχή του χρόνου δεν αξίζει να το δείτε την ώρα της ανατολής, έχει τόση ομίχλη τα πρωινά που δεν φαίνεται τίποτε. Ας πάμε κατά τις εννέα μπας και έχει ανοίξει ο καιρός». Δεν μας κακοφάνηκε κιόλας καθότι πτώματα στην κούραση. Την επόμενη ημέρα ξυπνήσαμε από μόνοι μας, χωρίς ξυπνητήρια, και κατευθυνθήκαμε προς τον μπουφέ του ξενοδοχείου τον οποίο βρήκα κάπως φτωχικό-που να ήξερα ότι θα ήταν μάλλον ο καλύτερος μέχρι να φτάσουμε στο Δελχί. Μόλις βγήκα έξω από το ξενοδοχείο το κρύο μου έκοψε την ανάσα και το παραπονεμένο βλέμμα του αφέντη «άλλα μου είχες τάξει», ο οποίος κάπνιζε στο ύπαιθρο, καθότι οι Ινδοί εφαρμόζουν τον αντικαπνιστικό, λες και έχουν λύσει όλα τα αλλά προβλήματα υγιεινής, έκανε την συνείδηση μου να στενάξει! Μα που τον τρέχω τον άνθρωπο; Καταφθάνει και ο Gopal οδηγώντας το μηχανάκι του και τρίβοντας τα χέρια του από το κρύο. Χαρωπά μου λέει: «Το βράδυ η θερμοκρασία έπεσε στους 0 βαθμούς Κέλσιου. Τώρα είμαστε +2,5» Αυτό το δεκαδικό πολύ με εντυπωσίασε: Όχι +2 βαθμοί η +3, αλλά +2,5. Φαίνεται ότι μια δόση βρετανικής ακριβείας κληρονόμησαν-ευτυχώς όχι όμως το σύστημα μέτρησης σε Φαρενάιτ. Νέο επικριτικό βλέμμα από τον αφέντη. Αμάν, αμάν!
Πριν προχωρήσουμε προς το Ταζ Μαχαλ ψάξαμε να βρούμε ΑΤΜ για να κάνουμε κάποια ανάληψη. Έξι ΑΤΜ κοιτάξαμε (είπαμε μέναμε σε κεντρικό σημείο, σε εμάς πάντως δεν έμοιαζε με κέντρο πόλης ενός εκατομμυρίου και βαλε, αλλά έτσι μας είπαν και δεν έχω λόγους να το αμφισβητήσω) και τα έξι χαλασμένα. Μάλιστα! Γενικώς ενώ υπήρχαν ΑΤΜ παντού είχαμε ένα θέμα να βρούμε κάποιο που να λειτουργεί, να έχει λεφτά, να μας δέχεται την κάρτα μας, να δέχεται τον κωδικό μας και να μη μας χρεώνει υπέρογκα ποσά για τη συναλλαγή. Προχωρήσαμε στο plan B που έλεγε ότι θα χαλάσουμε χρήματα. Όπερ και εγενετο.
Έχοντας χρήματα να αγοράσουμε το ακριβό εισιτήριο (εντάξει έχει φθηνύνει από τις τιμές που μου έλεγε η Lullu) προχωρήσαμε προς το μνημείο. Ποτέ δεν καταλάβαμε γιατί έπρεπε να μπούμε στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Εκεί ήρθαμε για πρώτη σε επαφή με αυτό που πραγματικά είναι η Ινδία. Μια και τα αυτοκίνητα ξεκινούν μόλις γεμίσουν τουρίστες, άρα αυτό σημαίνει μια ολιγόλεπτη αναμονή των τουριστών, αρκετοί ζητιάνοι υπάρχουν στα πέριξ. Όποτε νάτο το πρώτο σοκ! Δεν ήταν τόσο ο με κομμένα τα πόδια ζητιάνος που με πλησίασε γκρίζος από την εγγύτητα με την σκόνη του δρόμου, αλλά το με στρεβλωμένα ποδιά αγοράκι που μου χαμογέλασε.
