-
Η αναδρομή στο παρελθόν συνεχίζεται! Ψηφίστε την Ταξιδιωτική Ιστορία του μήνα για τους μήνες Μάιο - Σεπτέμβριο 2020 !
Αίγυπτος Αίγυπτος / Για αλλού κινήσαμε να πάμε κι αλλού η ζωή μας πάει!
- Thread starter ΕΡΣΗ
- Ημερομηνία δημιουργίας
ΕΡΣΗ
Member
Κάιρο
Μας παρέλαβαν από το αεροδρόμιο και μέσα σε μια συννεφιά, κρύο και ανέμους που έφερναν τη σκόνη από την Σαχάρα οδηγηθήκαμε στο ξενοδοχείο μας. Επρόκειτο για το Marriott που βρίσκεται στο Zamalekη οποία είναι η παλιά καλή τους συνοικία, κάτι σαν το Κολωνάκι, αλλά αιγυπτιακού χαρακτήρα: δηλαδή για παράδειγμα τα παπούτσια που είδα να πουλιούνται εκεί με ξετρέλαναν, στρας, διαμάντια και άλλοι πολύτιμοι λίθοι, χρυσά κορδόνια, τόκες, αγκράφες, φιόγκοι και ότι μπορεί να φανταστεί κανείς. Σίγουρα η αισθητική τους δεν είναι του μίνιμαλ. Αλλά ας μην προτρέχω: Φθάνουμε στο ξενοδοχείο το οποίο ήταν ένα παλιό παλάτι το οποίο κτίστηκε επί τη ευκαιρία της διάνοιξης του Σουέζ. Φιλοξένησε την αυτοκράτειρα Ευγενία, σύζυγο του Ναπολέοντα Γ΄. Την εποχή εκείνη το νησί αυτό ήταν ακατοίκητο και ιδιοκτησίας του Χεδίβη Ισμαήλ. Επειδή όμως με τους εορτασμούς έπεσε έξω οικονομικά, και αυτός και όλη η Αίγυπτος μαζί, άρχισε ένα πουλά ιδιοκτησίες στο βόρειο τμήμα του νησιού το οποίο ονομάστηκε Zamalekκαι έτσι το νησί ανοικοδομήθηκε με κτίρια artnouveau και artdeco, πρεσβείες άνοιξαν, λαμπρά κτίρια και πολυτελή αρχοντικά διαμερίσματα με θέα τον Νείλο αποκτήθηκαν από ευκατάστατους δυτικοποιημένους Αιγυπτίους και Ευρωπαίους κατοίκους του Καΐρου. Το υπόλοιπο τμήμα του νησιού έχει δημόσια κτίρια, την νέα Όπερα του Καΐρου, Αθλητικές Λέσχες (μόνο για μέλη) και τον εντυπωσιακό Πύργο του Καΐρου.
Στη πορεία του χρόνου το παλάτι αυτό έγινε ξενοδοχείου και κτίσθηκαν δίπλα του δύο προσβλητικοί για την ομορφιά του παλιού παλατιού και τερατώδους μεγέθους πύργοι, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για άπειρα δωμάτια και σουίτες.
Έχουμε φτάσει λοιπόν μπροστά στην εξωτερική πύλη του ξενοδοχείου, αλλά το αυτοκίνητο δεν προχωρά αν δεν το μυρίσει πρώτα το dogondutyόπως μας πληροφορεί παρακείμενη πινακίδα. Πρώτη φορά με μυρίζουν λυκόσκυλα. Νιώθω λίγο κάπως. Στην είσοδο περάσαμε κανονικά μια πύλη σαν του αεροδρομίου και οι αποσκευές μας τον σχετικό κυλιόμενο διάδρομο. Αγρίεψα όσο νάναι.
Τακτοποιηθήκαμε στο δωμάτιό μας το οποίο είχε θέα τον Νείλο.
Στο Κάιρο ήταν η δεύτερη φορά που πηγαίναμε. Είχε προηγηθεί μια χριστουγεννιάτικη φορά με την κόρη μου και με μια φίλη της.
Τότε ήταν σίγουρα ο ουρανός ήταν γαλανός και η θερμοκρασία υψηλή, τώρα στα τέλη του Μάρτη τι καιρικές κασκαρίκες είναι αυτές; Πουντιασμένοι, κουρασμένοι, μια και είχαμε σηκωθεί στις 5.30 το πρωί, με τα γνωστά εντερικά της Αιγύπτου να με ταλαιπωρούν –μπορεί όμως και να είχα κρυώσει λόγω καιρού ας μην τα ρίχνω όλα στην Αίγυπτο, την αράξαμε μέσα στο ξενοδοχείο.
Την επομένη, πρωί πρωί, νέος λοχαγός, ονόματι Καράμ, μας περίμενε. Ευγενέστατος, όμως αυτή τη φορά, και εξαιρετικός γνώστης του αντικειμένου του. Α! και ξέχασα να σας πω το καλύτερο: ήμασταν μόνοι μας και είχαμε τον ξεναγό πριβέ. Δεν υπήρχαν άλλοι στο γκρουπ. Οπότε κάναμε το πρόγραμμα όπως μας άρεσε. Στις πυραμίδες είχαμε ξαναπάει στο προηγούμενο ταξίδι μας, αλλά όσες φορές και να πάει κανείς το δέος θα τον συνεπάρει. Την προηγούμενη φορά τις είχαμε πλησιάσει περήφανα καβάλα στ’ άλογα. Τώρα ταπεινά, προσκυνηματικά σχεδόν, προχωρήσαμε γύρω γύρω από την περίμετρο της κάθε μίας τους. Φέρνοντας βόλτα την πυραμίδα του Χέοπα είδαμε ένα κτίριο σαν αποθήκη, πλην όμως κόσμος πλήρωνε εισιτήριο και έμπαινε μέσα. Δεν υπήρχε περίπτωση να το χάσουμε, πληρώσαμε και μπήκαμε και εμείς. Επρόκειτο για την ηλιακή λέμβο του Χέοπα. Κατά την επικρατούσα θεωρία, όταν πέθανε αυτός ο Φαραώ τον μετάφεραν πάνω σε αυτή τη λέμβο από τη Μέμφιδα που ήταν η πρωτεύουσα, μέχρι τον χώρο που βρισκόταν η πυραμίδα του, μέσω καναλιών του Νείλου. Το πλοίο βρέθηκε διαλυμένο, αλλά μπόρεσαν και το ανασύστησαν και τώρα στεκόταν κομψό και αξιόπλοο σχεδόν, τεσσεράμισι χιλιάδων χρόνων παλιό. Δε μπόρεσα να μη ζηλέψω το ξηρό κλίμα της Αιγύπτου που διαφυλάσσει τόσο πολύ τα υλικά. Χάζευα τις λεπτές γραμμές του και την καμπίνα που μετέφερε το σώμα του μεγάλου βασιλέα προς μουμιοποίηση στον ειδικό ναό στα ριζά της πυραμίδας που πλέον έχει χαθεί. Είδαμε, εν μέσω τεραστίου πλήθους, την Σφίγγα ή Πατέρα του Τρόμου κατά το αραβικό της όνομα, Αμπού αλ Χολ. Μυστηριώδης παραμένει εν πολλοίς ο λόγος κατασκευής της, πάντως υπολογίζουν ότι είναι και αυτή περίπου τεσσεράμισι χιλιάδων χρόνων παλιά και ότι φέρει το πρόσωπο του Φαραώ Χεφρήνου, την πυραμίδα του οποίου φαίνεται να φυλάει. Βέβαια υπάρχει και η απομυθοποίηση έτσι όπως βλέπει κανείς τα κτίρια να ακουμπούν σχεδόν τη μύτη της μυστηριώδους Σφίγγας και επίμονοι έμποροι να απλώνουν την πραμάτεια τους σχεδόν μέχρι τα πόδια της.
