Bahari
Member
- Μηνύματα
- 1.848
- Likes
- 1.483
Πριν από μερικές δεκαετίες προοριζόταν μόνο για γατοτροφή. Σήμερα γίνεται ανάρπαστος ως συστατικό του σούσι, φτάνοντας σε αστρονομικές τιμές, και γι' αυτό αλιεύεται εξαντλητικά από δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Ο κόκκινος τόνος αποτελεί το πιο τρανταχτό παράδειγμα του πώς η εμμονή μας για ένα εκλεκτό έδεσμα οδηγεί ένα ολόκληρο είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης…
«Διαμάντι των ωκεανών» τον αποκάλεσε κάποτε ο Ιάπωνας συγγραφέας Τακεάκι Χόρι. Δεινός θηρευτής και κολυμβητής, σημαντικός κρίκος του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ο κόκκινος τόνος αποτελεί σήμερα το πιο τρανταχτό παράδειγμα του πώς η εμμονή για ένα γαργαλιστικό για τον ανθρώπινο ουρανίσκο ντελικατέσεν μπορεί να οδηγήσει ένα ολόκληρο είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Κάθε χρόνο, αλιευτικοί στόλοι της Μεσογείου εντοπίζουν και πιάνουν τα κοπάδια, τα οποία μεταφέρονται σε μονάδες πάχυνσης, όπου τους χορηγείται τροφή μέχρι να φτάσουν στο επιθυμητό βάρος.
Λίγους μήνες αργότερα, το 90% των ψαριών ταξιδεύουν στην Ιαπωνία, με την καλύτερη ποιότητα να δημοπρατείται στην ιχθυόσκαλα Τσκίτζι του Τόκιο, «χτυπώντας» αστρονομικά ποσά (το 2009 ένας κόκκινος τόνος πωλήθηκε στην τιμή-ρεκόρ των 105.000 δολαρίων). Φέτος, οι επιστήμονες της ICCAT, της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση του Τόνου στον Ατλαντικό, ανακοίνωσαν ότι από τα άτομα που βρίσκονται σε ηλικία αναπαραγωγής έχει απομείνει το 15% -30 % των αποθεμάτων που υπήρχαν πριν ξεκινήσει η συστηματική αλίευσή τους. Το παράδοξο είναι ότι μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες σε κάποιες χώρες του κόσμου η μοναδική πρόσφορη αγορά για το πανάκριβο σήμερα ψάρι ήταν για την παραγωγή γατοτροφής...
Δεν είχε πάντα τόσο… σουξέ
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως ο κόκκινος τόνος «ακούει» και στο όνομα γαλαζόπτερος τόνος του Ατλαντικού, πρόκειται όμως για το ίδιο ψάρι. Το είδος αριθμεί δύο πληθυσμούς: τον δυτικό, που αναπαράγεται στον Κόλπο του Μεξικού και έχει μειωθεί κατά 90% από τη δεκαετία του '70, αλλά και τον μεγαλύτερο σε όγκο ανατολικό, που ωοτοκεί στη Μεσόγειο, στις περιοχές γύρω από τις Βαλεαρίδες Νήσους, τη Σικελία και την Κύπρο. Δεν πρόκειται, φυσικά, για τον τόνο που αγοράζουμε σε κονσέρβες από το σούπερ μάρκετ. Ο κόκκινος τόνος χρησιμοποιείται για την παρασκευή σούσι και σασίμι. Αν και ανέκαθεν αποτελούσε κομμάτι της παράδοσης των Ιαπώνων, κάποτε δεν ήταν η «ασύγκριτη λιχουδιά» που θεωρείται σήμερα. Οπως αναφέρει ο Αμερικανός δημοσιογράφος Σάσα Ισενμπεργκ στο βιβλίο «The Sushi Economy», παλαιότερα το λιπαρό κρέας του κόκκινου τόνου δεν ανταποκρινόταν στα γούστα των λιτοδίαιτων Ιαπώνων, που προτιμούσαν τα άπαχα ψάρια.
