Δυτική Μακεδονία με στάση στα Μετέωρα

[nenena]

Πολύ όμορφή η ιστορία σου Δήμο, γνωστά σε εμένα λημέρια. Στο Μανιάκοι ήταν το πρώτο μου σπίτι στην Καστοριά. Περιμένω να διαβάσω τη συνέχεια και να δω κι άλλες φωτογραφίες σου.

 

[dimosf]

Η Κυρά της Λίμνης!!
Εκεί πάνω στη Δυτική Μακεδονία το νερό είναι πανταχού παρόν και στοιχειώνει κάθε τι! Από την πολύ μακρινή προϊστορία μέχρι τις μέρες μας, το νερό, τρεχούμενο ή στάσιμο, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ιστορία και τη ζωή των ανθρώπων της περιοχής. Μικρά ποτάμια που ενώνονται συνεχώς και σχηματίζουν μεγάλες υδάτινες αρτηρίες και πλήθος μικρών και μεγάλων λιμνών κάνουν την περιοχή, ένα τόπο του νερού!!
Μια από αυτές τις λίμνες είναι και η Λίμνη Ορεστιάδα. Η Λίμνη της Καστοριάς δηλαδή. Η περιοχή γύρω από τη λίμνη κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια.
Η σημερινή πόλη της Καστοριάς είναι κτισμένη πάνω στη χερσόνησο της λίμνης και συνεχώς επεκτείνεται προς τη στεριά σε βορειοδυτική κατεύθυνση. Στη θέση της υπήρχε η αρχαία πόλη Κήληθρον, που αφού πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων, καταστράφηκε τελείως το 395μ.Χ. από τους Ούννους ή το 480μ.Χ από τους Οστρογότθους, σύμφωνα με δύο διαφορετικές εκδοχές. Στη θέση της έκτισε νέα πόλη ο Ιουστινιανός. Κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, πέρασε στα χέρια πολλών και διαφόρων κατακτητών και τέλος στα χέρια των Οθωμανών μέχρι το 1912 που απελευθερώθηκε και ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας η μεγάλη άνθηση της κατασκευής και εμπορίας γουναρικών απέφερε μεγάλο πλούτο. Κατά την επανάσταση του 1821 δεν πήρε μέρος. Αντίθετα είχε ενεργό ρόλο στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα στις αρχές του 20ου αι. Ο πλούτος από τη γούνα στόλισε την πόλη με σπουδαία αρχοντικά του 17ου, 18ου και 19ου αι. Η Βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδος τη στόλισε με μοναδικούς ναούς. Όσα από αυτά τα μνημεία (κοσμικά και θρησκευτικά) σώζονται αποτελούν και τα αξιοθέατα της πόλης. Δυστυχώς, όπως όλες οι πόλεις αυτού του έρμου τόπου, έπεσε και αυτή θύμα της αντιπαροχής. Το αποτέλεσμα της είναι σήμερα οι άχαρες πολυκατοικίες σε όλη την έκταση της πόλης. Ευτυχώς πριν λίγες δεκαετίες έγινε μια προσπάθεια «να σώσουν οτιδήποτε κι αν σώζεται» και έτσι σήμερα η πόλη έχει να δείξει αρκετά πράγματα ακόμα.
Βάλαμε κάτω το χάρτη της πόλης και χαράξαμε πορεία. Σκοπός να δούμε (απ’ έξω μόνο όπως αποδείχτηκε) τα βασικά αξιοθέατά της. Από τους πάνω από 60 Βυζαντινούς και Μεταβυζαντινούς ναούς είδαμε γύρω στους 10. Σύμφωνα με τον οδηγό μας οι τρεις από αυτούς έπρεπε να είναι ανοικτοί και επισκέψιμοι. Δυστυχώς ένας μόνο ήταν ανοικτός. Απλά δεν ήξερα πως έπρεπε να επικοινωνήσω με το Βυζαντινό Μουσείο για να κλείσω ραντεβού με τον φύλακα (!!!). Δεν πειράζει. Άλλη φορά.
Πρώτη στάση στην πλατεία Ομόνοιας. Εκεί υπάρχουν 3 ναοί.

Ο Μεταβυζαντινός Άγιος Ιωάννης της Ομόνοιας,

ο Άγιος Νικόλαος Κασνίτση του 12ου αι. και στην νοτιοανατολική άκρη, στο δρόμο που πάει στον Ναό των Ταξιαρχών

ο τρίτος, βυζαντινός κι αυτός, οι Άγιοι Τρεις. Περάσαμε και από τους τρεις, βγάλαμε αρκετές φωτογραφίες και πήραμε το δρόμο για τους Ταξιάρχες Μητροπόλεως.

Βυζαντινός ναός του 10ου αι. κοντά στην Μητρόπολη, έχει πολύ καλές, αν και φθαρμένες, τοιχογραφίες στην πρόσοψη.
Γυρίσαμε στην πλατεία. Λίγες δεκάδες μέτρα βορειότερα, στο τέλος ενός μικρού ανηφορικού δρομάκου, βρίσκεται ένα πλάτωμα, ανάμεσα σε πολυκατοικίες. Είναι το ψηλότερο σημείο της πόλης. Η Βυζαντινή Ακρόπολη!

Υπολείμματα από τα τείχη βρίσκονται ένα γύρω. Στη μέση του πλατώματος, ανάμεσα σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα βρίσκεται το «σύμβολο» της πόλης.

Η Παναγία η Κουμπελίδικη. Υπέροχος ναός του 10ου αι. με ένα κυλινδρικό και αρκετά υπερυψωμένο τρούλο (κουμπέ) από τον οποίο και πήρε και το προσωνύμιο της. Μερικά «σπαράγματα» από τοιχογραφίες κοσμούν την πρόσοψη Πολύ εντυπωσιακή είναι η δομή της με τις συνεχώς εναλλασσόμενες σειρές από πέτρες και τούβλα που σχηματίζουν ωραία γεωμετρικά σχέδια. Υπέστη μεγάλες καταστροφές από τον βομβαρδισμό το 1940 και αναστηλώθηκε εννιά χρόνια αργότερα. Η κατασκευή της είναι τέτοια που της δίνει μια μοναδική «χάρη». Τι όμορφος ναός!! Δίκαια αποτελεί το σύμβολο μιας τόσο όμορφης πόλης!

