Θιβέτ Μπουτάν Νεπάλ Εκεί ψηλά στα Ιμαλάια

[taver]

Κεφάλαιο 12: Νότια παλιά Πόλη

Κάπου εκεί, η κούραση άρχισε να με καταβάλλει. Πήγα στην καφετέρια που είχαμε ραντεβού με τον @kalspiros λίγο νωρίτερα από το ραντεβού, είχε τελειώσει κι αυτός λίγο νωρίτερα, οπότε πήρα ένα καφέ, και συνεχίσαμε μαζί τις βόλτες, αυτή τη φορά στην περιοχή νότια της πλατείας, που είχε περισσότερες ζημιές στο μεγάλο σεισμό.

Η περιοχή αυτή ήταν η παλιότερη στο Κατμαντού, καθώς εδώ βρισκόταν οι οικισμοί Yambu και Yangala, αλλά δεν ήταν τόσο μεγαλοπρεπής όσο η υπόλοιπη παλιά πόλη. Είχε και τις πιο μεγάλες ζημιές από το σεισμό, αλλά έχει προχωρήσει κάπως η ανοικοδόμηση της.

Προτού προλάβουμε να ξεκινήσουμε, όμως, πέσαμε πάνω σε μια πομπή. Έμοιαζε για κάποιο χαρμόσυνο γεγονός, αλλά δε μπορώ να ξέω περισσότερα.

Περάσαμε δίπλα από το Suryamukhi Mahadev Temple, μια στούπα στη μέση του δρόμου, και αρκετά πρόσφατα ανακατασκευασμένα κτήρια.









Παλιότερα, την ανυπαρξία δικτύου ύδρευσης στην πόλη υποκαθιστούσαν τα hiti, μεγάλες βρύσες και γούρνες με νερό σε κάθε γειτονιά της πόλης, που στις «καλές» γειτονιές είχαν και διάκοσμο. Τέτοιο είναι κι αυτό εδώ:



Δίπλα του, ο ναός στο θεό Bhimsen, του εμπορίου και των επιχειρήσεων, με ενδιαφέροντα διάκοσμο:





Συνεχίζοντας νότια, βγαίνουμε σιγά σιγά από τους εμπορικούς δρόμους, και μπαίνουμε σε γειτονιές:





Αυτό απέμεινε από το ναό Jaisi Deval του 17ου αιώνα…







Ο ναός Ram Chandra είναι αφιερωμένος στο Ram, μια μετενσάρκωση του Vishnu που είναι και ο κεντρικός ήρωας στο επικό ινδουιστικό ποίημα Ramayana.





Ακολουθεί μια αυλή, του Tukan Bahal, με μια μεγάλη στούπα στο κέντρο. Παρά τις ζημιές από το σεισμό, παραμένει εντυπωσιακή.





Και μετά έπονται διάφοροι μικρότεροι ναοί και αυλές:









































Ως την πλατεία Lagan, όπου διάφοροι πωλητές συγκεντρώνονται γύρω από το ναό Machhendranath:

 

[taver]

Κεφάλαιο 13: Tegu

Από τη Lagan, αφήσαμε τη διαδρομή του Lonely Planet και λοξοδρομήσαμε προς την περιοχή Tegu, δίπλα στον ποταμό Bagmati, που διατρέχει την πόλη. Εκεί βρίσκεται ο ναός Pachali Bhairab, κάτω από ένα μεγάλο δέντρο, με ένα μπρούτζινο άγαλμα του Baital, μιας ακόμα από τις μετενσαρκώσεις του Σίβα:







Κι από κει, βρεθήκαμε στο ποτάμι, με τα Ghats (σκαλοπάτια δίπλα στο ποτάμι, για Ινδουιστικές τελετουργίες)









Εκεί βρίσκεται και μια παγόδα, η Lakshmi Mishwar Mahadev, σε μια αυλή όπου κάτοικοι μένουν ακόμα σε μισογκρεμισμένα σπίτια. Η παγόδα έχει κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες (Hint: κοιτάξτε χαμηλά)….





















Εκεί βρίσκεται και μια κρεμμαστή γέφυρα για τους πεζούς:





Από κει, πήραμε ένα ταξί για να μας πάει στην άλλη άκρη της πόλης, στην περιοχή της Boudhha και το θρησκευτικό κέντρο Bodhnath, όπου βρίσκεται η μεγαλύτερη στούπα στην Ασία. Είδαμε διάφορα στη διαδρομή, όπως τους τροχονόμους του Κατμαντού, και κάποιους… ιδιαίτερους κατοίκους:

 

[taver]

Κεφάλαιο 14: Boudhha

Φτάνοντας, είχαμε ένα απρόοπτο, και η προσοχή μας στράφηκε σ’ αυτό. Ο @kalspiros, ως άμεσα εμπλεκόμενος ασχολήθηκε εξ ολοκλήρου με αυτό, ενώ εγώ ξέκλεψα ένα δεκάλεπτο από τη μία ώρα περίπου που είμασταν εκεί για να δω τη στούπα στα γρήγορα. Είναι βουδιστικό μνημείο, οπότε ένας τρόπος υπάρχει να το δει κανείς: Δεξιόστροφη πορεία γύρω του.

Η Στούπα χρονολογείται από το 640 μ.Χ. περίπου, όταν ο Θιβετιανός βασιλιάς Songtsen Gampo προσηλυτίστηκε στο Βουδισμό. Καταστράφηκε όμως από τους Μουσουλμάνους εισβολείς το 14ο αιώνα, οπότε αυτό που βλέπουμε δεν είναι και τόσο αρχαίο. Είναι όμως τεράστιο και με τέλειες αναλογίες, και γλύτωσε το σεισμό του 2015 με ελάχιστες ζημιές.

Ο Συμβολισμός εδώ είναι για το δρόμο προς τη φώτιση, το ζητούμενο κατά το βουδισμό. Η βάση συμβολίζει τη Γη, ο θόλος το νερό, ο τετράγωνος πύργος τη φωτιά, η βαθμωτή πυραμίδα με τα 13 επίπεδα τον αέρα, και τα 13 στάδια που πρέπει να περάσει ο άνθρωπος για να φτάσει στο nirvana (και τη φώτιση). Και η ομπρελίτσα στην κορυφή συμβολίζει το κενό ή τον Αιθέρα πέρα από τον αέρα (κατά το Lonely Planet τουλάχιστον). Και υπάρχουν και τα μάτια του Βούδα που βλέπουν τα πάντα…

Οι Στούπες φτιαχνόταν ιστορικά για να στεγάσουν ιερά λείψανα, και η συγκεκριμένη υποτίθεται στεγάζει τα λείψανα του Kashyapa, του Βούδα του Παρελθόντος δηλαδή.

Μετά την κατάκτηση του Θιβέτ από την Κίνα, η περιοχή έγινε και το επίκεντρο των Θιβετιανών προσφύγων. Κι ενώ στο Θιβέτ η Κίνα περιόριζε τους μοναχούς και τους πολίτες, και τις παραδοσιακές τους δραστηριότητες, εδώ υπήρχε χώρος για την ανάπτυξή τους. Διάφορα Θιβετιανά μοναστήρια που αναγκαζόταν να κλείσουν στο Θιβέτ, μεταστεγάστηκαν εδώ στη γύρω περιοχή, με τους μοναχούς να καταφθάνουν κι αυτοί ως πρόσφυγες.

































Αυτά πρόλαβα να δω σε 10 λεπτά. Συνάντησα πάλι τον @kalspiros, και πήραμε ταξί για το ξενοδοχείο. Ο Σπύρος έπρεπε να κάνει μια δουλειά, λόγω του απροόπτου, οπότε δώσαμε ραντεβού για αργότερα για να πάμε για φαγητό, ενώ εγώ πήγα για μια μπύρα με τον Ο. και τη Μ. Ο Ο. είναι συνάδελφος από τη δουλειά μου, και βρέθηκε εκεί επειδή του σφύριξα την προσφορά της Qatar. Αυτοί βέβαια πήγαν πιο νωρίς, ήταν στην προτελευταία μέρα του ταξιδιού τους, και καθώς πήγαν μόνο στο Νεπάλ και είναι και 15 χρόνια νεότεροι μου, μπόρεσαν και έκαναν κι ένα ολιγοήμερο trek στο Annapurna…

Από τις διαθέσιμες ευρέως μπύρες στο Νεπάλ, συνιστώ με διαφορά τη Ghorka.



Τελικά βρεθήκαμε και με τον @kalspiros, και πήγαμε για φαΐ. Δηλαδή για Momos, το παραδοσιακό πρόχειρο φαγητό στο Νεπάλ και το Θιβέτ και όχι μόνο. Πρόκειται για dumplings, που μπορούν να έχουν διάφορες γεμίσεις με κρέας (Βουβαλίσιο, Yak, Χοιρινό ή Κοτόπουλο), με τυρί ή με λαχανικά, και ένα από τρία είδη ψησίματος: στον ατμό, τηγανητά, ή kothey, δηλαδή τηγανητά από τη μία πλευρά μόνο. Αυτά εδώ είναι στον ατμό:



Και αυτό το πιάτο έχει κι από τα τρία είδη (συν ένα πράγμα σα φτερούγες κοτόπουλου):



Ενώ το συγκεκριμένο εστιατόριο (Momo Hut) έφτιαχνε και γλυκά momos με φρούτα (χάλια):



Επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο. Το επόμενο πρωί είχαμε πτήση που αναχωρούσε στις 09:10 για το Μπουτάν, αλλά θέλαμε και να προλάβουμε οπωσδήποτε θέσεις στο αριστερό παράθυρο για να έχουμε θέα προς το Έβερεστ κατά τη διαδρομή, και on-line check-in δεν υπήρχε, οπότε έπρεπε να φύγουμε στις 06:00 για το αεροδρόμιο. Δεν ήταν ότι καλύτερο για μένα που ήμουν ήδη ξενυχτισμένος από την ολονύκτια πτήση το προηγούμενο βράδυ, αλλά τα κατάφερα.