Εκτός από αυτό, οι παγκόσμιες μεταφορές δεν είχαν εξελιχθεί τόσο ώστε να επιτρέπουν την ασφαλή διαχείριση του ευπαθούς εμπορεύματος. Ωστόσο, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής ως συστατικό του σούσι, κατακτώντας σε πρώτη φάση τη γιαπωνέζικη επιχειρηματική ελίτ. Η μέση τιμή χονδρικής που απέδιδε στους Αμερικανούς ψαράδες εκτοξεύτηκε κατά 10.000% (!) από το 1970 ως το 1990. «Η γιαπωνέζικη κουζίνα έχει κάνει ένα τεράστιο άλμα δημοτικότητας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια -στην Ελλάδα εδώ και περίπου μία πενταετία. Όσο δύσκολο είναι να ξεριζώσεις το αρνί από την ελληνική παράδοση, άλλο τόσο είναι να το πράξεις αντίστοιχα για τον τόνο στην ιαπωνική», λέει ο κ. Τάκης Προκοπίου, Food & Beverage Operations Manager των γνωστών εστιατορίων Matsuhisa Athens & Μykonos.
Το χρηματιστήριο του τόνου
Το υψηλό ενδιαφέρον των Ιαπώνων για τον κόκκινο τόνο αντανακλάται στο χρηματιστήριο που συντηρείται από την αγοραπωλησία του. Καθημερινά, στην ψαραγορά Τσκίτζι του Τόκιο, τη μεγαλύτερη ιχθυόσκαλα στον κόσμο, πραγματοποιούνται δημοπρασίες, όπου οι συμμετέχοντες διαπραγματεύονται σκληρά την τελική τιμή των τόνων, που αγγίζει ακόμη και τα 80 ευρώ το κιλό. Κάποιες φορές, το ποσό-ρεκόρ που πληρώνουν οι συμμετέχοντες ξεπερνά κατά πολύ την τιμή ενός υπερπολυτελούς αυτοκινήτου. Το ποιο ψάρι θα καταφέρει να την «πιάσει» εξαρτάται από παράγοντες όπως το λίπος, η γεύση, το χρώμα, η υφή της σάρκας του.
Παρά το γεγονός ότι οι επιστήμονες είχαν επισημάνει πολύ νωρίτερα την ανάγκη θέσπισης ορίου ετήσιας αλίευσης, η ICCAT προχώρησε σε καθορισμό της επιτρεπτής ποσότητας μόλις το 1999, η οποία μάλιστα ήταν σαφώς μεγαλύτερη από τις συστάσεις της επιστημονικής αρχής. Σήμερα, για να υπάρξει η δυνατότητα ανάκαμψης του πληθυσμού κατά 50% μέχρι το 2023, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ετήσια ποσότητα αλίευσης για το στοκ της Μεσογείου δεν θα πρέπει να ξεπερνά τους 8.000 τόνους. Στη συνάντηση των κρατών-μελών της ICCAT, που πραγματοποιήθηκε στα μέσα Νοεμβρίου στη Βραζιλία, ορίστηκε στους 13.500 τόνους για το 2010 (από 22.000 τόνους για το 2009), προκαλώντας την αντίδραση των περιβαλλοντικών οργανώσεων που ζητούν την -προσωρινή έστω- απαγόρευση της αλίευσής του.
Δεν φταίει μόνο η Ιαπωνία
Για την κατάρρευση των αποθεμάτων, πάντως, δεν ευθύνεται μόνο η Ιαπωνία. «Φταίνε όλα τα κράτη-μέλη της ICCAT και φταίνε εξίσου», εξηγεί η κ. Σοφία Τσενικλή, σύμβουλος πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον ' της Greenpeace International. «Αγνοούν συστηματικά τις επιστημονικές εισηγήσεις και έχουν δημιουργήσει έναν τεράστιο μηχανισμό εκμετάλλευσης, που περιλαμβάνει τα σκάφη, τις υποδομές και τις μονάδες πάχυνσης. Μέχρι στιγμής οι αποφάσεις λαμβάνονται συναινετικά. Μπορεί η Ιαπωνία να εισάγει το μεγαλύτερο μέρος, αλλά η Γαλλία έχει τον μεγαλύτερο στόλο, η Ισπανία έχει πολλές μονάδες πάχυνσης, τα βορειοαφρικανικά κράτη έχουν σημαντικά ποσοστά αλίευσης, κάποια άλλα έχουν μικρότερα και ζητούν να τα αυξήσουν». Μερίδιο ευθύνης έχει και η Ελλάδα, παρότι της αναλογεί περιορισμένο κομμάτι στο εμπορικό γαϊτανάκι του κόκκινου τόνου. Τα κέρδη που έχουμε από την εκμετάλλευση του ψαριού είναι μικρά σε σύγκριση με άλλων χωρών. Και όμως, αντί αυτό να μας ωθήσει να βγούμε μπροστά, ασκώντας δυναμική περιβαλλοντική πολιτική με ένα επίκαιρο θέμα που καίει, πιέζουμε συστηματικά, για να αυξήσουμε την ετήσια ποσόστωση αλίευσης που μας αναλογεί. Παραμένουμε παραδοσιακά δέσμιοι των μικροσυμφερόντων.
