Ιράκ Τουρκία Ταξίδι στο Κουρδιστάν (2011)

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 1ο. Προορισμός Κουρδιστάν.

Καλό μήνα! Σήμερα αρχίζει ο μήνας Ιούλιος του 2020. Συνήθως (από τότε που πήρα σύνταξη) τους δυο πολύ καλοκαιρινούς μήνες Ιούλιο και Αύγουστο μένω στην Ελλάδα και οργανώνω ταξίδια για μετά. Αλλά είναι πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που δεν μπορώ να προγραμματίσω κάποιο ταξίδι για τους υπόλοιπους μήνες του έτους, ελέω κορωνοιού. Οπότε τι κάνουμε; Ταξιδεύουμε στο παρελθόν….
Και η νοσταλγία με οδηγεί σε αυτό το ταξίδι. Γιατί το Κουρδιστάν δεν είναι μόνο ένα μακρινό χρονικά ταξίδι, είναι και ένας τόπος και προ παντός ένας κόσμος που έχω αγαπήσει.
Παρά τις λιγοστές σημειώσεις που έχω κρατήσει, παρά την πρόβλεψη ότι λογικά δε θα βρω αξιόλογο αναγνωστικό ενδιαφέρον, θα διασώσω τις αναμνήσεις μου, από την πολτοποίηση του χρόνου, σε αυτή την ιστορία.
Και ως ένα βαθμό θα αντιμετωπίσω (???) τα συμπτώματα από το στερητικό σύνδρομο που προέρχεται από την παρατεινόμενη έλλειψη πραγματικών ταξιδιών.

ΚΟΥΡΔΙΣΤΑΝ

Το Κουρδιστάν δεν έχει την οντότητα ενός κράτους και δεν έχει γεωγραφικά καθορισμένα σύνορα. Ορίζεται έτσι σαν περιοχή που κατοικείται από τον Κουρδικό λαό και απλώνεται, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, στις ανατολικές επαρχίες της σημερινής Τουρκίας έως την περιοχή του Καυκάσου βόρεια, ορισμένες από τις βορειοδυτικές επαρχίες του Ιράν και τις βόρειες του Ιράκ στα νότια.
Με όλα αυτά η περιοχή που αποκαλούμε Κουρδιστάν είναι πολύ εκτεταμένη. Και διαμοιρασμένη σε κάμποσα κράτη (Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Συρία, για να πούμε τα τέσσερα βασικά κράτη που κατοικούν Κούρδοι) που δεν τίθεται θέμα να πάμε σε όλα.

Διαλέξαμε ως προορισμό του ταξιδιού περιοχές που κατοικούν Κούρδοι τόσο στην Τουρκία όσο και στο Ιράκ. Πιο συγκεκριμένα ταξιδέψαμε στην περιοχή της Τουρκίας με την διοικητική ονομασία «Νοτιανατολική Ανατολία» καθώς και στην «Αυτόνομη Κουρδική Περιοχή» στο Ιράκ. Και πάλι μιλάμε για επιλεγμένα μέρη, αυτό εννοείται.
Γεωγραφικά επίσης, αλλά και ιστορικά, η περιοχή του ταξιδιού μας ορίζεται σαν «Άνω Μεσοποταμία». Αποτελεί το βόρειο μέρος της χώρας που διαρρέουν οι ποταμοί Τίγρης (ανατολικά) και Ευφράτης (δυτικά).

Επειδή εξυπηρετεί ως κόμβος η Κωνσταντινούπολη περάσαμε τελικά τρεις μέρες στην αγαπημένη μεγαλούπολη (στην επιστροφή). Οι υπόλοιπες δεκατρείς μέρες (20 Σεπ. – 3 Οκτ. 2011) ήταν όλες σε περιοχές με κουρδικό πληθυσμό, εννέα στην Τουρκία και τέσσερες στο Ιράκ.

Η διαδρομή του ταξιδιού με έντονη κόκκινη γραμμή. Αφετηρία το αεροδρόμιο τού Ντιγιαρμπακίρ.

 

• 1
• 2
• 3
• …

  Go to chapter

  Go
• 16

Επόμενο Κεφάλαιο

1 of 16

Go to chapter

Go

Επόμενη Last

[Yorgos]

Ωραία πράγματα!

 

[fotast]

Συνεχίζεις!!!

 

[hydronetta]

Ωραίος προορισμός για μένα ειδικά για το ιρακινό κομμάτι. Όσον αφορά το τουρκικό Κουρδιστάν αναμένω με ενδιαφερον την άποψή σου για να την αντιπαραβάλω με τις δικές μου εμπειρίες από την περιοχή

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 2ο. Ταξίδι ως το Ντιγιαρμπακίρ.

Τις περισσότερες φορές ταξιδεύω μόνος μου, σπάνια με ταξιδιωτικό γκρουπ. Αυτό θα περίμενε κανείς και για ένα ταξίδι σε μέρη που είναι εκτός τού μενού των ταξιδιωτικών γραφείων.
Ωστόσο στο Κουρδιστάν θα έχω συνταξιδιώτη. Είναι ο επίσης συνταξιούχος φίλος μου Γιάννης. Μεγαλύτερος από εμένα σε ηλικία (65άρης την εποχή του ταξιδιού), ο Γιάννης με στήριζε κάθε φορά που ταξίδευα αλλά μου έκανε και παράπονα. Γιατί να μην ταξιδεύουμε μαζί. Τώρα πώς να του το εξηγήσω. Είναι άλλο η εκδρομή με πούλμαν του πάλαι ποτέ Περιηγητικού πρακτορείου της πλατείας Κάνιγγος με 50 επιβάτες από Αθήνα μέχρι Λονδίνο ή μέχρι Πράγα και άλλο αυτό που έκανα εγώ σόλο το περασμένο Πάσχα (του 2011) στην Υπερκαυκασία (Αρμενία – Γεωργία) κλπ. Αλλά υπήρξε αντίδραση στην οποία υπέκυψα.
Χρειάστηκε βέβαια κάποια συζήτηση, τι εστί Κουρδιστάν (όχι δεν είναι στην Αφρική, στην Τουρκία θα πάμε). Κάποια διπλωματία (δεν του το έκανα λιανά ότι προβλέπεται εκτός Τουρκίας και Ιράκ). Και κάποιος αυταρχισμός (θα πρέπει να με ακολουθεί και να έχει διάθεση για καινούργιες εμπειρίες).
Και οργανωθήκαμε εξαιρετικά νωρίς. Τα αεροπορικά εισιτήρια αγοράστηκαν αρκετούς μήνες πριν την αναχώρηση. (Νομίζω πέντε). Και όλο το καλοκαίρι του 2011 γινόταν συνέχεια συζήτηση και οργάνωση.

Αυτό που επιχειρούσα (πρώτη φορά εμείς οι δυο μαζί στο εξωτερικό) μου έμοιαζε με ένα είδος crash test. Ο φίλος Γιάννης δεν είχε περάσει ως τότε στην Ασιατική ήπειρο, εκτός από μια ημερήσια εκδρομή, μάλλον αγοραστική επιδρομή ήταν, από τη Σάμο ως το Κουσάντασι. Όπου αυτός και η παρέα του ασχολήθηκαν με ψώνια και μόνο.
Λοιπόν οφείλω να σας το πω από τώρα. Συνταξιδέψαμε πολύ καλύτερα από ότι φανταζόμουν, οι φόβοι μου αποδείχθηκαν λαθεμένοι. Τελικά η συντροφιά του Γιάννη με βοήθησε σημαντικά στο να πετύχει αυτό το θεωρητικά δύσκολο ταξίδι.

Τρίτη, 20 Σεπτέμβρη

Ξεκινήσαμε στις 14.00 το απόγευμα με πτήση με Aegean airlines για το διεθνές αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης. Από κει περνάμε δίπλα στο αεροδρόμιο για τις εσωτερικές πτήσεις, για να πετάξουμε μετά λίγες ώρες αναμονής με την Onur Air στο Ντιγιαρμπακίρ.
Καθώς το αεροσκάφος κατεβαίνει προς το αεροδρόμιο του Ντιγιαρμπακίρ την ώρα που σβήνει το φως της ημέρας, η εικόνα που βλέπουμε είναι οι φωτιές που έχουν ανάψει οι αγρότες για να κάψουν τις καλαμιές στα θερισμένα χωράφια του καλαμποκιού. Όταν φτάνουμε με ταξί στην πόλη έχει νυχτώσει.
Πάμε στο ξενοδοχείο μας που λέγεται Surkent. Είναι μικρό και οικονομικό, βρίσκεται μέσα στα τείχη της πόλης. Στη ρεσεψιόν μάς περιμένει ο νεαρός Ομέρ ενημερωμένος με e-mail. Μας προτείνει ξενάγηση της πόλης. Συμφωνούμε λοιπόν (με τίμημα 50 λίρες) να επισκεφθούμε αύριο την πόλη με ξεναγό έναν φίλο του Ομέρ.
Οπότε «ες αύριον τα σπουδαία». Για απόψε βράδυ κάνουμε μια μικρή βόλτα στο κέντρο της πόλης. Βλέπουμε ένα κομμάτι από τα εντυπωσιακά τείχη (από κάτω, χωρίς να ανεβούμε). Και τρώμε για βράδυ σε ένα γειτονικό καλό και πολυσύχναστο εστιατόριο. Ήταν φθηνά και το φαγητό καλό. Αλλά μας ξέφυγε ότι η κουζίνα τους ήταν καυτερή!. Την επόμενη φορά θα το προσέξουμε αυτό.

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 3ο. Από τη Γη των μπακιριών ως τον τάφο του Αντίοχου.

Τετάρτη, 21 Σεπτέμβρη.

Αφού βρήκαμε κάπου να πιούμε ένα πρωινό καφέ συναντιόμαστε με το Σάμετ, τον ξεναγό που μας έστειλε ο Ομέρ, για να μας γυρίσει στα αξιοθέατα του Ντιγιαρμπακίρ.
Ο Σάμετ είναι ντόπιος και μας εξηγεί ότι ανήκει στην κοινότητα των Ζαζά.

Οι Ζαζά είναι ένας κλάδος της Κουρδικής εθνότητας (περίπου τρία ή τέσσερα εκατομμύρια) που κατοικούν στην Τουρκία, κυρίως στην περιοχή από το Ντιγιαρμπακίρ και προς τα βόρεια. Μιλάνε Ζαζάκι, μια κουρδική διάλεκτο και από ότι ξέρω συμμετέχουν στη διαμόρφωση της Κουρδικής φυλετικής ταυτότητας, αν και υπάρχει μειοψηφία που διαφωνούν διεκδικώντας χωριστή φυλετική ταυτότητα. Με το Σάμετ γυρίζουμε επί τρεις περίπου ώρες στα αξιοθέατα του Ντιγιαρμπακίρ.

Το Ντιγιαρμπακίρ είναι μια αρχαία πόλη στη δεξιά όχθη του ποταμού Τίγρη. Στα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια, με το όνομα Αμίδα, ήταν οχυρή πόλη στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας.
Στα Κουρδικά το όνομα της πόλης είναι Amed. Αλλά επί Αραβικής εποχής εγκαταστάθηκε η φάρα των Μπακρ και η γύρω περιοχή έγινε γνωστή ως Ντιγιάρ Μπακρ, δηλαδή Περιοχή των Μπακρ. Ο Ατατούρκ το εκμεταλλεύτηκε στα 1937 που επισκέφθηκε την πόλη και διέταξε να την μετονομάσουν σε Ντιγιαρμπακίρ. Μπακίρ είναι στα Τούρκικα ο χαλκός που αφθονεί στην περιοχή. Οπότε το νέο όνομα σημαίνει «Γη του χαλκού».

Η πόλη πέρασε από πολλά χέρια, βυζαντινών, περσών, Αράβων και άλλων για να καταλήξει στους Τούρκους. Όμως ο πληθυσμός είναι σε μεγάλη πλειοψηφία Κούρδοι. Κατά κάποιο τρόπο είναι το κέντρο της κουρδικής κουλτούρας και της αντίστασης στην τουρκική εξουσία. Λόγω των συγκρούσεων με τους ένοπλους κούρδους του PKK είχε κηρυχτεί για 15 χρόνια κατάσταση έκτακτης ανάγκης που έληξε το 2002.