 

[taver]

Κεφάλαιο 15: Ταξίδι για το Μπουτάν

Βόλεψα τα πράγματα που θα χρειαζόμουν για 4 βράδια σε ένα μικρό backpack, άφησα τη βαλίτσα με τα υπόλοιπα στο Νεπαλέζο ξενοδόχο (μετά το Bhutan θα επιστρέφαμε στο ίδιο ξενοδοχείο), και χαράματα το ταξί που μας είχε κανονίσει ο ξενοδόχος περίμενε στην είσοδο του. Φορτώσαμε τα πράγματα και ξεκινήσαμε για το αεροδρόμιο. Τότε συνειδητοποίησα για πρώτη φορά ότι όταν η κίνηση δε μπλοκάρει τα πάντα, οι Νεπαλέζοι οδηγούν όπως στην Ινδία. Τα είδα λίγο όλα, αλλά φτάσαμε τελικώς στο αεροδρόμιο (κάνοντας και κάπου 100 μέτρα στο αντίθετο ρεύμα).

Η πτήση της DrukAir, της Βασιλικής Αεροπορίας του Μπουτάν, θα έφευγε στην ώρα της. Με τις βίζες και τα έγγραφα στο χέρι, πήγαμε στο check-in, για να πάρουμε την πρώτη πίκρα. Έχουμε ακόμα κάποια αριστερά παράθυρα, μας λέει η τσεκινατζού, αλλά δε μπορώ να σας δώσω και τα δυο. Θα πρέπει να καθίσετε μαζί, ένας στο παράθυρο κι ένας στη μέση. Αφήσαμε την τύχη να επιλέξει ποιος από τους δυο μας θα καθόταν στο παράθυρο, κι αυτή χαμογέλασε στον @kalspiros. Έτσι κι αλλιώς εγώ θα είχα κι άλλες ευκαιρίες: Είχα συνολικά τρείς πτήσεις που θα πετούσαν λίγο πιο νότια από το Everest.

Το αεροδρόμιο του Paro στο Μπουτάν είναι ένα από τα πιο δύσκολα για προσγείωση στον κόσμο. Η χώρα είναι ορεινή, με διαδοχικές κοιλάδες ανάμεσα σε ψηλά βουνά, και δεν υπάρχουν πολλά μέρη στα οποία να μπορούσαν να κατασκευάσουν διάδρομο προσγείωσης, που χρειάζεται κάποια χιλιόμετρα ευθείας. Εκεί που κατασκευάστηκε τελικά το αεροδρόμιο, το μοναδικό διεθνές αεροδρόμιο στη χώρα, εκεί που ξεκινάει και τελειώνει ο διάδρομος, ξεκινάνε αμέσως βουνά. Και σα να μη έφτανε αυτό, ο πιλότος που φέρνει ένα αεροπλάνο για προσγείωση πρέπει να μπει στην κοιλάδα, να πετάξει για λίγο ανάμεσα στα βουνά όσο κατεβαίνει το τελευταίο χιλιόμετρο, και τελευταία στιγμή να στρίψει, ακολουθώντας την κοιλάδα, χωρίς ορατότητα, για να πλησιάσει το διάδρομο. Τελευταία στιγμή είπα; Λάθος. Υπάρχει και πιο τελευταία, καθώς 4-5 δευτερόλεπτα πριν την προσγείωση πρέπει να στρίψει το αεροπλάνο για να ευθυγραμμιστεί και πάλι με το διάδρομο, αλλιώς θα καταλήξει πάνω σε βουνό:

Δείτε αυτό το βίντεο (από το Internet) για το πώς είναι μια προσγείωση εκεί:

Και δείτε το κιόλας στο Google Earth:



Όλα αυτά φυσικά σημαίνουν ότι υπάρχουν όλοι κι όλοι δέκα πιλότοι που έχουν πιστοποιηθεί ως ικανοί να πραγματοποιούν προσγειώσεις σε αυτό το αεροδρόμιο, και εργάζονται όλοι στις δυο αεροπορικές εταιρίες του Μπουτάν, τη Drukair με την οποία θα πετάξουμε εμείς, και τη Bhutan Airlines, που ιδρύθηκε πριν από λίγα χρόνια. Με δυο μόνο εταιρίες να πετάνε για εκεί, είναι λογικό οι τιμές των εισιτηρίων να ξεφεύγουν.
Η Drukair πετάει από το Κατμαντού για το Paro με Airbus 319, και ενίοτε με ATR 42 (ο Α., που είχε ήδη πάει στο Μπουτάν μερικές μέρες πριν από μας τους υπόλοιπους, έτυχε να πετάξει μ’ αυτό). 4 αεροπλάνα έχει συνολικά, ένα ATR42 και τρία A319, αλλά εμείς μόνο το ένα από τα τρία είδαμε να πετάει. Το δρομολόγιο της πτήσης είναι (για μας τουλάχιστον) Δελχί – Κατμαντού – Paro, που σημαίνει ότι θα υπάρχουν ήδη κάποιοι επιβάτες στο αεροπλάνο όταν θα επιβιβαστούμε - εξ ου και η ανάγκη να κάνουμε check-in πολύ νωρίς. Εμείς σήμερα, Κυριακή του Πάσχα 8/4/2018 για την Ελλάδα, θα πετάξουμε με το A5-RGG, και έχουμε τις θέσεις 20Α και 20Β.

Περάσαμε το Νεπαλέζικο immigration, φάγαμε κάτι σαν πρωϊνό στα μαγαζάκια του αεροδρομίου, και περάσαμε και τον έλεγχο ασφαλείας μετά τον οποίο τα καθίσματα σ’ αυτό το αεροδρόμιο είναι ελάχιστα. Πήγαμε στην πύλη μας, και κάπου μαζί με μας έφτασε και το αεροπλάνο μας από το Δελχί. Μας μάζεψαν όλους σε μια γωνιά, και αφού κατέβηκαν οι ελάχιστοι επιβάτες που αποβιβαζόντουσαν εδώ (τους βλέπετε στη φωτογραφία), μπήκαμε στο αεροπλάνο και πήραμε τις θέσεις μας.







Η αναχώρηση από το Κατμαντού δεν είχε τίποτα το συναρπαστικό. Τουλάχιστον όχι τόσο όσο η θέα που ακολουθούσε, λίγο αργότερα. Ο καιρός βέβαια δε μας έκανε τη χάρη, και λίγα μόνο από τα βουνά διακρίνονται ανάμεσα στα σύννεφα.







Το πρωινό που προσφέρανε πάντως ήταν επαρκέστατο για πτήση με διάρκεια κάτω από μια ώρα. Όχι ανάλογο του κόστους της πτήσης, θα έπρεπε να σερβίρουν χαβιάρια και Dom Perignon για να είναι ανάλογο, αλλά σίγουρα καλύτερο από αυτό των ευρωπαϊκών εταιριών σε ανάλογης διάρκειας πτήσεις.





Έγραψα και νωρίτερα για τις ιδιαιτερότητες της τουριστικής πολιτικής του Μπουτάν. Δεν είναι όμως το μόνο σημείο που η χώρα είναι μοναδική και «ιδιαίτερη», είτε για καλό είτε για κακό. Απομονωμένη στα βουνά των ανατολικών Ιμαλαΐων, η χώρα στην οποία κατευθυνόμαστε είχε για αιώνες την ανάγκη ή το προτέρημα να ζει χωρίς πολλές επαφές με τις γύρω χώρες, και να αναπτύσσει τους δικούς της κανόνες συμπεριφοράς και τρόπο ζωής.

Μιλάμε για μια χώρα που ως το 1960 δεν είχε εθνικό νόμισμα, τηλέφωνα, σχολεία ή νοσοκομεία, και οι κάτοικοι ήταν επί το πλείστον αγρότες δουλοπάροικοι. Μέχρι το 1999 δεν υπήρχε τηλεόραση, ενώ ακόμα και σήμερα απαγορεύεται η πώληση προϊόντων καπνού και δεν υπάρχουν φανάρια στους δρόμους.
Το όνομα Bhutan δεν είναι σαφές από πού προέρχεται. Κάποιοι λένε πως είναι εξέλιξη του Σανσκριτικού Bhotant, που σημαίνει «τέλος του Θιβέτ». Άλλοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το Bhu-uttan, που σημαίνει «υψηλά εδάφη». Οι πρώτοι Βρεττανοί εξερευνητές πάλι, το έλεγαν Bootan ή Bhotan, και πίστευαν ότι προέρχεται από το Bhotst-han, δηλαδή γή των Bhotia (Bhotia σημαίνει Θιβετιανός στα Σανσκριτικά).