Ψαρεύουμε τους διπλάσιους από ό,τι πρέπει
Κάθε χρόνο, από τα τέλη Μαΐου μέχρι τον Ιούλιο, τα κοπάδια του ανατολικού πληθυσμού του γαλαζόπτερου τόνου του Ατλαντικού περνούν τα στενά του Γιβραλτάρ με προορισμό τις περιοχές αναπαραγωγής στις Βαλεαρίδες νήσους, στη Σικελία και την Κύπρο. Τα ψάρια εντοπίζονται -ενίοτε με την παράνομη συνδρομή ελικοπτέρων και αεροπλάνων -, κυκλώνονται και παγιδεύονται σε δίχτυα, για να οδηγηθούν σε μονάδες πάχυνσης, όπου ταΐζονται εντατικά: για κάθε κιλό τόνου χρειάζονται περίπου 10 - 25 κιλά ψάρια ως τροφή. Από τον Οκτώβριο μέχρι το Μάρτιο θανατώνονται και αποστέλλονται στο εξωτερικό.
«Θεωρητικά, η λειτουργία των μονάδων πάχυνσης θα μπορούσε να αξιοποιηθεί θετικά για τη ρύθμιση προσφοράς και ζήτησης. Τόσα θέλουμε, τόσα πιάνουμε. Δεν είναι όμως τόσο απλό. Γιατί, για να τροφοδοτηθούν αυτές οι φάρμες με ψάρια, η αλίευση γίνεται πολύ πιο εντατικά», εξηγεί ο κ. Ενρίκε Ροντρίγκεθ Μαρίν, ερευνητής-ιχθυοβιολόγος του Ισπανικού Κέντρου Ωκεανογραφίας.
Ο αλιευτικός στόλος της Μεσογείου έχει τέτοια δυναμική, που μπορεί να πιάσει ποσότητες 3 - 4 φορές μεγαλύτερες από τις επιτρεπόμενες. Αντίστοιχα, η χωρητικότητα των μονάδων πάχυνσης είναι 3 - 4 φορές μεγαλύτερη από την επιτρεπόμενη. Συνεπώς, ασκείται επιπλέον πίεση για παράνομη αλιεία. Κοινό μυστικό αποτελεί το ότι η συνολική αλίευση του κόκκινου τόνου είναι -στην καλύτερη περίπτωση- διπλάσια από τις επιτρεπόμενες ποσότητες, γεγονός που δεν αμφισβητεί ούτε η ICCAT. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους, ενώ την τελευταία δεκαετία επίσημα αλιεύονται λιγότεροι κόκκινοι τόνοι ετησίως, το απόθεμα δεν ανακάμπτει. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τον ίδιο τον κύκλο ζωής του ψαριού: καθώς ζει περίπου σαράντα χρόνια, τα αποτελέσματα της υπεραλίευσης δεν μπορούν να γίνουν ορατά, παρά μόνο αφού παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα. «Για τον ίδιο λόγο χρειάζεται περισσότερος χρόνος από ό,τι για άλλα είδη, προκειμένου να διαπιστωθεί και η αποτελεσματικότητα των όποιων μέτρων προστασίας και ορθής διαχείρισης λαμβάνονται», παρατηρεί ο κ. Ροντρίγκεθ-Μαρίν.