Από το πλάτωμα μερικά σκαλιά οδηγούν χαμηλότερα στον μεταβυζαντινό ναό των Αγίων Αναργύρων Γυμνασίου (λόγω του Γυμνασίου που βρίσκεται παρά δίπλα).
Η πρώτη ομάδα των ναών που είχαμε σχεδιάσει να δούμε μας ικανοποίησε με το παραπάνω και, σχετικά κουρασμένοι, αποφασίσαμε να κατέβουμε στη λίμνη, στην περιοχή της παραδοσιακής συνοικίας Ντολτσό, για να πιούμε ένα καφέ, δίπλα στη λίμνη.

Κάτσαμε αρκετά, απολαμβάνοντας τις ηλιόλουστες εικόνες γύρω μας. Ήπιαμε τον καφέ μας, ξεκουραστήκαμε και αφού πήρα τηλέφωνο να μάθω τις ώρες λειτουργίας του Οικομουσείου στο Δισπηλιό, αποφασίσαμε να κάνουμε μια καλή βόλτα στο Ντολτσό, μιας και είχαμε ώρα.

(συνεχίζεται)
​

 

[dimosf]

Ξεκινήσαμε από το Λαογραφικό Μουσείο της πόλης.

Στεγάζεται στο αρχοντικό Νεράντζη-Αϊβάζη. Οι διάφορες πηγές δεν συμφωνούν για το πότε κατασκευάζεται. Άλλες αναφέρουν τον 17ο και άλλες τα τέλη του 18ου αι. Με κάτοψη σχήματος Π έχει τρεις ορόφους. Το ισόγειο χρησίμευε σαν αποθηκευτικός χώρος. Ο 1ος όροφος (μετζοπάτωμα) συγκέντρωνε τις καθημερινές δραστηριότητες της οικογένειας και ο 2ος είχε τις κρεβατοκάμαρες και

τα δωμάτια υποδοχής και εκδηλώσεων. Σήμερα διατηρεί την παλιά του επίπλωση στο μεγαλύτερο μέρος του και μέρος των τοιχογραφιών που είχε κάποτε. Εντυπωσιακά είναι τα ξυλόγλυπτα έπιπλα, τα ντουλάπια και τα ταβάνια,

τα πολύ όμορφα τζάκια αλλά κυρίως τα βιτρό, αποκατεστημένα σήμερα μετά από τις ζημιές που έπαθαν στη διάρκεια των βομβαρδισμών του 1940. Στην αυλή που είναι στη νότια πλευρά, προς τη λίμνη, είναι από τη μια το μαγεριό, απέναντί του το πηγάδι και ανάμεσά τους,

κάτω από στέγαστρο, η βάρκα. Το σπίτι έβλεπε στη λίμνη και η βάρκα ήταν απαραίτητη. Ξεχωριστά κομμάτια του Μουσείου είναι τα μικρά έλκηθρα, οι «σάνιες», με τα κομμάτια κόκαλου από ζώο, για να γλιστράει καλύτερα στον πάγο όταν πάγωνε η λίμνη,

η ειδική ραπτομηχανή για το ράψιμο της γούνας

​

και οι δύο κλειδαριές των Βυζαντινών χρόνων από τις πύλες του Βυζαντινού κάστρου. Πρόκειται για ένα μουσείο που διαφέρει από τα συνήθη του είδους του, μιας και αναπαριστά την καθημερινή ζωή μιας άλλης εποχής. Βέβαια μιας πλούσιας οικογένειας. Με τους απλούς, φτωχούς ανθρώπους τα πράγματα σίγουρα ήταν πολύ διαφορετικά.

(συνεχίζεται)
​

 

[dimosf]

Η συνέχεια έφερε τα βήματά μας στην πλατεία της συνοικίας. Από αυτή ξεκινούν ακτινωτά λιθόστρωτα στενάκια με πλήθος Καστοριανών αρχοντικών, αλλά και εκκλησίες. Μερικά παλιά και όμορφα κτίρια βρίσκονται και μέσα στην πλατεία. Υπάρχουν και κάποια σύγχρονα αλλά χτισμένα σαν ντόπια αρχοντικά Ένα τέτοιο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της και είναι ένα σχολείο!! Πολύ όμορφο κτίριο!

Στη δυτική πλευρά είναι ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Ανδρέα Καρύβη.

Από την ίδια πλευρά ξεκινάει ένα στενάκι στα αριστερά του οποίου βρίσκεται

άλλη μια μεταβυζαντινή εκκλησία, ο Άγιος Νικόλαος Καρύβη. Ήταν η μοναδική που βρήκαμε ανοικτή. Φτωχή σε τοιχογραφίες αλλά με ένα αξιόλογο ξυλόγλυπτο και επίχρυσο τέμπλο. Φυσικά δεν έχασα ευκαιρία να βγάλω κάμποσες φωτογραφίες. Λίγο παρακάτω, στον ίδιο δρόμο, στην γωνία βρίσκεται ένα ακόμα από τα πιο αξιόλογα αρχοντικά.

Το Αρχοντικό των Αδελφών Εμμανουήλ. Φρουριακής αρχιτεκτονικής με εμφανή τοιχοποιία στο ισόγειο και εξώστες (σαχνισιά) από τσασμα (κατασκευή από ξύλινους πήχεις και ασβεστοκονίαμα) στους ορόφους. Σήμερα στεγάζει το Ενδυματολογικό Μουσείο.
Είχε φτάσει όμως η ώρα να πάμε στο Δισπηλιό.