Το αυτοκινητάκι ανοικτό από παντού έμπαζε κρύο και η πληγωμένη ματιά του αφέντη έτυπτε τη συνείδηση μου! «Που τον τραβολογώ τον άμοιρο» σκέφτηκα. «και τι πομφόλυγες του έταξα!» (Εντάξει, όντως πολύ βαρύγδουπο το πομφόλυγες, αλλά ακούγεται κάπως καλύτερα από το «φούσκες»). Ευτυχώς το μαρτύριο έληξε σύντομα, το αυτοκίνητο σταμάτησε περίπου καμία τρακοσάρια μέτρα μακριά από την είσοδο του μνημείου, όποτε και αρχίσαμε να εξασκούμαστε σε άλλο ένα άθλημα το οποίο το εφαρμόσαμε με σχετική επιτυχία για τις επόμενες ημέρες. Είχαμε φυσικά και εμείς όπως όλοι άλλωστε και αποτυχίες. Το σπορ λέγεται «μην πατήσεις τις σβουνιές». Αλλά είναι έχει και μια πλευρά παρηγορητική: αυτός που χάσει, δηλαδή θα ξεχαστεί και θα πατήσει την τούρτα θεωρείται ότι θα έχει τύχη. Αποδεδειγμένα πράγματα. Εντελώς. Άμα τη επιστροφή μου στο ΕΛ.ΒΕΛ, εκεί που σκοτώναμε την ώρα μας περιμένοντας την πτήση μας για Θεσσαλονίκη, πέρασε λαχειοπωλης τις : διαλεξα τα λαχεια που πληρωσε ο αφεντης και κερδισα τον ληγοντα! Αν ειχα πατησει μερικες ακομη τουρτες θα ειχα κερδισει κατι καλυτερο. Αν δε, δεν είχα αφήσει σβουνιά για σβουνιά για όσο ήμουν εκεί, είναι βέβαιο ότι θα είχα κερδίσει τον πρώτο λαχνό και θα άραζα τώρα σε καμία ζεστή παράλια για να ξεχάσω το κρύο της Ινδίας! Αλλά δεν τα ήξερα τα πράγματα και το πώς λειτουργούνε! Όποτε σας θερμοπαρακαλώ, όταν τραβήξετε κατά κείνα τα μέρη σβουνιά για σβουνιά να μην αφήσετε!
Εκτός από τις σβουνιές έπρεπε να τα βγάλουμε πέρα και με τους μικροπωλητές: Εφορμούσαν εναντίον σου και κουνούσαν κάτω από τη μύτη σου κάρτ πόσταλ, βιβλία, αντικείμενα από Petra Durra, αγαλματάκια του Ganesha και ότι άλλο φανταστεί ο νους σου! Εκεί πάνω, προκείμενου να αποφύγω έναν από δαύτους πάτησα την «τούρτα». Ακόμη ο νους μου δεν είχε εκπαιδευτεί στο να αποφεύγει και τα δυο εμπόδια συγχρόνως! Μετά από μερικές ημέρες εξάσκησης ήμουν ΟΚ.
Τέλος πάντων μέχρι να περάσουμε τον κλοιό των μικροπωλητών, τον έλεγχο από τις αρχές, την αγορά εισιτηρίου ας πάμε στην Mumtaz Mahal που για χάρη της έγινε αυτό το μνημείο. Η μάλλον στη μνήμη της.