Η πρόταση του Μονακό
Τον περασμένο Οκτώβριο, το Μονακό κατέθεσε την πρόταση να συμπεριληφθεί ο κόκκινος τόνος στο Παράρτημα Ι της CITES, της Διεθνούς Σύμβασης για το Παγκόσμιο Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών, ώστε να απαγορευτεί προσωρινά η εμπορία του σε όλο τον κόσμο. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε παύση των οικονομικών κινήτρων που συνδέονται με την εκμετάλλευση του είδους και τη δραματική μείωση των αποθεμάτων του. Τα 175 κράτη-μέλη της CITES θα συναντηθούν στο Κατάρ τον ερχόμενο Μάρτιο, για να ψηφίσουν υπέρ ή κατά της πρότασης του Μονακό. «Αν εγκριθεί, ασφαλώς θα υπάρξει σημαντικός οικονομικός αντίκτυπος στην αλιευτική βιομηχανία, όμως στόχος της σύμβασης είναι να αποτρέπει την εξαφάνιση απειλούμενων ειδών, σχολιάζει ο κ. Ντέιβιντ Μόργκαν, επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας της CITES. «Αν ένα είδος χαθεί οριστικά, ο οικονομικός αντίκτυπος θα είναι μόνιμος και συνεπώς πολύ πιο δυσβάσταχτος. Το ζήτημα είναι αν θέλουμε να εξετάζουμε τα πράγματα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα…»
ΕΝΑ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΠΛΑΣΜΑ
Πιστός στις συνήθειές του, ακούραστος ταξιδιώτης, ταχύτατος και επιδέξιος δύτης, o κόκκινος τόνος (Thunnus thynnus) είναι ένα από τα μεγαλύτερα ψάρια με οστέινο σκελετό που κολυμπούν στον ωκεανό (ψάρια, όπως ο καρχαρίας, αντί για κόκαλα, έχουν χόνδρους). Αν και συνήθως τα ενήλικα άτομα έχουν περίπου 2 μέτρα μήκος και βάρος 250 κιλά, συχνά ξεπερνούν σε μήκος ακόμα και τα 4 μέτρα. Ο βαρύτερος εκπρόσωπος του είδους που καταγράφηκε ποτέ ζύγιζε ούτε λίγο ούτε πολύ 679 κιλά! Δεν είναι όμως μόνο το μέγεθός του που τον αναδεικνύει σε πλάσμα θαυμαστό.
Κατά κανόνα, τα ψάρια είναι εξώθερμα, δηλαδή η θερμότητα που καθορίζει τη θερμοκρασία του σώματός τους προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και όχι από το μεταβολισμό τους. Με τον τόνο δεν συμβαίνει το ίδιο. Το κυκλοφορικό του σύστημα του επιτρέπει να διατηρεί μέχρι και το 95% της θερμότητας που παράγουν οι μύες του, γεγονός που του δίνει μεγάλη ανεξαρτησία στις κινήσεις και στο μεταναστευτικό ταξίδι του. Η εσωτερική του θερμοκρασία ευνοεί τη μυϊκή του απόδοση, διευκολύνει την πέψη του και τον βοηθά να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες του υδάτινου περιβάλλοντός του.
Γι' αυτόν το λόγο, εξάλλου, είναι ικανός να διασχίσει τον Ατλαντικό μέσα σε μόλις δέκα ημέρες, ενώ έχει διαπιστωθεί ότι αρκετοί τόνοι διανύουν αυτή την απόσταση περισσότερες από μία φορές κάθε χρόνο. Όταν κυνηγά τη λεία του ή προσπαθεί να αποφύγει τους θηρευτές του, αναπτύσσει ταχύτητες έως και 100 χλμ. την ώρα. Κολυμπώντας, μπορεί να φτάσει σε αρκετά μεγάλα βάθη (1.000 μ.). Λόγω του ότι η περίοδος της ωοτοκίας του είναι ιδιαίτερα μικρή, γεννά έως και 40 εκατομμύρια αυγά κάθε φορά. Η πιθανότητα μια προνύμφη να καταφέρει να ενηλικιωθεί είναι 1 προς 40.000.000. Οι τόνοι που τελικώς επιβιώνουν μπορεί να ζήσουν μέχρι και σαράντα χρόνια. Αν έρθει κάποτε η στιγμή που ο κόκκινος τόνος θα πάψει να κολυμπά στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο, οι συνέπειες θα είναι ανυπολόγιστες. «Πρόκειται για έναν από τους βασικότερους θηρευτές των θαλασσών», λέει ο κ. Ενρίκε Ροντρίγκεθ - Μαρίν, ερευνητής -ιχθυοβιολόγος του Ισπανικού Κέντρου Ωκεανογραφίας.
«Θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με το λιοντάρι στη στεριά, αντίστοιχα. Ο ρόλος των θηρευτών είναι εξαιρετικά σημαντικός, γιατί συμβάλλουν καθοριστικά στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Ο τόνος, όταν είναι μικρός, αποτελεί τροφή για τις όρκες, τις φάλαινες, τους καρχαρίες. Όταν μεγαλώνει, δεν έχει φυσικούς εχθρούς. Και επειδή βρίσκεται τόσο ψηλά στην τροφική αλυσίδα, βοηθά στη ρύθμιση της πυραμίδας, στον «έλεγχο» των ειδών που βρίσκονται από κάτω. Το να εξαφανιστεί εντελώς ο κόκκινος τόνος είναι δύσκολο. Ο ωκεανός είναι τεράστιος, συνεπώς όλο και κάπου θα βρίσκει καταφύγιο. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι η εμπορική κατάρρευση του είδους. Να έχουν μείνει τόσο λίγα ψάρια, που να μη συμφέρει να τα ψαρέψεις, γιατί τα αποθέματα δεν είναι πια εκμεταλλεύσιμα...».