(συνεχίζεται)​

 

[dimosf]

Λίγη προϊστορία!
7 χιλιόμετρα νότια της πόλης βρίσκεται το παραλίμνιο χωριό Δισπηλιό, προικισμένο με το προνόμιο να αντικρίζει την όμορφη πόλη να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης! Ήταν στη δεκαετία του 1930, όταν ο καθηγητής Κεραμόπουλος ανακάλυπτε ένα ακόμα «προνόμιο» του χωριού αυτού. Και αυτή τη φορά πρόκειται για ανεκτίμητη «προίκα». Βρήκε στην όχθη της λίμνης τους πάσσαλους που στήριζαν τις καλύβες ενός πανάρχαιου οικισμού. Πέρασαν περίπου 60 χρόνια για να αρχίσει η συστηματική ανασκαφή από τον καθηγητή της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Γ. Χ. Χουρμουζιάδη και την ομάδα του. Η ανασκαφή έφερε στο φως έναν από τους αρχαιότερους λιμναίους οικισμούς της Ευρώπης. Η χρονολόγηση έδειξε οικισμό του 5500 π.Χ.!! Οι «καλύβες» που απάρτιζαν τον οικισμό ήταν φτιαγμένες στην όχθη αλλά και πάνω σε πάσσαλους χωμένους στο λασπώδη βυθό, μέσα στο νερό. Οι άνθρωποι αυτοί της λίθινης εποχής ζούσαν με την καλλιέργεια της γης και το ψάρεμα, χωρίς να έχουν εγκαταλείψει και τις συνήθειες των προγόνων τους, της παλαιολιθικής εποχής, το κυνήγι και τη συλλογή καρπών, όπως δείχνουν τα λίθινα όπλα που βρέθηκαν. Οι διαβρωμένοι πάσσαλοι, τα λίθινα και κοκάλινα εργαλεία, τα θραύσματα των αγγείων, δείχνουν ξεκάθαρα πως αντιμετώπιζαν δυναμικά τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Οι ανασκαφείς ανέσυραν από τη λάσπη πλήθος σπουδαίων αντικειμένων, έργων του μακρινού εκείνου πρόγονου που έζησε και δημιούργησε 7.500 χρόνια πριν την εποχή μας. Έργα από πέτρα, από οστά ζώων, πήλινα αλλά και από ξύλο (η λάσπη έπαιξε σπουδαίο ρόλο εδώ, διατηρώντας τα σε καλή σχετικά κατάσταση). Όλα σπουδαίοι μάρτυρες ενός τρόπου ζωής τόσο μακρινού! Από όλα αυτά τα σπουδαία ευρήματα κάποια φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη ακόμα σημασία, μιας και δείχνουν τις δραστηριότητες πολιτισμού των προϊστορικών εκείνων ανθρώπων. Φτιάχνει πήλινα εδώλια , στολίζει με γραμμές και χρώματα τα αγγεία του, κρεμά στο λαιμό του «κοσμήματα» από όστρακα ή χάντρες, «παίζει μουσική» (!!!!) και ίσως προσπαθεί να επικοινωνήσει γραπτά (!!!!!!). Τρεις κοκάλινες φλογέρες βρέθηκαν, μάρτυρες της προσπάθειας για παραγωγή μουσικού ήχου και μια ξύλινη πινακίδα με επαναλαμβανόμενα χαράγματα που, παρόλες τις επιφυλάξεις των ειδικών, πιθανά να πρόκειται για «γραφή»! Μια «γραφή» που χρονολογείται με βεβαιότητα το 5260 π.Χ.!!
Τα ευρήματα τα βλέπει κανείς στο Μουσείο που έχει δημιουργηθεί στο χωριό (δυστυχώς κλειστό την ώρα που πήγαμε εμείς), ενώ σε χώρο κοντά στην ανασκαφή εγκαινιάστηκε το 2000 το Οικομουσείο.

Σε ένα χώρο στην όχθη της λίμνης κατασκεύασαν μερικές καλύβες, άλλες με τετράγωνη κάτοψη και άλλες με κυκλική, αναπαριστώντας τον λιμναίο οικισμό που βρήκαν εκεί κοντά. Ορισμένες από τις καλύβες βρίσκονται στη στεριά και ορισμένες πάνω σε πασσάλους μέσα στο νερό.

Δύο μονόξυλα, τύπου πιρόγας, πλεούμενα συμπληρώνουν την εικόνα του οικισμού. Έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά από το γύρω περιβάλλον στην προσπάθεια να γίνει όσο το δυνατό πιστή αναπαράσταση.

Οι καλύβες έχουν «εξοπλισθεί» με σκεύη, κυρίως από πηλό, και εργαλεία φτιαγμένα από ξύλο, πέτρα, κόκαλο αλλά και καλάμι. Στο κέντρο κάθε καλύβας υπάρχει μια μικρή εστία. Ομολογώ πως η αναπαράσταση είναι πολύ πειστική και σε κάνει να νοιώσεις, έστω και υποτυπωδώς, λίγο σαν επισκέπτης προϊστορικών προγόνων. Σε συνδυασμό με την σύντομη, περιεκτική και κατατοπιστικότατη ξενάγηση, αισθάνθηκα τυχερός που σε αυτόν τον μίζερο τόπο γίνονται ακόμα τόσο σπουδαία πράγματα. Εύχομαι σε αυτούς τους σπουδαίους ερευνητές καλή δύναμη και καλή συνέχεια στο τόσο απαραίτητο έργο τους!
Φεύγοντας από το χώρο του Οικομουσείου, κάτσαμε λίγο έξω από το χωριό, σε μια βρύση με σκιά και δροσιά να κολατσίσουμε.
Η συνέχεια είχε λίγο περιπέτεια, λίγο άσκοπες βόλτες και αποτυχία στο να βρούμε τον επόμενο στόχο μας. Που δεν ήταν άλλος από το χωριό Νόστιμο με τα ευρήματα από το Απολιθωμένο Δάσος της περιοχής. Αν και η ώρα ήταν πολύ περασμένη για να βρούμε κάτι ανοικτό, εμείς ξεκινήσαμε. Στο Άργος Ορεστικό πήραμε λάθος δρόμο και βρεθήκαμε αλλού γι αλλού! Έπρεπε να γυρίσουμε στο Άργος και έτσι αποφασίσαμε να το αφήσουμε κι αυτό για την επόμενη επίσκεψη. Τελικά έχουν μαζευτεί πολλά που αφήσαμε (και θα έβγαιναν ακόμα περισσότερα τις επόμενες μέρες) και μια ακόμα βόλτα στα βορειοδυτικά επιβάλλεται.