Γραμμή τώρα για το Αρχαιολογικό Μουσείο. «Θέλετε, μια και το έχετε ήδη επισκεφθεί, να δείτε κάτι πιο συγκεκριμένο;» ρώτησε ο Καράμ. Τα ευρήματα της Αμάρνα ζήτησα εγώ. Ας διηγηθώ και λίγα πράγματα από την αρχαία αιγυπτιακή ιστορία. Η επίσημη αιγυπτιακή τέχνη, αυτή τουλάχιστον που έχει σωθεί και βλέπουμε στους ναούς και στους τάφους, γιατί τα παλάτια έχουν καταστραφεί, οπότε και δε μπορούμε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη της αιγυπτιακής τέχνης, είναι το απόλυτο παράδειγμα της στατικότητας: δε παν να πέρασαν χίλια τριακόσια και χρόνια ανάμεσα στη βασιλεία του Φαραώ Σέτι Α (ή με εξελληνισμένο τρόπο Σέθου) και τη βασιλεία της τελευταίας Κλεοπάτρας, η αρχιτεκτονική των ναών, η γλυπτική τους, τα ανάγλυφά τους, η ζωγραφική τους ήταν απολύτως του ιδίου στυλιζαρισμένου ρυθμού: Τα πρόσωπα παρουσιάζονται στην ίδια μη δυνατή στάση. Τα πόδια ανοικτά με τα πέλματα και τα γόνατα να είναι πλάγια, ο κορμός να είναι enface, το πρόσωπο προφίλ και το μάτι ξανά enface. Αν καταφέρετε να σταθείτε σε τέτοια στάση, μπράβο σας, μπροστά σας ανοίγει πεδίον δόξης λαμπρόν: μπορείτε να σταδιοδρομήσετε και ως φακίρης. Εκτός της στάσης του σώματος είναι και οι σκηνές απολύτως προκαθορισμένες. Ο Φαραώ που έχει την ευλογία των Θεών, ο Φαραώ που δέχεται προσφορές, ο Φαραώ που κατατροπώνει τους εχθρούς του στη μάχη κλπ. Τόσοι αιώνες δεν άλλαξε η εξουσία, δεν άλλαξε η θρησκεία, δεν υπήρχε λόγος να αλλάξει και η τέχνη που υπηρετούσε τους δύο προηγούμενους θεσμούς. Ένα όμως Φαραώ υπήρξε επαναστάτης: Ο Ακενατών. Πολύ περίεργη μορφή. Καταρχήν δεν εμφανίζεται ως νεαρός πρίγκιπας σε κανένα από τα οικογενειακά πορτραίτα που συναντούμε στους ναούς. Σαν να μην τον θέλουν ανάμεσά τους. Έπειτα η μορφή του έτσι όπως σώθηκε από τα αγάλματά του μας ξενίζει. Κρανίο πολύ επίμηκες, μάτια λοξά αμυγδαλωτά, προτεταμένα μήλα, οστεώδες πρόσωπο, σαρκώδη χείλη, μέση δαχτυλίδι, γλουτοί και κοιλιά τονισμένοι. Πολύ λεπτεπίλεπτος σε σχέση με τους προγόνους του, οι οποίοι παρουσιάζονται μυώδεις και συμπαγείς. Αυτή η παράξενη σωματική κατασκευή του σε συνδυασμό με την απουσία του από τις οικογενειακές αναπαραστάσεις οδήγησαν διάφορους επιστήμονες να υποθέσουν ότι ο βασιλιάς αυτός υπέφερε μάλλον από κάποια ορμονική διαταραχή. Προφανώς δεν ήταν προορισμένος για διάδοχος του θρόνου. Όμως ο πρίγκιπας διάδοχος πέθανε και η μητέρα του Τίγια κατάφερε να του εξασφαλίσει το διπλό στέμμα της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου. Και ο θρόνος αυτός ήταν από μόνος του αρκετό προσόν ώστε να παντρευτεί την κουκλάρα Νεφερτίτη. Την ωραία που έρχεται κατά το όνομά της. Μετά το γάμο του μπήκαν ιδέες: Ο θεός είναι ένας: ο Ατών, ύψιστος Θεός δημιουργός, η Μονάδα και οι υπόλοιποι θεοί θεωρούνται υποδεέστεροι. Ο Ατών συμβολίζεται από τον ηλιακό δίσκο από τον οποίον προέρχονται οι ζωοδότες ακτίνες, οι οποίες καταλήγουν σε μικρές χούφτες ή στο ανχ το κλειδί της ζωής. Προσοχή: Ο Ατών δεν είναι ο θεός του ηλιακού σώματος, ο ήλιος είναι απλώς το σύμβολο του θεού. Και όπως ο ήλιος φωτίζει όλους εξίσου, όλοι εξίσου μπορούν και οφείλουν να τον ευχαριστούν γι αυτό. Άντε να πεις κάτι τέτοιο στο ιερατείο. Ο Ακενατόν (ο οποίος μέχρις στιγμής ονομαζόταν Αμένοφις Δ) έχτισε άλλους ναούς με διαφορετικό σχεδιασμό από αυτούς που είχα συναντήσει μέχρι τώρα: Στους παλιούς ναούς υπήρχε το πιο ιερό μέρος το άδυτο των αδύτων στο οποίο είχε πρόσβαση