Μετά από χρόνια ταραχών τα πράγματα έχουν τώρα καλμάρει. Ένα κομβικό θέμα των συγκρούσεων μεταξύ Τούρκων και Κούρδων είναι το γλωσσικό. Για πολλά χρόνια το Τουρκικό κατεστημένο απαγόρευε δια ροπάλου (κυριολεκτικά) τη χρήση της Κουρδικής γλώσσας. Το πέρασμα της εξουσίας από το Κεμαλικό κατεστημένο στη διακυβέρνηση Ερντογάν δημιούργησε μια νέα κατάσταση που δίνει μεγαλύτερη σημασία στην Οθωμανική παράδοση και την ισλαμική θρησκεία. Κατ επέκταση θεωρείται πιο ανεκτικό σε θέματα ιδιαίτερων πολιτιστικών παραδόσεων. Ετούτη τη στιγμή το Ντιγιαρμπακίρ απολαμβάνει ως καρπό αυτής της νέας αντίληψης την ανοχή στη χρήση της Κουρδικής γλώσσας. Η τοπική δημοτική αρχή έχει ήδη τοποθετήσει πληροφοριακές πινακίδες στην Κουρδική γλώσσα σε όλη την πόλη. Κάτι αδιανόητο προ της εποχής Ερντογάν.

Σήμερα, στα 2011 δηλαδή, το Ντιγιαρμπακίρ έχει κοντά στο ένα εκατομμύριο κατοίκους και αναπτύσσεται με χιλιάδες νέες οικοδομές υπό κατασκευή. Στατιστικές για τη σύνθεση του πληθυσμού δε γίνονται αλλά βάσει παλαιότερων υπολογίζεται ότι τουλάχιστον τα τρία τέταρτα είναι Κούρδοι. Εκτός από τις συγκρούσεις του PKK με τον τουρκικό στρατό η πόλη φημίζεται για το φολκλόρ και τα καρπούζια της.

Το πιο σημαντικό αξιοθέατο της πόλης είναι τα τείχη της. Έχουν μήκος 5,5 χλμ. και είναι χτισμένα με μαύρη ηφαιστειακή πέτρα της περιοχής (βασάλτη).
Τα τείχη χρονολογούνται από τη Ρωμαϊκή εποχή. Κατασκευάστηκαν αρχικά επί Κωνστάντιου Β`, στα μέσα του 4ου αιώνα. Στα 1500 χρόνια που ακολούθησαν επεκτάθηκαν τροποποιήθηκαν και ανακατασκευάστηκαν με τη χρήση μαύρης ηφαιστειακής πέτρας της περιοχής. Όμως λιθόκτιστη είναι μόνο η εξωτερική επιφάνεια των τειχών. Τα τείχη σώζονται σε καλή κατάσταση και σχηματίζουν ένα δακτύλιο γύρω από την παλιά πόλη. Έχουν ύψος δέκα και πλέον μέτρα και πάχος 3 με 5. Υπάρχουν τέσσερες βασικές πύλες και 82 σκοπιές επάνω τους. Η Τουρκική κυβέρνηση τα επισκεύασε περιμένοντας την εγγραφή τους στη λίστα της Ουνέσκο (πράγμα που έγινε τελικά το 2015).
Επάνω στα τείχη περπατήσαμε μια μικρή απόσταση και επισκεφθήκαμε την περιοχή γύρω από την Πύλη του Μαρντίν.

Η επίσκεψη της πόλης ήταν ενδιαφέρουσα. Είδαμε αρκετά τζαμιά. Το κεντρικό Ουλού τζαμί (υπό επισκευή, δε μπορούμε να μπούμε μέσα) λέγεται πως είναι το πέμπτο σε θρησκευτική σημασία τζαμί των μουσουλμάνων.
Ακόμα είδαμε τον «μιναρέ με τα τέσσερα πόδια», το τζαμί του Μπεχράμ πασά και άλλα.

Το σχετικά μικρό Νεμπί τζαμί είναι κατασκευασμένο με χαρακτηριστικό τοπικό στιλ, από εναλλασσόμενες σειρές με άσπρη (ασβεστόλιθος) και μαύρη πέτρα (βασάλτης). Η ονομασία οφείλεται στις καλλιγραφικές επιγραφές επάνω στο μιναρέ του τζαμιού, Νεμπί σημαίνει Προφήτης στα αραβικά.

Ακόμα επισκεφθήκαμε το διώροφο χάνι του Χασάν πασά όπου σήμερα λειτουργούν καφενεία και καταστήματα καθώς και το καρβανσαράι του Χουσρέφ Πασά κοντά στην πύλη του Μαρντίν, που σήμερα λειτουργεί σαν πολυτελές ξενοδοχείο.

Από το ύψος των τειχών φαίνεται και η «γέφυρα με τις δέκα καμάρες» πάνω στον ποταμό Τίγρη. Χτίστηκε τον 11ο αιώνα και βρίσκεται στην έξοδο της πόλης προς το Silvan.

Επίσης επισκεφθήκαμε την αρχαία εκκλησία των Χαλδαίων καθολικών (του 1686) και την υπό ανακαίνιση αρμενική εκκλησία. Η πόλη είχε πολυάριθμη Αρμενική κοινότητα και ο μεγαλοπρεπής αυτός ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Κυριάκο (Giragos) κτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Η διεθνής Αρμενική κοινότητα περιμένει την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης του ναού, οι εργασίες πλησιάζουν να τελειώσουν.

Επισκεφθήκαμε εν μέρει και την συνοικία που είναι το κάστρο της πόλης, μια περιοχή διαμορφωμένη σαν οχυρό μέσα στο έτσι κι αλλιώς οχυρωμένο Σουρ, όπως αποκαλείται η εντός των μαύρων τειχών πόλη.

Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν η βόλτα που κάναμε μόνοι μας στα εξαιρετικά παζάρια της πόλης.
Ο ήχος των τεχνιτών που σφυρηλατούν τα χάλκινα μπακίρια και η φιλική υποδοχή από τα αμέτρητα μικρομάγαζα μας προσκαλεί για αγορές αναμνηστικών. Αλλά όχι, επεμβαίνω κατασταλτικά. Διότι εκτός που είμαι κατά των αγορών έχουμε μπροστά μας ένα κυκλικό ταξίδι στο Κουρδιστάν, από το οποίο θα επανέλθουμε στο Ντιγιαρμπακίρ μετά δώδεκα ημέρες, στις αρχές Οκτώβρη. Οπότε οι αγορές αναβάλλονται για τότε…

Αποξηραμένα λαχανικά. Χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή κουζίνα της Ανατολίας. Π. χ. τα γεμιστά γίνονται με αποξηραμένες μελιτζάνες, πιπεριές, κολοκύθια κλπ όταν δεν είναι η εποχή τους.

Μια άποψη προς το κάστρο.

Στιλβωτές στο κέντρο της πόλης. Οι πελάτες συνήθως βγάζουν τα παπούτσια για λουστράρισμα φορώντας για λίγο σαγιονάρες.

.

Άποψη της συνοικίας του κάστρου.

Το Ντιγιαρμπακίρ το γυρίσαμε αρκετά καλά, θα επανέλθουμε όμως όπως ανέφερα, διότι από εδώ θα πάρουμε και την πτήση επιστροφής.

Φεύγουμε από το Ντιγιαρμπακίρ το μεσημέρι με minibus (μικρό λεωφορείο) για το Σιβερέκ μικρή πόλη 92 χλμ δυτικά. Εκεί αλλάζουμε λεωφορείο (minibus) για να πάμε στο Kahta. Καθοδόν περνάμε με φεριμπότ την τεράστια τεχνητή λίμνη που σχηματίζεται στον ποταμό Ευφράτη από το φράγμα Αττατούρκ.

Στο φέριμποτ.

Ο μεσήλικας βρακοφόρος οδηγός του minibus επιμένει ότι εφόσον θέλουμε να επισκεφθούμε τον αρχαιολογικό χώρο του όρους Νεμρούτ πρέπει να πάμε στο πλησίστιο χωριό Καραντούτ. Τελικά αλλάζουμε σχέδιο και ο οδηγός μας συνεννοείται με τον ιδιοκτήτη μιας πανσιόν στο Καραντούτ. Κατεβαίνουμε στο δρόμο, κάπου κοντά στο Narince, όπου μας περιμένει ο Δεντού που εργάζεται στην πανσιόν «Καραντούτ», με το αυτοκίνητό του. Ανεβαίνουμε στο χωριό Καραντούτ και αφήνουμε τα πράγματά μας. Διότι συμφωνήσαμε με το Δεντού, με κάποιο τίμημα που δε θυμάμαι, να μας πάει αμέσως ως το βουνό με τον τάφο.
Έτσι συνεχίζουμε (12 χλμ.) μέχρι το όρος Νεμρούτ με το αυτοκίνητο. Από το πάρκιν μέχρι την κορυφή του βουνού στα 2150 μέτρα υψόμετρο είναι μια δύσκολη ανάβαση περίπου 500 μέτρα με αρκετό κρύο.
Το χαζό που κάναμε είναι ότι ανεβαίνουμε με τα κοντομάνικα, αν και είχαμε κάνει ολόκληρη προετοιμασία να πάρουμε μαζί μας τζάκετ ειδικά για τούτο το μέρος. Το συζητήσαμε κατ` επανάληψη στην προετοιμασία των αποσκευών, το ξεχάσαμε στην κρίσιμη στιγμή.

Το βουνό Νεμρούτ (Nemrut dagi) είναι ο πιο φημισμένος αρχαιολογικός χώρος της Νοτιανατολικής Τουρκίας. Ένας μεγαλομανής ηγεμόνας του τοπικού βασιλείου της Κομμαγηνής, ο Αντίοχος 1ος (62-32 π.Χ.) βάλθηκε να χτίσει στην τόσο δυσπρόσιτη βουνοκορφή το ταφικό του μνημείο ή «ιεροθέσιον».
Ο Αντίοχος πίστευε ότι ήταν απόγονος του θεού Απόλλωνα. Αλλά ο θρησκευτικός του συγκρητισμός ανακατεύει στοιχεία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας με άλλα από ανατολίτικες θρησκείες. Έτσι ταυτίζει τους θεούς των Ελλήνων με περσικές θεότητες. Έχουμε αγάλματα του Δία-Ορομάσδη (Άχουρα Μάζδα), του Απόλλωνα-Μίθρα-Ερμή-Ήλιου, του Ηρακλή-Αρτάγνη, της Κομμαγηνής με τα χαρακτηριστικά της θεάς Τύχης και φυσικά του ίδιου του Αντίοχου που είχε τον πλήρη τίτλο «Αντίοχος 1ος Θεός Δίκαιος Επιφανής Φιλορωμαίος Φιλέλλην».

Η τοποθεσία ήρθε και πάλι στο φώς το 1881 και οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από Γερμανούς αρχαιολόγους το 1882/1883. Η διάταξη του μνημείου περιλαμβάνει έναν τεχνητό πέτρινο τύμβο (tumulus) ύψους 50 μέτρων και διαμέτρου 150 μέτρων. Το ιεροθέσιον αποτελείται από κατασκευές γύρω από την βάση του tumulus. Οι κυριότερες έχουν διαταχθεί σε δύο ταράτσες με προσανατολισμό η μία προς την ανατολή και η άλλη προς τη δύση. Πάντως τάφος του Αντίοχου δεν έχει βρεθεί.

Τα γιγαντιαία αγάλματα έχουν πέσει σε κομμάτια μετά από πολλούς σεισμούς.
Στη δυτική ταράτσα περιμένουμε μαζί με 50 περίπου τουρίστες (όλοι αυτοί καλά χωμένοι σε τζάκετ και με φουλάρια γύρω από το λαιμό τους εμείς με κοντομάνικα) να δούμε την δύση του ήλιου μέσα σ` αυτό το υποβλητικό σκηνικό με τις ασώματες κεφαλές των Ελληνοϊρανών θεών της Κομμαγηνής να κοιτάζουν κι αυτές τον ήλιο που βασιλεύει.
Οι τουρίστες είναι κυρίως ένα γκρουπ Γάλλων. Ο ξεναγός τους είναι από τη Σμύρνη και πολύ καλός. Αντιλαμβάνεται ότι παρακολουθώ την ξενάγηση και με ρωτάει από πού είμαστε. Όταν μαθαίνει γίνεται πιο φιλικός, μας δίνει πρόσθετες πληροφορίες και μας κερνάει ρακί που έχει φέρει μαζί του.