Ο «γίγαντας» Άγιος που δεν είδαμε!
Πριν 31 χρόνια θυμάμαι μια επίσκεψη που είχα κάνει σε ένα χωριό κοντά στην Καστοριά. Ομορφοκκλησιά το όνομα του. Αιτία εκείνης της επίσκεψης ήταν ο Ναός του Αγίου Γεωργίου και σε ότι υπάρχει μέσα σ’ αυτόν. Οι μνήμες όμως με τα χρόνια κάπως ξεθώριασαν και σκέφτηκα πως μια επίσκεψη τώρα δεν θα ήταν άσκημη. Ήξερα βέβαια πως μεσημεριάτικα δεν είχαμε ελπίδα να είναι κάποιος εκεί να μας δείξει το Ναό. Ήταν όμως βολικό να πάμε από εκεί που είχαμε φτάσει, λόγω του λάθος δρόμου που είχαμε πάρει. Η πορεία μέσα από καταπράσινους λόφους και λαγκάδια ήταν πανέμορφη. Όπως πανέμορφο είναι και το μικρό χωριό στο οποίο και φτάσαμε. Ο Ναός δεσπόζει σε μικρό ύψωμα, μέσα στο χωριό.

Βυζαντινός του 13ου αι. είναι πολύ καλοφτιαγμένος, καλοσυντηρημένος και επιβλητικός! Αν και στην μικρή μεταλλική αυλόπορτα στην κορυφή της σκάλας υπήρχε το τηλέφωνο του ιερέα προκειμένου να μας ανοίξει, το ακατάλληλο της ώρας με απέτρεψε από το να τηλεφωνήσω. Έτσι περιοριστήκαμε στο εξωτερικό του ναού που είναι κι αυτός υπέροχος. Θυμάμαι πως μέσα, εκτός των σπουδαίων τοιχογραφιών έχει και κάτι το μοναδικό. Ένα ολόσωμο ξύλινο ανάγλυφο του Αγίου ύψους σχεδόν 3 μέτρων (!!!!!!!!!). Άλλο ένα αξιοθέατο για την επόμενη!!

Κονσέρτο για ένα καφέ, πολλά νερά και υπέροχη θέα !
Το απόγευμα είχε αρχίσει να προχωρεί για τα καλά και η ανάγκη για ένα καφέ είχε αρχίσει να γίνεται επιτακτική. Θέλαμε όμως να είναι ένας καφές με θέα! Που καλύτερα από τον Απόσκεπο! Χωριό καταπράσινο, πάνω στον παλιό δρόμο Καστοριάς Φλώρινας, έχει ένα μοναδικό προνόμιο.

Έχεις όλη την Καστοριά και τη λίμνη της «πιάτο»! Που θα βρίσκαμε καλύτερο μπαλκόνι για τον καφέ μας; Στην πλατεία λοιπόν του χωριού με νερά να τρέχουν από μια ντουζίνα βρύσες, κάτσαμε και απολαύσαμε έναν ελληνικό καφέ μούρλια! Ήταν τόση η ηρεμία και τόσο όμορφες οι εικόνες που δεν σου έκανε καρδιά να φύγεις.

Βυζαντινής Ιστορίας συνέχεια!
Ήταν σχετικά νωρίς σαν φύγαμε και κατεβήκαμε για άλλη μια φορά στην πόλη να δούμε (απ’ έξω) άλλους δυο ναούς από τους τόσους της πόλης. Πρόκειται για δύο από τους αρχαιότερους της Καστοριάς χτισμένους κοντά ο ένας στον άλλο ανάμεσα στις δύο παραδοσιακές συνοικίες, το Ντολτσό και το Αποζάρι.

Πρώτα ο Άγιος Στέφανος. Ναός του 9ου αι. με σπουδαίες τοιχογραφίες (η Δευτέρα Παρουσία είναι η αρχαιότερη σε όλο τον Ελλάδικό χώρο) και η μοναδική στην Καστοριά με γυναικωνίτη. Φυσικά από όλα αυτά εμείς δεν είδαμε τίποτα. Περιοριστήκαμε στα απ’ έξω.

Όπως απ’ έξω είδαμε και τον άλλο σπουδαίο ναό των Αγίων Αναργύρων. Αυτός πρέπει να χτίστηκε στα τέλη του 10ου ή αρχές του 11ου αι. Από τη μια μεριά και την άλλη, αλλά και από πάνω από την κύρια είσοδο έχει εξωτερικά τοιχογραφίες σχετικά φθαρμένες. Οι μαρμάρινες παραστάδες και τα υπέρθυρα και στις δύο πόρτες είναι ανάγλυφα και στην τοιχοποιία σχηματίζονται διάφορα σχέδια με τα τούβλα, όπως «γράμματα», ήλιοι δέντρα, ρόμβοι κ.ά. Πραγματικά σπουδαίο μνημείο!

Σουρούπωνε, ο ορίζοντας είχε αρχίσει να βάφεται στις αποχρώσεις του κόκκινου και εμείς γεμάτοι και «κουρασμένοι» από τις τόσες εικόνες, καταλήξαμε στην αρχή της νότιας πλευράς της πόλης για να φάμε. Επιλέξαμε κάτι παραδοσιακά ελληνικό. Πιττόγυρα!!!! Μια δροσερή μπυρίτσα και το δείπνο ήταν πλήρες.
Στο ξενοδοχείο χαλαρώσαμε και πριν από τον ύπνο, που και απόψε θα ήταν βαθύς, προσπάθησα να τακτοποιήσω μέσα μου όλα αυτά που είδα. Οι εικόνες από το φυσικό περιβάλλον δεν ήταν τόσες πολλές αλλά πέρασαν μπροστά από τα μάτια μας, χιλιάδες χρόνια ιστορίας, μέσα σε μια μέρα. Άλλωστε αυτό είναι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα αυτού του τόπου. Η μεγάλη αυτή ποικιλία, ιστορική και πολιτιστική! Καλή σας νύχτα πρόγονοι όλων των εποχών!!

(συνεχίζεται)
​

 

[agalipas]

μπραβο πολύ καλή και λεπτομερής ιστορία του ταξιδιού σας, 4 χρονια ως φοιτητής δεν τα είχα ανακαλύψει όλα αυτά, το μόνο που μας ενδιέφερε ήταν τα ξενύχτια και οι καφέδες. μετά απο 8 χρόνια θα πάω για ενα τετραήμερο ξανά να θυμηθώ τα παλιά μου λημέρια.