Tης ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΑΝΔΡΑΚΟΥ
(Κυκλάδες - To σούσι αφανίζει τον τόνο)
«Διαμάντι των ωκεανών» τον αποκάλεσε κάποτε ο Ιάπωνας συγγραφέας Τακεάκι Χόρι. Δεινός θηρευτής και κολυμβητής, σημαντικός κρίκος του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ο κόκκινος τόνος αποτελεί σήμερα το πιο τρανταχτό παράδειγμα του πώς η εμμονή για ένα γαργαλιστικό για τον ανθρώπινο ουρανίσκο ντελικατέσεν μπορεί να οδηγήσει ένα ολόκληρο είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Κάθε χρόνο, αλιευτικοί στόλοι της Μεσογείου εντοπίζουν και πιάνουν τα κοπάδια, τα οποία μεταφέρονται σε μονάδες πάχυνσης, όπου τους χορηγείται τροφή μέχρι να φτάσουν στο επιθυμητό βάρος.
Λίγους μήνες αργότερα, το 90% των ψαριών ταξιδεύουν στην Ιαπωνία, με την καλύτερη ποιότητα να δημοπρατείται στην ιχθυόσκαλα Τσκίτζι του Τόκιο, «χτυπώντας» αστρονομικά ποσά (το 2009 ένας κόκκινος τόνος πωλήθηκε στην τιμή-ρεκόρ των 105.000 δολαρίων). Φέτος, οι επιστήμονες της ICCAT, της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση του Τόνου στον Ατλαντικό, ανακοίνωσαν ότι από τα άτομα που βρίσκονται σε ηλικία αναπαραγωγής έχει απομείνει το 15% -30 % των αποθεμάτων που υπήρχαν πριν ξεκινήσει η συστηματική αλίευσή τους. Το παράδοξο είναι ότι μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες σε κάποιες χώρες του κόσμου η μοναδική πρόσφορη αγορά για το πανάκριβο σήμερα ψάρι ήταν για την παραγωγή γατοτροφής...
Δεν είχε πάντα τόσο… σουξέ
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως ο κόκκινος τόνος «ακούει» και στο όνομα γαλαζόπτερος τόνος του Ατλαντικού, πρόκειται όμως για το ίδιο ψάρι. Το είδος αριθμεί δύο πληθυσμούς: τον δυτικό, που αναπαράγεται στον Κόλπο του Μεξικού και έχει μειωθεί κατά 90% από τη δεκαετία του '70, αλλά και τον μεγαλύτερο σε όγκο ανατολικό, που ωοτοκεί στη Μεσόγειο, στις περιοχές γύρω από τις Βαλεαρίδες Νήσους, τη Σικελία και την Κύπρο. Δεν πρόκειται, φυσικά, για τον τόνο που αγοράζουμε σε κονσέρβες από το σούπερ μάρκετ. Ο κόκκινος τόνος χρησιμοποιείται για την παρασκευή σούσι και σασίμι. Αν και ανέκαθεν αποτελούσε κομμάτι της παράδοσης των Ιαπώνων, κάποτε δεν ήταν η «ασύγκριτη λιχουδιά» που θεωρείται σήμερα. Οπως αναφέρει ο Αμερικανός δημοσιογράφος Σάσα Ισενμπεργκ στο βιβλίο «The Sushi Economy», παλαιότερα το λιπαρό κρέας του κόκκινου τόνου δεν ανταποκρινόταν στα γούστα των λιτοδίαιτων Ιαπώνων, που προτιμούσαν τα άπαχα ψάρια.
Εκτός από αυτό, οι παγκόσμιες μεταφορές δεν είχαν εξελιχθεί τόσο ώστε να επιτρέπουν την ασφαλή διαχείριση του ευπαθούς εμπορεύματος. Ωστόσο, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής ως συστατικό του σούσι, κατακτώντας σε πρώτη φάση τη γιαπωνέζικη επιχειρηματική ελίτ. Η μέση τιμή χονδρικής που απέδιδε στους Αμερικανούς ψαράδες εκτοξεύτηκε κατά 10.000% (!) από το 1970 ως το 1990. «Η γιαπωνέζικη κουζίνα έχει κάνει ένα τεράστιο άλμα δημοτικότητας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια -στην Ελλάδα εδώ και περίπου μία πενταετία. Όσο δύσκολο είναι να ξεριζώσεις το αρνί από την ελληνική παράδοση, άλλο τόσο είναι να το πράξεις αντίστοιχα για τον τόνο στην ιαπωνική», λέει ο κ. Τάκης Προκοπίου, Food & Beverage Operations Manager των γνωστών εστιατορίων Matsuhisa Athens & Μykonos.