Ήταν ανιψιά της Nur Yahan. Κόρη του αδερφού της ο οποίος εξαιτίας της επιρροής της αδερφής του είχε γίνει κυβερνήτης της Λαχώρης. Η θεια της την πάντρεψε και αυτήν- όπως άλλωστε και την ίδια της την κόρη από τον προηγούμενο γάμο της- με έναν από τους γιους του συζύγου της Jahangir. Η κάθε μια παντρεύτηκε διαφορετικό πρίγκιπα, να εξηγούμαστε γιατί εδώ είναι μουσουλμάνοι και τα πράγματα είναι πολυγαμικά. Οι νέες, αν και καλής, αριστοκρατικής οικογένειας, δεν ήταν πριγκηπικής γενιάς, όποτε θεωρήθηκε ότι μόνο χάρη στην μεγάλη επιρροή που ασκούσε η Nur στον σύζυγο της επετεύχθησαν οι γάμοι αυτοί με τους πρίγκιπες -υιούς του αυτοκράτορα. Η Nur αποσκοπούσε στο να έχει η οικογένεια της πρόσβαση στο θρόνο για ακόμη μια γενιά τουλάχιστον. Ο Jahangir, ο σύζυγος της είχε τέσσερις γιους. Ο πρώτος είχε φύγει από το παιχνίδι όταν συνασπίστηκε με τον παππού του τον Ακμπαρ εναντίον της διάδοχης του πατέρα του στο θρόνο. Και όταν λέμε είχε φύγει από το παιχνίδι εννοούμε ότι εξεμετρησε το ζην. Ψυχρά τον εκτέλεσε ο πατερούλης του. Ο δεύτερος δεν ήταν ικανός για τέτοια βασιλικά καθήκοντα: το είχε παρακάνει με ουσίες και οινοπνεύματα και η υγειά του ήταν εντελώς επισφαλής. (εδώ που τα λέμε δε μου κάνει καμία εντύπωση που το παλικάρι τράβηξε άλλο δρόμο. Και εγώ στη θέση του μάλλον το ίδιο θα έκανα!) Ο τρίτος παντρεύτηκε την Mumtaz (η οποία είχε άλλο όνομα πριν το γάμο της και το άλλαξε επί το αριστοκρατορικοτερον μετά τον γάμο της) και ο τέταρτος την κόρη της Nur. Μετά το θάνατο του Jahangir ξεκίνησαν τα όργανα: όλοι εναντίον όλων: οι δυο πρίγκιπες μεταξύ τους, ο γιος του πρώτου νεκρού πρίγκιπα με την οικογένεια του εναντίον των δυο θειων του, η Nur εναντίον του αδερφού της και πατέρα της Mumtaz, η Mumtaz εναντίον της πρώτης της αξαδέρφης. Νικητές, όπως όλοι με ασφάλεια μπορούμε να υποθέσουμε ακόμη και αν δεν ξέρουμε τη συνεχεία της ιστορίας, βγήκαν από το παιχνίδι η Mumtaz και ο σύζυγος της. Για αυτό και έχουμε Ταζ Μαχαλ να επισκεφθούμε. Αν τα πράγματα είχαν έρθει αλλιώς τέτοιο μνημείο δε θα είχαμε. Ο μπαμπάς της Mumtaz ανέλαβε όλη την βρώμικη δουλεία: να σκοτώσει τους έτερους πρίγκιπες: τον γαμπρό της Nur και όλη την οικογένεια του εκλιπόντος πρώτου πρίγκιπα. Η χήρα Nur μαζί με την χήρα πλέον κόρη της (αλήθεια μια και αυτή ήταν από τους χαμένους στην ιστορία της διαδοχής- ξέχασα και εγώ το όνομα αυτής της κοπέλας) αποσύρθηκαν σε κάποιο παλάτι και έχασαν κάθε επιρροή στα πράγματα της Μογγολικής Αυτοκρατορίας.
Η Mumtaz ήταν ο μεγάλος έρωτας του συζύγου της. Αυτός είχε ήδη παντρευτεί και άλλες δυο, αλλά ουδέποτε έδωσε την πρέπουσα σημασία μετά τον τρίτο γάμο του σε αυτές τις δυο άτυχες. Τους έκανε από ένα παιδί και θεώρησε ότι εξετελεσε τις υποχρεώσεις του απέναντι τους. Η Mumtaz πρέπει να είχε πάρει από την εξυπνάδα και την ικανότητα της θειας της, γιατί σε όλη αυτήν την αιματηρή ιστορία διαδοχής ήταν στο πλευρό του άντρα της του Shah Jahan και εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι τον συμβούλευε σωστά. Είχε όμως ένα πιο low profile από τη θεια της, θεωρήθηκε πιο καλόγνωμη, είχε μια καλή κουβέντα για τον καθένα και έγινε πολύ συμπαθής στην Βασιλική αυλή και στους φτωχούς ανθρώπους τους οποίους υποστήριζε με έργα φιλανθρωπίας. Εμένα πάντως αυτοί οι άνθρωποι με τρομάζουν. Φαντάζομαι τι καλές κουβέντες θα έλεγε για την θεια της, την πρώτη της αξαδέρφη και τον άντρα της! Ο δικός άντρας πάντως ήταν τόσο ξετρελαμένος μαζί της που της παραχώρησε την αυτοκρατορική σφραγίδα. Με αυτήν η Mumtaz μπορούσε να κυβερνήσει –και κυβερνησε- στο όνομα του.