Αλλά έτσι κι αλλιώς, αυτό που όλος ο κόσμος λέει σήμερα Bhutan, οι ντόπιοι από το 13ο αιώνα και μετά το ονομάζουν Druk Yul, δηλαδή χώρα του δράκου της βροντής (Land of the thunder dragon στα Αγγλικά, οι μεταφράσεις από τα Αγγλικά είναι δικές μου, σχωράτε μου κάνα λάθος που και που), και οι ίδιοι λέγονται Drukpa - όνομα ίδιο με τη θρησκεία τους, που είναι συγκεκριμένο παρακλάδι του Θιβετιανού Βουδισμού (Drukpa Kagyu βουδισμός).

 

[Yorgos]

Μπράβο σου για τη δουλειά. Θα έχουμε και οικονομικό απολογισμό στο τέλος;

 

[taver]

Θα έχουμε και οικονομικό απολογισμό στο τέλος;

Αν μου το θυμίσετε σε λίγους μήνες που θα φτάσουμε εκεί... (Πάντως το Μπουτάν είναι ακριβό "σπορ", και το Θιβέτ το πλησιάζει...).

 

[taver]

Κεφάλαιο 16: Μπουτάν – Αρχαία Ιστορία

Η επίσημη ιστορία της χώρας, που διδάσκεται και στα σχολεία, μιλάει για τρομερούς άθλους και όντα με υπερφυσικές δυνάμεις. Για δαίμονες που απειλούσαν χωριά και κατέστρεφαν ναούς, ώσπου να συλληφθούν με τη βοήθεια μαγικών δυνάμεων και να προσηλυτιστούν στο Βουδισμό, και για πνεύματα και αγγέλους. Λέγεται πως ένας άγιος που είχε τη δύναμη να εμφανίζεται με 8 διαφορετικές μορφές, μια εκ των οποίων και αυτή του Γκουρού Rinpoche, επισκέφτηκε το Μπουτάν πάνω σε ένα ιπτάμενο τίγρη και άφησε το αποτύπωμα του σώματός του και του καπέλου του στα βράχια.

Η όλη ιστορία δεν είναι να την παίρνεις της μετρητοίς, ιδιαίτερα όταν αναμιγνύει τα ιστορικά γεγονότα με το φαντασιακό στοιχείο. Και η ίδια ποιότητα καταγραφής συνεχίζεται και για την ιστορία της χώρας ως τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε και ιδρύθηκε η μοναρχία στη χώρα και εντάχθηκε στη διεθνή κοινότητα.
Αυτό που ξέρουμε με σχετική βεβαιότητα, είναι ότι οι πρώτοι κάτοικοι στην περιοχή έφθασαν κάπου το 2000 με 1500 π.Χ., κυρίως βοσκοί που βρήκαν εκεί παρθένα βοσκοτόπια για τα κοπάδια τους για τους θερινούς μήνες. Αρκετοί κάτοικοι ζουν ακόμα και σήμερα με τον ίδιο τρόπο, μετακινούμενοι στα πεδινά το χειμώνα. Οι κοιλάδες του Μπουτάν προσέφεραν εύκολη πρόσβαση για μετακινήσεις ανάμεσα στα ορεινά και στα πεδινά, και μια κοιλάδα ιδιαίτερα, η Manus Chhu, ήταν και εμπορικός δρόμος ανάμεσα στο Θιβέτ και την Ινδία.

Οι πρώτοι κάτοικοι του Μπουτάν, όπως και του Θιβέτ, πίστευαν στη θρησκεία Bön, η οποία ήταν η κυρίαρχη θρησκεία στα Ιμαλάια πριν την επέλαση του Βουδισμού. Η θρησκεία αυτή είναι ακόμα ζωντανή σήμερα, σε ένα μοναστήρι στο Θιβέτ όλο κι όλο (το οποίο είναι πρακτικά off-limits για τους τουρίστες λόγω των περιορισμών της Κίνας). Ο Βουδισμός, αν και μπορεί να είχε έρθει και νωρίτερα σε κάποια μέρη της χώρας, έφτασε επίσημα τον 7ο αιώνα, από το θιβετιανό βασιλιά Songtsen Gampo, ο οποίος ήταν και ο βασιλιάς που επέβαλε το βουδισμό στο Θιβέτ.

Τα σημαντικά γεγονότα στην ιστορία του Μπουτάν μετά την είσοδο του Βουδισμού περιλάμβαναν αγίους και θρησκευτικούς ηγέτες, και γι αυτό είχαν καταγραφεί σε ιερά κείμενα (κάτι σαν πάπυροι από τοπικά υλικά). Τα τελευταία όμως ήταν εύφλεκτα, και έτσι, παρότι έφτιαχναν αντίγραφα, κάποια δεν κατάφεραν να σωθούν από διάφορες πυρκαγιές που έπληξαν τα μοναστήρια όπου φυλάσσονταν, και τον καταστροφικό σεισμό του 1897. Από τα λίγα χειρόγραφα που σώθηκαν και από τις μαρτυρίες Βρετανών εξερευνητών ξέρουμε ότι ξέρουμε για την παλιότερη ιστορία της χώρας.

Πάνω από μια χιλιετία είχε περάσει από την έλευση του Βουδισμού στη χώρα, όταν η «πραγματική» του έλευση έγινε από το Guru Rinpoche, που ήρθε στη χώρα το 746 μ.Χ. Ο Γκουρού αυτός είναι το πιο σημαντικό ιστορικό και θρησκευτικό πρόσωπο για το Μπουτάν, και το άγαλμά του βρίσκεται σε κάθε ναό που χτίστηκε μετά την επίσκεψή του. Θεωρείται επίσης ως ο δεύτερος Βούδας που είχε θαυματουργές δυνάμεις, όπως το να υποτάσσει δαίμονες και κακά πνεύματα, και η γέννηση του οποίου είχε προβλεφθεί από το Sakyamuni, τον πρώτο Βούδα. Ταξίδεψε, σε διάφορες μετενσαρκώσεις, στο Νεπάλ, το Θιβέτ και το Μπουτάν, αν και οι βουδιστικές παραδόσεις των τριών χωρών διαφέρουν για τα πεπραγμένα του.

Υπάρχουν σήμερα 4 μεγάλες «σχολές» για το Θιβετιανό Βουδισμό (ο Δαλάι Λάμα, για παράδειγμα, είναι ο εκάστοτε «αρχηγός» στη νεότερη από τις 4, τη Gelug ή Κίτρινα καπέλα), και ο Guru Rinpoche ήταν ο ιδρυτής της παλιότερης από αυτές, της Nyingma, γνωστή και ως η σχολή με τα κόκκινα καπέλα. H Nyingma ήταν για πολλά χρόνια η κυρίαρχη σχολή στο Μπουτάν.

Στη δεύτερη επίσκεψή του, ο Γκουρού πέταξε από το Ανατολικό Μπουτάν ως το Paro, στο δυτικό άκρο της χώρας, πάνω σε μια ιπτάμενη τίγρη, και προσγειώθηκε σε μια σπηλιά πάνω στη μέση μιας βουνοπλαγιάς, δίνοντάς της το όνομα «η φωλιά του τίγρη» - αλλά περισσότερα γι αυτήν παρακάτω.

Ανάμεσα στο 836 και στο 842 μ.Χ. ο βασιλιάς Langdharma του Θιβέτ ήταν πιστός της θρησκείας Bön. Απαγόρευσε το βουδισμό, και εξόρισε τον αδερφό του, πρίγκηπα Tsangma, στο Μπουτάν. Μαζί του, ακολούθησαν και αρκετοί βουδιστές μοναχοί. Ο βουδισμός επανήρθε στο Θιβέτ με τη δολοφονία του Langdharma, αλλά όχι και η ομαλότητα. Οι μοναχοί παρέμειναν στο Μπουτάν, και ήρθαν και μερικοί ακόμα.

Από τότε και ως το 17ο αιώνα, διάφοροι ηγετίσκοι και αρχηγοί εμφανίστηκαν στις διάφορες κοιλάδες του Μπουτάν, αλλά κανένα σημαντικό πρόσωπο ανάμεσά τους δεν κατάφερε κάτι παραπάνω από αψιμαχίες με τις άλλες κοιλάδες ή/και με το Θιβέτ. Την ίδια περίοδο όμως, αλλαγές συνέβησαν. Στο Θιβέτ, ο Λάμα Tsangpa Gyarey Yeshe Dorji, που ακολουθούσε τη σχολή Kagyu κι όχι τη Nyingma, ίδρυσε το 1180 το μοναστήρι Ralung λίγο έξω από τη πόλη Gyantse, το οποίο και ονόμασε Druk (δράκος), επειδή άκουσε τους θορύβους που έκαναν κάτι δράκοι όταν έψαχνε για μέρος να κατασκευάσει το μοναστήρι. Το μοναστήρι οδήγησε σε μια ακόμα υποδιαίρεση του Θιβετιανού Βουδισμού, που ονομάστηκε «Drukpa Kagyu». Οι κυρίαρχες υποδιαιρέσεις στο Θιβέτ δεν τα πήγαιναν και πολύ καλά μαζί τους και τους κατεδίωκαν. Έτσι τον 11ο και το 12ο αιώνα πολλοί μοναχοί, και μαζί τους αρκετοί Λάμα της Drukpa κατέφυγαν στο δυτικό Μπουτάν, όπου ήταν πιο ευπρόσδεκτοι.