 

[dimosf]

Το τρίγωνο του νερού!
Πολύ νερό η μέρα αυτή! Από το πρωί που σηκωθήκαμε είδαμε τον καιρό βροχερό. Και έτσι πήγε όλη τη μέρα. Έτσι ενισχύθηκαν τα «χρέη» για την επόμενη φορά.
Φύγαμε και πήραμε τον αυτοκινητόδρομο προς Κρυσταλλοπηγή. Ο αυτοκινητόδρομος τελειώνει στο χωριό Κορομηλιά και συνεχίζει αρκετά καλός δρόμος προς τα βόρεια με κατεύθυνση τη Φλώρινα. Το τοπίο είναι καταπράσινο και πανέμορφο. Δίπλα στο δρόμο, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο, κυλλά ένας από τους βασικούς παραπόταμους του Αλιάκμονα. Φτάσαμε σε ένα άχαρο νέο οικισμό, με το όνομα Κορέστια. Πρόκειται για οικισμό που χτίστηκε τη δεκαετία του 1970 για να συγκεντρώσει τους κατοίκους των γύρω «λασποχωριών». Θυμάμαι το 1981 που είχα μπει σε κάποια από τα σπίτια του τότε ακατοίκητου ακόμα χωριού. Οι κακοτεχνίες που είδαν τα μάτια μου, η δυσπιστία των κατοίκων των γύρω χωριών, αλλά και το συναισθηματικό δέσιμο των ανθρώπων αυτών με τον τόπο τους έκαναν το χωριό αυτό να κατοικηθεί πάνω από 10 χρόνια από την κατασκευή του. Πράγμα που έγινε τελικά στη δεκαετία του 1980.
Προσπεράσαμε και στρίψαμε αριστερά στο σχεδόν έρημο χωριό Γάβρος.

Πρόκειται για ένα από τα πιο χαρακτηριστικά «λασποχώρια». Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, μην έχοντας πέτρα ή αρκετή ξυλεία για να φτιάξουν τα σπίτια τους κατέφυγαν στη λύση της λάσπης, που είναι άφθονη στην περιοχή. Πλάθανε «τούβλα από λάσπη, νερό και άχυρα ή τρίχες κατσικιών. Έβαζαν το μίγμα, αφού το ζύμωναν καλά, σε παραλληλεπίπεδα καλούπια για να πάρουν σχήμα και τα άφηνα να στεγνώσουν στον ήλιο. Από το ποτάμι έπαιρναν κροκάλες, τις οποίες χρησιμοποιούσαν για τα θεμέλια μαζί με λάσπη. Τα χωριά αυτά, υπολογίζεται πως χτίστηκαν στο πρώτο μισό του 19ου αι. και τα σπίτια συνεχίστηκαν να φτιάχνονται με αυτόν τον τρόπο μέχρι περίπου τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Ο πόλεμος και κυρίως ο εμφύλιος ερήμωσαν τον τόπο. Λίγοι γέροντες είχαν μείνει και σιγά-σιγά συγκεντρώθηκαν στο νέο χωριό. Σήμερα στο Γάβρο και τα άλλα χωριά βλέπεις μισογκρεμισμένα λασπόσπιτα και που και που καμιά στάνη, σημείο ότι κάτι ζωντανό υπάρχει ακόμα στο χωριό.

Τα μισοπεσμένα σπίτια, τα πράσινα λιβάδια ένα γύρω, το ποτάμι από κάτω και ο μουντός καιρός συνθέτουν εικόνες, βγαλμένες λες από ταινία του αείμνηστου Θ. Αγγελόπουλου, που τόσο αγάπησε και αποτύπωσε αυτή τη γωνιά του τόπου μας στις ταινίες του.
Βγήκαμε πάλι στο δρόμο. Σύντομα ο νομός άλλαξε αλλά το τοπίο παραμένει το ίδιο. Βρισκόμαστε στο νομό των βορειοδυτικών συνόρων. Το νομό Φλώρινας.
Περνάμε αριστερά τη διασταύρωση για Κρυσραλλοπηγή και Αλβανία και λίγο μετά τη διασταύρωση, πάλι αριστερά, για Πρέσπες και λίγο μετά στρίβουμε δεξιά, περνάμε μικρό γεφύρι και ανηφορίζοντας μπαίνουμε στο χωριό Ανταρτικό.

Σταματήσαμε στην πλατεία όπου υπάρχει το εντυπωσιακό κτίριο του παλιού δημοτικού σχολείου, του 1911 (ακόμα τουρκοκρατία τότε) που έχει μετατραπεί σε ξενώνα αλλά και αρκετά μισοχαλασμένα κτίρια, κάποια από λάσπη. Βλέπεις όμως και κάποια που ανακαινίζονται.

Ερημιά παντού, παρ’ όλο που κατοικείται. Λίγες φωτογραφίες και ξανά στο δρόμο.
Γυρνάμε προς τα πίσω και στρίβουμε δεξιά, στο ύψος του χωριού Τρίγωνο, για Πρέσπες. Ο δρόμος ανηφορίζει με αρκετές στροφές αλλά σύντομα φτάνει στο ψηλότερο σημείο του. Και ω! του θαύματος.

Μπροστά μας η Μικρή Πρέσπα και στο βάθος μακριά η Μεγάλη. Μια μικρή στάση εδώ επιβάλλεται. Να δεις τη θέα, να τη φωτογραφίσεις και να τη θαυμάσεις βγάζοντας όσα πιο πολλά επιφωνήματα θαυμασμού θέλεις. Μεγαλειώδης εικόνα!!
Πήραμε να κατηφορίζουμε και πιάσαμε τον κάμπο που υπάρχει γύρω από τις λίμνες.

Σε πολλά σημεία στοίβες από καλάμια, έτοιμα να μπουν να δώσουν στήριγμα στις φασολιές που μόλις έχουν φυτρώσει στα γόνιμα χώματα γύρω μας. Στη διασταύρωση στρίψαμε δεξιά προς τον Άγιο Γερμανό και τα άλλα χωριά των Πρεσπών, αφήνοντας τη Μικρολίμνη, που είναι αριστερά, για το τέλος. Αφήσαμε δεξιά μας τα χωριά Καρυές, Λευκώνα και Πλατύ και στρίψαμε και πάλι δεξιά. Μπήκαμε στο χωριό Μηλεώνα χωρίς να σταματήσουμε και φτάσαμε στον Άγιο Γερμανό.