Τέλος πάντων ο Shah Jahan δεν την αποχωριζόταν ποτέ, άκουγε πάντα τη γνώμη της και τη συμβουλευόταν για το κάθε τι. Η Μumtaz του γέννησε δεκατέσσερα παιδιά εκ των οποίων επιβιώσαν τα επτά. Στη δέκατη τέταρτη γέννα πέθανε (εδώ που τα λέμε την ξεπάτωσε και αυτός την ταλαίπωρη!). Του ήρθε κάπως δύσκολα το θέμα του χήρου Shah Jahan. Που να στραφεί; Σε ποιον αδερφικό ωμό να κλάψει που τους είχε ξεκάνει όλους; Για να ξεχαστεί αποφασίσει να ασχοληθεί και να κτίσει το μαυσωλείο που ήρθαμε να δούμε. Προκήρυξε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και τον κέρδισε ένας Πέρσης αρχιτέκτονας. Από εδώ τον είχε ο αρχιτέκτονας από εκεί τον είχε τον έπεισε ότι θα ήταν καλύτερα και φθηνότερα να το κάνουν άσπρο το μνημείο και όχι μαύρο που ήθελε ο Jahan. Το λευκό μάρμαρο έβγαινε από το Ρατζασταν σε κοντινή σχετικά απόσταση, ενώ το μαύρο έπρεπε να το φέρνουν από το Αφγανιστάν και τα μεταφορικά αύξαναν το ύψος των εξόδων. Τσιφούτης δεν ήταν ο Jahan, αλλά όσο νάνε το σκέφτηκε: ο αρχιτέκτονας επέμενε λέγοντας ότι το συγκεκριμένο μάρμαρο το οποίο έχει μια μεγάλη περιεκτικότητα σε κρύσταλλο επιτρέπει τη διήθηση του φωτός με συνέπεια να λάμπει το μνημείο στο φως του ήλιου, αλλά και της πανσελήνου.
Το Ταζ Μαχαλ δεν είναι μόνο το πολυφωτογραφημενο κτίριο που λίγο πολύ όλοι μας έχουμε δει κάπου. Είναι ένας τεράστιος χώρος, στην ουσία ένα σύμπλεγμα κτιρίων.
Μπαίνει κανείς από εκεί που υπήρξε ο χώρος φιλοξενίας. Ήδη από την εποχή που κατασκευάστηκε το μνημείο αυτό άρχισε να προσελκύει κόσμο, προσκυνητές. Αυτό δεν το καλοκατάλαβα, τι σοι προσκυνητές ήταν. Επρόκειτο άραγε για θρησκευτικό τουρισμό; Για μια χειρονομία αφοσίωσης στους νεκρούς βασιλιάδες τους; Για εραστές αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων; Για τρυφερές ψυχές οι οποίες συγκινήθηκαν με την απώλεια του βασιλιά; Ότι και να ήταν πολύ γρήγορα τα πλήθη άρχισαν να συρρέουν όποτε και κατασκευάστηκε ένα τεράστιο συγκρότημα το οποίο δεχόταν δωρεάν άντρες και γυναίκες οι οποίοι ερχόντουσαν να επισκεφθούν το μνημείο αυτό. Μάλιστα υπήρχε και σχετικό κονδύλι για τα τροφεία των ανθρώπων αυτών. Αφού περάσαμε αυτό το συγκρότημα το οποίο όπως ακριβώς και η πύλη εισόδου ήταν φτιαγμένο από την τοπική κόκκινη πέτρα της περιοχής, τον ψαμμίτη ο οποίος είναι μαλακός και εύκολος να δουλευτεί ώστε να γίνει δομικό υλικό, φθάσαμε στην πύλη εισόδου. Όπως ακριβώς και με το Itmad-Ud-Daulah's Tomb η πύλη ήταν πολύ παραπάνω από μια απλή πύλη: Ένα κτίριο ολόκληρο με εσοχές στο ισλαμικό στυλ της σπηλιάς με μπορντούρα από λευκό μάρμαρο και καλλιγραφική επιγραφή στίχων του Κορανίου από