μόνο ο Φαραώ και ο Μεγάλος Ιερέας. Στα πίσω δώματα οι ιερείς, στις υπόστυλες στοές οι αριστοκρατία και ο λαός καθόταν έξω στην περίστηλη αυλή, χωρίς δικαίωμα να εισέλθει στον ναό. Τώρα πια τα πράγματα άλλαξαν: Ο ναός άλλαξε σχεδιασμό: οι ιεροτελεστίες γινόντουσαν πλέον σε ανοικτούς υπαίθριους χώρους παρουσία όλου του λαού. Οι ιερείς δεν χρειάζονται. Ο κάθε πιστός μπορεί να κάνει μόνος του τις ιερές τελετουργίες. Εξυπακούεται ότι οι ιερείς καθόλου δεν χάρηκαν. Από τη μια μέρα στην άλλη να βρεθούν άνεργοι, για καλό ήταν τώρα αυτό; Φασαρία και ξεσηκωμός. Ο Φαραώ τα παίρνει στο μακρουλό του κρανίο, εγκαταλείπει τις Θήβες και ιδρύει νέα πρωτεύουσα την Ακχέτ- Ατόν, δηλαδή «ορίζοντας του Ατόν» στη μέση της απόστασης Μέμφιδας –Θηβών (σημερινών Καΐρου-Λούξορ).. Το σημερινό όνομα της περιοχής είναι Αμάρνα. Στη συνέχεια ο Ακενατών, εκνευρισμένος από την αντίδραση που δεν υπολόγιζε, καταργεί τη λατρεία των υπολοίπων θεών και με τα όπλα. Αυτό που ξεκίνησε ως ειρηνική επανάσταση καταλήγει ως τρομοκρατία. Στην υπόλοιπη Αίγυπτο γίνεται του τρελού χαμού από εξεγέρσεις και αυτός κτίζει την καινούργια του πρωτεύουσα και προσεύχεται στον Ατών. Η μητέρα του τον επισκέπτεται στην Αμάρνα προσπαθώντας να τον πείσει να αφήσει τα οικοδομικά έργα και τις προσευχές και να επιστρέψει μήπως και ησυχάσουν τα πράγματα. Καταρχήν φαίνεται να συμφωνεί, αλλά η ωραιότατη Νεφερτίτη πατάει πόδι. (Σιγά και μην επέστρεφε στο σπίτι της πεθεράς της). Ο Ακενατών υποχωρεί στη θέληση της ωραίας του και αυτά είναι τα τελευταία νέα σίγουρα νέα που ξέρουμε από αυτόν. Κάποια στιγμή η Νεφερτίτη χάνεται από το προσκήνιο, κάποιοι λένε ότι πέθανε αλλά πιο πιθανό θεωρείται ότι εξορίζεται σε μια προσπάθεια συνδιαλλαγής. Ποιος ξέρει τι έγινε; Λίγο αργότερα ο Ακενατών πεθαίνει. Δεν ξέρουμε από τι, δεν έχει ταυτοποιηθεί η μούμια του ώστε να μπορέσουμε να μάθουμε τις αιτίες του θανάτου του. Βλέπετε δεν τάφηκε σε βασιλικό τάφο. Άλλο μυστήριο και αυτό. Υποθέτουν ότι θάφτηκε μαζί με τη μητέρα του. Μπορεί να βοήθησαν και οι ιερείς στο θάνατό του. Μπορεί και να ήταν άρρωστος εκ γενετής, αυτό το παρουσιαστικό είναι πράγματι αρκετά παράξενο.
Τέλος πάντων, μετά τον θάνατο του Ακενατών ανεβαίνει στο θρόνο ο γνωστός της πάσι Τουτ- αγχ - Αμών. Το αρχικό όνομα του οποίου ήταν Τουτ-αγχ-Ατών, αλλά εξαναγκάστηκε σε κάποια προσπάθεια συμβιβασμού, οπισθοχώρησης προς τα παλιά να το αλλάξει. Δεν ξέρουμε τι σχέση είχε με τον Ακενατών, σίγουρα πάντως δεν ήταν γιος της Νεφερτίτης: η ωραία μας μόνο όμορφες κόρες γεννούσε. Υποθέτουμε ή ότι ήταν γιος από άλλη γυναίκα του Ακενατών, ή ότι ήταν μικρότερος ετεροθαλής αδελφός του Φαραώ, ή ότι παντρεύτηκε την κόρη του Ακενατών την Αγχεσαμών (η οποία εξαναγκάστηκε να αλλάξει και αυτή το όνομα της από Αγχεσατών σε Αγχεσαμών). Επειδή όμως αυτοί οι Φαραώ είχαν κομμάτι παράξενες συνήθειες για τα γούστα μας, μη σας ξενίσει αν μάθετε τελικά ότι ισχύουν και τα δύο: δηλαδή ότι υπήρξε και γιος του Ακενατών και παντρεύτηκε την αδελφή του. Η αιμομιξία στους βασιλικούς οίκους της Αιγύπτου ήταν απολύτως αποδεκτή. Τον θεσμό αυτόν τον υιοθέτησαν αργότερα και οι Πτολεμαίοι. Πάντως ούτε και αυτός ο Τουταγχαμών έζησε πολύ. Στα δεκαεννιά του είχε πεθάνει. Δεν ξέρουμε από τι, στη μούμια του φαίνεται πληγή στο μηρό, ενδεχομένως από τις επιπλοκές του χτυπήματος, και με λίγη φροντίδα από τους ιερείς, θα διάβηκε εύκολα στην αντίπερα όχθη.