Επιστροφή στο χωριό Καραντούτ. Ταχτοποιούμαστε στην ομώνυμη πανσιόν και απολαμβάνουμε το σπιτικό βραδινό φαγητό που μας ετοιμάζει ο Δεντού.
Μια πολύ γεμάτη ημέρα τελειώνει. Με επιτυχία μεγαλύτερη της αναμενόμενης καθόσον τα πράγματα βαίνουν και πιο γρήγορα από ότι είχα προγραμματίσει.

Ο ήλιος πέφτει πάνω στα βουνά της Άνω Μεσοποταμίας.

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 4ο. Στην αρχαία Κομμαγηνή, το μπόνους ταξιδιωτικό highlight.

Πέμπτη 22 Σεπτέμβρη.

Η πανσιόν «Καραντούτ» είναι σε μια ωραία τοποθεσία στα βουνά της αρχαίας Κομμαγηνής. Το αρχικό μας σχέδιο ήταν να μείνουμε στο Kahta, μια καινούργια πόλη που αναπτύσσεται λόγω της εύρεσης κοιτασμάτων πετρελαίου στην περιοχή. Τι καλά που αλλάξαμε σχέδια! Όχι μόνο μένουμε σε καλύτερη τοποθεσία και σε φθηνότερο μέρος αλλά καταφέραμε να ανέβουμε στο περίφημο βουνό Νεμρούτ ήδη από χθες, την ώρα του ηλιοβασιλέματος. Ενώ το αρχικό μου πλάνο ήταν για σήμερα το πρωί. Και δύσκολα θα ήταν και περισσότερο κρύο θα είχε για να πάμε την ώρα που βγαίνει ο ήλιος.

Οπότε τώρα μάς προκύπτει ένα ελεύθερο πρωινό. Ευτυχώς διότι η περιοχή έχει και άλλα αρχαία. Λόγω της στενότητας χρόνου δεν τα είχα καν μελετήσει. Ωστόσο είναι πολύ αξιόλογα. Και θα είναι το μπόνους αυτής της ταξιδιωτικής περιπέτειας στην αρχαία Κομμαγηνή.

Ένα ταξιδιωτικό highlight ψήνεται!

Η Κομμαγηνή και ο Καβάφης.

Στην αρχαιότητα Κομμαγηνή λεγόταν η γεωγραφική περιοχή που περικλείεται δυτικά από την οροσειρά του Ταύρου, νότια από τις πεδιάδες της Συρίας και ανατολικά από τον Ευφράτη ποταμό.
Μετά την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας στην οποία ανήκε, η Κομμαγηνή περιήλθε στο βασίλειο των Σελευκιδών. Το 162 π.Χ. αποσπάσθηκε και απετέλεσε ιδιαίτερο βασίλειο, κατά την εποχή των Επιγόνων, με πρωτεύουσα τα Σαμόσατα. Σπουδαιότεροι βασιλείς της Κομμαγηνής ήταν ο Αντίοχος Α΄ και ο Αντίοχος Δ΄ (72 μ.Χ.) επί του οποίου το Βασίλειο αυτό καταλύθηκε από τους Ρωμαίους και επαναπροσαρτήθηκε στη Συρία αποτελώντας ρωμαϊκή επαρχία.

Αυτά εύκολα τα βρίσκει κανείς στο ιντερνέτ. Πιο δύσκολα θα βρείτε αυτό που κάνει κατά τη γνώμη μου τη διαφορά. Εγώ λοιπόν θεωρώ ότι εκείνος που εξύψωσε σε μύθο το ιστορικά άσημο και μικρό βασίλειο είναι ο ποιητής Καβάφης.
Μάλιστα η ιστορικά άσημη Κομμαγηνή πριν γίνει δικό μας ταξιδιωτικό highlight είχε γίνει πηγή ποιητικής έμπνευσης για το μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή.

Γνωστός για την ιδιαίτερη ενασχόλησή του με τον κόσμο της ελληνιστικής εποχής, ο Κωνσταντίνος Καβάφης έχει εμπνευσθεί δύο ποιήματα που τα τοποθετεί στο ιστορικό πλαίσιο της αρχαίας Κομμαγηνής. Το ένα επιγράφεται «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ.». Ο ποιητής Ιάσων είναι φανταστικό πρόσωπο. Το ποίημα έχει μορφή μονολόγου και τοποθετείται χρονολογικά στην τελευταία περίοδο βυζαντινής κατοχής της περιοχής.

Το άλλο ποίημα του Καβάφη επιγράφεται «Επιτύμβιον Αντιόχου Βασιλέως Κομμαγηνής».
Πρόκειται για διάσημο ποίημα που έρχεται και δένει στο νήμα της έμμονης ενασχόλησης του Καβάφη με τους τάφους και τα επιτάφια επιγράμματα που δίνουν στον ποιητή το ιστορικό άλλοθι και το ποιητικό όχημα θα έλεγα για να μεταφερθεί σε αρχαίες και λησμονημένες εποχές που νοσταλγεί. Είναι πολλά τα ποιήματα. Τι «Ιασή τάφος», «Ιγνατίου τάφος», «Λάνη τάφος», «Λυσίου γραμματικού τάφος», «Για τον Αμμόνη, που πέθανε 29 ετών», «Ευρίωνος τάφος», «Κίμων Λεάρχου, 22 ετών, σπουδαστής ελληνικών γραμμάτων»… Μιλάμε για ολόκληρο νεκροταφείο με Καβαφικά επιγράμματα. Με αποκορύφωμα το περίφημο «Εν τω Μηνί Αθύρ», όπου ο ποιητής «με δυσκολία διαβάζει στην πέτρα την αρχαία» ένα παλιό επίγραμμα.

Το φημισμένο «Επιτύμβιον Αντιόχου Βασιλέως Κομμαγηνής», είναι πιθανώς εμπνευσμένο από τον Αντίοχο τον Α`. Το ποίημα εγκιβωτίζει ένα άλλο επιτύμβιο ποίημα, με την πρόφαση ότι «η αδελφή του εγκρατώς και πράως ζήσαντος, του λίαν εγγραμμάτου Αντιόχου, βασιλέως Κομμαγηνής» έκανε μια παραγγελία συγγραφής επιτυμβίου σε κάποιον ποιητή.
Το εγκιβωτιζόμενο επίγραμμα έχει ως εξής:

«Του Aντιόχου του ευεργέτου βασιλέως
να υμνηθεί επαξίως, ω Κομμαγηνοί, το κλέος.
Ήταν της χώρας κυβερνήτης προνοητικός.
Υπήρξε δίκαιος, σοφός, γενναίος.
Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός—
ιδιότητα δεν έχ’ η ανθρωπότης τιμιοτέραν·
εις τους θεούς ευρίσκονται τα πέραν.»

Έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστό λόγω της αξιολογικής κλιμάκωσης που αποθεώνει την Ελληνικότητα, αφού την τοποθετεί υψηλότερα από κάθε ανθρώπινη αρετή. Όπως η προνοητική διακυβέρνηση, η δικαιοσύνη, η σοφία και η γενναιότητα. Το να είναι κανείς Ελληνικός είναι τόσο πολύτιμο που μόνο οι Θεοί μπορούν να το ξεπεράσουν.
Ωστόσο νομίζω ότι η Ελληνικότητα του ποιητή είναι πολιτιστική αρετή που καταυγάζει τις εποχές της πολυεθνικής Ελληνιστικής ακμής, όχι φυλετική υπεροχή που μεταφέρεται με κληρονομικότητα. Άλλο Ελληνικός πολιτισμός άλλο Έλληνας ως καταγωγή. Και άλλο ποίηση άλλο επιστήμη. Αυτά ως γνώμη μου και παρά τη συγκλονιστική ποιητική μεταφορά νομίζω ότι δεν ενδείκνυται το θέμα για ρατσιστικά σχόλια.
Αλλά σας τα έγραψα για να σας μεταδώσω τη συγκίνηση που απολαμβάνω όταν ανακαλύπτω ίχνη της Ελληνιστικής εποχής σε μέρη μακρινά.

Συνέχεια του ταξιδιού στην Κομμαγηνή.

Ας γυρίσουμε στο ταξίδι. Δυστυχώς έχουμε κάποιες απώλειες από την ανάβαση στο Νεμρούτ Νταγί την ώρα που έπεφτε ο ήλιος. Ο Γιάννης άρπαξε κάποιο ενοχλητικό κρυολόγημα. Τα βάζω με το Δεντού που μας πήγε επάνω στο βουνό με τα κοντομάνικα, χωρίς να μας ενημερώσει να φορέσουμε πιο ζεστά ρούχα για το κρύο που μας περίμενε.
Στην πραγματικότητα άλλος είναι ο κύριος υπαίτιος, και τυγχάνει ο συγγραφέας σας. Αλλά ο Δεντού τα άκουσε και ντρέπομαι για τη Μακιαβελική μου συμπεριφορά. Το καλό είναι ότι ο Γιάννης άντεξε ηρωικά παρά τις ενοχλήσεις που κράτησαν σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού στο Κουρδιστάν.

Τώρα συμφωνούμε με το Δεντού να μας πάει να δούμε τα άλλα αρχαία της περιοχής. Το τίμημα καθορίστηκε σε 100 λίρες. Στη χρονική περίοδο που ταξιδέψαμε η αντιστοιχία ήταν δυόμιση λίρες στο ευρώ. Πάλι καλά είναι για αυτή την εκδρομή που θα κρατήσει ως το μεσημέρι.

Είδαμε (κατά σειρά) την αρχαία Αρσάμεια, με την Ακρόπολή της, την γέφυρα της εποχής των Σελτζούκων, το κάστρο «Γενί καλέ», τη ρωμαϊκή γέφυρα Σεβεράν και τους τύμβους του Καρακούς.

Η αρχαία Αρσάμεια, ευρισκόμενη κοντά στον ποταμό Νυμφαίο, παραπόταμο του Ευφράτη, ήταν η θερινή διοικητική έδρα των βασιλέων της Κομμαγηνής. Στους πρόποδες του φρουρίου της βρίσκεται ένα θαυμάσιο ανάγλυφο (περίπου του 50 π.Χ.), η «ΔΕΞΙΩΣΙΣ». Παριστά τον Ηρακλή και τον βασιλέα Μιθριδάτη 1ο (ή κατ άλλους τον Αντίοχο 1ο) να ανταλλάσσουν χειραψία. Δίπλα μια μεγάλη Ελληνική επιγραφή διατηρείται ευανάγνωστη. Αρχίζει με τη φράση «ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΘΕΟΣ». Η επιγραφή αναφέρεται στο γεγονός ότι ο Αντίοχος ο 1ος έκτισε εδώ το Ιεροθέσιον, δηλαδή το μαυσωλείο του πατέρα του Μιθριδάτη 1ου Καλλίνικου.

Πίσω από την επιγραφή ένα τούνελ με δύσκολα σκαλιά (δεν τα κατεβήκαμε όλα) λένε ότι οδηγεί κάτω στην Αρσάμεια. Είχε μήκος 158 μέτρα αλλά σήμερα είναι μπλοκαρισμένο. Παρά το θρύλο ότι πρόκειται για σήραγγα επικοινωνίας με την Αρσάμεια η αιτία κατασκευής της δεν είναι γνωστή. Το πιθανότερο είναι ότι εξυπηρετούσε, ως τεχνητό σπήλαιο, λατρευτικές συνάξεις για το Μίθρα, τον Περσικό Θεό του φωτός, που η λατρεία του διαδόθηκε ευρέως κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια σε όλη την Μεσόγειο.

Ανεβαίνουμε επάνω στο βουνό που είναι η ακρόπολη της αρχαίας Αρσάμειας. Λέγεται «Εσκί Καλέ» δηλαδή παλαιό κάστρο. Από εδώ υπάρχει μια πανοραμική θέα στην πανέμορφη περιοχή. Φαίνεται το χωριό Παλαιό Κάχτα με το κάστρο του και η κοιλάδα του ποταμού Κάχτα, παραπόταμου του Ευφράτη, που στα ελληνιστικά χρόνια ονομαζόταν Νυμφαίος. Αυτό το Παλαιό Κάχτα επειδή βρίσκεται στην περίμετρο του τεράστιου ταμιευτήρα που δημιούργησε το φράγμα Ατατούρκ έγινε δυσπρόσιτο και σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στην καινούργια πόλη Κάχτα.

Στην Αρχαία Αρσάμεια σώζεται μια στήλη με αρχαίες επιγραφές.

Η ανάγλυφη Δεξίωση.

Θέα από το Εσκί Καλέ προς την κοιλάδα τού Νυμφαίου.