μαύρο όνυχα. Περνώντας αυτήν την πύλη μπορεί κανείς να αντικρίσει το Μαυσωλείο. Όχι εμείς πάντως! Και όχι εκείνη την ημέρα. Πνιγμένο μέσα στην ομίχλη ήταν το Ταζ Μαχαλ. Και κρύο πολύ κρύο! Ακόμη, παρόλο που η ώρα ήταν περασμένες εννέα το κρύο δριμύ! Κοίταξα με απορία και φθόνο μια τύπισσα που έπαιρνε πόζες μπροστά στο αχνό Ταζ φορώντας μια γούνα. Καλέ ποια έρχεται στην Ινδία φορώντας γούνες; αναρωτήθηκα. Φαίνεται ότι το βλέμμα μου ήταν τόσο εύγλωττο που ο Gompal έσπευσε να μου ψιθυρίσει χαμογελώντας πονηρά: «ρωσίδα!». Έτσι εξηγείται! Θα πήγε στο Domodedovo μες το Γεναριάτικο κρύο με το καρέ της γούνας (παλτό, σκουφί, μανσον και γάντια) και της ξέμειναν και για το ψοφοκρυο της Ινδίας. Εγώ πάλι έβριζα τον εαυτό μου γιατί δεν πήρα μαζί μου το παντελόνι μου με την επένδυση που το φορώ συνήθως στα βουνά (και πέρσι στο Βερολίνο) και γιατί την τελευταία στιγμή πριν φύγω για το αεροδρόμιο έβγαλα τα γάντια από τις τσέπες του μπουφάν μου και τα άφησα σπίτι και κάνοντας σκέψεις του τύπου «στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα». Να πω ότι δεν ζήλευα τη ζεστά ντυμένη ρωσίδα ψέμα θα ήταν. Αλλά παράλληλα διασκέδαζα και με τις επιτηδευμένες πόζες που την έβλεπα να παίρνει για να φωτογραφηθεί μπροστά στο μνημείο. Ούτε η μακαρίτισσα αρχιδούκισσα Αναστασία δε θα πόζαρε με τόση σπουδή.
Προσπαθήσαμε ξανά να διακρίνουμε το Ταζ Μαχαλ μέσα από τις ομίχλες. Όσο πλησιάζαμε τόσο διακρινόταν καλύτερα. Το Ταζ αν και δεν είναι τζαμι εχει για λογους ομορφιας και συμμετρίας τέσσερις μιναρέδες οι οποίοι γέρνουν προς τα έξω από τον άξονα τους περίπου έναν πόντο, ώστε αν για κάποιον λόγο πέσουν να μην πληγώσουν το κτίριο, αλλά να γκρεμιστούν προς τα έξω.. Επίσης το κτήριο, επειδή η περιοχή έχει κάποια σεισμικότητα, θεμελιωθηκε με πάσσαλους μέσα σε πηγάδια με νερό και έτσι αντιμετωπίστηκε το σαθρό έδαφος δίπλα στο ποτάμι Γιαμουνα. Ο σκελετός του είναι από τούβλα και πέτρες και επενδύθηκε με μάρμαρο. Χρειάστηκαν 22 χρόνια για να κτισθεί και οι καλλίτεροι τεχνίτες της αυτοκρατορίας και όχι μόνο. Ήρθαν τεχνίτες και από άλλες χώρες, ακόμη και από τη Δύση. Το θρήσκευμα δεν έπαιζε κανένα ρόλο, άλλωστε οι Μογγολοι στην Ινδία ήταν γενικά χαλαροί και άνετοι με το θέμα της θρησκείας. Καθώς κανείς βλέπει το Μαυσωλείο στα αριστερά του, με κατεύθυνση τη Μέκκα, είναι κτισμένο ένα τζαμί με κόκκινο ψαμμίτη. Για λόγους συμμετρίας, από την άλλη μεριά είναι κτισμένο ένα όμοιο με το τζαμί κτίριο το οποίο δεν είχε καμία χρήση μόνο και μόνο για λόγους συμμετρίας. Αργότερα επί Βρετανικής κυριαρχίας χρησιμοποιήθηκε ως ξενώνας φιλοξενίας υψηλών προσώπων.