Εννοείται ότι μετά το θάνατο και του Τουταγχαμών έκλεισε και αυτή η δυναστεία. Ο επόμενος Φαραώ επανέφερε ολοκληρωτικά το προηγούμενο θρησκευτικό καθεστώς και η ιστορία έληξε. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η απήχηση αυτής της επανάστασης δεν έληξε οριστικά, αλλά ότι πολλά στοιχεία της θρησκευτικής αυτής σύλληψης ενσωματώθηκαν στην μωσαϊκό μονοθεϊσμό. Τα ονόματα του Ακενατών και του Τουταγχαμών (καθώς και της Χατσεπσούτ, αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία) δεν ξαναναφέρθηκαν από τους ιστορικούς και χρονικογράφους , διαγράφηκαν από όλα τα αρχεία και όλους τους καταλόγους των βασιλέων της Αιγύπτου. Η δε πόλη της Αμάρνα εγκαταλείφθηκε και οι ναοί και τα παλάτια της καταστράφηκαν. Ακόμη και τις πέτρες πήραν για να χρησιμοποιηθούν αλλού ως οικοδομικό υλικό. Πολύ λίγα λοιπόν ευρήματα διασώθηκαν και αν λάβουμε υπόψη μας ότι πολλά από αυτά κατέληξαν στις συλλογές του εξωτερικού, καταλαβαίνετε ότι αυτά που ήθελα να δω στο Μουσείο δεν θα ήταν και πάρα πολλά. Ελάχιστο χώρο λοιπόν κατελάμβαναν τα ευρήματα της Αμάρνα: Ένα ή δύο αγάλματα του Ακενατών, που κατά τη γνώμη μου έχει το πιο ενδιαφέρον στοχαστικό πρόσωπο από όλους τους Φαραώ που είδα. Ένα όμορφο μπούστο της Νεφερτίτης, όχι το πασίγνωστο εκείνο βρίσκεται στο Βερολίνο, τράβηξε την προσοχή μου και το θαύμασα.
Κάτι σπαράγματα από τοιχογραφίες των ανακτόρων που αναπαρίσταναν πουλιά και φυτά. Όμως το πιο συγκινητικό ήταν οι σκηνές από την καθημερινή ζωή του Ακενατόν και της Νεφερτίτης. Καθισμένοι ο ένας απέναντι από τον άλλο ισοϋψείς (συνήθως η βασίλισσα είχε μικροσκοπικό μέγεθος και εμφανιζόταν στα πόδια του άντρα της και δεν του έφτανε ως το γόνατο) με τα παιδιά τους στην αγκαλιά: Ο Ακενατών, με την κοιλίτσα του και τα παχάκια του, φιλά τη μια μικρή και η Νεφερτίτη στητή και μεγαλοπρεπής, έχει τη μια κόρη καθισμένη στην ποδιά της και την άλλη στον ώμο της. Σε δεύτερη τέτοια οικογενειακή σκηνή η μια μικρή στέκεται μπροστά στον Ακενατών και παίρνει από τον πατέρα της το Aνχ ή το κλειδί της ζωής, ενώ πίσω η Νεφερτίτη κρατάει στην αγκαλιά της τις δύο άλλες μικρές. Σε άλλη σκηνή κάνουν προσφορές στο Θεό Ατών. Προπορεύεται φυσικά ο Ακενατών, ακολουθεί η Νεφερτίτη ισοϋψής με τον σύζυγό της και ακολουθούν οι κόρες τους. Συμπεραίνουμε αρκετά από τον τρόπο με τον οποίο στέκεται η Νεφερτίτη: δεν ήταν μια απλή σύζυγος, ήταν μια γυναίκα μεγάλης ισχύος, στην ουσία το νούμερο δύο του βασιλείου.
Στη συνέχεια είδαμε τόσα πολλά εκθέματα. Εννοείται ότι πολύ εντυπωσιακός είναι ο θησαυρός του Τουταγχαμών. Την προηγούμενη φορά μου είχε κόψη την ανάσα. Τώρα πιο ψύχραιμη τον ξαναείδα, αλλά εκείνο που τώρα με συνεπήρε ήταν η κρεβατοκάμαρα της βασίλισσας –μητέρας του Χέοπα. Απίστευτο! Τόσο καλά συντηρημένη σαν να το χρησιμοποιούσε μέχρι πρόσφατα. Αχ αυτό το καλό κλίμα της Αιγύπτου!
Και φυσικά είδαμε ξανά τα πορτραίτα του Φαγιούμ και πόσα άλλα εκθέματα. Ακόμη και τον Μέγα Αλέξανδρο ντυμένο με τη φουστίτσα του Φαραώ και με το «νέμες» στο κεφάλι. Νέμες λέγεται εκείνο το κάλυμμα της κεφαλής που φορούν μόνο οι Φαραώ και είναι σαν διπλή κάλτσα. Το πρόσωπό του φτυστό αυτό που ξέρουμε.
Και άλλα και άλλα και πόσα ακόμη αυτά που δεν είδαμε. Και ναι το Μουσείο τους είναι παλιό και θέλει ανακαίνιση, μου θυμίζει λίγο το δικό μας Εθνικό Αρχαιολογικό πριν την ανακαίνισή του μετά από τον σεισμό. Πάντως έχουν αρχίσει να ετοιμάζουν ένα καινούργιο κοντά στις Πυραμίδες. Αρχιτέκτονας του θα είναι η ιδιοφυής Ζαχά Χαντίντ, ιρακινής καταγωγής. Υποτίθεται ότι θα είναι έτοιμο το 2011, αλλά ο Καράμ πολύ αμφέβαλε γι αυτό.
Το μάθημα της Αιγυπτιολογίας έλαβε τέλος για σήμερα. Η επόμενη ημέρα είχε μια γνωριμία με έναν πολιτισμό πιο οικείο: το Χριστιανικό Κάιρο.
Μας παρέλαβαν από το αεροδρόμιο και μέσα σε μια συννεφιά, κρύο και ανέμους που έφερναν τη σκόνη από την Σαχάρα οδηγηθήκαμε στο ξενοδοχείο μας. Επρόκειτο για το Marriott που βρίσκεται στο Zamalekη οποία είναι η παλιά καλή τους συνοικία, κάτι σαν το Κολωνάκι, αλλά αιγυπτιακού χαρακτήρα: δηλαδή για παράδειγμα τα παπούτσια που είδα να πουλιούνται εκεί με ξετρέλαναν, στρας, διαμάντια και άλλοι πολύτιμοι λίθοι, χρυσά κορδόνια, τόκες, αγκράφες, φιόγκοι και ότι μπορεί να φανταστεί κανείς. Σίγουρα η αισθητική τους δεν είναι του μίνιμαλ. Αλλά ας μην προτρέχω: Φθάνουμε στο ξενοδοχείο το οποίο ήταν ένα παλιό παλάτι το οποίο κτίστηκε επί τη ευκαιρία της διάνοιξης του Σουέζ. Φιλοξένησε την αυτοκράτειρα Ευγενία, σύζυγο του Ναπολέοντα Γ΄. Την εποχή εκείνη το νησί αυτό ήταν ακατοίκητο και ιδιοκτησίας του Χεδίβη Ισμαήλ. Επειδή όμως με τους εορτασμούς έπεσε έξω οικονομικά, και αυτός και όλη η Αίγυπτος μαζί, άρχισε ένα πουλά ιδιοκτησίες στο βόρειο τμήμα του νησιού το οποίο ονομάστηκε Zamalekκαι έτσι το νησί ανοικοδομήθηκε με κτίρια artnouveau και artdeco, πρεσβείες άνοιξαν, λαμπρά κτίρια και πολυτελή αρχοντικά διαμερίσματα με θέα τον Νείλο αποκτήθηκαν από ευκατάστατους δυτικοποιημένους Αιγυπτίους και Ευρωπαίους κατοίκους του Καΐρου. Το υπόλοιπο τμήμα του νησιού έχει δημόσια κτίρια, την νέα Όπερα του Καΐρου, Αθλητικές Λέσχες (μόνο για μέλη) και τον εντυπωσιακό Πύργο του Καΐρου.