Με την έλλειψη άλλων ισχυρών ηγετών, κάποιοι χαρισματικοί Λάμα της σχολής αυτής έγιναν de facto ηγέτες του δυτικού Μπουτάν, όσο το κεντρικό και ανατολικό τμήμα της χώρας ήταν διασπασμένο σε πολλά μικρά φέουδα. Ένας από αυτούς ήταν ο Gyalwa Lhanangpa, που ίδρυσε μια δική του αίρεση κι ένα σημαντικό μοναστήρι εκεί που σήμερα βρίσκεται η πρωτεύουσα της χώρας Thimphu, και εγκαθίδρυσε ένα σύστημα από διοικητικά οχυρά στο Μπουτάν, ανάλογο με το σύστημα των Dzong που υπήρχαν ήδη στο Θιβέτ (περισσότερα γι’ αυτά παρακάτω). Ένας άλλος Λάμα από το Θιβέτ, ο Phajo Drukgom Shigpo ήρθε και νίκησε τον Lhanangpa και την αίρεσή του, και διέδωσε τον ορθό Drukpa Kagyu βουδισμό στην περιοχή, κυριαρχώντας και επί των άλλων Λάμα (αποκρούοντας τα μαγικά ξόρκια που του κάνανε και στρέφοντάς τα εναντίον τους, λέει η ιστορία).

Τους επόμενους αιώνες, οι δεσμοί του Μπουτάν με το Drukpa Kagyu και το μοναστήρι Ralung στο Θιβέτ γινόταν όλο και πιο ισχυροί, και όλο και συχνότερα μοναχοί και Λάμα από το Ralung επισκέπτονταν το δυτικό Μπουτάν για να διδάξουν. Ο πιο διάσημος από αυτούς ήταν ο Drupa Kunley (1455-1529), που έχει μείνει γνωστός και με το όνομα «Divine Madman», τον οποίο θα θυμηθούμε μερικά κεφάλαια παρακάτω.
Παράλληλα, μια σειρά από tertons (θησαυρο-ευρέτες) ανακάλυπταν κιβώτια με ιερά κείμενα που είχε κρύψει ο ίδιος ο Guru Rinpoche κάτι αιώνες πιο πριν. Ο πιο σημαντικός από αυτούς τους tertons ήταν ο Pema Lingpa (1450-1521). Τα κείμενα και τα κειμήλια που ανακάλυψε και οι χοροί που συνέθεσε σημάδεψαν την πολιτιστική κληρονομιά του Μπουτάν. Η σημερινή βασιλική οικογένεια του Μπουτάν είναι μακρινοί απόγονοί του.

 

[taver]

Κεφάλαιο 17: Μπουτάν - Η νέα εποχή

Το 17ο αιώνα, και ειδικότερα το 1616, ο Ngawang Namgyal, ο θρησκευτικός ηγέτης τότε του Drukpa Kagyu, ήρθε στο Μπουτάν από το Ralung, αυτοεξοριζόμενος μετά από μια διαμάχη με κάποιο τοπικό άρχοντα του Θιβέτ. Η άφιξή του σηματοδοτεί την οριστική μεταστροφή του Μπουτάν στην πίστη αυτή. Αλλά σύντομα η δύναμή του έγινε και πολιτική, και έγινε ο πρώτος θρησκευτικός ηγέτης του Μπουτάν, που όμως είχε και πολιτικές εξουσίες. Ο τίτλος του, όπως και όσων ακολούθησαν μετά από αυτόν ήταν Zhabdrung.

Λίγο αργότερα, το 1627, έφτασαν και οι πρώτοι δυτικοί επισκέπτες στο Μπουτάν, δυο Πορτογάλοι Ιησουΐτες ιεροκήρυκες, καθ’ οδόν από την Καλκούτα για τη Shigatse στο Θιβέτ. Έμειναν για λίγους μήνες φιλοξενούμενοι του Zhabdrung, και τα γράμματα που έστειλαν πίσω στη χώρα τους δίνουν μια εικόνα καλοπροαίρετου και φιλόξενου ανθρώπου, με ειλικρινή διάθεση να μάθει για τη χώρα τους.

Ένα δημιούργημα του Zhabdrung ήταν το Μπουτανέζικο σύστημα κάστρων Dzong. Ως εκείνη την εποχή, τα κάστρα αυτά υπήρχαν στο Μπουτάν, αλλά είχαν μόνο αμυντικό χαρακτήρα, όπως στο Θιβέτ. Το νέο τύπου Dzong που κατασκευάστηκε για πρώτη φορά τώρα, συνδύαζε και μοναστήρι και διοικητικές υπηρεσίες, όλα μέσα στο αμυντικό κάστρο, και αυτό θα επεκτεινόταν τα επόμενα χρόνια σε όλη τη χώρα, και διατηρείται ως και σήμερα (πετύχαμε και υπό ανέγερση νέο Dzong). Το κάστρο αποδείχτηκε από την αρχή πολύ χρήσιμο και αμυντικά, καθώς οι αντίπαλες βουδιστικές «σχολές» συνασπίστηκαν εναντίον του, και έφεραν και Θιβετιανές ενισχύσεις, αλλά ο Zhabdrung βγήκε τελικά μόνος νικητής. Το 1635 πιά, όταν ολοκληρώθηκε το Dzong στην πόλη Punakha, η έδρα του Zhabdrung μεταφέρθηκε εκεί. Η ενοποίηση όλης της χώρας κάτω από το Zhabdrung ολοκληρώθηκε το 1655.

Ο Zhabdrung ανέπτυξε επίσης και διπλωματικές σχέσεις με τις γύρω χώρες, Νεπάλ, Ινδία κλπ. Εκείνη την εποχή, ο βασιλιάς του Ladakh, που είχε συνάψει και συμμαχία με το Zhabdrung, του παραχώρησε μια σειρά από τοποθεσίες στο δυτικό Θιβέτ, στις πλαγιές του ιερού όρους Kalash, όπου ιδρύθηκαν τρία μοναστήρια που ακολουθούσαν το Drukpa Kagyu: Τα Diraphuk, Nyanri και Zuthulphuk. Τα μοναστήρια αυτά, όπως και αρκετά ακόμα στο Θιβέτ, διαχειριζόντουσαν από τους Μπουτανέζους μέχρι το 1959 και την ενσωμάτωση του Θιβέτ στην Κίνα.

Παράλληλα με την επικράτηση του Zhabdrung στο Μπουτάν, στο γειτονικό Θιβέτ η σχολή Gelug, με τα κίτρινα καπέλα και το Δαλάι Λάμα, επικρατούσε, με τη στρατιωτική βοήθεια και των Μογγόλων. Όταν απέκτησαν αρκετή δύναμη, το 1644, εισέβαλαν και στο Μπουτάν, αλλά ασυνήθιστοι στη ζέστη και στα δάση των χαμηλότερων επιπέδων στα οποία βρίσκεται το Μπουτάν, έχασαν τον πόλεμο. Το ίδιο επαναλήφθηκε και άλλες δυο φορές, το 1648 και το 1649.

Οι συνεχείς εισβολές από τους ηγέτες των βορείων γειτόνων, ένα πράγμα φανέρωναν: Ότι έβλεπαν το Μπουτάν ως ένα τελευταίο «γαλατικό χωριό», ένα κομμάτι της χώρας τους το οποίο δεν ήλεγχαν και γι’ αυτό επιχειρούσαν να το κατακτήσουν. Για να το αλλάξει αυτό, ο Zhabdrung, έπρεπε να χτίσει ισχυρά διαφοροποιητικά στοιχεία, και μια διακριτή ταυτότητα για την περιοχή του. Έτσι δημιούργησε από το πουθενά παραδόσεις, έθιμα και τελετές. Κωδικοποίησε τις διδασκαλίες του Drukpa Kagyu σε ένα διακριτά Μπουτανέζικο σύστημα. Δημιούργησε την εθνική ενδυμασία και τις χορευτικές τελετές. Όλα αυτά, διατηρούνται ατόφια ως σήμερα.

Επίσης, κωδικοποίησε τους νόμους που όριζαν τις σχέσεις του λαού με τη μοναστική κοινότητα, που αποτελούσε de facto την ελίτ της χώρας, και ανέπτυξε ένα σύστημα φόρων που οι κάτοικοι πλήρωναν σε είδος με αγροτικά προϊόντα και άλλα υλικά, ενώ οι πολίτες συμμετείχαν σε ένα σύστημα υποχρεωτικής εργασίας (αγγαρείας) για την κατασκευή δρόμων, γεφυρών, ναών και Dzong.

Από τη δεκαετία του 1640, ο Zhabdrung δημιούργησε ένα σύστημα διακυβέρνησης, όπου ο ίδιος κι ο υπαρχηγός του Je Khenpo έλεγχαν τα πνευματικά και θρησκευτικά θέματα, και ένας άλλος υπαρχηγός, ο desi, που ήταν μάλιστα εκλεγμένος, ασχολούταν με τα κοσμικά θέματα. Κάτι πολύ παρόμοιο δηλαδή με το σημερινό Ιράν, αλλά πριν από 380 χρόνια.