Το κτίριο το ίδιο δείχνει λευκό, αλλά μέσα στο λευκό του μάρμαρο υπάρχουν ένθετες από ημιπολύτιμους λίθους φυτικές παραστάσεις. Στην όψη του έχει και αυτό μια εσοχή η οποία από μακριά δίνει την ψευδαίσθηση του δισδιάστατου χώρου. Το μάτι μπορει να μπερδευτεί εύκολα και δεν αναγνωρίζει το βάθος την απόσταση. Για ακόμη μια φορά υπάρχει αυτή η ανατολική απώθηση για την απόσταση, για την τρίτη διάσταση. Και εκεί που μπορεί εύκολα να φανεί το βάθος το καλύπτουν επιμελώς. Επί αιώνες οι δυτικοί νόμιζαν ότι οι ανατολικοί πολιτισμοί δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν στις παραστατικές τους τέχνες την διάσταση του βάθους, της απόστασης. Αυτό βέβαια δεν είναι σωστό: μια χαρά μπορούσαν να την αναπαραστήσουν, απλώς δεν το ήθελαν. Και εδώ μάλιστα που το βάθος μπορεί να φανεί, με οφθαλμαπάτες το καλύπτουν ώστε να δοθεί η αίσθηση του δισδιάστατου χώρου. Μπορεί να είναι μαυσωλείο, αλλά δεν παύει να είναι και ένας ιερός χώρος, εξ ου και η τρίτη διάσταση δεν επιτρέπεται με τίποτε να φανει: κανενα ον δεν βρίσκεται σε απόσταση από το Θεό. Η απόσταση, το βάθος είναι απατηλή διάσταση. Το κτίριο είναι τετράγωνο εξωτερικά, με κομμένες τις γωνίες του αλλά εσωτερικά εγγράφεται ακόμη ένα τετράγωνο με συνέπεια αν τραβηχτούν οι διαγώνιοι και οι μεσοί κάθετοι (ελπίζω να το εκφράζω καλά, γιατί έχω να πιάσω τη γεωμετρία μου από το σχολείο) στα τετράγωνα αυτά να υπάρξουν περιμετρικά οκτώ αίθουσες διαλογισμού και προσευχής. Η κάτοψη έχει παραπλήσιο σχήμα σαν αυτό που είδαμε στο Itmad-Ud-Daulah's Tomb. Θυμήθηκα τα λόγια ενός καθηγητή μου στη βυζαντινή τέχνη, ότι το οκτώ ήταν ένας αριθμός ο οποίος απαντάται στα ταφικα μνημεία: Οκτάγωνα κτιζόντουσαν τα ταφικα μνημεία, τα μαρτύρια των πρώτων χριστιανών άγιων, όπως το μαρτύριο του Απόστολου Φίλιππου στην Ιεραπολη της Μικρά Ασίας.
Η αιτιολογία ήταν –αν θυμάμαι πια καλά, μπορεί όμως και να κάνω λάθος – ότι μετά τη δημιουργία του Κόσμου από τον θεό και την έβδομη ημέρα της ανάπαυσης, ακολουθεί η όγδοη ημέρα του θανάτου. Εξ ου και οκτώ γωνίες στα μαρτυρία.
Αναρωτιέμαι αν οι οκτώ τριγωνικές αίθουσες που απαντώνται κατά τον ξεναγό μας σε όλα τα μαυσωλεία των Μογγολων, έχουν καμία σχέση με αυτήν την αντίληψη των βυζαντινών, μέσω των αράβων και της ισλαμικής θρησκείας, η είναι απλή σύμπτωση. Προφανώς ο ξεναγός δε θα ήξερε κάτι τέτοιο όποτε φυσικά και δεν έχει νόημα να τον ρωτήσω. Στο εσωτερικό η διακόσμηση γίνεται ακόμη πιο πλούσια. Φωτογραφίες δεν επιτρέπονται. Ο πραγματικός ταφικος θάλαμος είναι σε ένα επίπεδο πιο χαμηλά το οποίο δεν είναι επισκέψιμο σε εμάς τους κοινούς θνητούς. Όταν είχε έρθει η μακαρίτισσα η Νταιανα της το είχαν ανοίξει. Υπάρχει ένα αντίγραφο όμως ήδη από τα πρώτα χρόνια, έτσι δηλαδή σχεδιάστηκε το μαυσωλείο: με τον πραγματικό και τον ψεύτικο τάφο. Στην κεντρική αίθουσα