Στη πορεία του χρόνου το παλάτι αυτό έγινε ξενοδοχείου και κτίσθηκαν δίπλα του δύο προσβλητικοί για την ομορφιά του παλιού παλατιού και τερατώδους μεγέθους πύργοι, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για άπειρα δωμάτια και σουίτες.
Έχουμε φτάσει λοιπόν μπροστά στην εξωτερική πύλη του ξενοδοχείου, αλλά το αυτοκίνητο δεν προχωρά αν δεν το μυρίσει πρώτα το dogondutyόπως μας πληροφορεί παρακείμενη πινακίδα. Πρώτη φορά με μυρίζουν λυκόσκυλα. Νιώθω λίγο κάπως. Στην είσοδο περάσαμε κανονικά μια πύλη σαν του αεροδρομίου και οι αποσκευές μας τον σχετικό κυλιόμενο διάδρομο. Αγρίεψα όσο νάναι.
Τακτοποιηθήκαμε στο δωμάτιό μας το οποίο είχε θέα τον Νείλο.
Στο Κάιρο ήταν η δεύτερη φορά που πηγαίναμε. Είχε προηγηθεί μια χριστουγεννιάτικη φορά με την κόρη μου και με μια φίλη της.
Τότε ήταν σίγουρα ο ουρανός ήταν γαλανός και η θερμοκρασία υψηλή, τώρα στα τέλη του Μάρτη τι καιρικές κασκαρίκες είναι αυτές; Πουντιασμένοι, κουρασμένοι, μια και είχαμε σηκωθεί στις 5.30 το πρωί, με τα γνωστά εντερικά της Αιγύπτου να με ταλαιπωρούν –μπορεί όμως και να είχα κρυώσει λόγω καιρού ας μην τα ρίχνω όλα στην Αίγυπτο, την αράξαμε μέσα στο ξενοδοχείο.
Την επομένη, πρωί πρωί, νέος λοχαγός, ονόματι Καράμ, μας περίμενε. Ευγενέστατος, όμως αυτή τη φορά, και εξαιρετικός γνώστης του αντικειμένου του. Α! και ξέχασα να σας πω το καλύτερο: ήμασταν μόνοι μας και είχαμε τον ξεναγό πριβέ. Δεν υπήρχαν άλλοι στο γκρουπ. Οπότε κάναμε το πρόγραμμα όπως μας άρεσε. Στις πυραμίδες είχαμε ξαναπάει στο προηγούμενο ταξίδι μας, αλλά όσες φορές και να πάει κανείς το δέος θα τον συνεπάρει. Την προηγούμενη φορά τις είχαμε πλησιάσει περήφανα καβάλα στ’ άλογα. Τώρα ταπεινά, προσκυνηματικά σχεδόν, προχωρήσαμε γύρω γύρω από την περίμετρο της κάθε μίας τους. Φέρνοντας βόλτα την πυραμίδα του Χέοπα είδαμε ένα κτίριο σαν αποθήκη, πλην όμως κόσμος πλήρωνε εισιτήριο και έμπαινε μέσα. Δεν υπήρχε περίπτωση να το χάσουμε, πληρώσαμε και μπήκαμε και εμείς. Επρόκειτο για την ηλιακή λέμβο του Χέοπα. Κατά την επικρατούσα θεωρία, όταν πέθανε αυτός ο Φαραώ τον μετάφεραν πάνω σε αυτή τη λέμβο από τη Μέμφιδα που ήταν η πρωτεύουσα, μέχρι τον χώρο που βρισκόταν η πυραμίδα του, μέσω καναλιών του Νείλου. Το πλοίο βρέθηκε διαλυμένο, αλλά μπόρεσαν και το ανασύστησαν και τώρα στεκόταν κομψό και αξιόπλοο σχεδόν, τεσσεράμισι χιλιάδων χρόνων παλιό. Δε μπόρεσα να μη ζηλέψω το ξηρό κλίμα της Αιγύπτου που διαφυλάσσει τόσο πολύ τα υλικά. Χάζευα τις λεπτές γραμμές του και την καμπίνα που μετέφερε το σώμα του μεγάλου βασιλέα προς μουμιοποίηση στον ειδικό ναό στα ριζά της πυραμίδας που πλέον έχει χαθεί. Είδαμε, εν μέσω τεραστίου πλήθους, την Σφίγγα ή Πατέρα του Τρόμου κατά το αραβικό της όνομα, Αμπού αλ Χολ. Μυστηριώδης παραμένει εν πολλοίς ο λόγος κατασκευής της, πάντως υπολογίζουν ότι είναι και αυτή περίπου τεσσεράμισι χιλιάδων χρόνων παλιά και ότι φέρει το πρόσωπο του Φαραώ Χεφρήνου, την πυραμίδα του οποίου φαίνεται να φυλάει. Βέβαια υπάρχει και η απομυθοποίηση έτσι όπως βλέπει κανείς τα κτίρια να ακουμπούν σχεδόν τη μύτη της μυστηριώδους Σφίγγας και επίμονοι έμποροι να απλώνουν την πραμάτεια τους σχεδόν μέχρι τα πόδια της.