Παλαιό Κάχτα, Γέφυρα Σελτζούκων και κάστρο Γενί Καλέ.

Κατεβαίνουμε και συνεχίζουμε περνώντας από ένα ρέμα με την γέφυρα της εποχής των Σελτζούκων. Πάνω υψώνεται ένας απότομος βράχος που τον στεφανώνει το μεσαιωνικό κάστρο «Γενί καλέ» (σημαίνει νέο κάστρο). Η είσοδος είναι στην πίσω πλευρά του βράχου όπου και το χωριό Εσκί Κάχτα (Παλαιό Κάχτα). Το κάστρο αυτό είναι κατασκεύασμα των Μαμελούκων, χρονολογούμενο στο 13ο αιώνα. Φοβερό μοιάζει, σαν αετοφωλιά, αλλά βρίσκεται υπό αναστήλωση (με σκαλωσιές να το τριγυρίζουν) και προς το παρόν δεν είναι επισκέψιμο.

Δύο περίπου χιλιόμετρα πιο κάτω, πάνω στον ποταμό Cendere, κοντά στην συμβολή του με τον Νυμφαίο/Κάχτα, βλέπουμε μια εντυπωσιακή ρωμαϊκή γέφυρα. Κατασκευάστηκε το 200 περίπου μ.Χ. προς τιμήν του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211) από τους στρατιώτες της XVI ρωμαϊκής λεγεώνας, της ονομαζόμενης Gallica. Είναι ωραιότατη, μονότοξη και θαυμάσια διατηρημένη. Σώζονται και οι μνημειακές κολώνες στα εκατέρωθεν άκρα της, με ύψος κάπου δέκα μέτρα.. Ευρισκόμενη στο στενότερο σημείο του ποταμού εδράζεται σε φυσικούς βράχους. Με άνοιγμα τόξου 34,2 μέτρα έχει μήκος 120 μέτρα και πλάτος επτά. Ένα θαύμα της Ρωμαϊκής γεφυροποιίας. Οι ντόπιοι την ονομάζουν και Severan, υποθέτω από το όνομα του Ρωμαίου αυτοκράτορα.

Τελευταίος σταθμός στην επίσκεψη της Κομμαγηνής η αρχαιολογική τοποθεσία Καρακούς. Είναι ένας τεχνητός λόφος (tumulus), ύψους 35 μέτρων που περιβάλλεται από τέσσερες δωρικές κολόνες ύψους εννέα μέτρων, με αγάλματα και κάποιες επιγραφές. Είναι ο τόπος ταφής των γυναικών της βασιλικής οικογένειας. Καρά Κους στα Τούρκικα σημαίνει Μαύρο πουλί, εξ ου και καρακάξα. Στην περίπτωσή μας το Καρά κους είναι ένας μαρμάρινος αετός που στέκει σα φύλακας επάνω σε μια κολώνα, μπροστά από το λόφο.

Καρακούς

Ο σημερινός προορισμός μας είναι το μικρό χωριό Γιουβάτζαλι όπου θα μείνουμε σε ένα homestay. Ο Δεντού μας πρότεινε να συνεχίσουμε μαζί του και να πάμε μέσω του μεγάλου φράγματος Ατατούρκ. Μετά σκέψη απορρίψαμε την ιδέα και επιστρέφουμε από την ίδια διαδρομή που ήρθαμε ως το Σιβερέκ. Οπότε αφού ήπιαμε καφέ στο καφενείο δίπλα στα αρχαία του Καρακούς καταλήξαμε στον σταθμό λεωφορείων της μικρής πόλης Kahta. Εκεί αποχαιρετήσαμε το Δεντού και πήραμε τη συγκοινωνία ως το Σιβερέκ περνώντας πάλι τη λίμνη Ατατούρκ στον Ευφράτη με φερυμπότ.

Αυτή η τεράστια τεχνητή λίμνη κατασκευάστηκε μεταξύ 1983 και 1990. Είναι η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Τουρκίας και το ίδιο το φράγμα είναι από τα μεγαλύτερα παγκοσμίως. Το έργο δημιούργησε νέες αναπτυξιακές δυνατότητες στην περιοχή. Αλλά και αντιδράσεις από τις δυο χώρες που διασχίζει στη συνέχεια ο ποταμός, τη Συρία και το Ιράκ, που αισθάνονται να απειλούνται οι υδάτινοι πόροι τους.

Εκτός αυτού η κατασκευή του φράγματος βύθισε στα νερά της λίμνης αξιόλογες αρχαίες τοποθεσίες με κυριότερη τα αρχαία Σαμόσατα, την πρωτεύουσα της Κομμαγηνής. Δυστυχώς δεν είναι η μοναδική περίπτωση. Μια άλλη γνωστή περίπτωση αφορά το Ζεύγμα που θάφτηκε επίσης κάτω από τα νερά του Ευφράτη στο φράγμα Μπιρετσίκ. Και τα χειρότερα έρχονται με την κατασκευή του φράγματος Ιλισού στον ποταμό Τίγρη, που θα θάψει την υπέροχη τοποθεσία του Χασανκέιφ. Ένα ανοσιούργημα που προχωράει και βρίσκεται στη συνέχεια της διαδρομής μας.

Το Σιβερέκ είναι μια μικρή (για την Τουρκία) πόλη με 120,000 κατοίκους. Κείται ανάμεσα στο Ντιγιαρμπακίρ και την Ουρφά. Στον σταθμό του Σιβερέκ, περιμένουμε κάμποσην ώρα το μινιμπάς. Ο άμεσος προορισμός μας είναι η κωμόπολη Χιλβάν (Hilvan), σε απόσταση 36 χλμ Νοτιοδυτικά.

Πάμε για κάτι άλλο το απόγευμα. Αλλά πολύ καλά τα πάμε ως εδώ. Ειδικά για σήμερα το πρωί που το πλούσιο πρόγραμμα που απολαύσαμε, μας προέκυψε ως μπόνους, αφού καθόλου δεν το είχα μελετήσει ούτε σχεδιάσει.

Τώρα θέλω να επικοινωνήσω με τον αποψινό οικοδεσπότη μας και δυσκολεύομαι διότι η sim κάρτα που αγόρασα χθες το μεσημέρι στο Ντιγιαρμπακίρ δε μπορεί ακόμα να ενεργοποιηθεί. Προσφεύγω σε ένα κατάστημα στο παζάρι της πόλης. Ούτε ο καταστηματάρχης τα καταφέρνει με την κάρτα μου. Αλλά παίρνει ένα τηλέφωνο με το δικό του κινητό, αρνούμενος κάποια πληρωμή εκ μέρους μου. Οι οικοδεσπότες μας απαντούν ότι θα μας περιμένουν στο κέντρο του Hilvan, «μπροστά στη Βόνταφον».

 

[KIKI]

Πολυ ωραία και ενδιαφέρουσα ιστορία!

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 5ο. Βέρι νάις έξω, εκεί στο Γιουβάτζαλι.

Διήμερο Πολιτιστικής κατάδυσης στο Κουρδιστάν.

Φθάνουμε με το μινιβάν στο Χιλβάν περίπου στις 3 το απόγευμα της 22 Σεπτεμβρίου.
Κατεβαίνουμε στο κέντρο, στη διασταύρωση για το χωριό Γκολτζούκ. Και απέναντι από ένα μαγαζί βόνταφον.
Θυμάστε την εποχή που υπήρχαν καταστήματα του ΟΤΕ στις πιο κεντρικές πλατείες; Όπως στο Σύνταγμα στην αρχή της Φιλελλήνων και στην Ομόνοια αν θυμάμαι καλά γωνία Σταδίου; Αυτά ήταν την περασμένη χιλιετία! Τώρα χρησιμοποιούμε κινητά και μόνον. Ακόμα και στο βαθύτερο Κουρδιστάν.

Κατεβαίνοντας διαπιστώνουμε ότι ο Χαλίλ με το γιό του μας περιμένουν εδώ αρκετή ώρα μέσα στο αμάξι, διότι αργήσαμε. Ανεβαίνουμε στο αυτοκίνητο και μας οδηγεί, από το δρόμο του Γκολτσούκ, στο πολύ μικρότερο χωριό του, το Γιουβάτζαλι. Είναι καμιά δεκαριά χιλιόμετρα.

Η διαμονή μας περιλαμβάνει μια ξενάγηση του χωριού. Η οποία θα γίνει σήμερα το απόγευμα. Αφήνουμε τα πράγματά μας στο σπίτι του Χαλίλ και ξεκινάμε με ξεναγό τον έφηβο γιό του την επίσκεψη του μικρού χωριού.
Ο νεαρός μιλάει αρκετά αγγλικά, αλλά τα έχει γράψει και σε χαρτί. Και εννοείται ότι είναι εκπαιδευμένος από την Άλισον Τανίκ, τη δημιουργό αυτού του προγράμματος homestay, θα επανέλθω σε αυτήν σε λίγο. Συμπαθέστατος ο ξεναγός μας και όμορφη η ατμόσφαιρα στο χωριό.

Περπατώντας γύρω από τον τεχνητό λόφο, που στη κορυφή του έχει σήμερα μια υδατοδεξαμενή, βλέπουμε ερείπια προϊστορικών τειχών. Από ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο οικισμός έχει ιδρυθεί εδώ και 6000 χρόνια τουλάχιστον. Έχουν βρεθεί πινακίδες με σφηνοειδή γραφή καθώς και ερείπια ρωμαϊκών λουτρών και ψηφιδωτών. Όντως σκαλίζοντας λιγάκι στο έδαφος βρίσκουμε σπαράγματα των ψηφιδωτών.

Γύρω στα 1900 ο οικισμός είχε κατοίκους Εβραίους, Αρμένιους και Κούρδους. Η μεγαλύτερη κοινότητα ήταν η Αρμενική η οποία ξεριζώθηκε στη διάρκεια διωγμού πριν από εκατό περίπου χρόνια. Τα αρμενικά σπίτια, με την εκκλησία, κάηκαν και γκρεμίστηκαν. Έτσι το χωριό είναι σήμερα 100% κουρδικό.

Το Yuvacali (Γιουβάτζαλι) είναι σήμερα ένα πάμφτωχο χωριό Κούρδων χωρίς καθόλου καταστήματα. Μόνο σπίτια με αγρότες-κτηνοτρόφους. Δεν υπάρχει καφενείο ούτε κατάστημα. Σε κάποια σπίτια χτυπάνε τα παράθυρα για να αγοράσουν κάποια είδη που εμπορεύονται οι ιδιοκτήτες τους. Υπάρχει ένα τζαμί, καινούργιο αλλά ταπεινό και ένα δημοτικό σχολείο. Οι κτηνοτρόφοι κάτοικοι βόσκουν πρόβατα αλλά έχουν και γελάδια από τα οποία μαζεύουν τις κοπριές σε σωρούς για να τις χρησιμοποιήσουν ως καύσιμη ύλη.

Σ` αυτό το μέρος μια Αγγλίδα παντρεμένη μ` έναν ντόπιο, η Άλισον Τανίκ, δημιούργησε ένα πρόγραμμα αγροτουρισμού, homestay, στο οποίο συμμετέχουν σήμερα οκτώ οικογένειες μεταξύ αυτών και του Χαλίλ. Θα μείνουμε λοιπόν μαζί με την οικογένεια αυτή δύο μέρες.

Για σήμερα είμαστε οι μοναδικοί επισκέπτες στο χωριό και θα έχουμε την ευκαιρία να συναντήσουμε την Άλισον. Μας επισκέφθηκε και τις δυο ημέρες, μάλλον και τις δυο βραδιές που μείναμε.

Η γυναίκα είναι η ίδια μια μεγάλη ταξιδιωτική ιστορία. Που αξίζει να σας τη διηγηθώ με λίγα λόγια. Γεννήθηκε και σπούδασε στην Αγγλία. Και σαν άρχισε να εργάζεται ένοιωσε την ανάγκη να ταξιδέψει στον κόσμο. Τα παράτησε και ξεκίνησε για την Ινδία. Διασχίζοντας την Ευρώπη έφθασε στη Μεσόγειο. Βρήκε πως της άρεσε η Τυνησία και έμεινε κάμποσα χρόνια εκεί. Κάποια στιγμή τη χόρτασε και αυτή και ξεκίνησε κάπως σοβαρότερα για την Ινδία. Βρήκε μια πτήση που θα την έφερνε κοντά στην Ασία και πέταξε με αυτήν στην Κωνσταντινούπολη. Αν και βρισκόταν σε καλό σημείο για να συνεχίσει στο δρόμο για την Ινδία, βρήκε την Ιστανμπούλ, στα 1998 μιλάμε, αρκετά ενδιαφέρουσα. Εξωτική αλλά και με εργασιακές δυνατότητες καθώς τότε υπήρχε ανάγκη δασκάλων της Αγγλικής. Εδώ η Άλισον, που έχει τελειώσει φιλολογία σε Πανεπιστήμιο της Αγγλίας, έκανε την τύχη της. Σε λίγο χρόνο κατάφερε να έχει πελατεία τις ανώτερες τάξεις της μεγαλούπολης που έστελναν τα παιδιά τους για μαθήματα Αγγλικών, πληρώνοντας αδρά.