Δημιουργήθηκε κι ένα σύστημα αυτοδιοίκησης, με τη χώρα να χωρίζεται σε τρείς (αρχικά) περιφέρειες, και σε κάθε μια να τοποθετείται κι ένας penlop, δηλαδή περιφερειακός διοικητής, που αντιπροσώπευε τοπικά την κεντρική κυβέρνηση,. Οι πρώτες τρεις περιφέρειες είχαν έδρες στο Paro, στο Trongsa και στο Dagana, ενώ υπήρχαν και υπό-περιφέρειες με dzongpen (άρχοντες του Dzong) στην Punakha (την πρωτεύουσα), το Thimphu (τη σημερινή πρωτεύουσα) και το Wangdue Phodrang.

To 1651, o Zhabdrung αποσύρθηκε για να αναπαυθεί στο Dzong της Punakha, και έκτοτε δεν τον ξαναείδε κανένας. Ο Θάνατός του έμεινε μυστικός ως το 1705, αν και μάλλον δεν πέθανε τα πρώτα χρόνια. Οι ιστορικοί πιστεύουν πως και οι τέσσερις desi που κυβέρνησαν εκείνη την περίοδο θεώρησαν πώς ήταν καλύτερο για την ενότητα της χώρας και του λαού να αφήσουν τον κόσμο να πιστεύει πως ο Zhabdrung ζούσε ακόμα.

Η θέση του Zhabdrung ήταν συνεχής, οπότε για να συνεχιστεί το αξίωμα, όταν πέθανε, έπρεπε να βρεθεί η επόμενη μετενσάρκωση του. Και όχι οποιαδήποτε, καθώς μετενσαρκωνόταν εις τριπλούν: αλλού το σώμα, αλλού ο λόγος κι αλλού το μυαλό, αλλά για τη θέση ενδιέφερε μόνο η μετενσάρκωση του μυαλού. Η μετενσάρκωση συνέβαινε πάντα σε ένα μωράκι που γεννιόταν μετά το θάνατο του προσώπου. Η ίδια πρακτική εφαρμοζόταν και εφαρμόζεται ακόμα για όλους τους θρησκευτικούς ηγέτες του Βουδισμού, ακόμα και για το Δαλάι Λάμα, αλλά περισσότερα γι αυτό μερικές δεκάδες κεφάλαια παρακάτω. Λόγω της πρακτικής αυτής, για πολλά χρόνια τους αιώνες αυτούς ο Zhabdrung ήταν ένα νήπιο, και η πραγματική εξουσία βρισκόταν στα χέρια του desi.

Γινόταν λοιπόν πραγματικά σκοτωμός για τη θέση, που μάλιστα εκλεγόταν. Για δυο αιώνες, όσο διήρκεσαν 6 μετενσαρκώσεις του Zhabdrung, η χώρα διοικήθηκε από 55 desi, 22 εκ των οποίων δεν ολοκλήρωσαν τις θητείες τους, δολοφονούμενοι ή καθαιρούμενοι. Ο μακροβιότερος από όλους στο αξίωμα έμεινε 20 χρόνια. Όταν κάποια στιγμή οι διαμάχες έφτασαν στο απροχώρητο, κάποιοι απευθύνθηκαν στο Θιβέτ για βοήθεια. Το Θιβέτ εκμεταλλεύτηκε αυτή την αστάθεια, και εισέβαλε τρείς φορές τα 1729 και 1730, μετά από τις οποίες, με πρωτοβουλία των Θιβετιανών, υπεγράφη ανακωχή και σταμάτησαν οι εχθροπραξίες. Για να δοθεί λύση όμως, οι διάφορες Μπουτανέζικες φράξιες απευθύνθηκαν στον Κινέζο Αυτοκράτορα στο Πεκίνο για διαιτησία. Δεν κατάφερε και πολλά όμως - η λύση δόθηκε με το χρόνο, όταν οι αντιμαχόμενοι απεβίωσαν.

Οι προσπάθειες του Zhabdrung όμως είχαν αποδώσει, και η διακριτή εθνική ταυτότητα του Μπουτάν είχε γίνει πλέον αντιληπτή από τους Θιβετιανούς. Μετά την ειρήνευση, αποκατέστησαν και διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στις δυο χώρες, κάτι που βοήθησε σημαντικά έκτοτε στη διατήρηση της ανεξαρτησίας του Μπουτάν.

 

[taver]

Κεφάλαιο 18: Το Μπουτάν και οι Βρετανοί

Και φτάνουμε στο 1772… τη χρονιά κατά την οποία οι Βρετανοί (δηλαδή η East India Company) ανακάλυψαν την ύπαρξη του Μπουτάν, πέρα από τα βόρεια σύνορά τους. Ο Ινδός Βασιλιάς του Cooch Bahar ζήτησε από την East India Company να τον βοηθήσουν να διώξει τους Μπουτανέζους από τα εδάφη του, και οι Βρετανοί ανταποκρίθηκαν με το αζημίωτο (δηλαδή με τα μισά έσοδα της χώρας του). Και μπορεί να τα κατάφεραν και να έδιωξαν τους Μπουτανέζους από το Cooch Bahar, αλλά το χρέος του βασιλιά ήταν τόσο υψηλό, που τελικά παρεχώρησε σημαντικές εξουσίες από το βασίλειό του στην εταιρία.

Οι Βρετανοί ακολούθησαν την οπισθοχώρηση των Μπουτανέζων, είχαν εισβάλει στη χώρα και είχαν κερδίσει δυο σημαντικές μάχες, όταν ο desi που ηγούνταν του πολέμου ανατράπηκε με πραξικόπημα. Ο νέος desi ζήτησε τη βοήθεια του Panchen Λάμα από τη Shigatse του Θιβέτ, που ήταν ο δεύτερος σε τάξη θρησκευτικός ηγέτης του Θιβέτ μετά το Δαλάι Λάμα (περισσότερα γι’ αυτόν παρακάτω), και εκείνος ανταποκρίθηκε, στέλνοντας ένα γράμμα στην Καλκούτα, με το οποίο τους ζητούσε από τους Βρετανούς να αποχωρήσουν από το Μπουτάν. Το έστειλε με τη βοήθεια ενός Ινδού προσκυνητή, και οι Βρετανοί που το διάβασαν το βρήκαν πολύ φιλικό και έξυπνο.

Οι Βρετανοί, που έψαχναν εκείνη την εποχή τρόπους για να αποκτήσουν σχέσεις με το Θιβέτ, θεώρησαν τις σχέσεις τους με το Θιβέτ πολύ πιο σημαντικές από οτιδήποτε είχε να κάνει με το Μπουτάν, και αποχώρησαν. Βοήθησε και το ότι οι ζούγκλες των duars του νότιου Μπουτάν ήταν γεμάτες ελονοσία που τους θέριζε. Έτσι, στις 25 Απριλίου του 1774 υπογράφηκε στην Καλκούτα η συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στο Μπουτάν και τους Βρετανούς, με την οποία το Μπουτάν πήρε τα εδάφη του πίσω, και οι Βρετανοί το δικαίωμα να υλοτομούν στα δάση του Μπουτάν.

Λίγο μετά την υπογραφή της συνθήκης, το 1774, η πρώτη εξερευνητική αποστολή έφτασε στο Μπουτάν, υπό τον 27χρονο George Bogle. Η αποστολή τους ήταν να ανακαλύψουν εμπορεύσιμα αγαθά στην περιοχή – ειδικά αυτά που είχαν μεγάλη αξία και ήταν εύκολο να μεταφερθούν. Αυτή η εξερευνητική ομάδα φύτευε πατάτες όπου πήγαινε, κι έτσι οι Μπουτανέζοι απέκτησαν ένα ακόμα λαχανικό προς καλλιέργεια. Έμειναν πέντε μήνες στο Thimphu προτού συνεχίσουν στο Θιβέτ. Από τα ημερολόγια της αποστολής, μαθαίνουμε ότι οι Μπουτανέζοι ήταν ευθείς, ευδιάθετοι και πολύ έμπιστοι. Σημείωναν όμως και ότι η πρακτική της αγαμίας των μοναχών είχε οδηγήσει αρκετούς στον αλκοολισμό.

Ακολούθησε το 1777 μια αποστολή του Alexander Hamilton για να διαπραγματευτεί διπλωματικά θέματα, και το 1783 μια μεγάλη αποστολή υπό το Samuel Turner, στην οποία συμμετείχε κι ο Samuel Davis, μετέπειτα διοικητής της East India Company, ως απλός γραφέας και τοπογράφος τότε. Ο Davis παρέμεινε στο Μπουτάν όσο η αποστολή συνέχισε στο Θιβέτ, και από το ημερολόγιο που κράτησε και τους πίνακες που ζωγράφισε, έχουμε μια από τις παλιότερες εικόνες του πως ήταν τότε το Μπουτάν (https://archive.org/details/ViewsOfMedievalBhutanTheDiaryAndDrawingsOfSamuelDavis1783MichaelAris - https://www.amazon.com/Views-Medieval-Bhutan-Drawings-Samuel/dp/0906026105). Κι άλλες βρετανικές αποστολές ακολούθησαν, τα 1810, 1812, 1815 και 1837, που ασχολούνταν κυρίως με διπλωματικά θέματα, χωροθετήσεις επακριβώς των συνόρων κλπ.