Το χρηματιστήριο του τόνου
Το υψηλό ενδιαφέρον των Ιαπώνων για τον κόκκινο τόνο αντανακλάται στο χρηματιστήριο που συντηρείται από την αγοραπωλησία του. Καθημερινά, στην ψαραγορά Τσκίτζι του Τόκιο, τη μεγαλύτερη ιχθυόσκαλα στον κόσμο, πραγματοποιούνται δημοπρασίες, όπου οι συμμετέχοντες διαπραγματεύονται σκληρά την τελική τιμή των τόνων, που αγγίζει ακόμη και τα 80 ευρώ το κιλό. Κάποιες φορές, το ποσό-ρεκόρ που πληρώνουν οι συμμετέχοντες ξεπερνά κατά πολύ την τιμή ενός υπερπολυτελούς αυτοκινήτου. Το ποιο ψάρι θα καταφέρει να την «πιάσει» εξαρτάται από παράγοντες όπως το λίπος, η γεύση, το χρώμα, η υφή της σάρκας του.
Παρά το γεγονός ότι οι επιστήμονες είχαν επισημάνει πολύ νωρίτερα την ανάγκη θέσπισης ορίου ετήσιας αλίευσης, η ICCAT προχώρησε σε καθορισμό της επιτρεπτής ποσότητας μόλις το 1999, η οποία μάλιστα ήταν σαφώς μεγαλύτερη από τις συστάσεις της επιστημονικής αρχής. Σήμερα, για να υπάρξει η δυνατότητα ανάκαμψης του πληθυσμού κατά 50% μέχρι το 2023, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ετήσια ποσότητα αλίευσης για το στοκ της Μεσογείου δεν θα πρέπει να ξεπερνά τους 8.000 τόνους. Στη συνάντηση των κρατών-μελών της ICCAT, που πραγματοποιήθηκε στα μέσα Νοεμβρίου στη Βραζιλία, ορίστηκε στους 13.500 τόνους για το 2010 (από 22.000 τόνους για το 2009), προκαλώντας την αντίδραση των περιβαλλοντικών οργανώσεων που ζητούν την -προσωρινή έστω- απαγόρευση της αλίευσής του.
Δεν φταίει μόνο η Ιαπωνία
Για την κατάρρευση των αποθεμάτων, πάντως, δεν ευθύνεται μόνο η Ιαπωνία. «Φταίνε όλα τα κράτη-μέλη της ICCAT και φταίνε εξίσου», εξηγεί η κ. Σοφία Τσενικλή, σύμβουλος πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον ' της Greenpeace International. «Αγνοούν συστηματικά τις επιστημονικές εισηγήσεις και έχουν δημιουργήσει έναν τεράστιο μηχανισμό εκμετάλλευσης, που περιλαμβάνει τα σκάφη, τις υποδομές και τις μονάδες πάχυνσης. Μέχρι στιγμής οι αποφάσεις λαμβάνονται συναινετικά. Μπορεί η Ιαπωνία να εισάγει το μεγαλύτερο μέρος, αλλά η Γαλλία έχει τον μεγαλύτερο στόλο, η Ισπανία έχει πολλές μονάδες πάχυνσης, τα βορειοαφρικανικά κράτη έχουν σημαντικά ποσοστά αλίευσης, κάποια άλλα έχουν μικρότερα και ζητούν να τα αυξήσουν». Μερίδιο ευθύνης έχει και η Ελλάδα, παρότι της αναλογεί περιορισμένο κομμάτι στο εμπορικό γαϊτανάκι του κόκκινου τόνου. Τα κέρδη που έχουμε από την εκμετάλλευση του ψαριού είναι μικρά σε σύγκριση με άλλων χωρών. Και όμως, αντί αυτό να μας ωθήσει να βγούμε μπροστά, ασκώντας δυναμική περιβαλλοντική πολιτική με ένα επίκαιρο θέμα που καίει, πιέζουμε συστηματικά, για να αυξήσουμε την ετήσια ποσόστωση αλίευσης που μας αναλογεί. Παραμένουμε παραδοσιακά δέσμιοι των μικροσυμφερόντων.
