Το οικονομικό εισιτήριο της Ryanair και το γεγονός πως εδώ και χρόνια σκεφτόμουν ένα ταξίδι στο Μαρόκο, κλείστηκε χωρίς μεγάλη σκέψη. Ηταν η ώρα να πραγματοποιήσω ένα όνειρο μου: γύρο του Μαρόκου με αυτοκίνητο, διανυκτέρευση σε πολλά σημεία ώστε να έχω διαφορετικές παραστάσεις καθημερινά και φυσικά διαμονή σε σκηνή στην έρημο Μερζούγκα. Πριν όμως αρχίσω να σας διηγούμαι την ιστορία μου, να σας αναφέρω για το πώς οργάνωσα το ταξίδι δεκαπέντε ημερών στο Μαρόκο.
Η άδεια μου είναι την περίοδο των γιορτών, οπότε φρόντισα να εκμεταλλευτώ και τις δεκαπέντε μέρες που είχα στη διάθεση μου σε αυτή την καταπληκτική χώρα. Τα εισιτήρια κλείστηκαν μόλις βγήκε η πτήση στον αέρα, με κόστος γύρω στα 145 ευρώ το άτομο Αθήνα – Μαράκες (υψηλή τιμή, όμως πρόκειται για περίοδο γιορτών). Στη συνέχεια άρχισα να μελετάω τις μετακινήσεις, τις αποστάσεις μεταξύ των πόλεων και τα σημεία που παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Φυσικά και οι εμπειρίες όλων των ταξιδιωτών που γράψανε εδώ έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Ετσι κατέληξα σε διανυκτερεύσεις στις εξής περιοχές: Μαράκες (3 διαν.), Ουαρζαζάτ (1), Τινγκίρ (1), Μερζούγκα (1), Φεζ (4), Σεφσαουέν (1), Ταγγέρη (1), Ραμπάτ (1) και επιστροφή πάλι στο Μαρακές για μία τελευταία και αναγκαστική διανυκτέρευση, καθώς η πτήση μας ήταν την επόμενη μέρα χαράματα. Αν είχα λιγότερες μέρες στη διάθεση μου και με τη γνώση που έχω πλέον, χωρίς να παραλείψω αξιοθέατα, θα έκανα το εξής πρόγραμμα: Μαράκες (2), Τινγκίρ (1), Μερζούγκα (1), Φέζ (2), Σεφσαουέν (1), Ραμπάτ (1), οπότε το ίδιο πρόγραμμα, με περισσότερες όμως ώρες οδήγησης όμως καθημερινά, βγαίνει και σε 8ήμερο-10ήμερο.
Στο σημείο αυτό να σας αναφέρω πως πρώτη φορά στη ζωή μου -μάλλον δεύτερη, μετά το Μεξικό- απόλαυσα τόσο πολύ την οδήγηση. Οι δρόμοι σε πάρα πολύ καλή κατάσταση, σήμανση παντού, φανάρια θα συναντήσετε σπάνια, αφού υπάρχουν συνεχώς κυκλικοί κόμβοι, και φυσικά η εφαρμογή maps.me που αποδείχτηκε σωτήρια και μας πήγαινε με ασφάλεια στο ξενοδοχείο μας υπολογίζοντας με απόλυτη ακρίβεια τις αποστάσεις, κάθε στροφή και αξιοθέατο που υπήρχε στο δρόμο μας και μας κρατούσε χαλαρούς ώστε να απολαμβάνουμε τοπία, οάσεις, φαράγγια και ερήμους. Την εφαρμογή την κατέβασα από την Ελλάδα μαζί με τον χάρτη του Μαρόκου και χωρίς να χρησιμοποιώ καθόλου megabyte, κινήθηκα άνετα σε κάθε πόλη, χωριό, βουνό και φαράγγι. Επίσης, εδώ οι οδηγοί δεν τρέχουν, δεν έχουν επιθετική συμπεριφορά στην οδήγηση και το γεγονός πως στα κέντρα των πόλεων υπάρχουν μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι δεν μας δυσκόλεψε καθόλου στις μετακινήσεις μας. Για το ταξίδι στο Μαρόκο εμπιστευθήκαμε το γραφείο ενοικίασης OYAMA rent a car, αφού διάβασα τις πολύ καλές κριτικές που είχαν στη google. Η επικοινωνία μαζί τους με mail ήταν τέλεια, άμεση και πολύ φιλική. Ηταν το μόνο πρακτορείο που δεν πληρώνεις εγγύηση ούτε ευρώ, κάνεις κράτηση χωρίς να δίνεις τίποτα κι αν αλλάξουν τα σχέδια σου ακυρώνεις εως την τελευταία στιγμή χωρίς κόστος. Δεν χρειάζεται ευρωπαϊκό δίπλωμα οδήγησης, παραδίδουν και παραλαμβάνουν το αμάξι στο σημείο που θες χωρίς επιπλέον κόστος και η τιμή είναι ίδια με όλα τα άλλα πρακτορεία. Για συνολικά 11 μέρες πληρώσαμε 21 ευρώ/μέρα και με πλήρη ασφάλιση (προαιρετικά) +6 ευρώ τη μέρα. Μας έδωσαν ένα dacia που αποδείχτηκε «σκυλί» που έκαιγε όσο ένα μηχανάκι, περίπου για 2.000 χλμ. πληρώσαμε μόλις 100 ευρω πετρέλαιο (με την τιμή στα 0,90 ευρω). Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να ενοικιάσετε αυτοκίνητο για να κινείστε εντός των πόλεων, να σταματάτε όπου θέλετε, και όσο για τη στάθμευση, υπάρχουν παντού οικονομικά πάρκινγκ ή παρκαδόροι που για μισό ή ένα ευρώ σου βρίσκουν εύκολα θέση και σε βοηθάνε. Να φανταστείτε πως το μοναδικό πράγμα που δεν μας άγχωσε στο ταξίδι ήταν το αυτοκίνητο και το παρκινγκ (βασικά τίποτα δεν μας άγχωσε, ήταν όλα τόσο απλά και ήσυχα).
Να αναφέρω επίσης πως μετά το ταξίδι στο Μαρόκο πολλοί με ρωτούσαν αν ένιωσα φόβο. Το Μαρόκο είναι μια απόλυτα ασφαλής χώρα, χωρίς τρομοκρατικές επιθέσεις και προβλήματα με άλλες χώρες. Στις εισόδους κάθε πόλης υπήρχαν μπλόκα με αστυνομία και στρατό, χωρίς όμως να μας σταματήσουν ποτέ, απλά χαμηλώναμε ταχύτητα και περνούσαμε μόνο από το ένα ρεύμα κυκλοφορίας. Υπήρχε έντονη παρουσία της αστυνομίας και του στρατού, γι΄αυτό και η εγκληματικότητα είναι σχεδόν μηδενική. Δεν έχετε λόγο να φοβηθείτε τίποτα και κανέναν. Και φυσικά οργανώστε το ταξίδι μόνοι σας και αρχίστε να διαβάζετε (εγώ είχα αγοράσει τον ταξιδιωτικό οδηγό των εκδόσεων explorer οδηγοί του κόσμου, που αποδείχτηκε πολύτιμος βοηθός), ώστε να γνωρίζετε όταν φτάσετε τι να δείτε και που να πάτε. Να ξέρετε πως και αυτό αποτελεί μέρος του ταξιδιού σας, αφού η προετοιμασία θα σας γεμίσει γνώση που θα σας φανεί χρήσιμη και θα σας βάλει από νωρίς στο κλίμα του ταξιδιού.
Αγοράστε επίσης μια κάρτα sim maroc telecom με κόστος 3 ευρώ και προσθέστε χρόνο ομιλίας μίας ώρας με 2 ευρώ για κλήσεις εσωτερικού και εξωτερικού και 10 ευρώ για 5 GB. Σίγουρα θα σας χρειαστούν για μια ώρα ανάγκης, ειδικά αν προγραμματίσετε πολυήμερο ταξίδι.