Πιάστηκε στη σαγήνη της Τουρκίας και άρχισε μια ζωή πολυτέλειας. Με σπίτι στις όχθες του Βοσπόρου, στο Beylerbeyi, με οδηγό, κηπουρό, γυμναστή, καθαρίστρια και οικονόμο! Και εξοχικά σπίτια στη Λυκία και το Αιγαίο για το καλοκαιρινό τρίμηνο.
Τα χρόνια περνούσαν και η Ινδία έχασε τη σαγηνευτική λάμψη της.

Και το τελικό χτύπημα ήταν όταν η Άλισον αντάμωσε το Ομέρ σε ένα δρόμο της Ιστανμπούλ (κρίμα που τώρα κάνουμε γνωριμίες σε ιστοσελίδες). Μέσα σε ένα χρόνο παντρεύτηκαν. Στην πατρίδα του Ομέρ Τανίκ, στην Ουρφά. Γιατί ο Ομέρ είναι ένα από τα είκοσι παιδιά ενός γαιοκτήμονα της περιοχής που επισκεπτόμαστε και φυσικά Κούρδος.

Το ζευγάρι στη αρχή έμενε στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά κάποια στιγμή ο Ομέρ νοστάλγησε τον τόπο του και ξεκίνησε τη διαδικασία της επιστροφής κτίζοντας ένα μεγάλο σπίτι στα κτήματά του.
Εγκαταστάθηκαν εκεί αλλά καθώς έπεσαν από την πολυτελές περιβάλλον της Κωνσταντινούπολης στη φτώχεια της Κουρδικής υπαίθρου προσπάθησαν να κάνουν κάποια ευεργεσία στον τόπο τους. Μετά διάφορες απόπειρες κατέληξαν, με έμπνευση της Άλισον, πως ο καλύτερος τρόπος είναι η ανάπτυξη ενός προγράμματος αγροτουρισμού / homestay που θα τραβήξει επισκέπτες στο άσημο χωριό.

Το πρόγραμμα όντως περπάτησε. Σήμερα συμμετέχουν σε αυτό οκτώ οικογένειες του χωριού. Οι επισκέπτες μένουν μαζί με τις οικογένειες και γνωρίζουν έτσι την αυθεντική ζωή στην ενδοχώρα της Νοτιανατολικής Τουρκίας. Όσοι θέλουν μπορούν να κάνουν κάποια δωρεά στο σχολείο του χωριού.

Αυτό το πρόγραμμα ο Ομέρ και η Άλισον Τανίκ το ονόμασαν Nomad tours, καθόσον οι κάτοικοι ήταν παραδοσιακά νομάδες κτηνοτρόφοι.
Εκτός από τους κατοίκους του Γιουβάτζαλι, το πρόγραμμα homestay προσφέρει ένα καινούργιο και ενδιαφέροντα τρόπο ζωής και στο ζεύγος Τανίκ. Ενώ η βασική δουλειά του Ομέρ είναι πως κάνει γεωτρήσεις για νερό.

Η μακρινή Ινδία ακόμα περιμένει την Αγγλίδα που ξεκίνησε για εκεί πριν από περίπου τριάντα χρόνια.
Αλλά δεν έχει τελείως ξεχαστεί. Το ζευγάρι έχει τώρα δυο παιδάκια. Το ένα είναι πολύ μωρό, της αγκαλιάς, το άλλο είναι η δίχρονη Ινδία (India τη φωνάζουν!).

Η οργάνωση του homestay είναι ότι πιο αυθεντικό και απολαυστικό. Οι οικοδεσπότες μας είναι ο Χαλίλ και η Πέρο, ένα ζευγάρι με τρία παιδιά. Η διαμονή μας περιλαμβάνει τρία γεύματα. Τα μαγειρεύει η Πέρο. Το φαγητό είναι βέβαια σπιτικό. Επαρκέστατο και πολύ καλό. Το ψωμί κατασκευάζεται σε φούρνο, πίτες πλακέ σύμφωνα με τη νομαδική παράδοση της περιοχής, που έδινε λίγο χρόνο στη νοικοκυρά για την ετοιμασία του επιούσιου. Θα υπάρξει και ένα ιδιαίτερο τραπέζι με ψητό κοτόπουλο, από το οικογενειακό κοτέτσι. Θα το ετοιμάσει αύριο ο Χαλίλ, στην αυλή.

Με την τουριστική δραστηριότητα η οικογένεια απέκτησε κάποια άνεση και έτσι η κατοικία διαθέτει τηλεόραση, αιρ κοντίσιον και θερμοσίφωνα. Οπότε υπάρχει η δυνατότητα για ένα μπάνιο με ζεστό νερό, κατόπιν συνεννόησης ως προς την ώρα.

Δεν υπάρχει όμως τουαλέτα – WC. Χρησιμοποιούμε τον παραδοσιακό απόπατο, που βρίσκεται έξω στην αυλή. Όμως είναι καθαρά, η τρύπα ασβεστωμένη και υπάρχει χαρτί υγείας.

Τώρα το καλοκαίρι όλες οι οικογένειες εδώ στο Κουρδιστάν κοιμούνται έξω τα βράδια. Για το λόγο αυτό έχουν κατασκευάσει μια πλατφόρμα με σιδερένιο σκελετό και ξύλινες τάβλες όπου στρώνουν και κοιμούνται, συνήθως όλοι μαζί.

Εμείς όμως ως φιλοξενούμενοι τυγχάνουμε ιδιαίτερης φροντίδας. Μας έχουν στρώσει για ύπνο επάνω στην ταράτσα, που ανεβαίνει κανείς με εξωτερική τσιμεντένια σκάλα. Το καλυβάκι μας σκεπάζεται από κουνουπιέρα. Και από τον έναστρο ουρανό βεβαίως! Ένα μικρό πρόβλημα είναι πως θα κάνουμε την ανάγκη μας τη νύχτα. Κάποια λύση θα βρούμε, ε δε χρειάζεται να σας την περιγράψω και αυτήν!

Κάνουμε έναν εσπερινό περίπατο στο χωριό. Ανεβαίνουμε στην κορυφή του λόφου με την υδατοδεξαμενή,, που πιθανώς να είναι αρχαίος τύμβος, ποιος ξέρει. Από εκεί βλέπουμε την όμορφη δύση του ήλιου, αντικρίζουμε και φωτογραφίζουμε το μικρό χωριό.

Η ταράτσα με τα κρεββάτια μας, στο σπίτι του Χαλίλ και της Πέρο.

Η Πέρο ετοιμάζει πίτες.

Καύσιμα για το χειμώνα και τη φωτιά στο φούρνο. Πίσω στο βάθος ο λόφος με την υδατοδεξαμενή.

Η επόμενη ημέρα της παραμονής μας είναι Παρασκευή (23 Σεπτεμβρίου).
Δεν έχει κάτι πραγματικά αξιοθέατο το Γιουβάτζαλι.
Είναι η εμπειρία της ζωής σε αυτή την ξεχασμένη γωνιά της Τουρκίας. Έχουμε ελεύθερο χρόνο και κόβουμε βόλτες στο χωριό. Οι πόρτες παραμένουν ανοιχτές, οι κάτοικοι μας χαιρετούν φιλικοί. Και αυτό που γράφω είναι ένα συγκρατημένο σχόλιο. Στην πραγματικότητα βάλαμε τους αυθεντικούς Κούρδους στην καρδιά μας. Για να σας το κάνω απτό θα σας διηγηθώ μια μικρή λεπτομέρεια. Σε κάποια στιγμή που βολτάραμε αποθαυμάσαμε μια ροδιά με γιγαντιαία ρόδια σε ένα κήπο. Αν και μιλούσαμε μια ξένη για τον οικοδεσπότη γλώσσα εκείνος το κατάλαβε. Έκοψε δυο μεγάλα ρόδια και βγήκε στην αυλόπορτα περιμένοντας πότε θα ξαναπεράσουμε για να μας τα δωρίσει. Φανταστείτε πως δεν έχω κρατήσει σημειώσεις ούτε μπορέσαμε να φάμε τα ρόδια, ήταν αγίνωτα και που να τα κουβαλάμε τόσες ημέρες. Σε κάποια στιγμή τα πετάξαμε. Και όμως θυμόμαστε ακόμα και τώρα με νοσταλγία το όνομα αυτού του ευγενικού ανθρώπου, Άνταμ ονομάζεται...

Και μιας και είπαμε για γλώσσες εδώ δεν υπάρχουν και πολλοί που μιλάνε αγγλικά, αλλά ο Χαλίλ κάτι έχει μάθει και πάντως συνεννοούμαστε. Ως προς το συνταξιδιώτη μου τον κύριο Γιάννη οφείλω να μεταφράζω στα Ελληνικά, σχεδόν τα πάντα.

Καθώς ο καιρός τη δεύτερη βραδιά είναι συννεφιασμένος ο Χαλίλ με ρωτάει την ώρα του βραδινού φαγητού, που στρώνεται κάτω στο μεγάλο δωμάτιο όπως μπορείτε να δείτε στη φωτογραφία που ανέβασα, αν θέλουμε να κοιμηθούμε πάλι έξω η να μας στρώσει εδώ μέσα.

Μεταφράζω την ερώτηση για να αποφασίσει ο Γιάννης. Ο οποίος απαντάει «Βέρι νάις έξω». Ο Χαλίλ και οι υπόλοιποι με κοιτούν περιμένοντας να μεταφράσω! Δεν ξέρω αν το μετέφρασα σωστά, αλλά έκτοτε η υπόψη φράση χρησιμοποιείται αμετάφραστη ανάμεσα στο Γιάννη και εμένα!
Τελικά, λόγω του απειλητικού ουρανού και ενόψει του απαιτητικού ταξιδιού που μας περιμένει θα κοιμηθούμε απόψε μέσα στο σπίτι. Μας έστρωσαν στο πάτωμα του καθημερινού τους, εκεί που τρώμε.

Η διήμερη διαμονή μας στο μικρό Κουρδικό χωριό είναι ένα αναμφισβήτητο highlight στο ταξίδι μας. Πρόκειται για μια πολιτιστική κατάδυση (πως αλλιώς να το πω, immersion travel?) στο αυθεντικό Κουρδιστάν. Μια εμπειρία που δε τη βρίσκει κανείς κάθε μέρα και δε θα ξεχαστεί.

Φαγητό στρωμένο στο καθημερινό. Παραδοσιακά οι γυναίκες κάθονται στη μια πλευρά και οι άνδρες στην άλλη. Η μικρή Ινδία πάει όπου θέλει!

Παιδιά στο χωρίο Γιουβάτζαλι.

Η θέα από την κορυφή του λόφου, την ώρα που πέφτει ο ήλιος. Φαίνεται η ταράτσα που κοιμηθήκαμε, το σχολείο με την αυλή και το διώροφο τζαμί (κίτρινο κτίριο, χωρίς μιναρέ).

Κούρδος βοσκός που συμμετέχει στο πρόγραμμα Nomad tours.

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 6ο. Ένδοξη Έδεσσα - Σανλιούρφα.

Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου

Μετά το πρωινό, αποχαιρετούμε την οικογένεια του Χαλίλ και μεταφερόμαστε στο Χιλβάν. Εκεί επιβιβαζόμαστε σε μινιμπάς με το οποίο μεταφερόμαστε (56 χλμ. νότια) στην πόλη Ούρφα. Μένουμε σε ένα κεντρικό και μοντέρνο ξενοδοχείο πού έχουμε κάνει κράτηση μέσω ιντερνέτ. Ευτυχώς μας δέχονται στο δωμάτιο από το πρωί.