Ψαρεύουμε τους διπλάσιους από ό,τι πρέπει
Κάθε χρόνο, από τα τέλη Μαΐου μέχρι τον Ιούλιο, τα κοπάδια του ανατολικού πληθυσμού του γαλαζόπτερου τόνου του Ατλαντικού περνούν τα στενά του Γιβραλτάρ με προορισμό τις περιοχές αναπαραγωγής στις Βαλεαρίδες νήσους, στη Σικελία και την Κύπρο. Τα ψάρια εντοπίζονται -ενίοτε με την παράνομη συνδρομή ελικοπτέρων και αεροπλάνων -, κυκλώνονται και παγιδεύονται σε δίχτυα, για να οδηγηθούν σε μονάδες πάχυνσης, όπου ταΐζονται εντατικά: για κάθε κιλό τόνου χρειάζονται περίπου 10 - 25 κιλά ψάρια ως τροφή. Από τον Οκτώβριο μέχρι το Μάρτιο θανατώνονται και αποστέλλονται στο εξωτερικό.
«Θεωρητικά, η λειτουργία των μονάδων πάχυνσης θα μπορούσε να αξιοποιηθεί θετικά για τη ρύθμιση προσφοράς και ζήτησης. Τόσα θέλουμε, τόσα πιάνουμε. Δεν είναι όμως τόσο απλό. Γιατί, για να τροφοδοτηθούν αυτές οι φάρμες με ψάρια, η αλίευση γίνεται πολύ πιο εντατικά», εξηγεί ο κ. Ενρίκε Ροντρίγκεθ Μαρίν, ερευνητής-ιχθυοβιολόγος του Ισπανικού Κέντρου Ωκεανογραφίας.
Ο αλιευτικός στόλος της Μεσογείου έχει τέτοια δυναμική, που μπορεί να πιάσει ποσότητες 3 - 4 φορές μεγαλύτερες από τις επιτρεπόμενες. Αντίστοιχα, η χωρητικότητα των μονάδων πάχυνσης είναι 3 - 4 φορές μεγαλύτερη από την επιτρεπόμενη. Συνεπώς, ασκείται επιπλέον πίεση για παράνομη αλιεία. Κοινό μυστικό αποτελεί το ότι η συνολική αλίευση του κόκκινου τόνου είναι -στην καλύτερη περίπτωση- διπλάσια από τις επιτρεπόμενες ποσότητες, γεγονός που δεν αμφισβητεί ούτε η ICCAT. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους, ενώ την τελευταία δεκαετία επίσημα αλιεύονται λιγότεροι κόκκινοι τόνοι ετησίως, το απόθεμα δεν ανακάμπτει. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τον ίδιο τον κύκλο ζωής του ψαριού: καθώς ζει περίπου σαράντα χρόνια, τα αποτελέσματα της υπεραλίευσης δεν μπορούν να γίνουν ορατά, παρά μόνο αφού παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα. «Για τον ίδιο λόγο χρειάζεται περισσότερος χρόνος από ό,τι για άλλα είδη, προκειμένου να διαπιστωθεί και η αποτελεσματικότητα των όποιων μέτρων προστασίας και ορθής διαχείρισης λαμβάνονται», παρατηρεί ο κ. Ροντρίγκεθ-Μαρίν.
Η πρόταση του Μονακό
Τον περασμένο Οκτώβριο, το Μονακό κατέθεσε την πρόταση να συμπεριληφθεί ο κόκκινος τόνος στο Παράρτημα Ι της CITES, της Διεθνούς Σύμβασης για το Παγκόσμιο Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών, ώστε να απαγορευτεί προσωρινά η εμπορία του σε όλο τον κόσμο. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε παύση των οικονομικών κινήτρων που συνδέονται με την εκμετάλλευση του είδους και τη δραματική μείωση των αποθεμάτων του. Τα 175 κράτη-μέλη της CITES θα συναντηθούν στο Κατάρ τον ερχόμενο Μάρτιο, για να ψηφίσουν υπέρ ή κατά της πρότασης του Μονακό. «Αν εγκριθεί, ασφαλώς θα υπάρξει σημαντικός οικονομικός αντίκτυπος στην αλιευτική βιομηχανία, όμως στόχος της σύμβασης είναι να αποτρέπει την εξαφάνιση απειλούμενων ειδών, σχολιάζει ο κ. Ντέιβιντ Μόργκαν, επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας της CITES. «Αν ένα είδος χαθεί οριστικά, ο οικονομικός αντίκτυπος θα είναι μόνιμος και συνεπώς πολύ πιο δυσβάσταχτος. Το ζήτημα είναι αν θέλουμε να εξετάζουμε τα πράγματα βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα…»
ΕΝΑ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΠΛΑΣΜΑ
Πιστός στις συνήθειές του, ακούραστος ταξιδιώτης, ταχύτατος και επιδέξιος δύτης, o κόκκινος τόνος (Thunnus thynnus) είναι ένα από τα μεγαλύτερα ψάρια με οστέινο σκελετό που κολυμπούν στον ωκεανό (ψάρια, όπως ο καρχαρίας, αντί για κόκαλα, έχουν χόνδρους). Αν και συνήθως τα ενήλικα άτομα έχουν περίπου 2 μέτρα μήκος και βάρος 250 κιλά, συχνά ξεπερνούν σε μήκος ακόμα και τα 4 μέτρα. Ο βαρύτερος εκπρόσωπος του είδους που καταγράφηκε ποτέ ζύγιζε ούτε λίγο ούτε πολύ 679 κιλά! Δεν είναι όμως μόνο το μέγεθός του που τον αναδεικνύει σε πλάσμα θαυμαστό.