Ένα ταξίδι στο Μαρόκο δεν θα σας κοστίσει ακριβά, αφού υπάρχουν πολλές επιλογές για όλα τα πορτοφόλια. Αναζητούσαμε ξενοδοχεία κυρίως μέσα στις μεντίνες των πόλεων για να κινούμαστε με τα πόδια, ενώ όσες φορές χρειαστήκαμε ταξί είτε προσυμφωνήσαμε την τιμή είτε υπήρχε ταξίμετρο. Το ταξίδι μας 15 ημερών μας κόστισε 1.200 ευρω/άτομο συνολικά, μαζί με δώρα και αναμνηστικά. Τα ξενοδοχεία μας είχαν τιμές από 32-70 ευρώ, ήταν τουλάχιστον 3* με πρωινό και είχαν κριτικές μεταξύ 8-9. Είχαμε καθημερινά 2 γεύματα σε ταβέρνα με κόστος 10-15 ευρώ. Τρώγαμε καταπληκτικά στο Μαρόκο. Τανζίν με λαχανικά και κοτόπουλο, μοσχάρι ή αρνί, κεφτέδες με σάλτσα ντομάτας, ομελέτες με σάλτσα (σαν τον δικό μας καγιανά), κους κους με αχνιστά λαχανικά, σαρδέλες τηγανιτές παντρεμένες, πολύ γλυκά πορτοκάλια και υπέροχοι χουρμάδες. Πολλά γλυκά τους είχαν γέμιση ταχίνι. Φάγαμε απ’ όλα και δεν πάθαμε τίποτα!
Φθάνοντας στο Μαρόκο
Ξεκινώντας λοιπόν το road trip στο Μαρόκο, η πτήση μας έφτασε στην ώρα της στο Μαρακές και διαπραγματευτήκαμε σκληρά για να δώσουμε 10 ευρώ σε ταξιτζή ώστε να μας πάει μέχρι το ξενοδοχείο μας στη μεντίνα του Μαράκες, που ήταν μόλις 6 χλμ. απόσταση. Αργότερα είδα ότι το booking (που έχει πλέον και υπηρεσία μεταφοράς από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο) το είχε σχεδόν ίδια τιμή (11 ευρω), οπότε κλείστε το από εκεί για να μην χρειαστεί να σας σπάσουν τα νεύρα οι ταξιτζήδες. Α, μην ξεχάσετε να κάνετε μπόλικο συνάλλαγμα στο αεροδρόμιο, έχουν καλύτερη τιμή από την πόλη (1 ευρώ 10,60 ντιρχάμ).
Στο Μαρακές δεν αξίζει να αφιερώσετε πέρα από 1,5-2 μέρες το πολύ και κυρίως μην αγοράσετε τίποτα, όλα είναι τουριστικά και πανάκριβα. Η μεγάλη πλατεία Τζαμαλ Ελ Φνα συγκεντρώνει το πρωί γητευτές φιδιών και μαϊμούδων, γυναίκες που κάνουν χένα, γυρολόγους, παραμυθάδες και μουσικούς του δρόμου, ενώ το βράδυ η πλατεία γεμίζει πάγκους και υπαίθριες ψησταριές όπου μπορείτε να φάτε τανζιν, κους κους, βερβέρικες ομελέτες, σαλιγκάρια, ψάρια και σούπες ακούγοντας τοπική μουσική και χαζεύοντας το πλήθος. Δεν ξετρελάθηκα ούτε με την πλατεία, ούτε με την μεντίνα, όπου μόλις έκανες να κοιτάξεις κάποιο προϊόν, ο μαγαζάτορας ορμούσε να σε κάνει να το πάρεις. Εμείς μέναμε μέσα στη μεντίνα, οπότε τις λίγες μέρες μας στο Μαράκες κινηθήκαμε με τα πόδια στα αξιοθέατα. Πήγαμε στο μουσείο Νταρ Σι Σάιντ, στο ανάκτορο Μπαχία, στους τάφους των Σααδίνων, χαθήκαμε πάμπολλες φορές στα σουκ και στα στενά της μεδίνας και εκ των υστέρων είπαμε πως υπάρχουν πολύ ωραιότερα και αυθεντικότερα μέρη από το Μαρακές. Μπορεί το Μαρακές να έχει το όνομα, αλλά τη χάρη την έχει…. η Φέζ!