Γραμμή τώρα για το Αρχαιολογικό Μουσείο. «Θέλετε, μια και το έχετε ήδη επισκεφθεί, να δείτε κάτι πιο συγκεκριμένο;» ρώτησε ο Καράμ. Τα ευρήματα της Αμάρνα ζήτησα εγώ. Ας διηγηθώ και λίγα πράγματα από την αρχαία αιγυπτιακή ιστορία. Η επίσημη αιγυπτιακή τέχνη, αυτή τουλάχιστον που έχει σωθεί και βλέπουμε στους ναούς και στους τάφους, γιατί τα παλάτια έχουν καταστραφεί, οπότε και δε μπορούμε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη της αιγυπτιακής τέχνης, είναι το απόλυτο παράδειγμα της στατικότητας: δε παν να πέρασαν χίλια τριακόσια και χρόνια ανάμεσα στη βασιλεία του Φαραώ Σέτι Α (ή με εξελληνισμένο τρόπο Σέθου) και τη βασιλεία της τελευταίας Κλεοπάτρας, η αρχιτεκτονική των ναών, η γλυπτική τους, τα ανάγλυφά τους, η ζωγραφική τους ήταν απολύτως του ιδίου στυλιζαρισμένου ρυθμού: Τα πρόσωπα παρουσιάζονται στην ίδια μη δυνατή στάση. Τα πόδια ανοικτά με τα πέλματα και τα γόνατα να είναι πλάγια, ο κορμός να είναι enface, το πρόσωπο προφίλ και το μάτι ξανά enface. Αν καταφέρετε να σταθείτε σε τέτοια στάση, μπράβο σας, μπροστά σας ανοίγει πεδίον δόξης λαμπρόν: μπορείτε να σταδιοδρομήσετε και ως φακίρης. Εκτός της στάσης του σώματος είναι και οι σκηνές απολύτως προκαθορισμένες. Ο Φαραώ που έχει την ευλογία των Θεών, ο Φαραώ που δέχεται προσφορές, ο Φαραώ που κατατροπώνει τους εχθρούς του στη μάχη κλπ. Τόσοι αιώνες δεν άλλαξε η εξουσία, δεν άλλαξε η θρησκεία, δεν υπήρχε λόγος να αλλάξει και η τέχνη που υπηρετούσε τους δύο προηγούμενους θεσμούς. Ένα όμως Φαραώ υπήρξε επαναστάτης: Ο Ακενατών. Πολύ περίεργη μορφή. Καταρχήν δεν εμφανίζεται ως νεαρός πρίγκιπας σε κανένα από τα οικογενειακά πορτραίτα που συναντούμε στους ναούς. Σαν να μην τον θέλουν ανάμεσά τους. Έπειτα η μορφή του έτσι όπως σώθηκε από τα αγάλματά του μας ξενίζει. Κρανίο πολύ επίμηκες, μάτια λοξά αμυγδαλωτά, προτεταμένα μήλα, οστεώδες πρόσωπο, σαρκώδη χείλη, μέση δαχτυλίδι, γλουτοί και κοιλιά τονισμένοι. Πολύ λεπτεπίλεπτος σε σχέση με τους προγόνους του, οι οποίοι παρουσιάζονται μυώδεις και συμπαγείς. Αυτή η παράξενη σωματική κατασκευή του σε συνδυασμό με την απουσία του από τις οικογενειακές αναπαραστάσεις οδήγησαν διάφορους επιστήμονες να υποθέσουν ότι ο βασιλιάς αυτός υπέφερε μάλλον από κάποια ορμονική διαταραχή. Προφανώς δεν ήταν προορισμένος για διάδοχος του θρόνου. Όμως ο πρίγκιπας διάδοχος πέθανε και η μητέρα του Τίγια κατάφερε να του εξασφαλίσει το διπλό στέμμα της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου. Και ο θρόνος αυτός ήταν από μόνος του αρκετό προσόν ώστε να παντρευτεί την κουκλάρα Νεφερτίτη. Την ωραία που έρχεται κατά το όνομά της. Μετά το γάμο του μπήκαν ιδέες: Ο θεός είναι ένας: ο Ατών, ύψιστος Θεός δημιουργός, η Μονάδα και οι υπόλοιποι θεοί θεωρούνται υποδεέστεροι. Ο Ατών συμβολίζεται από τον ηλιακό δίσκο από τον οποίον προέρχονται οι ζωοδότες ακτίνες, οι οποίες καταλήγουν σε μικρές χούφτες ή στο ανχ το κλειδί της ζωής. Προσοχή: Ο Ατών δεν είναι ο θεός του ηλιακού σώματος, ο ήλιος είναι απλώς το σύμβολο του θεού. Και όπως ο ήλιος φωτίζει όλους εξίσου, όλοι εξίσου μπορούν και οφείλουν να τον ευχαριστούν γι αυτό. Άντε να πεις κάτι τέτοιο στο ιερατείο. Ο Ακενατόν (ο οποίος μέχρις στιγμής ονομαζόταν Αμένοφις Δ) έχτισε άλλους ναούς με διαφορετικό σχεδιασμό από αυτούς που είχα συναντήσει μέχρι τώρα: Στους παλιούς ναούς υπήρχε το πιο ιερό μέρος το άδυτο των αδύτων στο οποίο είχε πρόσβαση μόνο ο Φαραώ και ο Μεγάλος Ιερέας. Στα πίσω δώματα οι ιερείς, στις υπόστυλες στοές οι αριστοκρατία και ο λαός καθόταν έξω στην περίστηλη αυλή, χωρίς δικαίωμα να εισέλθει στον ναό. Τώρα πια τα πράγματα άλλαξαν: Ο ναός άλλαξε σχεδιασμό: οι ιεροτελεστίες γινόντουσαν πλέον σε ανοικτούς υπαίθριους χώρους παρουσία όλου του λαού. Οι ιερείς δεν χρειάζονται. Ο κάθε πιστός μπορεί να κάνει μόνος του τις ιερές τελετουργίες. Εξυπακούεται ότι οι ιερείς καθόλου δεν χάρηκαν. Από τη μια μέρα στην άλλη να βρεθούν άνεργοι, για καλό ήταν τώρα αυτό; Φασαρία και ξεσηκωμός. Ο Φαραώ τα παίρνει στο μακρουλό του κρανίο, εγκαταλείπει τις Θήβες και ιδρύει νέα πρωτεύουσα την Ακχέτ- Ατόν, δηλαδή «ορίζοντας του Ατόν» στη μέση της απόστασης Μέμφιδας –Θηβών (σημερινών Καΐρου-Λούξορ).. Το σημερινό όνομα της περιοχής είναι Αμάρνα. Στη συνέχεια ο Ακενατών, εκνευρισμένος από την αντίδραση που δεν υπολόγιζε, καταργεί τη λατρεία των υπολοίπων θεών και με τα όπλα. Αυτό που ξεκίνησε ως ειρηνική επανάσταση καταλήγει ως τρομοκρατία. Στην υπόλοιπη Αίγυπτο γίνεται του τρελού χαμού από εξεγέρσεις και αυτός κτίζει την καινούργια του πρωτεύουσα και προσεύχεται στον Ατών. Η μητέρα του τον επισκέπτεται στην Αμάρνα προσπαθώντας να τον πείσει να αφήσει τα οικοδομικά έργα και τις προσευχές και να επιστρέψει μήπως και ησυχάσουν τα πράγματα. Καταρχήν φαίνεται να συμφωνεί, αλλά η ωραιότατη Νεφερτίτη πατάει πόδι. (Σιγά και μην επέστρεφε στο σπίτι της πεθεράς της). Ο Ακενατών υποχωρεί στη θέληση της ωραίας του και αυτά είναι τα τελευταία νέα σίγουρα νέα που ξέρουμε από αυτόν. Κάποια στιγμή η Νεφερτίτη χάνεται από το προσκήνιο, κάποιοι λένε ότι πέθανε αλλά πιο πιθανό θεωρείται ότι εξορίζεται σε μια προσπάθεια συνδιαλλαγής. Ποιος ξέρει τι έγινε; Λίγο αργότερα ο Ακενατών πεθαίνει. Δεν ξέρουμε από τι, δεν έχει ταυτοποιηθεί η μούμια του ώστε να μπορέσουμε να μάθουμε τις αιτίες του θανάτου του. Βλέπετε δεν τάφηκε σε βασιλικό τάφο. Άλλο μυστήριο και αυτό. Υποθέτουν ότι θάφτηκε μαζί με τη μητέρα του. Μπορεί να βοήθησαν και οι ιερείς στο θάνατό του. Μπορεί και να ήταν άρρωστος εκ γενετής, αυτό το παρουσιαστικό είναι πράγματι αρκετά παράξενο.