του μαυσωλείου, κάτω από τον τρούλο, λοιπόν είναι τοποθετημένα οι δυο τύμβοι. Επί του κεντρικού άξονα ο οποίος διατρέχει όλο το μνημείο και αποτελεί άξονα συμμετρίας είναι τοποθετημένος ο τύμβος της Mumtaz Mahal. Αριστερά της προς τη μεριά της Μέκκας είναι τοποθετημένος ο τύμβος της συζύγου της, του Shah Jahan, ο οποίος είναι και μεγαλύτερος και χαλά τη συμμετρία. Ο ξεναγός μας είπε ότι το εσωτερικό το Ταζ Μαχαλ ήταν εκπληκτικά πλούσιο σε πολύτιμους λίθους και αντικείμενα άξιας τα οποία λεηλατήθηκαν από τις διάφορες επιδρομές οι οποίες έγιναν. Τελευταίοι το λεηλάτησαν οι Άγγλοι. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1857 η αλλιώς κατά τη διάρκεια του πρώτου Ινδικού πολέμου για την ανεξαρτησία άγγλοι στρατιώτες και αξιωματούχοι μπήκαν μέσα και αφαίρεσαν όλες τις πολύτιμες πέτρες που το στόλιζαν και όσες ημιπολύτιμες αναγνώρισαν ως τέτοιες. Πάντως πρεπει να πούμε ότι ο αντιβασιλιάς της Ινδίας Λόρδος Curzon διέταξε μια εις βάθος ανακαίνιση του μνημείου η οποία τελείωσε το 1908.
Το χαζέψαμε. Το ξαναχαζέψαμε. Και ξανά. Και πάλι. Και δεν ξεκολλούσαμε. Και θυμήθηκα τον Αντρέα που φοιτητής βρέθηκε ένα καλοκαίρι στην Ινδία εν αγνοία των γονιών του (τους είχε πει ότι θα πήγαινε σε μια ανασκαφή στην Κερο η σε κάποιο αντίστοιχο ξερονήσι και δεν θα υπήρχαν καθόλου τηλέφωνο-αχ ελπίζω η κόρη μου να μην μου κάνει τέτοια!).
Και μου έλεγε «απορώ πως μπορεί στην ίδια χώρα να υπάρχει κάτι τόσο απίστευτα όμορφο όπως το Ταζ Μαχαλ και παράλληλα έξω να υπάρχει αυτό. Είναι η απόλυτη αντίφαση». Εγώ πάλι τότε ούτε για το πόση ομορφιά μιλούσε μπορούσα να καταλάβω, ούτε για το «αυτό».
Φεύγοντας από εκεί μέσα οι οδηγίες που λάβαμε απο τον ξεναγο μας ήταν τύπου εκπαιδευτού επικίνδυνων απόστολων προς λοκατζήδες: «Μόλις βγούμε από εδώ μέσα θα σας την πέσει ένα σύννεφο μικροπωλητών και ζητιάνων. Τους αγνοείτε και συνεχίζετε την πορεία σας. Αν κάτι σας αρέσει μην σταματήσετε να το παζαρέψετε, θα σας ορμηθούν όλοι μαζί και δύσκολα θα τα βγάλετε πέρα με όλη αυτή τη μάζα. Αν κάτι σας αρέσει θα το βρούμε να πωλειται και παραέξω, να είστε σίγουροι. Αν χαθούμε, ραντεβού στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Μην κάνετε βλεματικη επαφή με τους μικροπωλητες, δεν θα ξεμπερδέψετε ποτέ».
Μάλιστα! Ξεκινήσαμε την έξοδο μας στα μουλωχτά, όπως στην έξοδο του Μεσολογγίου ένα πράγμα. Αυτό μας έδωσε ένα προβάδισμα περίπου δέκα μέτρων. Μετά μας πήραν χαμπάρι. Επιταχύναμε. Επιτάχυναν. Τρέξαμε. Έτρεξαν. Διέλυσαν τις γραμμές μας και μας απομόνωσαν. Προσπαθήσαμε να κινηθούμε ο καθένας μόνος του φωναζοντας: not interested, not interested! Τελικά φθάσαμε στο αυτοκίνητο και από εκεί στον οδηγό μας.
Μήπως τώρα ήταν ώρα να δούμε που βρισκόταν η ξεμυαλισμένη;
Η εικονα αυτη απεικονιζει την Mumtaz Mahal,
Attachments
Last edited by a moderator:
)