(συνεχίζεται)​

 

[dimosf]

Το μεγαλύτερο από τα χωριά των Πρεσπών, βρίσκεται κι αυτό στους πρόποδες του όρους Βαρνούντας. Έχει ωραία πέτρινα σπίτια, δύο πολύ ενδιαφέρουσες εκκλησίες και το κέντρο περιβαλλοντικής ενημέρωσης Πρεσπών, όπου παρακολουθήσαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα ενημέρωση για τις λίμνες και το βιότοπό τους, τη χλωρίδα τους, την πανίδα τους και τα πολιτιστικά μνημεία της περιοχής που δεν είναι καθόλου λίγα.
Βγαίνοντας από την ενημέρωση χαζέψαμε λίγο το χωριό. Διαρρέεται από μικρό ποτάμι με αρκετά ορμητικά νερά, που περνά μπροστά από το κτίριο του κέντρου ενημέρωσης και την πλατεία.

Ο ναός του Αγίου Γερμανού, μεγάλος και σχετικά νέος έχει κολλημένο στο πίσω μέρος του τον μικρό αλλά υπέροχο, κατάγραφο με αγιογραφίες ομώνυμο Ναό του 11ου αι. Είναι αυτός που έδωσε και το όνομα στο χωριό.

Ευτυχώς ήταν ανοικτός και έτσι γίναμε κοινωνοί όλης αυτής της σπουδαίας ατμόσφαιρας.
Λίγο πιο κάτω από την εκκλησία του Αγίου Γερμανού, υπάρχει άλλη μια εκκλησία.

Ο Άγιος Αθανάσιος του 1816. Ήταν κι αυτή ανοικτή.

Οι δύο πλευρικοί τοίχοι έχουν κι αυτοί τοιχογραφίες μέχρι κάποιο ύψος. Οι τοιχογραφίες αυτές, όπως και αυτές του τέμπλου, είναι πιο απλοϊκού τύπου. Αυτό που συνήθως ονομάζεται ναΐφ.
Πήραμε προς τα πίσω το δρόμο για τις λίμνες. Φτάσαμε στη θέση Κούλα, όπου και το στρατιωτικό φυλάκιο. Είναι το σημείο όπου οι δύο λίμνες επικοινωνούν. Η μικρή βρίσκεται ψηλότερα από τη Μεγάλη και χύνεται σ’ αυτήν. Όταν είχα πάει εκεί υπήρχε μια συνεχής ροή κάτω από τη γέφυρα. Σήμερα στη θέση αυτή έχει κατασκευαστεί ένα σύστημα με τέσσερα κινητά «φράγματα» σαν πόρτες για να ελέγχουν τη ροή. Αυτό έκανε την περιοχή να χάσει μια εντυπωσιακή εικόνα.
Περάσαμε λοιπόν το φυλάκιο και αμέσως μετά στρίψαμε δεξιά για να πάμε στους Ψαράδες. Ο δρόμος ανηφορίζει με αρκετές στροφές. Σε λίγο αριστερά μας το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Εδώ επιβάλλεται μια στάση μιας και γύρω από το εκκλησάκι αναπτύσσεται ένα μικρό δασάκι με αιωνόβια Κέδρα.

Τα Κέδρα του Αγίου Γεωργίου υπήρξαν μια από τις αιτίες για την ανακήρυξη των Πρεσπών σε Εθνικό Δρυμό. Πρόκειται για δέντρα με εντυπωσιακούς κορμούς. Στην Ελλάδα οι κέδροι είναι συνήθως θάμνοι με ελάχιστες εξαιρέσεις (π.χ. Γαύδος) που αφορούν όμως άλλο είδος.
Αρχίζουμε να κατηφορίζουμε και σε λίγο φάνηκαν οι Ψαράδες.

Είναι το τελευταίο προς τα βορειοδυτικά Ελληνικό χωριό. Εν τω μεταξύ, η βροχή που μας συνοδεύει όλη τη μέρα, συνήθως σαν ψιχάλα, έχει δυναμώσει. Φτάνουμε κάτω στο λιμανάκι, και τρέχοντας χωνόμαστε σε μια ταβέρνα, να προφυλαχτούμε από τη βροχή, αλλά και να φάμε, μιας και έχει μεσημεριάσει. Είμαστε τελείως μόνοι. Η ξυλόσομπα καίει, και αν και είμαστε περασμένα μέσα του Μάη, δεν μας ενοχλεί καθόλου. Το αντίθετο θα έλεγα. Η θαλπωρή που εκπέμπει είναι πολύ ευχάριστη. Τα τσιρόνια και οι γίγαντες όμως ήταν το κάτι άλλο!! Φωτιά στον ουρανίσκο, φωτιά στις αισθήσεις!! Και το κρασί από το Αμύνταιο υπέροχο και πολύ ταιριαστό με τα εδέσματα που απολαμβάναμε.
Λόγω του καιρού δεν μπορούσαμε να κάνουμε τη βόλτα με τη βάρκα στα Ασκηταριά που θέλαμε. Είπαμε, σ’ αυτό το ταξίδι αφήνουμε πολλά χρωστούμενα. Η Δυτική Μακεδονία μας αφήνει ανοικτή πρόσκληση που πρέπει κάποια στιγμή να τη δεχτούμε και να επιστρέψουμε. Και από ότι φαίνεται δεν έχουμε τελειώσει με τις εκκρεμότητες!
Φάγαμε και ευτυχισμένοι και εντελώς χαλαροί πιάσαμε κουβέντα με τον μαγαζάτορα. Μάθαμε, και τι δε μάθαμε. Για τις Πρέσπες, για την ιστορία τους, για τους ανθρώπους τους. Όταν έκοψε κάπως η βροχή σηκωθήκαμε να φύγουμε. Έβγαλα μια δυο φωτογραφίες (μόνο!!) και ξεκινήσαμε.

(συνεχίζεται)​

 

[damasta]

αυτη η βολτα με την βαρκα ειναι και δικο μου αποθημενο.την πρωτη φορα φοβηθηκα την δευτερη τα παιδια που ησαντε μικρα.
η ιστορια σου μου φουντωσε την επιθυμια να ξανα επισκεφτω αυτα τα μερη.
συνεχισε με τον ιδιο ρυθμο την συγγραφη σου,σε παρακολουθω φανατικα.