Τέλος πάντων, μετά τον θάνατο του Ακενατών ανεβαίνει στο θρόνο ο γνωστός της πάσι Τουτ- αγχ - Αμών. Το αρχικό όνομα του οποίου ήταν Τουτ-αγχ-Ατών, αλλά εξαναγκάστηκε σε κάποια προσπάθεια συμβιβασμού, οπισθοχώρησης προς τα παλιά να το αλλάξει. Δεν ξέρουμε τι σχέση είχε με τον Ακενατών, σίγουρα πάντως δεν ήταν γιος της Νεφερτίτης: η ωραία μας μόνο όμορφες κόρες γεννούσε. Υποθέτουμε ή ότι ήταν γιος από άλλη γυναίκα του Ακενατών, ή ότι ήταν μικρότερος ετεροθαλής αδελφός του Φαραώ, ή ότι παντρεύτηκε την κόρη του Ακενατών την Αγχεσαμών (η οποία εξαναγκάστηκε να αλλάξει και αυτή το όνομα της από Αγχεσατών σε Αγχεσαμών). Επειδή όμως αυτοί οι Φαραώ είχαν κομμάτι παράξενες συνήθειες για τα γούστα μας, μη σας ξενίσει αν μάθετε τελικά ότι ισχύουν και τα δύο: δηλαδή ότι υπήρξε και γιος του Ακενατών και παντρεύτηκε την αδελφή του. Η αιμομιξία στους βασιλικούς οίκους της Αιγύπτου ήταν απολύτως αποδεκτή. Τον θεσμό αυτόν τον υιοθέτησαν αργότερα και οι Πτολεμαίοι. Πάντως ούτε και αυτός ο Τουταγχαμών έζησε πολύ. Στα δεκαεννιά του είχε πεθάνει. Δεν ξέρουμε από τι, στη μούμια του φαίνεται πληγή στο μηρό, ενδεχομένως από τις επιπλοκές του χτυπήματος, και με λίγη φροντίδα από τους ιερείς, θα διάβηκε εύκολα στην αντίπερα όχθη.
Εννοείται ότι μετά το θάνατο και του Τουταγχαμών έκλεισε και αυτή η δυναστεία. Ο επόμενος Φαραώ επανέφερε ολοκληρωτικά το προηγούμενο θρησκευτικό καθεστώς και η ιστορία έληξε. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η απήχηση αυτής της επανάστασης δεν έληξε οριστικά, αλλά ότι πολλά στοιχεία της θρησκευτικής αυτής σύλληψης ενσωματώθηκαν στην μωσαϊκό μονοθεϊσμό. Τα ονόματα του Ακενατών και του Τουταγχαμών (καθώς και της Χατσεπσούτ, αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία) δεν ξαναναφέρθηκαν από τους ιστορικούς και χρονικογράφους , διαγράφηκαν από όλα τα αρχεία και όλους τους καταλόγους των βασιλέων της Αιγύπτου. Η δε πόλη της Αμάρνα εγκαταλείφθηκε και οι ναοί και τα παλάτια της καταστράφηκαν. Ακόμη και τις πέτρες πήραν για να χρησιμοποιηθούν αλλού ως οικοδομικό υλικό. Πολύ λίγα λοιπόν ευρήματα διασώθηκαν και αν λάβουμε υπόψη μας ότι πολλά από αυτά κατέληξαν στις συλλογές του εξωτερικού, καταλαβαίνετε ότι αυτά που ήθελα να δω στο Μουσείο δεν θα ήταν και πάρα πολλά. Ελάχιστο χώρο λοιπόν κατελάμβαναν τα ευρήματα της Αμάρνα: Ένα ή δύο αγάλματα του Ακενατών, που κατά τη γνώμη μου έχει το πιο ενδιαφέρον στοχαστικό πρόσωπο από όλους τους Φαραώ που είδα. Ένα όμορφο μπούστο της Νεφερτίτης, όχι το πασίγνωστο εκείνο βρίσκεται στο Βερολίνο, τράβηξε την προσοχή μου και το θαύμασα.
Κάτι σπαράγματα από τοιχογραφίες των ανακτόρων που αναπαρίσταναν πουλιά και φυτά. Όμως το πιο συγκινητικό ήταν οι σκηνές από την καθημερινή ζωή του Ακενατόν και της Νεφερτίτης. Καθισμένοι ο ένας απέναντι από τον άλλο ισοϋψείς (συνήθως η βασίλισσα είχε μικροσκοπικό μέγεθος και εμφανιζόταν στα πόδια του άντρα της και δεν του έφτανε ως το γόνατο) με τα παιδιά τους στην αγκαλιά: Ο Ακενατών, με την κοιλίτσα του και τα παχάκια του, φιλά τη μια μικρή και η Νεφερτίτη στητή και μεγαλοπρεπής, έχει τη μια κόρη καθισμένη στην ποδιά της και την άλλη στον ώμο της. Σε δεύτερη τέτοια οικογενειακή σκηνή η μια μικρή στέκεται μπροστά στον Ακενατών και παίρνει από τον πατέρα της το Aνχ ή το κλειδί της ζωής, ενώ πίσω η Νεφερτίτη κρατάει στην αγκαλιά της τις δύο άλλες μικρές. Σε άλλη σκηνή κάνουν προσφορές στο Θεό Ατών. Προπορεύεται φυσικά ο Ακενατών, ακολουθεί η Νεφερτίτη ισοϋψής με τον σύζυγό της και ακολουθούν οι κόρες τους. Συμπεραίνουμε αρκετά από τον τρόπο με τον οποίο στέκεται η Νεφερτίτη: δεν ήταν μια απλή σύζυγος, ήταν μια γυναίκα μεγάλης ισχύος, στην ουσία το νούμερο δύο του βασιλείου.