Από το Μαρακές στο Ουαρζαζάτ
Ανήμερα Χριστουγέννων μας περίμενε νωρίς το πρωί έξω από το ξενοδοχείο η υπάλληλος του πρακτορείου ενοικίασης αυτοκινήτων για την παραλαβή. Όλα έγιναν όπως τα είχαμε συμφωνήσει και για να μην αγχωθούμε μέσα στη μεντίνα, μας έβγαλε η ίδια μέχρι τον κεντρικό δρόμο με κατεύθυνση προς Ουαρζαζάτ. Η διαδρομή μας διήρκησε περίπου 4,5 ώρες και ήταν ελαφρώς κουραστική, καθώς σε πολλά σημεία είχαν γίνει κατολισθήσεις και ο δρόμος είχε χαλάσει, με αποτέλεσμα αντί για άσφαλτο να πατάμε πάνω σε πατημένο χώμα. Φορτηγά, σκαπτικά μηχανήματα και συνεργεία μηχανικών ήταν παντού, επισκευάζοντας και συντηρώντας το οδικό δίκτυο, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να αναγκαζόμαστε να κινούμαστε με χαμηλές ταχύτητες. Αυτό ευτυχώς δεν διήρκησε πολύ, μέχρι που φτάσαμε σε αρκετά μεγάλο υψόμετρο στον Μεγάλο Ατλαντα, όπου το χιόνι και το κρύο έκαναν την εμφάνιση τους. Εδώ το τοπίο ήταν γυμνό, αλπικό, ενώ μόλις αρχίζαμε να κατεβαίνουμε συναντήσαμε δάση και τρεχούμενα νερά. Στη διαδρομή μας αποφασίσαμε να μην επισκεφθούμε το Τελουέτ, που απήχε 20 χλμ από τον κεντρικό δρόμο και είχε μια μισογκρεμισμένη κάσμπα, και συνεχίσαμε με κατεύθυνση το κορυφαίο αξιοθέατο Αιτ Μπεν Χαντού. Θαυμάσαμε το υπέροχο χωριό, φάγαμε απολαμβάνοντας τη θέα του και φτάσαμε νωρίς το απόγευμα στο Ουαρζαζατ με διανυκτέρευση στο ξενοδοχείο Rose Valley με κόστος μόλις 34 ευρώ με ωραίο πρωινό. Η πόλη περηφανεύεται για την υπέροχη κάσμπα Ταουρίρτ (μην παραλείψετε να την επισκεφτείτε, είναι καταπληκτική), ενώ μας εντυπωσίασαν οι φαρδιοί δρόμοι, η καθαριότητα και η μηδενική κυκλοφορία αυτοκινήτων. Τα κινηματογραφικά στούντιο δεν τα επισκεφτήκαμε, αφού θέλαμε να δούμε μόνο αυθεντικά πράγματα στο ταξίδι μας.
Στο δρόμο με τις χίλιες κάσμπες
Η επόμενη μέρα μας αποδείχτηκε άκρως συναρπαστική, αφού στο δρόμο μας συναντούσαμε οάσεις με κάσμπες, φοινικώνες, εγκαταλειμμένα χωριά και κσαρ. Περάσαμε γρήγορα το μικρό και αδιάφορο χωριό Σκούρα και κάναμε μια στάση στη φοβερή κάσμπα Αμερχιντίλ (έχει πινακίδα πάνω στο δρόμο), όπου ξεναγηθήκαμε με μοναδικό τρόπο από έναν απίστευτα ορεξάτο Μαροκινό που δεν σταματούσε να εξηγεί, να δείχνει και να απαντά σε κάθε ερώτηση μας. Το εισιτήριο εισόδου κοστίζει 5 ευρω/ατομο και περιλαμβάνει και την ξενάγηση, που -αν και είναι ακριβό για τα δεδομένα- αξίζει τα λεφτά του. Μην προσπεράσετε την περιοχή έτσι απλά, στο δρόμο σας μέσα στους φοινικώνες κρύβονται απίστευτες κάσμπες, που αξίζουν της προσοχής σας. Ανάμεσα σε οάσεις και