 

[dimosf]

Γυρίσαμε πίσω στη διασταύρωση στην Κούλα και πήραμε τον αριστερό δρόμο.

Αφήσαμε αριστερά τη διασταύρωση για το πάρκινγκ των αυτοκινήτων και την αρχή της πλωτής πεζογέφυρας για το νησί, του Αγίου Αχιλλείου που φαινόταν στο βάθος. Πρόκειται για ένα από τα δύο κατοικημένα νησιά σε λίμνη που έχουμε στη χώρα μας. Το άλλο είναι στη λίμνη των Ιωαννίνων. Συνεχίσαμε, περάσαμε την Πύλη και τον μικρό κάμπο με τις φασολιές που είχαν αρχίσει να μεγαλώνουν. Στα χωράφια δίπλα σωροί τα καλάμια.

Περάσαμε ένα μικρό και λιτό μνημείο αφιερωμένο από το Κ.Σ. της ΚΝΕ στους πεσόντες του Δημοκρατικού Στρατού κατά τον εμφύλιο και σε λίγο μπαίναμε στο Βροντερό. Το χωριό των Πρεσπών που δεν βλέπει Πρέσπες. Πρόκειται για χωριό κτηνοτρόφων, με έντονη την παρουσία των στοιχείων αυτής της ασχολίας. Κυρίως στα ιδιόμορφα μαντριά.

Φτιαγμένα από πέτρα ή ξύλα και σκεπασμένα με καλάμια ή άχυρα ή τελευταία από λαμαρίνες. Ένα γύρω έχουν φράχτες από κλαριά. Πραγματικά ιδιαίτερες εικόνες. Είναι κτισμένο αρκετά μακριά από τη λίμνη και τα υψώματα που υπάρχουν ανάμεσά τους εμποδίζουν την οπτική επαφή με το υγρό στοιχείο από τους λίγους κατοίκους του χωριού. Κάναμε μια βόλτα, βγάλαμε φωτογραφίες και πήραμε το δρόμο της επιστροφής.

Κάναμε μια μικρή στάση στο πάρκινγκ του Αγίου Αχιλλείου αλλά η βροχή μας «έγνεψε» αρνητικά. Έτσι προστέθηκε και ο Άγιος Αχίλλειος στη λίστα των χρεών.

Έβγαλα όμως μερικές «μουσκεμένες» φωτογραφίες.

Μικρή στάση για φωτογραφίες στην Κούλα, άλλη μία λίγο παρακάτω για να αγοράσουμε φασόλια και τσίπουρα και στρίψαμε δεξιά για Μικρολίμνη. Ακριβώς εκεί στη διασταύρωση έχει μικρά λιβάδια με άγριες ορχιδέες! Τα άλλα λιβάδια με τους νάρκισσους που μας είχαν πει στο κέντρο ενημέρωσης, δεν τα βρήκαμε. Φτάσαμε στη Μικρολίμνη και κάτσαμε στην ταβέρνα που είναι κυριολεκτικά στην άκρη στο νερό. Έ, ρε αναμνήσεις!! Τι κοψίδια είχαμε απολαύσει και γλέντια, τι χορούς είχαμε κάνει σε αυτό το μαγαζί 31 χρόνια πριν!!
Κάτσαμε για καφέ απολαμβάνοντας το μουντό, Αγγελοπουλικό, τοπίο και τα σκούρα νερά της λίμνης.
Αργά το απόγευμα φύγαμε για την επιστροφή. Μπήκαμε στη διασταύρωση μέχρι την Κρυσταλλοπηγή. Στην είσοδο του χωριού υπήρχε το δημοτικό σχολείο, στην αυλή του οποίου είχαμε κατασκηνώσει τότε. Σήμερα το οίκημα εκείνο πουθενά. Μάλλον ήταν εκεί που σήμερα είναι ένας ακάλυπτος σαν πλατεία. Φαίνεται πως για κάποιο λόγο το γκρεμίσανε. Το χωριό έχει αποκτήσει μαγαζιά, λόγω του περάσματος στην Αλβανία και είναι πια «άλλο» χωριό!
Ξανά στο δρόμο για Καστοριά. Στη μέση περίπου της απόστασης Γάβρου Καστοριάς, κάναμε την τελευταία στάση της ημέρας. Στο ύψος του Δενδροχωρίου, έχουν διαμορφώσει ένα χώρο από όπου ξεκινά πλακόστρωτο με σκαλιά που οδηγεί χαμηλά στο ρέμα όπου υπάρχει εντυπωσιακό πέτρινο γεφύρι!

Δεν κατεβήκαμε, απλά τράβηξα φωτογραφίες του γεφυριού από ψηλά. Εκεί τέλειωσε η βόλτα μας στο «τριεθνές». Το σημείο που συναντώνται τρεις χώρες και δυο λίμνες! Το τρίγωνο του νερού!! Ει το επανειδείν!!

(συνεχίζεται)​

 

[dimosf]

Στα Βλαχοχώρια!
Ήταν το καλοκαίρι του 1986 όταν ανεβήκαμε στην Πτολεμαΐδα να βαφτίσουμε τη μονάκριβη κόρη των καλύτερων φίλων μας. Την άλλη μέρα της βάφτισης, πήγαμε μια ωραία εκδρομή σε ένα μοναστήρι έξω από το χωριό Κλεισούρα της Καστοριάς. Πολύ «με είχε αρέσει» ο τόπος και το μοναστήρι.
Η Σοφούλα είναι σήμερα ολόκληρη γυναίκα και εμείς ξεκινάμε από την Καστοριά να πάμε στην Κλεισούρα να δούμε και πάλι εκείνο το μοναστήρι, να θυμηθούμε εκείνες τις μέρες.
Τρεις μέρες πριν είχαμε έρθει από τα νότια. Την προηγούμενη μέρα είχαμε ταξιδέψει βόρεια και σήμερα θα πηγαίναμε ανατολικά (στην πραγματικότητα λίγο βορειοανατολικά)!
Η Κλεισούρα είναι από τα μεγάλα βλαχοχώρια της περιοχής. Υπήρξε μεγάλο εμπορικό κέντρο κατά την Τουρκοκρατία,

γεγονός που φαίνεται από τα σπουδαία πέτρινα κτίρια, προηγούμενων αιώνων που σώζονται μέχρι σήμερα. 2 χιλιόμετρα από το χωριό βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας του 15ου αι. Είναι αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου.