Στη συνέχεια είδαμε τόσα πολλά εκθέματα. Εννοείται ότι πολύ εντυπωσιακός είναι ο θησαυρός του Τουταγχαμών. Την προηγούμενη φορά μου είχε κόψη την ανάσα. Τώρα πιο ψύχραιμη τον ξαναείδα, αλλά εκείνο που τώρα με συνεπήρε ήταν η κρεβατοκάμαρα της βασίλισσας –μητέρας του Χέοπα. Απίστευτο! Τόσο καλά συντηρημένη σαν να το χρησιμοποιούσε μέχρι πρόσφατα. Αχ αυτό το καλό κλίμα της Αιγύπτου!
Και φυσικά είδαμε ξανά τα πορτραίτα του Φαγιούμ και πόσα άλλα εκθέματα. Ακόμη και τον Μέγα Αλέξανδρο ντυμένο με τη φουστίτσα του Φαραώ και με το «νέμες» στο κεφάλι. Νέμες λέγεται εκείνο το κάλυμμα της κεφαλής που φορούν μόνο οι Φαραώ και είναι σαν διπλή κάλτσα. Το πρόσωπό του φτυστό αυτό που ξέρουμε.
Και άλλα και άλλα και πόσα ακόμη αυτά που δεν είδαμε. Και ναι το Μουσείο τους είναι παλιό και θέλει ανακαίνιση, μου θυμίζει λίγο το δικό μας Εθνικό Αρχαιολογικό πριν την ανακαίνισή του μετά από τον σεισμό. Πάντως έχουν αρχίσει να ετοιμάζουν ένα καινούργιο κοντά στις Πυραμίδες. Αρχιτέκτονας του θα είναι η ιδιοφυής Ζαχά Χαντίντ, ιρακινής καταγωγής. Υποτίθεται ότι θα είναι έτοιμο το 2011, αλλά ο Καράμ πολύ αμφέβαλε γι αυτό.
Το μάθημα της Αιγυπτιολογίας έλαβε τέλος για σήμερα. Η επόμενη ημέρα είχε μια γνωριμία με έναν πολιτισμό πιο οικείο: το Χριστιανικό Κάιρο.
ΕΡΣΗ
Member
Επειδή δε μας επιτράπηκε να εχουμε φωτογραφικές μηχανές μέσα στο μουσείοδεν έχω καμία δική μου φωτογραφία να σας παρουσιάσω τον Ακενατόν, άρα βάζω μια φωτογραφία από το internet.
Και μια ολόσωμη.
Και μια ολόσωμη.
bloody mary
Member
Αχ βρε Έρση μου έτσι ωραία που τα γράφεις, δεν θέλω να πάω στην Αίγυπτο χωρίς εσένα.
Μόνο τόσο δα παρατηρησούλα γιατι εμπίπτει στο αντικείμενό μου: Δεν είναι τόσο το ξηρό κλίμα της Αιγύπτου που διατηρεί τα ευρήματα όσο οι σταθερότατες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας μέσα στις πυραμίδες.
Μόνο τόσο δα παρατηρησούλα γιατι εμπίπτει στο αντικείμενό μου: Δεν είναι τόσο το ξηρό κλίμα της Αιγύπτου που διατηρεί τα ευρήματα όσο οι σταθερότατες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας μέσα στις πυραμίδες.
varioAthens
Member
- Μηνύματα
- 6.290
- Likes
- 11.685
Το αγαπημένο μου Μουσείο από όσα έχω επισκεφθεί! Το 1992 που πήγα, οι φωτο επισήμως απαγορεύονταν αλλά όλοι έβγαζαν μανιωδώς! Είχε γίνει η νύχτα-μέρα από τα φλας.... Και στο τέλος της ξενάγησης οι φύλακες ζητούσαν το ανάλογο μπαξίσι επειδή έκαναν τα "στραβά μάτια".....
Rosa
Member
- Μηνύματα
- 1.635
- Likes
- 1.966
- Ταξίδι-Όνειρο
- Trobriand Islands...
Μπράβο, βρε Έρση! Εκτός από τις ωραίες εικόνες, μαθαίνουμε και τόσο ενδιαφέροντα πράγματα!
ΕΡΣΗ
Member
Χαιρομαι που το λες γιατι ωρες ωρες νιωθω σαν κυρα δασκαλα.
Rosa
Member
- Μηνύματα
- 1.635
- Likes
- 1.966
- Ταξίδι-Όνειρο
- Trobriand Islands...
Μα πώς! Εκτός από φόρουμ ταξιδιωτικόν, είμεθα και επιμορφωτικόν!!!
LULLU
Member
- Μηνύματα
- 3.615
- Likes
- 8.259
- Επόμενο Ταξίδι
- το ψαχνω....
- Ταξίδι-Όνειρο
- Νιγηρας-Μαλι
...πολυ ενδιαφερον και το νεο και το ιστορικο κομματι κυρα δασκαλα μας...να μας ζησεις!!!!!!!!!!!!!!!..
Pandora
Member
- Μηνύματα
- 2.803
- Likes
- 961
- Επόμενο Ταξίδι
- θα δείξει...
- Ταξίδι-Όνειρο
- Ιαπωνία
Στο ίδιο ξενοδοχείο μέναμε, αλλά και τον ίδιο ξεναγό?
Νομίζω ότι ήσασταν πολύ τυχεροί...ακόμα θυμάμαι τις λεπτομέρειες που μας αναφέρεις, την καταπληκτική ξενάγησή του, επί ώρες, στο Μουσείο... Ηταν φανερό πόσο αγαπούσε τη δουλειά του..Νομίζω ότι είχε σπουδάσει αρχαιολογία..
Να΄σαι καλά, που με την ιστορία σου, φρεσκάρισες τη μνήμη μου...
Εκπομπές Travelstories