γραφικά χωριά, φτάσαμε στη γραφική πόλη Ελ Κελά Μγκούνα όπου κάναμε μια σύντομη στάση για να προμηθευτούμε από μαγαζιά στο δρόμο ροδέλαιο, κρέμες με άρωμα τριαντάφυλλο και αρωματικά σαπούνια. Η διαδρομή συνεχίστηκε ανάμεσα σε φοινικώνες και ερήμους, όπου φτάσαμε στο Μπούλμαν του Ντάντες και στρίψαμε αριστερά για να επισκεφθούμε το διάσημο φαράγγι Νταντές, που αποτελεί το καλύτερο αξιοθέατο της περιοχής. Μέσα στο φαράγγι ο φιδίσιος δρόμος ανηφορίζει ομαλά και σας αποκαλύπτει δεκάδες διαφορετικές εικόνες. Χωριά χτισμένα από το υλικό της περιοχής, άλλα ζωηρά και άλλα εγκαταλειμμένα, διάσπαρτες κάσμπες και ασβεστολιθικοί βράχοι. Εκατοντάδες ξενοδοχεία, πανσιόν και εστιατόρια μαρτυρούν πως η περιοχή δέχεται πλήθη τουριστών, παρότι φαίνεται να ζει σε μια άλλη εποχή. Τα παιδιά παίζουν ανέμελα στους δρόμους, άνθρωποι απολαμβάνουν τον ήλιο στις εισόδους των σπιτιών τους, γυναίκες κουβεντιάζουν και βολτάρουν και δεκάδες Μαροκινοί που κάνουν ότο-στοπ. Δεν έχω ξαναδεί τόσους πολλούς ανθρώπους να κάνουν οτο-στοπ σε δρόμο όσο στο Μαρόκο. Μεταφέραμε τουλάχιστον δέκα συνολικά στο ταξίδι μας, όπου στο σημείο που αφήναμε τον έναν κάποιος άλλος έκανε οτο-στοπ και μόλις έβγαινε ο ένας έμπαινε ο άλλος, λες και πρόκειται για ταξί. Δεν φοβηθήκαμε καθόλου, ίσα ίσα το απολαμβάναμε, κυρίως όταν μεταφέραμε παιδιά που τέλειωναν από το σχολείο και είχαν ποδαρόδρομο αρκετών χιλιομέτρων μέχρι να φτάσουν σπίτι. Κινηθήκαμε μέσα στο φαράγγι για περίπου 25-30 χιλιόμετρα, όπου συναντήσαμε ένα ξενοδοχείο – εστιατόριο με καταπληκτική θέα και φωτογραφήσαμε τον δρόμο, που έδειχνε από ψηλά εντυπωσιακός, σαν ένα στριφογυριστό φίδι. Επιστρέψαμε πάλι πίσω και κάναμε στάση για φαγητό στο όμορφο Μπούλμαν του Νταντές, όπου απολαύσαμε βερβέρικη ομελέτα και κοκκινιστούς κεφτέδες. Συνεχίσαμε για την πόλη Τινγκίρ, όπου φτάσαμε αργά το απόγευμα και διανυκτερεύσαμε δίπλα στο φαράγγι Τόντρα, στο όμορφο ξενοδοχείο Kasbah amazir με 36 ευρώ με πρωινό και μοναδική ευγένεια προσωπικού. H πόλη Τινγκιρ είναι μια απίστευτα απλωμένη πόλη, σύγχρονη, με λεωφόρους, πλατείες και όμορφα πάρκα, περιποιημένη και καθαρή. Με τόσες αυθεντικές εικόνες στο μυαλό, η σύγχρονη αυτή πόλη δεν μας έκανε αίσθηση να την περιηγηθούμε, απλά την διασχίσαμε όλη με το αυτοκίνητο μέχρι να φτάσουμε στο κατάλυμα μας, που βρισκόταν στην είσοδο του φαραγγιού Τόντρα. Απολαύσαμε δύο καταπληκτικές σούπες για βραδινό και πλέον έχω αξιολογήσει την ημέρα αυτή ως την πιο δημιουργική, πλούσια και έντονη μέρα όλου του ταξιδιού στο Μαρόκο.