Τα duars είναι μια περιοχή στην ανατολική Ινδία (σήμερα), ανάμεσα στα σύνορα του Μπουτάν και στον ποταμό Brahmaputra. Ήταν για το Μπουτάν περίπου ότι το Terai για το Νεπάλ. Το δυτικό τμήμα της περιοχής, γνωστό και ως duars της Βεγγάλης, είχε προσαρτηθεί στο Μπουτάν από το 17ο αιώνα. Για το ανατολικό, υπήρχε μια ειδική συμφωνία συνδιαχείρισης ανάμεσα στο Μπουτάν και στο Ασσαμ. Μετά τον Βουρμέζικο πόλεμο, οι Βρετανοί υποκατέστησαν το Ασσαμ, και είχαν στα χέρια τους μια συμφωνία που έβρισκαν μη ικανοποιητική. Προσάρτησαν τα duars του Ασσαμ, καταβάλλοντας αποζημίωση στο Μπουτάν, και περίμεναν πως οι Μπουτανέζοι θα γινόντουσαν στην πορεία του χρόνου προτεκτοράτο του λόγω έλλειψης πόρων.

Στο Μπουτάν, πάλι, μετά από αιώνες διαμάχης, είχε επιτέλους έρθει η ειρήνη. Ο Jigme Namgyal, penlop της Trongsa, είχε γίνει ντε φάκτο αρχηγός της χώρας όλης, μέσα από μια σειρά από προσεκτικά χτισμένες συμμαχίες και εύθραυστες ισορροπίες. Ώσπου ένας ηλίθιος, ο Ashley Eden επέμεινε να πραγματοποιήσει μια αποστολή το 1864 σε χρόνο που οι Μπουτανέζοι είχαν αυτά τα θέματα, για τα θέματα των duars. Τον ειδοποίησαν να μην πάει αλλά πήγε πάραυτα, κι όταν πήγε έδωσε τελεσίγραφα, στα οποία οι Μπουτανέζοι αντιπρότειναν με τα ακριβώς αντίθετα, και τα οποία τελικώς υπέγραψε επειδή θεώρησε ότι οι Μπουτανέζοι τον απειλούσαν αν δεν το έκανε. Και οι Βρετανοί, διαβάζοντας την αναφορά του, δεν αναγνώρισαν τη συμφωνία και αποφάσισαν να προσαρτήσουν την περιοχή των duars, τα οποία εκτός από ελονοσία, παρήγαγαν και πρώτης ποιότητας τσάι.

Ο Jigme Namgyal εξαπέλυσε αντεπίθεση και έδιωξε τους Βρετανούς από το Μπουτάν λίγους μήνες μετά. Και οι Βρετανοί επανήρθαν, καταλαμβάνοντας αρκετά εδάφη, την πόλη της Samtse, και ισοπέδωσαν την πόλη του Dewangiri. Ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις, οι οποίες κράτησαν σχεδόν ένα χρόνο, και τελικώς υπογράφηκε μια συνθήκη ειρήνης, με την οποία τα duars πέρασαν για πάντα στους Βρετανούς, και το εμπόριο ανάμεσα στις δυο χώρες θα ήταν ελεύθερο. Το Μπουτάν όμως έτσι έχασε σχεδόν όλα του τα πεδινά εδάφη.

Το 1870 ο Jigme Namgyal αναγορεύτηκε σε desi, αλλά είχε πολλές αντιδράσεις, σκάνδαλα κλπ. Όταν παραιτήθηκε, έκανε desi τον ετεροθαλή του αδερφό, και διόρισε το γιό του, Ugyen Wangchuck ως penlop του Paro. Όταν πια ο Jigme Namgyal απεβίωσε, ο Ugyen Wangchuck έγινε penlop και στην Trongsa, στην ηλικία των 20 ετών.

 

[taver]

Κεφάλαιο 19: Το Βασίλειο του Μπουτάν

Τα χρόνια πέρασαν, και βρετανικές αποστολές στο Μπουτάν δεν είχαν ξαναπάει, αλλά όταν το 1904 οι Βρετανοί έστειλαν εκστρατευτικό σώμα στο Θιβέτ, βρήκαν ένα ενεργό συμπαραστάτη, τον Ugyen Wangchuck. Αυτό αναθέρμανε τις σχέσεις των Βρετανών με το Μπουτάν, και ο John Claude White, ένας πολιτικός αξιωματούχος, πήγε στο Μπουτάν για να απονείμει παράσημο και τίτλο τιμής στον Ugyen Wangchuck, με τον οποίο είχε αναπτύξει και φιλικές σχέσεις τον προηγούμενο χρόνο. Η αποστολή αυτή, που είχε επίσημη υποδοχή, έφερε πίσω τις πρώτες φωτογραφίες από τα Μπουτανέζικα Dzong.
Ο White ξαναπήγε στο Μπουτάν άλλες δυο φορές, και ένα άρθρο του το 1914 στο National Geographic ήταν αυτό που έκανε γνωστό το Μπουτάν στο δυτικό κόσμο.

Εν τω μεταξύ, ο Sir Ugyen Wangchuck, με στρατό και με διπλωματία είχε καταφέρει να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος σε όλο το Μπουτάν. Ο desi ήταν πλέον δικός του αχυράνθρωπος. Αλλά δεν κράτησε και πολύ αυτό. Όταν απεβίωσε ο desi το 1907, το συμβούλιο των αρχηγών και των Λάμα της χώρας κατήργησε το θεσμό του desi, και ανακήρυξε τον Ugyen Wangchuck ως πρώτο κληρονομικό απόλυτο μονάρχη της χώρας, με τον τίτλο του Druk Gyalpo (Dragon King). Στις 17 Δεκεμβρίου 1907 έγινε η τελετή της στέψης του νέου μονάρχη. Ο νέος Βασιλιάς συνέχισε να έχει πολύ στενούς δεσμούς με τους Βρετανούς, φοβούμενος την όλο και αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στο Θιβέτ.

Οι σχέσεις της χώρας με το Ηνωμένο Βασίλειο έγιναν ακόμα πιο ισχυρές. Η συνθήκη της Punakha το 1910 κατέστησε το Μπουτάν επί της ουσίας προτεκτοράτο της Βρετανίας: Το Ηνωμένο Βασίλειο δεσμεύτηκε να μην παρεμβαίνει με κανένα τρόπο στις εσωτερικές υποθέσεις του Μπουτάν, αλλά το Μπουτάν δεσμεύτηκε επίσης να ακούει τις συμβουλές των Βρετανών στις εξωτερικές του σχέσεις, και η αποζημίωση που η Βρετανία πλήρωνε στο Μπουτάν για τα duars διπλασιάστηκε, φτάνοντας τις 100.000 ρουπίες το χρόνο. Παρ’ όλα αυτά, το Μπουτάν δεν αποδέχτηκε την τοποθέτηση Βρετανού πρέσβη, και συνέχισε να ακολουθεί μια πολιτική απομονωτισμού.

Το 1926 ο βασιλιάς πέθανε, και τον διαδέχτηκε ο 24-χρονος τότε γιός του, Jigme Wangchuck, στη θητεία του οποίου το Μπουτάν δεν επηρεάστηκε από παγκόσμια γεγονότα που συνέβαιναν στον υπόλοιπο κόσμο, όπως ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος, λόγω της απομόνωσής του. Στη διάρκεια της Βασιλείας του, η Ινδία απέκτησε την ανεξαρτησία της, και αναγνώρισε το Μπουτάν ως ανεξάρτητη χώρα. Το Μπουτάν και η Ινδία γρήγορα σύναψαν συμφωνία ανάλογη με αυτή που το Μπουτάν είχε με την Ινδία, ενώ η Ινδία επέστρεψε κάποια από τα duars στο Μπουτάν. Ακόμα μέχρι και σήμερα, η χώρα δεν έχει οδικό δίκτυο που να συνδέει αυτές τις περιοχές με την υπόλοιπη χώρα, και όλες οι μεταφορές από/προς αυτές γίνεται μέσω Ινδίας.

Ο Δεύτερος βασιλιάς βασίλεψε μόνο μέχρι το 1952. Όταν πέθανε, τον διαδέχθηκε ο γιός του Jigme Dorji Wangchuck, που ήταν ο πρώτος ηγέτης στη χώρα που είχε εκπαιδευθεί στο εξωτερικό, και συγκεκριμένα στην Ινδία και στη Βρετανία, και μίλαγε άψογα Θιβετιανά, Αγγλικά και Ινδικά. Η πρώτη του κίνηση ήταν να ιδρύσει τη βουλή της χώρας, που ονομάζεται Tshogdu, το 1953, και να κωδικοποιήσει τους νόμους της χώρας σε 12 τόμους. Μια από τις πρώτες του κινήσεις ήταν επίσης να προσκαλέσει το Γκάντι για επίσκεψη στο Μπουτάν, κάτι που έγινε το 1958.