Η πόλη της Ουρφά (επίσημη ονομασία Σανλίουρφα) έχει μια πανάρχαια ιστορία. Η περιοχή της θεωρείται ότι κατοικείται εδώ και δέκα χιλιάδες χρόνια τουλάχιστον. Αλλά η γραπτή της ιστορία αρχίζει από τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού. Το 304 π.Χ. ο Σέλευκος 1ος Νικάτωρ, ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών της Αντιόχειας, την ίδρυσε ως Ελληνιστική πόλη και της έδωσε το όνομα Έδεσσα. Φυσικά η ονομασία έγινε προς τιμήν της Έδεσσας της Μακεδονίας. Τότε, στην εποχή των Σελευκιδών, δεκάδες Ελληνιστικές πόλεις κτίστηκαν στη μείζονα Συρία και πολλές έλαβαν ονόματα από την αρχαία Μακεδονία. Όπως η Βέροια, που είναι το σημερινό πολύπαθο Χαλέπι,. Ενώ Πιερία ονομάστηκε μια παραθαλάσσια περιοχή όπου ήταν το επίνειο της Αντιόχειας (μια Σελεύκεια Πιερίας). Και πάει λέγοντας...

Για κάποιο διάστημα η περιοχή αποτέλεσε το ανεξάρτητο βασίλειο της Οσροηνής (137 π. Χ.-216 μ. Χ.). Είχε πρωτεύουσα την Ούρφα-Έδεσσα, γνωστή και ως Ορρόη.

Το όνομα Έδεσσα επικράτησε μέχρι την Τουρκική κατάκτηση, το 12ο αιώνα. Η οριστική επιβολή της Οθωμανικής κυριαρχίας έγινε το 1516. Οπότε ονομάστηκε Ουρφά αν και το αρχαίο Ελληνικό όνομα δεν ξεχάστηκε. Το 1984 η Τουρκική Εθνοσυνέλευση τη μετονόμασε επίσημα Σανλιούρφα. Αυτό το Σανλί σημαίνει κάτι τις σαν «ένδοξη», για να ικανοποιήσει τους τοπικούς άρχοντες που επιθυμούσαν μια παρόμοια αναγνώριση, κυρίως σε αντιπαλότητα με το γειτονικό Αντέπ, που είχε μετονομαστεί σε Γκαζιαντέπ, δηλαδή Νικητήριο Αντέπ.

Με την κατασκευή του μεγάλου φράγματος Ατατούρκ στον Ευφράτη η Σανλιούρφα πήρε μια ορμητική ανάπτυξη. Σήμερα είναι μια ακμάζουσα πόλη με περίπου μισό εκατομμύριο κατοίκους.

Η Ουρφά λόγω της θέσης της πολύ κοντά στα σύνορα της Συρίας, μόλις 55 χιλιόμετρα είναι, θεωρείται «Πύλη της Μέσης Ανατολής». Στην πόλη υπάρχει και αραβική μειονότητα, ενώ νοτιότερα, γύρω από το Χαράν, ο πληθυσμός είναι κατά πλειοψηφία Αραβικός. Αυτή η ιδιαιτερότητα της δίνει μια εξωτική μεσανατολίτικη ατμόσφαιρα. Οι αραβικές μαντήλες φοριούνται σε κεφάλια ντόπιων αλλά και τουριστών που έρχονται από τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας..

Επίσης λόγω της θέσης της που βρίσκεται 80 χιλιόμετρα ανατολικά του Ευφράτη, που θα τοποθετούσαμε συμβατικά τα όρια την Κουρδικής περιοχής, είναι λιγότερο αφοσιωμένη στον Κουρδικό πολιτισμό. Θα λέγαμε ότι εδώ η Κουρδική γλώσσα μιλιέται από το μισό μόνο πληθυσμό. Ενώ πολιτικά η Ουρφά είναι προπύργιο του Ερντογάν σε μια ευρύτερη περιοχή που υποστηρίζει το φιλοκουρδικό κόμμα HDP.

Στην περιοχή της Ουρφά διαδραματίστηκαν κάποια βιβλικά επεισόδια. Ως βιβλική αφετηρία του Αβραάμ και των δικών του για τη Γη Χαναάν αναφέρεται το γειτονικό Χαρράν.

«…Και έλαβεν Άβραμ Σάραν την γυναίκα αυτού και τον Λωτ υιόν του αδελφού αυτού και πάντα τα υπάρχοντα αυτών όσα εκτήσαντο εκ Χαρράν και εξήλθοσαν πορευθήναι εις γην Χαναάν…»

Στο οποίο Χαρράν, κατά τις επικρατούσες στους Εβραίους και τους Χριστιανούς απόψεις, ο Άβραμ/Αβραάμ ο Λωτ και οι λοιποί είχαν έρθει από τη χώρα των Χαλδαίων. Και μάλιστα από την περιοχή της Ουρ, που τα ερείπιά της βρίσκονται στο νότιο Ιράκ.

Αλλά η μουσουλμανική παράδοση θεωρεί πατρίδα του Αβραάμ/Ιμπραχίμ όχι την Ουρ των Χαλδαίων αλλά την Ουρφά. Ίσως παίζει ρόλο η συνήχηση (Ουρ και Ουρφά). Έτσι η πόλη έχει γίνει τόπος μουσουλμανικού προσκυνήματος. Εδώ έχουν να μας δείξουν το σπήλαιο στο οποίο γεννήθηκε ο προφήτης Ιμπραήμ. Και ένα μεγάλο τζαμί προς τιμή του. Και με όλα αυτά η ατμοσφαιρική πόλη εκπέμπει και μια ατμόσφαιρα ευλάβειας όπου είναι δύσκολο να πιει κανείς αλκοόλ ή να κυκλοφορήσει μια γυναίκα με τολμηρή Ευρωπαϊκή ενδυμασία.

Με όλη αυτή την συνύπαρξη διαφόρων κοινοτήτων, την εισροή προσκυνητών και τη διασταύρωση διερχόμενων αποτελεί την πιο πολυπολιτισμική πόλη στην ταξιδιωτική μας διαδρομή. Θυμίζοντας άλλο ένα ποίημα του Καβάφη, το αξιοσημείωτο «Εν πόλει της Οσροηνής».
Ένας στίχος του οποίου δίνει το πολυπολιτισμικό στίγμα της ελληνιστικής εποχής, που συναρπάζει τον ποιητή:
Είμεθα ένα κράμα εδώ, Σύροι, Γραικοί, Αρμένιοι, Μήδοι.
Και εμάς βέβαια μας αρέσει αυτή η ατμόσφαιρα. Βρίσκουμε την πόλη πολύ ενδιαφέρουσα και φιλική. Στο κέντρο της υπάρχει μια πηγή γνωστή στην αρχαιότητα ως Καλλιρρόη. Γύρω από την πηγή δεξαμενές νερού είναι γεμάτες ψάρια (balikligol- λίμνη των ψαριών) που θεωρούνται ιερά.

Επισκεπτόμαστε το πρωί το κεντρικό πάρκο (Golbasi Park), γύρω από την λίμνη με τα ψάρια. Επίσης τα κτίρια που περιβάλλουν τις δεξαμενές. Σε ένα από αυτά είναι το σπήλαιο που υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Αβραάμ. Υπάρχουν τζαμιά, παλαιοί ξενώνες για τη διαμονή προσκυνητών αλλά και καφενεία μέσα στο δροσερό περιβάλλον με τα δέντρα και τις δεξαμενές.

Ύστερα παίρνουμε τους δρόμους και γυρίζουμε στα πολύχρωμα παζάρια της πόλης που είναι τεράστια σε έκταση και πολύ ατμοσφαιρικά. Το κυριότερο μέρος του παζαριού κτίστηκε τον 16ο αιώνα από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Καθώς διαθέτει πολλά αρχαία κτίρια όπως χάνια και τζαμιά το παζάρι της Ούρφα θεωρείται δίκαια το καλύτερο στην περιοχή.

Η πόλη έχει μια ακρόπολη/κάστρο με τείχη. Πρόκειται βασικά για νεότερα κατασκευάσματα, του 814μ. Χ. επί αραβικής μουσουλμανικής κυριαρχίας. Ανεβαίνουμε στο κάστρο το απόγευμα. Μόνο δυο κολώνες με κορινθιακά κιονόκρανα απομένουν από την αρχαιότητα αλλά η θέα αξίζει τον κόπο καθώς η πόλη απλώνεται στα πόδια της ακρόπολης.

Οι δυο αρχαίοι κίονες στο κάστρο

Θέα από το κάστρο με το Τζαμί του Προφήτη σε πρώτο πλάνο.

Άλλη μια θέα από την αρχαία ακρόπολη. Προσέξτε στην κάτω δεξιά γωνία τη σιδερένια γαλάζια πλατφόρμα - κρεβάτι που κοιμούνται το καλοκαίρι στην ταράτσα.

Κατεβαίνουμε στο πάρκο με τις δεξαμενές. Ταΐζουμε τα ιερά ψάρια, πίνουμε τσάι και συνεχίζουμε την περιπλάνηση στο παζάρι.



Η ημέρα μας στην Ουρφά ήταν πολύ ευχάριστη και ενδιαφέρουσα. Αλλά περιοριστήκαμε στα κεντρικά αξιοθέατα. Σίγουρα θα άξιζε τον κόπο να μείνει κανείς μια δεύτερη ημέρα. Στη γύρω περιοχή βρίσκονται και άλλα σημαντικά αξιοθέατα. Όπως το βιβλικό Χαράν κάπου 40 χιλιόμετρα νότια.
Και πολύ κοντά σε 12 χιλιόμετρα από την πόλη βρίσκεται το Γκιομπεκλί Τεπέ, μια αρχαιολογική τοποθεσία που βρίσκεται ακόμα υπό ανασκαφή. Σε αυτό το μέρος έχουν βρεθεί προϊστορικοί ναοί της νεολιθικής εποχής που έχουν χρονολογηθεί γύρω στο 11.500 π.Χ. και θεωρούνται οι αρχαιότεροι στον κόσμο. Πιστεύεται ότι κατασκευάστηκαν από κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες.

Δυστυχώς δε διαθέτουμε τον απαιτούμενο χρόνο. Η αλήθεια είναι ότι τρέχω κάπως το πρόγραμμά μας στο Τουρκικό Κουρδιστάν για να μπορέσουμε να επισκεφθούμε και το Ιρακινό Κουρδιστάν. Χθες είχα μια σχετική συζήτηση με την Άλισον Τανίκ. Με πληροφόρησε ότι η περιοχή είναι ασφαλής. Διοργανώνει και η ίδια εκδρομικά προγράμματα, αλλά με μόνο 24 ώρες παραμονή μέσα στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Οπότε αύριο θα πάμε στο Μαρντίν. Και από εκεί μπορούμε να περάσουμε μεθαύριο στο Ιράκ. Και επιστρέφοντας θα περάσουμε από το Χασανκέιφ και θα καταλήξουμε πάλι στο Ντιγιαρμπακίρ. Νομίζω ότι τώρα το ταξιδιωτικό πρόγραμμά μου έχει κλείσει.

Όσο για την Ουρφά ελπίζω να ξανάρθω μια άλλη φορά. Διότι υπάρχουν και αρκετά άλλα αξιόλογα μέρη στη Νοτιανατολική και Ανατολική Τουρκία που δεν τα προλαβαίνω σε αυτό το ταξίδι. Όπως το Γκαζιαντέπ και η λίμνη Βαν που θα ήθελα πολύ να τα επισκεφθώ.

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 7ο. Μαρντίν.

Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου.

Μετά το πλούσιο πρωινό στο ξενοδοχείο, αφήνουμε την Ούρφα και πάμε με ταξί στο σταθμό των λεωφορείων. Δυστυχώς το ταξί ξεμένει από βενζίνη! Ώσπου να βρει ο ταξιτζής μας βενζίνη, σπρώχνοντας το ταξί, χάνεται πολύτιμος χρόνος. Και όταν μπαίνουμε με το ταξί στον υπερσύγχρονο σταθμό, που μοιάζει με κτίριο επιβατών σε αεροδρόμιο, βλέπουμε να εξέρχεται το λεωφορείο για το Μαρντίν.

Το χάσαμε και περιμένουμε το επόμενο. Είναι διερχόμενο και φεύγει στις 9.20. Το λεωφορείο είναι πολυτελές, με άνετα καθίσματα, ατομική οθόνη τηλεόρασης με μενού από ταινίες και Τούρκικα σίριαλ και προσωπικό γραβατοφορεμένο που περιποιείται τους επιβάτες με καραμέλες, τσάι, αρωματικά μαντηλάκια και κολόνια. Ταξιδεύουμε κατευθυνόμενοι προς τα Ανατολικά, όπου βρίσκεται το Μαρντίν, σε απόσταση περίπου 190 χλμ από την Ουρφά.