Διαμονή στην έρημο Μερζούγκα
Η επόμενη μέρα μας βρίσκει να απολαμβάνουμε ένα υπέροχο πρωινό στο ξενοδοχείο και βόλτα στο φαράγγι Τόντρα. Αν και όχι τόσο εντυπωσιακό όσο το Νταντές, αφήσαμε το αυτοκίνητο σε ένα πλάτωμα και περπατήσαμε για αρκετά μέτρα μέσα στο φαράγγι, όμως ο αέρας και το τσουχτερό κρύο δεν μας κράτησαν για πολύ εκτός αμαξιού. Οσο η ώρα περνούσε και ο ήλιος ζέσταινε, τόσο έκαναν την εμφάνιση τους περιπατητές, φυσιολάτρες και δεκάδες πλανόδιοι που άπλωναν την πραμάτεια τους πάνω στα βράχια. Εμείς, υπό τον φόβο κρυώματος, μπήκαμε στο αμάξι και ξεκινήσαμε με προορισμό την έρημο Μερζούγκα, όπου θα διανυκτερεύαμε σε σκηνή. Η διαδρομή μας περνούσε μέσα από το χωριό Γκουλμίμα, όπου βρίσκεται ένα αυθεντικό κσαρ (αναζητήστε τις πινακίδες ή ρωτήστε), ένα οχυρωμένο χωμάτινο χωριό, ένας λαβύρινθος από σοκάκια και στενά δρομάκια με ελάχιστο φυσικό φωτισμό και απίστευτη αυθεντικότητα. Μας πλησίασε και ένας τοπικός ξεναγός όπου με μόλις 2 ευρω με παζάρι μας ξενάγησε για μισή ώρα στο χωριό του και μας έδειξε τα σπίτια, τις κοινόχρηστες βρύσες, τις αποθήκες και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι που μένουν σε πρωτόγονες κατοικίες χωρίς ούτε καν τις βασικές ανέσεις. Μοναδική εμπειρία που αξίζει να το κάνετε αν έχετε χρόνο στη διάθεση σας. Συνεχίζοντας το δρόμο μας, περάσαμε έξω από το Ερφούντ και κάναμε μια στάση στο Ρισανί για φαγητό και αγορά χουρμάδων σε μια μικρή, αλλά πολύ γραφική αγορά. Εκεί πιάσαμε κουβέντα και με έναν φοιτητή Νομικής που σπουδάζει στη Φέζ και βρισκόταν στο Ρισανί λόγω διακοπών. Μας ανέφερε πως το όνειρο του είναι να ζήσει στην Ευρώπη, καθώς δεν βλέπει μέλλον στη χώρα του. Μας σύστησε για φαγητό το μαγαζί ενός φίλου του, όπου απολαύσαμε δύο πεντανόστιμα τανζιν. Μετά το γεύμα, καλέσαμε στο τηλέφωνο τον άνθρωπο που θα μας πήγαινε στο camp. Φτάσαμε κοντά στο σημείο που μας υπέδειξε και διαπιστώσαμε πως η έρημος μόνο έρημος δεν ήταν, αφού εδώ θα βρείτε υπερπολυτελή ξενοδοχεία, βενζινάδικα, ασφαλοστρωμένους δρόμους και δεκάδες τζιπ να κάνουν βόλτες στην άμμο. Παρκάραμε το αμάξι στην είσοδο ενός resort και περιμέναμε τον οδηγό μας, ο οποίος μας μετέφερε στο Sahara Dream Camp με κόστος 75 ευρώ με διαμονή σε σκηνή με πρωινό και δείπνο. Πολλοί αυτή τη διαδρομή την κάνουν με καμήλες, όμως έχοντας ανέβει αρκετές φορές σε καμήλα, δεν μας έκανε αίσθηση. Το κατάλυμα αποδείχτηκε υπέροχο, με δικό της μπάνιο η κάθε σκηνή, ευρύχωρη και καθαρή. Στη μεγάλη σκηνή που είχε χρήση εστιατορίου είχαμε ένα πεντανόστιμο δείπνο και απολαύσαμε μουσική από τους βερβέρους, που μας ξεσήκωσαν με τραγούδια και παίζοντας τύμπανα. Στην παρέα μας ήταν επίσης ένα ζευγάρι Βούλγαρων και ένα ζευγάρι ξενέρωτων Ιταλών, που δεν ξέραν γρι αγγλικά. Το βράδυ το κρύο έφτασε σχεδόν στο μηδέν και χρειάστηκε να επιστρατεύσουμε όσες κουβέρτες και βελέντζες υπήρχαν για να κοιμηθούμε. Απόλυτη σιωπή και τα αστέρια να φτάνουν μέχρι τον ορίζοντα. Το πρωί σηκώθηκα λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος, τυλιγμένος με μία κουβέρτα από τον πρωινό ψόφο. Όμως μόλις ξεπετάχτηκαν οι πρώτες ακτίνες, η θερμοκρασία άλλαξε αμέσως. Χορταστικό πρωινό, επιβίβαση στο τζιπ που θα μας πήγαινε στο αμάξι και ξεκινά το μακρύ μας ταξίδι προς τη Φεζ.