Επί της βασιλείας του, η Κίνα ενσωμάτωσε το Θιβέτ, στέλνοντας κύματα φόβου και προσφύγων και στο Μπουτάν. Αυτό αποτέλεσε το τελευταίο καμπανάκι για την ενσωμάτωση του Μπουτάν στη διεθνή κοινότητα, πρωτίστως ως μέσο αυτοπροστασίας. Η πολιτική του απομονωτισμού τελείωσε το 1961, και παρότι ήταν ακόμα πολύ νωρίς για να δεχτούν τουρίστες, άρχισαν να έρχονται επίσημες αποστολές και βασιλικοί καλεσμένοι. Το 1962 εντάχθηκε στο Colombo Plan, κάτι σαν ΟΟΣΑ της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας. Το πρώτο πενταετές αναπτυξιακό πρόγραμμα αναπτύχθηκε το 1961, και περιλάμβανε ένα πολύ μεγάλο και φιλόδοξο υδροηλεκτρικό φράγμα, που κατασκευάστηκε με τη χρηματοδότηση και την οργάνωση της Ινδίας.

Έκανε πάρα πολλές ακόμα αλλαγές: Εξέδωσε νόμισμα, έφτιαξε τακτικό στρατό, κατήργησε το σύστημα της δουλοπαροικίας, οργάνωσε την κατοχή γης, έφτιαξε αστυνομία και ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Μετέφερε και την πρωτεύουσα από την Punakha στο Thimphu, που μέχρι τότε ήταν απλώς θερινή έδρα, το 1962. Οι αλλαγές δεν ήταν αρχικά και πολύ δημοφιλείς ανάμεσα στους Μπουτανέζους, με αποτέλεσμα, το 1964, τη δολοφονία του τότε πρωθυπουργού Jigme Palden Dorji.

Η ανεξαρτησία της χώρας σφραγίστηκε με την είσοδό της στον ΟΗΕ το 1971. Την ίδια χρονιά, οι διπλωματικές σχέσεις με την Ινδία ομαλοποιήθηκαν πλήρως, με την ανταλλαγή πρεσβευτών.

 

[taver]

Κεφάλαιο 20: Σύγχρονο Μπουτάν

Ο τέταρτος βασιλιάς του Μπουτάν Jigme Singye Wangchuck ανέλαβε το 1972, σε ηλικία 16 ετών, όταν ο πατέρας του απεβίωσε σε ηλικία 44 ετών μόνο. Η επίσημη τελετή ενθρόνισής του, το 1974, ήταν η πρώτη φορά που μεγάλος αριθμός από ξένους επισκέπτες ήρθε στο Μπουτάν. 287 προσκεκλημένοι ήρθαν, και χρειάστηκε να χτιστούν ξενοδοχεία για να τους φιλοξενήσουν, που αποτέλεσαν την πρώτη βάση για την ανάπτυξη του τουρισμού στο Μπουτάν.

Και αυτός ο βασιλιάς είχε σπουδάσει (όσο πρόλαβε) σε Ινδία και Αγγλία, αλλά και σε μια σχολή στο Μπουτάν. Θα συνέχιζε το πρόγραμμα του πατέρα του, και κατάρτισε ένα πρόγραμμα βάση του οποίου η χώρα θα αποκτούσε οικονομική αυτάρκεια. Τη στρατηγική του αυτή, την ονόμασε Gross National Happiness (GNH), παραφράζοντας τον οικονομικό όρο Gross National Product (GDP) – που φυσικά δεν είναι το ίδιο πράγμα, είναι νούμερο κι όχι στρατηγική – για να περάσει το μήνυμα ότι η χώρα δε στόχευε στην οικονομική ευημερία αλλά την ήθελε ως εργαλείο για να πετύχει την ευτυχία των πολιτών του (πράγμα κοινότυπο και προφανές, κοινός παρονομαστής σε όλες τις οικονομικές θεωρίες του κόσμου, αλλά και εύληπτο ως μήνυμα, ο «λαϊκισμός» που άρμοζε σε μια χώρα με μηδέν οικονομική ή δημοκρατική παιδία).

Στην πορεία, το γενικόλογο GNH εξειδικεύτηκε, και εκτός από τη μέτρηση του χαμόγελου, έχουν γίνει πιο συγκεκριμένα τα κριτήρια επίτευξής του, που κατατείνουν προς τον οικονομικό όρο «κοινωνική ευημερία», αλλά και στη διατήρηση των παραδόσεων και την προστασία του περιβάλλοντος στη χώρα. Η προστασία του περιβάλλοντος είναι προτεραιότητα για τη χώρα, πάνω από την οικονομική ανάπτυξη.

Για τις περισσότερες χώρες με πλούτο ανάλογο με αυτό του Μπουτάν, αυτά είναι «First World Problems». Γιατί όταν το ΑΕΠ σου ανά κάτοικο είναι λίγο χαμηλότερο από αυτό της Αιγύπτου, οι δουλειές εκτός αγροτικού τομέα είναι δυσεύρετες, και ο πληθωρισμός τρέχει με 10% το χρόνο, και βασίζεσαι στην οικονομική βοήθεια από την Ινδία για να μη χρεωκοπήσεις, δε λέω καλή είναι η προστασία του περιβάλλοντος, αλλά πρέπει να μπαίνει κι ένα πιάτο φαΐ στο τραπέζι.

Η έμφαση του τέταρτου βασιλιά ήταν στον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης, των μονάδων υγείας, των τηλεπικοινωνιών και των αγροτικών περιοχών. Συνέχισε τις μεταρρυθμίσεις του πατέρα του στους τομείς της δημόσιας διοίκησης, της εργασίας και της δικαιοσύνης, κατήργησε την υποχρεωτική εργασία και εγκαθίδρυσε τις μυστικές ψηφοφορίες.

16 χρόνια αργότερα, στα 32 του πλέον, το 1988, ο βασιλιάς παντρεύτηκε. Τις εκλεκτές της καρδιάς του, τέσσερις αδερφές, τις Ashi Dorji Wangmo, Ashi Tshering Pem, Ashi Tshering Yangdon και Ashi Sangay Choedon.

Στους προηγούμενους αιώνες, εκατοντάδες χιλιάδες Νεπαλέζοι είχαν πάει ως οικονομικοί μετανάστες στο Μπουτάν, θέλοντας να ξεφύγουν από το σύστημα των Καστών, αλλά και από τη Νεπαλέζικη οικονομία της εποχής των Shah. Εκεί διατηρούσαν τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Ήταν οι λεγόμενοι Lhotshampa, και είχαν φτάσει να αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού στη χώρα. Ήταν όμως «λαθρομετανάστες», χωρίς επίσημα έγγραφα, και η κυβέρνηση του Μπουτάν θέλησε κάποια στιγμή να τους καταγράψει. Το 1988 ξεκίνησε μια απογραφή, που την εξέλαβαν ως (ή μπορεί και να ήταν, οι γνώμες διίστανται) απειλή, και έτσι από το 1988 ως το 1993 δεκάδες χιλιάδες Nεπαλέζοι επέστρεψαν ως πρόσφυγες στη χώρα καταγωγή τους, και η ύπατη αρμοστεία του ΟΗΕ επενέβη. Οι περισσότεροι έκτοτε επέστρεψαν στο Μπουτάν, ωστόσο κάπου 38.000 ακόμα παραμένουν στα στρατόπεδα προσφύγων στο Νεπάλ (στοιχεία 2013, προ σεισμού).
Δέκα χρόνια αργότερα, το 1998, ο βασιλιάς άφησε την απόλυτη εξουσία που είχε, και σώματα όπως το κοινοβούλιο και το υπουργικό συμβούλιο απέκτησαν ουσιαστικό ρόλο.

Το 2004, η χώρα είχε να αντιμετωπίσει ένα ακόμα πρόβλημα. Κάτι αντάρτες από την Ινδία, το United Liberation Front of Assam εξαπέλυαν επιθέσεις σε τρένα και οχήματα που κινούνταν μεταξύ Ινδίας και Μπουτάν. Ο στρατός επενέβη, και τους πέταξε έξω από τη χώρα, στην οποία είχαν στήσει ολόκληρα στρατόπεδα, αλλά η αναμπουμπούλα συνεχίζεται ακόμα, και η περιοχή στα νοτιοανατολικά της χώρας είναι ακόμα off limits για τους τουρίστες.

Το 2005, ο βασιλιάς ανακοίνωσε συνταρακτικά νέα σχέδια: Το 2008 θα παραιτούνταν ο ίδιος, και η χώρα, με βασιλιά το μεγαλύτερο γιό του και νέο σύνταγμα, θα πορευόταν ως δημοκρατία στον 21ο αιώνα. Είπε μάλιστα «Η μοναρχία δεν είναι η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης επειδή ο βασιλιάς επιλέγεται λόγω γέννησης και όχι λόγω αξίας».

Είπε 2008, αλλά τελικά παραιτήθηκε από το 2006. Ο γιός του, ο Jigme Khesar Namgyel Wangchuck ανέλαβε, και είναι ως σήμερα ο πέμπτος βασιλιάς της χώρας. Το 2007 έγιναν και οι πρώτες εκλογές για τη γερουσία και το 2008 για τη βουλή, και από τότε η χώρα λειτουργεί ως βασιλευόμενη δημοκρατία. Η επίσημη στέψη του 27χρονου βασιλιά έγινε στις 6 Νοεμβρίου 2008, κι από εκείνη τη μέρα τέθηκε σε ισχύ και το νέο σύνταγμα της χώρας.