Κατά κανόνα, τα ψάρια είναι εξώθερμα, δηλαδή η θερμότητα που καθορίζει τη θερμοκρασία του σώματός τους προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και όχι από το μεταβολισμό τους. Με τον τόνο δεν συμβαίνει το ίδιο. Το κυκλοφορικό του σύστημα του επιτρέπει να διατηρεί μέχρι και το 95% της θερμότητας που παράγουν οι μύες του, γεγονός που του δίνει μεγάλη ανεξαρτησία στις κινήσεις και στο μεταναστευτικό ταξίδι του. Η εσωτερική του θερμοκρασία ευνοεί τη μυϊκή του απόδοση, διευκολύνει την πέψη του και τον βοηθά να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες του υδάτινου περιβάλλοντός του.
Γι' αυτόν το λόγο, εξάλλου, είναι ικανός να διασχίσει τον Ατλαντικό μέσα σε μόλις δέκα ημέρες, ενώ έχει διαπιστωθεί ότι αρκετοί τόνοι διανύουν αυτή την απόσταση περισσότερες από μία φορές κάθε χρόνο. Όταν κυνηγά τη λεία του ή προσπαθεί να αποφύγει τους θηρευτές του, αναπτύσσει ταχύτητες έως και 100 χλμ. την ώρα. Κολυμπώντας, μπορεί να φτάσει σε αρκετά μεγάλα βάθη (1.000 μ.). Λόγω του ότι η περίοδος της ωοτοκίας του είναι ιδιαίτερα μικρή, γεννά έως και 40 εκατομμύρια αυγά κάθε φορά. Η πιθανότητα μια προνύμφη να καταφέρει να ενηλικιωθεί είναι 1 προς 40.000.000. Οι τόνοι που τελικώς επιβιώνουν μπορεί να ζήσουν μέχρι και σαράντα χρόνια. Αν έρθει κάποτε η στιγμή που ο κόκκινος τόνος θα πάψει να κολυμπά στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο, οι συνέπειες θα είναι ανυπολόγιστες. «Πρόκειται για έναν από τους βασικότερους θηρευτές των θαλασσών», λέει ο κ. Ενρίκε Ροντρίγκεθ - Μαρίν, ερευνητής -ιχθυοβιολόγος του Ισπανικού Κέντρου Ωκεανογραφίας.
«Θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με το λιοντάρι στη στεριά, αντίστοιχα. Ο ρόλος των θηρευτών είναι εξαιρετικά σημαντικός, γιατί συμβάλλουν καθοριστικά στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Ο τόνος, όταν είναι μικρός, αποτελεί τροφή για τις όρκες, τις φάλαινες, τους καρχαρίες. Όταν μεγαλώνει, δεν έχει φυσικούς εχθρούς. Και επειδή βρίσκεται τόσο ψηλά στην τροφική αλυσίδα, βοηθά στη ρύθμιση της πυραμίδας, στον «έλεγχο» των ειδών που βρίσκονται από κάτω. Το να εξαφανιστεί εντελώς ο κόκκινος τόνος είναι δύσκολο. Ο ωκεανός είναι τεράστιος, συνεπώς όλο και κάπου θα βρίσκει καταφύγιο. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι η εμπορική κατάρρευση του είδους. Να έχουν μείνει τόσο λίγα ψάρια, που να μη συμφέρει να τα ψαρέψεις, γιατί τα αποθέματα δεν είναι πια εκμεταλλεύσιμα...».
Tης ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΑΝΔΡΑΚΟΥ
(Κυκλάδες - To σούσι αφανίζει τον τόνο)