Φεζ, η αριστοκρατική πόλη του Μαρόκου
Η διαδρομή από τη Μερζούγκα στη Φεζ ήταν διάρκειας τουλάχιστον οκτώ ωρών, όμως εμείς κάναμε περισσότερο χρόνο, αφού σταματούσαμε σε διάφορα σημεία. Στη διαδρομή μας ανεβήκαμε τον Μέσο Ατλαντα, όπου συναντήσαμε κτηνοτρόφους νομάδες, μικρά χωριά πάνω στα βουνά και κοπάδια προβάτων. Στα 2.000 μέτρα υψόμετρο υπήρχε τόση ζωή και κίνηση, λες και βρισκόσουν σε πεδινή περιοχή. Βουνά, οροπέδια και πάλι βουνά και πάλι οροπέδια, μέχρι που φτάσαμε στο Αζρου. Αυτό το χαριτωμένο χωριό αποδείχτηκε θησαυρός, αφού από εδώ αγοράσαμε δώρα, χειροποίητα χαλάκια και φάγαμε σε εξευτελιστικές τιμές. Το χωριό απίστευτα γραφικά, με μια φοβερή αγορά με τιμές… μαροκινές! Περάσαμε και μέσα από το Ιφράν με τα ορεινά σαλέ και τους υπέροχους κήπους, που μας έκανε να πούμε… τύφλα να χει το Σαιντ Μοριτζ. Κουρασμένοι φτάσαμε νωρίς το βράδυ στη Φεζ, όπου λίγο πριν πάμε στο ξενοδοχείο κάναμε μια στάση στα περίχωρα της πόλης σε μια πιάτσα μαγαζιών για σούπα χαρίρα, κρέπες και τσάι μέντας σε ένα ευρωπαϊκού τύπου μαγαζί με πάμφθηνες τιμές. Μείναμε ένα βράδυ στο Ibis budget στα 35 ευρώ με πρωινό, επιλογή όχι η καλύτερη δυνατή, όμως αφορούσε απλά ύπνο λίγων ωρών και δεν μας πολυένοιαξε. Τις επόμενες τρεις μέρες μείναμε μέσα στη μεντίνα σε μια υπέροχη σουίτα στο Riad Boutique Borj Dhab Fes με 70 ευρώ με πρωινό.
Οι επόμενες μέρες κύλησαν με επισκέψεις σε μουσεία και ιστορικά κτίρια της Φεζ και βόλτες στην πανέμορφη μεντίνα. Η Φεζ μοιάζει με αριστοκράτισσα μπροστά στο τουριστικά αλλοιωμένο Μαρακές. Εδώ τα πράγματα είχαν τη σωστή τιμή, οι καταστηματάρχες δεν σε πολιορκούσαν, ενώ ακόμη και η ατμόσφαιρα είχε άλλη μυρωδιά. Εδώ βρίσκονται τα βυρσοδεψεία, τα εργαστήρια δερμάτινων, αργανέλαιου, υφαντών, τα γραφικά σουκ και μια πανέμορφη μεντίνα, που χαιρόσουν να χαζεύεις και να παζαρεύεις. Μία μέρα πήγαμε εκδρομή στον αρχαιολογικό χώρο Βουλούμπουλις με τα ψηφιδωτά και στη συνέχεια φαγητό στο διπλανό χωριό Μουλάι Ιντρις. Εκεί έφαγα τα ωραιότερα παϊδάκια της ζωής μου, γάλακτος, ζουμερά και χωρίς πολύ λίπος. Η μεντίνα είναι όμορφη, με περιποιημένα δρομάκια και θέα. Το απόγευμα επισκεφθήκαμε την Μεκνές, που δεν μας προκάλεσε και κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού τα πολλά και μοναδικής ομορφιάς παλάτια που έχει δεν είναι επισκέψιμα και όλη την ώρα το μόνο που κάναμε ήταν να κόβουμε βόλτες γύρω από τους μαντρότοιχους των παλατιών. Η μεντίνα της Μεκνές δεν μας τράβηξε το ενδιαφέρον, ενώ τζάμπα πληρώσαμε 6 ευρώ το άτομο για τις υπόγειες φυλακές, αφού πρόκειται για άδεια υπόγεια χωρίς κανένα ενδιαφέρον. Αν δεν έχετε χρόνο στη διάθεση σας, θα μπορούσατε να μην βάλετε στο πρόγραμμα Βουλούμπουλις και Μεκνες.
Σεφσαουέν, το μπλε κόσμημα!