Μια από τις πιο ασυνήθιστες διατάξεις του νέου συντάγματος του Μπουτάν, είναι πως το κράτος έχει υποχρέωση να διατηρεί τα δάση στο Μπουτάν ώστε να καλύπτουν τουλάχιστον το 60% της έκτασης της χώρας. Σήμερα είναι 71%, αλλά τόσο το 71% όσο και το 60% είναι άθλοι, αν σκεφτεί κανείς ότι ένα 10% ακόμα της χώρας καλύπτεται από μόνιμους πάγους.

Μια άλλη δέσμευση της χώρας, όχι συνταγματική, είναι να συνεχίσει να διατηρεί ένα παγκόσμιο ρεκόρ που σήμερα κατέχει. Από το 2007, διακηρυγμένος στόχος του ΟΗΕ είναι η στόχευση σε ένα ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα για τον πλανήτη, δηλαδή πρακτικά οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τη βιομηχανία, τα αυτοκίνητα κλπ., να μην είναι μεγαλύτερη από την απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από δάση κλπ. Διάφορες εταιρίες και γεγονότα έχουν καταφέρει να πιάσει το στόχο, αλλά όχι ολόκληρες χώρες. Με μια εξαίρεση σε όλο τον κόσμο: Το Μπουτάν. Πολλές χώρες προσπαθούν (π.χ. η Κόστα Ρίκα, το Τουβαλού, το Βατικανό, οι σκανδιναβικές χώρες κ.α.), αλλά μόνο το Μπουτάν έχει πετύχει το στόχο, και τον έχει ξεπεράσει κιόλας κατά πολύ, απορροφώντας και διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται στις γειτονικές χώρες. Είναι και περήφανοι που είναι η μοναδική carbon negative (όχι απλά neutral) χώρα στον κόσμο.

Στο σημείο αυτό θα κάνω μια παύση από τα στοιχεία, για να σας δείξω μια φωτογραφία του βασιλικού ζεύγους.

Ερωτευτήκατε;

Έχουν και διάδοχο:

 

[taver]

Κεφάλαιο 21: Η οικονομία και οι σχέσεις με την Κίνα

Ενώ οι σχέσεις του Μπουτάν με την Ινδία είναι άριστες, με τη χώρα πρακτικά να εξαρτάται από την Ινδία για τα πάντα, οι σχέσεις τους με την Κίνα είναι από κάκιστες ως ανύπαρκτες. Οι δυο χώρες δεν έχουν διπλωματικές σχέσεις, και τα 470 χιλιόμετρα συνόρων των δυο χωρών είναι ερμητικά κλειστά και φυλασσόμενα.

Οι εντάσεις ξεκίνησαν από την προσάρτηση του Θιβέτ το 1959. Τότε η Κίνα, μαζί με το Θιβέτ, κατέλαβε και κάποιους θύλακες του Μπουτάν στο δυτικό Θιβέτ, κοντά στο όρος Kailash, που ο Zhabdrung είχε λάβει από το Ladakh. Η Κίνα το προχώρησε κι άλλο, και το 1961 κυκλοφόρησε ένα χάρτη που έδειχνε την Κίνα να διεκδικεί εδάφη από το Μπουτάν, το Νεπάλ και το Σικκίμ (που σήμερα ανήκει στην Ινδία). Υπήρχαν και συνεχείς παραβιάσεις των συνόρων από Κινέζους στρατιώτες και Θιβετιανούς τσοπάνηδες. Τα σύνορα κάπου εκεί σφραγίστηκαν από τους Μπουτανέζους.

Όχι ότι ξέρανε που ακριβώς είναι τα σύνορα. Υπάρχουν ακόμα περιοχές που οι δυο πλευρές διαφωνούν για το σε ποια πλευρά των συνόρων ανήκουν, συνολικά 270 τετραγωνικά χιλιόμετρα, στις περιοχές του Doklam, Sinchulumpa και Gieu. Λίγη σημασία είχε αυτό έτσι κι αλλιώς, μιλάμε για ακατοίκητες περιοχές σε πολύ μεγάλο υψόμετρο.

Το Μπουτάν ανέπτυξε ισχυρούς στρατιωτικούς δεσμούς με την Ινδία, και συμμάχησε μαζί της στον Κινεζο-Ινδικό πόλεμο του 1962, παραχωρώντας της δικαιώματα διέλευσης. Η ήττα όμως της Ινδίας, έφερε αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα της πολιτικής να βασίσουν την άμυνά τους στη βοήθεια των Ινδών, και έτσι επέλεξαν μια νέα πολιτική: της ουδετερότητας. Μετά το 1970, όταν έγιναν πλήρες μέλος του ΟΗΕ, σταμάτησαν να αναθέτουν τις διαπραγματεύσεις για τα σύνορα τους με την Κίνα στους Ινδούς, και άρχισαν να διαπραγματεύονται οι ίδιοι. Υπερψήφισαν την αντικατάσταση της Ταιβάν από την Κίνα στον ΟΗΕ, προσκάλεσαν αντιπροσώπους της Κίνας στη στέψη του βασιλιά το 1974, και το 1984 ξεκίνησαν εντατικές διαπραγματεύσεις για τη λύση του προβλήματος των συνόρων.

Το 1998 κατέληξαν μάλιστα και σε μια συμφωνία ειρήνης, με βάση την οποία οι Κινέζοι θα σεβόντουσαν την εδαφική ακεραιότητα του Μπουτάν. Μιλάμε για την Κίνα όμως, οπότε αμέσως μετά άρχισαν να κατασκευάζουν δρόμους μέσα στα αμφισβητούμενα εδάφη. Το Μπουτάν διαμαρτυρήθηκε, η Κίνα έφερε στοιχεία ότι πλησίασε μεν αλλά δεν παραβίασε τα σύνορα, και φτάσανε το 2004 σε μια ενδιάμεση συμφωνία.

Το 2016 πάλι, με το Μπουτάν να είναι πλέον δημοκρατία, ξεκίνησαν καινούργιες διαπραγματεύσεις, σε επίπεδο υπουργών εξωτερικών. Και λίγο μετά που έπεσαν οι υπογραφές σε μια συμφωνία για την ενίσχυση της συνεργασίας και την προσπάθεια επίλυσης των συνοριακών διαφορών, η Κίνα ξεκίνησε να φτιάχνει ένα μεγάλο δρόμο μέσα από την περιοχή του Doklam, πολύ κοντά στο τριεθνές σύνορο Κίνας-Μπουτάν-Ινδίας. Το Μπουτάν ζήτησε τη βοήθεια της Ινδίας, που έστειλε και δικό της στρατό για να εμποδίσει την κατασκευή. Εδώ κι ένα χρόνο, ο Κινεζικός και ο Ινδικός στρατός είναι αντιμέτωποι στην περιοχή αυτή. Ο Χάρτης από το google earth αποτυπώνει με κόκκινο χρώμα τα σύνορα στα οποία οι δυο χώρες διαφωνούν:



Και με τα σύνορα κλειστά, ένα βουνό ακριβώς εκεί πάνω, το Gangkhar Puensum, που είναι και το υψηλότερο βουνό στο Μπουτάν (7570 μέτρα) έχει καταφέρει να παραμείνει το υψηλότερο βουνό στον κόσμο που δεν έχει ακόμα πατηθεί από άνθρωπο. Η νότια πλευρά του βουνού είναι στο Μπουτάν, ενώ η βόρεια πλευρά του είναι σε ένα από τα αμφισβητούμενα εδάφη και φυσικά καμία πλευρά δε δίνει άδειες σε ορειβάτες για να πάνε καν εκεί, πόσο μάλλον για ορειβασία.

Έτσι κι αλλιώς από το 1994 το Μπουτάν έχει απαγορεύσει οποιαδήποτε ανάβαση πάνω από τα 6.000 μέτρα, μια απαγόρευση που φαίνεται απίθανο να αρθεί κάποτε στο προσεχές μέλλον. Δυο λόγοι υπάρχουν γι’ αυτό: Το ότι τα ψηλά βουνά θεωρούνται ιερές κατοικίες θεών και πνευμάτων, που δεν πρέπει να βεβηλώνονται. Και το ότι διασώστες, αν χρειαστεί, δεν υπάρχουν στο Μπουτάν και πρέπει να έρθουν από την Ινδία. Η απαγόρευση μάλιστα το 2003 επεκτάθηκε, και απαγορεύεται πλέον κάθε είδους ορειβασία.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του Μπουτάν που αξίζει να αναφερθεί, είναι τα πολυάριθμα και εντυπωσιακά φεστιβάλ του. Μια φορά το χρόνο σε κάθε μια από τις μεγάλες πόλεις υπάρχει το ετήσιο «πανηγύρι», teschu στα Μπουτανέζικα, και το Dzong της πόλης και όχι μόνο γεμίζει με κόσμο που είτε χορεύει η παρακολουθεί τον κόσμο που χορεύει. Ο χορός απαιτεί ειδικά ενδύματα, κινήσεις και μάσκες, και εκτός από εντυπωσιακό θέαμα είναι και κοινωνικό event, όπου ο κόσμος φοράει τα καλά του και προσέρχεται οικογενειακώς. Μολονότι το Μπουτανέζικο ημερολόγιο έχει πολλά φεστιβάλ, δεν καταφέραμε να συμπέσουμε με κάποιο.