Μόλις φθάνουμε στο Μαρντίν πάμε στο ξενοδοχείο μας, κρατημένο από το ιντερνέτ. Είναι το Dara Konagi, παραδοσιακό κτίριο πέτρινο στο κέντρο της παλιάς πόλης με αυλές με ωραία θέα προς την πεδιάδα της Μεσοποταμίας.

Καθώς καθυστερήσαμε στο σταθμό της Ουρφά και είναι ήδη μεσημέρι, αφήνουμε τα πράγματά μας στο ξενοδοχείο και παίρνουμε αμέσως ταξί για το Μοναστήρι Deyruzafaran, που βρίσκεται έξη χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης. Είναι (κατά τη γνώμη μου) το κυριότερο μνημείο της περιοχής και δε θέλω με τίποτα να το χάσω.

Με το που φθάνουμε εντυπωσιαζόμαστε από το τεράστιο συγκρότημα που είναι πολύ καλά συντηρημένο, και θα έλεγα ότι μας δίνει μια εικόνα πολυτέλειας. Η συντήρηση του συγκροτήματος από ότι μου είπαν οφείλεται σε δωρεές της ανά την οικουμένη διασποράς των Συριανορθόδοξων. Οι επισκέπτες κανονικά πληρώνουν εισιτήριο αλλά ένας νεαρός Συριανορθόδοξος Χριστιανός, που έχει έρθει από τη Βόρεια Ευρώπη, μόλις ακούει ότι είμαστε Έλληνες ορμάει στο ταμείο και λέει ότι δε θα πληρώσουμε αφού είμαστε κι εμείς Χριστιανοί.
Υπόψη ότι η πλειοψηφία των επισκεπτών είναι Τούρκοι μουσουλμάνοι. Και γενικά επικρατεί μια τουριστική ατμόσφαιρα στην είσοδο όπου περιμένουμε να συμπληρωθεί το γκρουπ για ομαδική ξενάγηση. Στο μαγαζάκι του μοναστηριού, δίπλα στην είσοδο, πρόσεξα ότι οι εικόνες που πουλάνε προέρχονται κυρίως από την Ελλάδα.
Ο νεαρός ξεναγός που μας αναλαμβάνει για ξενάγηση είναι εξίσου φιλελληνικός. Και μου λέει ότι θα προτιμούσε να είχαν αφεντικά Έλληνες, όπως στα αρχαία χρόνια, και όχι Τούρκους!
Τον ακολουθούμε σε μια καλή ομαδική ξενάγηση.

Το μοναστήρι είναι από τα αρχαιότερα που παραμένουν σε λειτουργία, σε όλο τον κόσμο. Χτίστηκε το 493μ.Χ. πάνω στα ερείπια ενός παγανιστικού ιερού, αφιερωμένου στη λατρεία του ήλιου, με ηλικία 4500 χρόνια.
Η κανονική του ονομασία είναι Μοναστήρι του Αγίου Ανανία (Dayro d-Mor Hananyo) αλλά επικρατεί η κοινή ονομασία Dayrulzafaran (Νταϊρουλζαφαράν), που σημαίνει μοναστήρι του σαφράν, λόγω της θερμής παστέλ απόχρωσης της πέτρας που είναι κτισμένο το συγκρότημα.

Επισκεπτόμαστε ένα μικρό μέρος από το συγκρότημα που λένε ότι διαθέτει 365 δωμάτια, όσες και οι ημέρες του χρόνου. Βλέπουμε παρεκκλήσια με αξιοπρόσεκτα κειμήλια όπως ξυλόγλυπτη επίπλωση και τάφοι Πατριαρχών. Το κορυφαίο οικοδομικό αξιοθέατο είναι μια μικρή αίθουσα με επίπεδη λίθινη οροφή που στέκει στη θέση αυτή από τα παγανιστικά χρόνια, χωρίς κανένα συνδετικό υλικό, με μόνη την επιδέξια πλέξη των πέτρινων δοκαριών.

Η μονή υπήρξε έδρα του Πατριαρχείου Αντιοχείας των Συριοανορθόδοξων από το 1160 έως το 1932. Σήμερα έχει ελάχιστους μοναχούς (κάνα δυο, αν θυμάμαι καλά) αλλά παραμένει σημείο πολιτιστικής αναφοράς και τόπος προσκυνήματος για την παγκόσμια Συριανορθόδοξη κοινότητα.

Στα βουνά πίσω από το μοναστήρι μπορεί κανείς να διακρίνει σπήλαια που σκάφτηκαν από ερημίτες μοναχούς στα αρχαία χρόνια.

Μετά την επίσκεψη του μοναστηριού ο Μουράτ, ο οδηγός του ταξί, μας αφήνει για φαγητό στο φημισμένο εστιατόριο Cercis. Το ρεστοράν είναι πολύ καλό και στεγάζεται σε ένα παλιό αρχοντικό Συριανοχριστιανικό σπίτι με θέα.

Τρώμε το ωραίο μας παραδοσιακό πιάτο (δε θυμάμαι όμως τι ακριβώς ήταν) σε μια στεγασμένη βεράντα, όπου μας εξυπηρετούν σερβιτόροι και βλέπουμε από κάτω την γυμνή πεδιάδα της Μεσοποταμίας, που ψήνεται στον ήλιο.



Η πόλη του Μαρντίν είναι χτισμένη σε υψόμετρο άνω των 1000 μέτρων, στην κορυφή ενός βουνού που προβάλλει απότομα από την πεδιάδα της Μεσοποταμίας. Πρόκειται για μια εμφανώς στρατηγική τοποθεσία που κατοικήθηκε και οχυρώθηκε ήδη από την αρχαιότητα, επί Ασσυρίων, πριν τρεις χιλιάδες χρόνια και πλέον. Άλλωστε το όνομα προκύπτει από την Ασσυριακή/ Αραμαϊκή γλώσσα στην οποία Marid σημαίνει κάτι τις σα φρούριο.

Η ευρύτερη περιοχή του Μαρντίν υπήρξε ιστορικό προπύργιο του Ανατολικού Χριστιανισμού. Από τον τέταρτο αιώνα άκμασε ο μοναχισμός, αλλά ταυτόχρονα φούντωσαν και οι θεολογικές έριδες. Όταν η οικουμενική σύνοδος της Χαλκηδόνας διακήρυξε το 451 το δόγμα των δυο φύσεων του Χριστού οι περισσότεροι Χριστιανοί της περιοχής το απέρριψαν και οργανώθηκαν σε αυτή την κοινότητα που διακηρύσσει το δόγμα της μιας φύσεως.

Οι δεσμοί της κοινότητας σφυρηλατήθηκαν γύρω από το Πατριαρχείο που για εκατοντάδες χρόνια έδρευε στο μοναστήρι Νταϊρουλζαφαράν. Περιλαμβάνει επίσης τη χρήση της αρχαίας Αραμαϊκής γλώσσας, δίνοντας έτσι μια ιδιαίτερα αρχαία Συριακή ταυτότητα στην κοινότητα. Αποκαλούνται Συρο-ιακωβίτες, εγώ προτιμώ να τους ονομάζω Συριανορθόδοξους αφού οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Syrian Orthodox. Ενώ οι ομόδοξοι με εμάς ορθόδοξοι της Συρίας συνήθως αποκαλούνται Ρουμ, δηλαδή Ρωμιοί, και χρησιμοποιούν την Αραβική γλώσσα.

Το Μαρντίν έπεσε στα χέρια των Σελτζούκων Τούρκων τον 11ο αιώνα, των Οθωμανών το 1515. Στο ενδιάμεσο κυβερνήθηκε από κάμποσες άλλες ηγεμονίες. Ωστόσο η περίοδος που διαμόρφωσε την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της πόλης ήταν όταν ένας κλάδος της δυναστείας των Αρτουκιδών (Τουρκικά Αρτουκλού) εγκατέστησε την πρωτεύουσά του στο Μαρντίν (όπου ηγεμόνευσαν ως το 1409).
Από αυτή τη χρυσή εποχή του 12ου, 13ου και 14ου αιώνων η πόλη στολίστηκε με πάμπολλα ισλαμικά μνημεία όπως τζαμιά, μεντρεσέδες (θρησκευτικά σχολεία) και αρχοντικά ιδιωτικά κτίρια.

Βάλτε τώρα και τις πάμπολλες εκκλησίες που οικοδομήθηκαν διαχρονικά για να εξυπηρετήσουν τις ανταγωνιζόμενες Χριστιανικές κοινότητες καθώς και τα αξιόλογα οικοδομήματα των επόμενων αιώνων για να φανταστείτε την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης.

Εμείς διαθέτουμε το απόγευμά μας για την επίσκεψη της παλιάς πόλης. Είναι χτισμένη με πέτρα στο χρώμα του μελιού σκαλισμένη με λεπτομέρεια δαντέλλας. Δεν είναι τόσο μεγάλη αλλά απλώνεται σε γειτονιές με ανηφόρες – κατηφόρες γύρω από το βουνό.

Πήγαμε σε κάμποσα ισλαμικά μνημεία. Από τα δυο τζαμιά που είδαμε το αξιόλογο είναι το Κεντρικό τέμενος «Ουλού τζαμί». Είναι ένα οικοδόμημα της εποχής των Αρτουκιδών (12ου αιώνα). Εμβληματικός είναι ο μοναδικός μιναρές του, που ανακατασκευάστηκε το 1888 με πλούσια σκαλιστή διακόσμηση.

Ουλού τζαμί.

Από μεντρεσέδες επισκεφθήκαμε το Sahidiye και το Zinciriye. Ο Zinciriye, στα πόδια του κάστρου, χρονολογείται από το 1385. Με ωραία αρχιτεκτονική και λεπτά σκαλίσματα στους λίθινους τοίχους και τις θολωτές οροφές είναι αξιόλογο και χαρακτηριστικό συγκρότημα.

Zinciriye.

Από Χριστιανικές εκκλησίες επισκεπτόμαστε τη συριακή εκκλησία των αγίων Σαράντα. Η εκκλησία χρονολογείται από το 10ο αιώνα και νομίζω πως είναι πλέον η μοναδική σε λειτουργία στην πόλη. Εκεί συναντούμε ένα ελληνικό γκρουπ που ανήκει στον σύλλογο «Πύ...» της Κηφισιάς. Το ξανασυναντούμε αργότερα στο μεντρεσέ Ζιντζιριγέ (Zinciriye). Πρόσεξα ότι το γκρούπ αποτελείται μόνο από γυναίκες και ρώτησα το λόγο. Έμαθα ότι οι κύριοι κοιμούνται. Όχι στην Κηφισιά, εδώ σε κάποιο πεντάστερο...

Στην εκκλησία των Αγίων Σαράντα.

Ακόμα πήγαμε στο μουσείο της πόλης που στεγάζεται σε κτίριο Ασσυριακού Πατριαρχείου (του 1895). Επίσης βλέπουμε εξωτερικά το παλαιό κτίριο του λυκείου θηλέων, που είναι κλειστό. Κλειστό στους επισκέπτες είναι και το κάστρο της πόλης που βρίσκεται στην κορυφή του βουνού και χρησιμοποιείται ακόμα για στρατιωτικούς σκοπούς.

Μουσείο Μαρντίν.

Το παλιό Γυμνάσιο θηλέων.

Το σημερινό Μαρντίν έχει περίπου 80,000 κατοίκους. Η πλειοψηφία είναι Κούρδοι με σημαντική Αραβική μειοψηφία. Δυστυχώς η Χριστιανική κοινότητα αποδεκατίστηκε στη διάρκεια των φοβερών διωγμών που έγιναν προ εκατό ετών. Στις παραμονές του 1ου Παγκόσμιου πολέμου η πόλη αριθμούσε Αρμενικό πληθυσμό 7,500 και πάνω από 12,000 Ασσύριους. Σήμερα απομένουν συνολικά μόλις 200 Χριστιανοί στην πόλη.