Φτάσαμε στην πλατεία του χωριού όπου βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Νικολάου. Έξω από τον ναό υπάρχει πινακίδα που λέει πως το υψόμετρο εκεί είναι 1275 μέτρα. Ο ναός είναι μεγάλος και ήταν ανοικτός. Μπήκα μέσα, έβγαλα μερικές φωτογραφίες και ξανά στο δρόμο για τα μοναστήρι.

Είναι μεγάλο και έχει φρουριακό χαρακτήρα.

Αμέσως μετά την είσοδο υπάρχει ένα τεράστιο βαρέλι. Ο χώρος μεταξύ των κτιρίων και του καθολικού είναι πολύ μικρός. Στην πραγματικότητα είναι μια αυλή-διάδρομος.

Το καθολικό είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες του 17ου αι. και έχει ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο Όσο ήμασταν μέσα στο ναό εμφανίστηκε μια νεαρή μοναχή. Μας είπε μερικά πράγματα για το μοναστήρι, την ευχαριστήσαμε και φύγαμε.
Σειρά είχε το άλλο βλαχοχώρι, το Λέχοβο. Ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αι. και είναι χτισμένο αμφιθεατρικά. Η πλατεία βρίσκεται σε υψόμετρο 917 μέτρα, σύμφωνα με σχετική πινακίδα. Αναπτύχθηκε στα χρόνια του Αλή Πασά όταν κατέφτασαν εκεί κατατρεγμένοι από την Ήπειρο και τη Βόρεια Ήπειρο. Προπύργιο του Μακεδονικού Αγώνα και της Εθνικής Αντίστασης πυρπολήθηκε το 1943.

Εντυπωσιακά κτίσματα στην πλατεία είναι ο Ναός του Αγίου Δημητρίου του 1812 και δίπλα του η Αστική Σχολή του 1900.

Από κάτω της τρέχουν κρύο νερό τέσσερεις μπρούτζινες βρύσες. Γενικά είναι ένα πολύ ενδιαφέρον χωριό με ωραία πέτρινα κτίρια. Κάναμε μια βόλτα και συνεχίσαμε.

(συνεχίζεται)​

 

[dimosf]

Η περιοχή των λιμνών!
Υπάρχει άραγε άλλος νομός με τόσες λίμνες όσες έχει ο νομός της Φλώρινας; Μάλλον όχι. Η Ροδόπη που έχει επίσης πολλές, είναι οι περισσότερες λιμνοθάλασσες. Έτσι η Φλώρινα κρατά τα σκήπτρα του νερού. Έξι τον αριθμό οι λίμνες της. Από μεγάλες, όπως οι Πρέσπες, μέχρι μικρούλες, όπως η Ζάζαρη. Μαζί με τη γειτόνισσά της τη Χειμαδίτιδα αλλά και τις άλλες δύο, Πετρών και Βεγορίτιδα που είναι λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά κυριαρχούν σε μια περιοχή που το νερό έπαιξε και παίζει τον πρώτο ρόλο. Το βλέπεις στη βλάστηση και στα πουλιά, αλλά και στα εύφορα εδάφη, γύρω και ανάμεσά τους.
Στη Ζάζαρη λοιπόν κατευθυνθήκαμε φεύγοντας από το Λέχοβο. Αφήσαμε αριστερά μας το χωριό Ασπρόγεια, δεξιά τα χωριά Σκλήθρο και Αγραπιδιές και στη διασταύρωση στο χωριό Αετός κάναμε δεξιά. Σε λίγο φάνηκε η φουρτουνιασμένη λίμνη. Η μέρα δεν είχε βροχή όπως η προηγούμενη, αλλά είχε αρκετό αέρα.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μας χαρίσει «φουρτουνιασμένες» εικόνες. Εικόνες που σπάνια μας τυχαίνουν. Μπήκαμε στο Λιμνοχώρι και ψάχνοντας βρήκαμε ένα πολύ ωραίο καφέ πάνω στο νερό. Εκεί και κάτσαμε απολαμβάνοντας τη θέα.

Οι πάπιες και οι χήνες είχαν βγει στη στεριά και κόβανε βόλτες, λίγα πουλιά μπορούσες να δεις πάνω στο νερό να ανεβοκατεβαίνουν μαζί του,

απέναντι, από τη μια μεριά ένα όμορφο πέτρινο σπίτι δίπλα στο νερό, να ζηλεύεις τον ιδιοκτήτη του και από την άλλη,,

πάνω σε ένα μικρό ύψωμα, ένα εκκλησάκι ανάμεσα σε μια συστάδα δέντρων. Τι ειδυλλιακές εικόνες!! Σαν πίνακας της εποχής του ρομαντισμού! Μόνο που εδώ είναι η πραγματικότητα. Απολαύσαμε καφέ μετά θέας και βγήκα για μια βόλτα και φωτογραφίες. Ο αέρας ξύριζε. Κάποιοι ντόπιοι στο καφέ λέγανε πως στο Νυμφαίο (επόμενο προορισμό μας) η θερμοκρασία ήταν κάτω από 6 βαθμούς (!!). Που πάμε ρε!!
Απτόητοι από τα «νέα», πήραμε το δρόμο προς Νυμφαίο. Στη διασταύρωση του Αετού περάσαμε απέναντι, διασχίσαμε το χωριό και πιάσαμε τον ανήφορο. Στροφές πολλές και αρκετά μεγάλη η κλίση αλλά σε κάθε στροφή η θέα προς τις δύο λίμνες όλο και πιο εντυπωσιακή!

Όλο και πιο ψηλά, όλο και πιο όμορφες εικόνες! Βέβαια υπάρχει και μια άσχημη πινελιά σ’ αυτόν τον πίνακα. Τα τεράστια φουγάρα του εργοστασίου της ΔΕΗ της Πτολεμαΐδας στο βάθος.

(συνεχίζεται)​