Το Μαρντίν φημίζεται και σαν κέντρο παραγωγής σαπουνιού. Επίσης μια άλλη παραδοσιακή τέχνη είναι η αργυροχρυσοχοΐα με ειδίκευση στο filigree, τη «συρματερή» αργυροχοΐα, αν την αποκαλώ με το σωστό Ελληνικό όνομα. Ο κεντρικός δρόμος είναι γεμάτος τουριστικά μαγαζιά που πουλούν αντίκες, ασημικά, σαπούνια κ.λπ. Γιατί η άλλοτε ξεχασμένη περιοχή έχει πλέον μπει στο χάρτη των τουριστικών περιοχών της Τουρκίας. Και επίσης η πόλη, με το σαφράν μοναστήρι, ευρίσκεται εδώ και μια δεκαετία στη λίστα αναμονής της Ουνέσκο.

Πολύ ενδιαφέρον μέρος το Μαρντίν. Το γυρίσαμε με τα πόδια και το απολαύσαμε. Αλλά δεν έχω κρατήσει πολύ λεπτομερείς σημειώσεις. Όχι μόνο γιατί δεν είχα πρόθεση να κάνω δημόσια εξιστόρηση αυτού του ταξιδιού αλλά διότι με απασχολεί ιδιαίτερα η συνέχεια του ταξιδιού. Απόψε το συζήτησα με το Γιάννη ότι αύριο θα περάσουμε τα σύνορα του Ιράκ. Μου είπε αμέσως ότι είναι έτοιμος. Η άγνοια κινδύνου ή η καλή του διάθεση; Νομίζω και τα δυο.

 

[Anas Tassos]

Κεφάλαιο 8ο. Ντοχούκ, εισαγωγή στην Αυτόνομη Κουρδική Περιοχή τού Ιράκ.

Δευτέρα, 26 Σεπτεμβρίου

Ήταν στο πρόγραμμα με ερωτηματικό. Δεν το λέγαμε γιατί δεν ήμασταν σίγουροι. Αλλά τώρα έχουμε πάρει καλές πληροφορίες και θα προχωρήσουμε. Θα περάσουμε στο Ιράκ.

Ξεκινάμε μετά το πρωινό για τον σταθμό λεωφορείων στη κάτω - καινούργια πόλη του Μαρντίν. Παίρνουμε απ` εκεί ένα διερχόμενο λεωφορείο, μετά τις εννιά, για να πάμε στην συνοριακή πόλη Σιλόπι, 200 περίπου χλμ. ανατολικά.

Ο δρόμος πάει παράλληλα με τα σύνορα της Συρίας. Τα σύνορα χαράχθηκαν μετά τον 1ο Παγκόσμιο πόλεμο στο μεγαλύτερο μέρος τους πάνω στην ιστορική «σιδηροδρομική γραμμή της Βαγδάτης». Η γραμμή, που βέβαια δε λειτουργεί, ανήκει στην Τουρκία και έχει ακριβώς στο άλλο μέρος της τα σύνορα της Συρίας.

Μετά από περίπου εξήντα χιλιόμετρα το λεωφορείο σταματάει λίγα λεπτά στο Nusaybin. Η πόλη, ίση περίπου σε πληθυσμό με το Μαρντίν, μοιάζει άσχημη. Αλλά έχει ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Είναι η Νίσιβις των Βυζαντινών, έδρα της Θεολογικής σχολής των Νεστοριανών Ασσυρίων Χριστιανών της Μεσοποταμίας.
Η χιλιόχρονη οχυρωμένη πόλη ονομάστηκε Αντιόχεια της Μυγδονίας από τους Σελευκίδες. Όσοι είστε από την περιοχή της Θεσσαλονίκης ίσως έχετε περάσει από τη Μυγδονία της Μακεδονίας. Η Μεσοποταμιακή Μυγδονία είχε πρωτεύουσα τη Νίσιβη και απλωνόταν μέχρι και το Ερμπίλ, πρακτικά σε όλο το γεωγραφικό χώρο της Ιρακινής μου διαμονής.
(Προσπάθησα να μην πολυασχοληθώ με το θεματικό νήμα "ότι θυμίζει Ελλάδα ανά τον κόσμο" αλλά μού βγαίνει μια στέρηση και όλο εκεί το πάω).
Τώρα η συνοριακή πόλη της Νίσιβης χωρίζεται με ένα συνοριακό φράχτη από τη μεγαλύτερή της Συριακή πόλη Qamishli. Το οποίο είναι ίσως η μεγαλύτερη πόλη της Συρίας με Κουρδική πλειοψηφία. Αλλά και τόπος όπου κατέφυγαν πριν εκατό χρόνια οι Χριστιανοί της Ανατολίας (Αρμένιοι, Ασσύριοι και λοιποί), φεύγοντας από τις Οθωμανικές σφαγές.
Τα σύνορα της Συρίας είναι πολύ κοντά και ορατά από το παράθυρο του λεωφορείου σε αρκετά μέρη.

Μετά άλλα εκατό χιλιόμετρα φθάνουμε στο Cizre, άλλη μια πόλη της Τουρκίας με κουρδική πλειοψηφία και πληθυσμό περίπου εκατό χιλιάδες. Εδώ ξαναβρίσκουμε τον Τίγρη ποταμό. Τον αντικρίσαμε για πρώτη φορά πριν πέντε ημέρες, από τα τείχη του Ντιγιαρμπακίρ. Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη άποψη εδώ στο Cizre πέρασε τον Τίγρη ποταμό ο Αλέξανδρος, το 331 προ Χριστού.

Ήρθε η ώρα να τον διαβούμε και εμείς. Καθώς περνάμε στην αριστερή όχθη του ποταμού προχωράμε παράλληλα με τον ποταμό. Από εδώ και πέρα τα σύνορα Τουρκίας και Συρίας τα ορίζει ο Τίγρης. Στην αρχή ο δρόμος είναι τόσο κοντά που βλέπουμε πολύ καλά τους φράχτες και τα Συριακά φυλάκια με τους στρατιώτες στην απέναντι όχθη.

Ατυχώς παράλληλα με τα δικά μου σχέδια για ταξίδι στο Κουρδιστάν ξεκίνησε και στη Συρία η «Αραβική Άνοιξη». Η οποία τους τελευταίους τρεις μήνες έχει οδηγήσει σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ διαφόρων παρατάξεων που γίνονται όλο και εντονότερες στο Συριακό Κουρδιστάν.

Μετά την περιοχή του Cizre ο δρόμος πάει ανατολικότερα ως το Σιλόπι, άλλη μια πόλη ογδόντα περίπου χιλιάδων κατοίκων.
Σε δέκα περίπου χλμ. μετά το Σιλόπι είμαστε στην συνοριακή διάβαση Ιμπραήμ Χαλίλ. Εδώ τα σύνορα Τουρκίας και Ιράκ τα καθορίζει ο ποταμός Χαμπούρ, παραπόταμος του Τίγρη με τον οποίο ενώνεται στο τριεθνές το τριεθνές Τουρκίας, Συρίας και Ιράκ.

Διαπιστώνουμε ότι υπάρχει τεράστια κυκλοφορία. Πάμπολλα φορτηγά αυτοκίνητα κουβαλάνε εμπορεύματα από την Τουρκία στο Ιράκ.

Οι επιβάτες που δε διαθέτουν όχημα πρέπει να πάρουν ένα από τα ταξί που είναι εξουσιοδοτημένα για τη διέλευση των συνόρων, τα οποία βρίσκονται σε μια γέφυρα πάνω στον ποταμό Χαμπούρ
Παίρνουμε ένα ταξί που έχει άδεια διασυνοριακής μεταφοράς επιβατών. Το τίμημα είναι 20 λίρες Τουρκίας το άτομο, με συμπλήρωση βέβαια όλων των καθισμάτων, άρα δεν είμαστε μόνοι. Ο ταξιτζής μας είναι πολύ σβέλτος. Αν και δεν μιλά αγγλικά μάς περνάει πολύ γρήγορα από τα σύνορα.

Βρισκόμαστε στο Ιράκ αλλά εδώ είναι η «Αυτόνομη Κουρδική Περιοχή», που έχει δική της αναγνωρισμένη τοπική κυβέρνηση, σημαία, τελωνεία, σφραγίδα και εκδίδει βίζες. Μας σφραγίζουν τα διαβατήρια δίνοντας (δωρεάν) βίζα 10 ημερών μόνο για την Αυτόνομη Κουρδική Περιοχή. Εννοείται ότι το υπόλοιπο Ιράκ δεν μας ενδιαφέρει, γιατί είναι ακόμα ανασφαλές και επικίνδυνο.

Τελειώνοντας τις διαδικασίες που αποδείχτηκαν εύκολες, παίρνουμε ένα ταξί για μια διαδρομή περίπου 60 χλμ, μέχρι το σημερινό μας προορισμό, την πόλη Ντοχούκ. Ο δρόμος είναι ένας αυτοκινητόδρομος υπό κατασκευή.

Στο Ντοχούκ θα μείνουμε για απόψε. Πάμε στο ξενοδοχείο Μπιρτζίν που το έχω διαλέξει από τον οδηγό Lonely Planet, που γράφει ότι είναι το καλύτερο. Δυστυχώς δεν είναι κάτι καλό, μοιάζει σε παρακμή. Μιας και θα μείνουμε ξανά στην πόλη και πάλι, έψαξα το θέμα και βρήκα άλλο πολύ καλύτερο για την επόμενη διανυκτέρευση.

Το Ντοχούκ δεν είναι κάποιο σπουδαίο αξιοθέατο αλλά είναι πολύ καλή εισαγωγή στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Η πόλη βρίσκεται σε φρενήρη πορεία ανάπτυξης. Το παζάρι σφύζει από αγοραστική κίνηση. Παντού αναπτύσσεται έντονη οικοδομική και γενικότερη κατασκευαστική δραστηριότητα, εξ ου και οι φάλαγγες των φορτηγών που έρχονται από την Τουρκία, γεμάτα με τα υλικά που την τροφοδοτούν.

Αν και η λέξη Ντοχούκ στην ντοπιολαλιά της περιοχής σημαίνει χωριουδάκι, η πόλη έχει σήμερα γύρω στους 150,000 κατοίκους. Και επειδή είναι ασφαλής έχει γίνει τόπος εσωτερικού τουρισμού. Πολλοί Ιρακινοί έρχονται να περάσουν εδώ λίγες μέρες μακριά από τις επικίνδυνες πόλεις στο Ιράκ.
Ακόμα και στο ξενοδοχείο μας συναντάμε ένα γκρουπ με τελειόφοιτους Λυκείου που έχουν έρθει με τον καθηγητή τους για μερικές ημέρες διακοπών.

Στην αγορά του Ντοχούκ βρίσκεις τα πάντα. Από επιούσιο ψωμάκι μέχρι βαριά χρυσαφικά για τις κυρίες της Μέσης Ανατολής.

Εμείς πηγαίνουμε για φαγητό στο καλό, πολυσύχναστο και με πλούσια παραδοσιακή κουζίνα εστιατόριο «Ντουνιά» και κάνουμε βόλτες στην πόλη. Μέσα σε ένα περιβάλλον που έχει πολυκοσμία, με ντόπιους και επισκέπτες από διάφορα κοινωνικά στρώματα και εθνικές κοινότητες τόσο του Κουρδιστάν όσο και από πέριξ περιοχές του Ιράκ και άλλων χωρών της Μέσης Ανατολής, αισθανόμαστε ασφαλείς και όλες οι επαφές μας είναι φιλικές.
Και μπορώ να πω ότι νοιώθουμε «σαν στο σπίτι μας» αφού δεν ξεχωρίζουμε ούτε εμφανισιακά από τον υπόλοιπο κόσμο που κυκλοφορεί στα μέρη που κινούμαστε.

Η «Αυτόνομη Κουρδική Περιοχή» σφύζει από οικονομική ανάπτυξη και θεωρείται ασφαλής. Έχει έκταση 40 643 τετραγωνικά χλμ (έτσι γράφει το λήμμα στη Wikpedia το 2011) και πληθυσμό που υπολογίζεται σε πεντέμισι εκατομμύρια. Ετοιμαζόμαστε λοιπόν για τις υπόλοιπες τρείς μέρες στο Ιρακινό Κουρδιστάν ρωτώντας και σχεδιάζοντας το ταξίδι.

Τόσες ακόμα ημέρες διαθέτουμε και κατά τη γνώμη μου αποτελούν αρκετό χρόνο για μια ικανοποιητική δόση Ιρακινού Κουρδιστάν. Αύριο θα πάμε στο Ερμπίλ, την πρωτεύουσα της Αυτόνομης Περιοχής. Και μετά βλέποντας και κάνοντας.