Το ταξίδι μας είχε συνέχεια στην μπλε πόλη, το Σεφσαουέν. Ο,τι ωραιότερο έχουμε δει σε μεντίνα, με περιποιημένα σπίτια με αυλές, φροντισμένα μαγαζιά, γραφικά δρομάκια και μια υπέροχη πλατεία, όπου είχαμε και ένα ατύχημα, καθώς το τανζίν γλίστρησε από τα χέρια του σερβιτόρου και έπεσε πάνω στα πόδια του συνταξιδευτή μου, ο οποίος ευτυχώς που φορούσε χοντρό παντελόνι και δεν έπαθε έγκαυμα. Ο καυγάς που ακολούθησε, καθώς ο σερβιτόρος αδιαφόρησε εντελώς για το συμβάν, είχε ως αποτέλεσμα ο ιδιοκτήτης να αγοράσει νέο παντελόνι στον συνταξιδευτή μου, που του ήρθε γάντι! Παρ’ όλα αυτά απολαύσαμε τη μέρα μας στην μπλε πόλη και δεν χορταίναμε να βολτάρουμε στα στενά της. Η διαμονή μας έγινε μέσα στη μεντίνα στο χαριτωμένο Dar Yakout με 45 ευρώ με πρωινό. Οπωσδήποτε το Σεφσαουεν να το βάλετε στο πρόγραμμα σας και φυσικά με διανυκτέρευση, θα με θυμηθείτε!
Η αδιάφορη Ταγγέρη
Πρωινό και αναχώρηση για την Ταγγέρη. Προηγουμένως κάναμε μια στάση στην πανέμορφη πόλη Τετουάν, τη λευκή πόλη με το ανδαλουσιανό στυλ. Συνεχίσαμε το ταξίδι μας με επίσκεψη στην Ταγγέρη, μια σύγχρονη πόλη, με μια όχι και τόσο γραφική μεντίνα, απεριποίητη, βρώμικη. Μείναμε στο ξενοδοχείο - θρύλος Continental με την απίστευτη θέα στο λιμάνι και τιμή 32 ευρώ με πλούσιο πρωινό. Το ξενοδοχείο είναι το παλαιότερο της πόλης, χτισμένο το 1870, και είναι σαν ανοιχτό μουσείο, με πάρα πολλά αντικείμενα εποχής. Στην πλατεία Γκραν Σόκο απολαύσαμε σε ένα ταπεινό μαγαζάκι απίστευτες σαρδέλες, ψητά λαχανικά και κους κους με τιμές.. που νομίζαμε πως έκαναν λάθος στο λογαριασμό! Πάντως αν δεν σας βγαίνουν οι μέρες, η Ταγγέρη θα μπορούσε και να μην συμπεριληφθεί στο ταξίδι σας.
Στην πρωτεύουσα του Μαρόκου
Η προτελευταία μέρα του ταξιδιού μας έγινε στο πανέμορφο Ραμπάτ, μια σύγχρονη πόλη με φαρδιούς λεωφόρους, όπου διανυκτερεύσαμε στο riad dar el ghali στα 45 ευρώ με πρωινό. Η κίνηση ήταν πολύ περιορισμένη και κινούμασταν πολύ άνετα μέσα στην πόλη χωρίς άγχος. Επισκεφθήκαμε την φοβερή κάσμπα των Ουντάια και το ομώνυμο μουσείο, το μαυσωλείο του Μοχάμεντ Ε’ και τον Πύργο Χασάν και αγναντέψαμε τα τείχη και τις πολεμίστρες γύρω από τη μεντίνα. Υπέροχη βόλτα!
Επιστροφή στο Μαρακές
Η τελευταία μέρα του ταξιδιού μας ήταν και πάλι στο Μαρακές, καθώς την επόμενη μέρα η πτήση μας ήταν πολύ πρωινή. Κάναμε μια δίωρη στάση στην Καζαμπλάνκα ίσα ίσα για να δούμε το εντυπωσιακό τζαμί Χασάν Β’, το δεύτερο μεγαλύτερο τζαμί μετά της Μέκκας και το μοναδικό σε όλη τη χώρα όπου επιτρέπεται η είσοδος σε μη μουσουλμάνους. Παρκάραμε ακριβώς απέναντι από το μνημείο και μόλις που προλάβαμε την ξενάγηση των 10.00. Η επόμενη ήταν στις 11, ενώ κατά τις ώρες προσευχής δεν πραγματοποιούνται ξεναγήσεις, οπότε ελέγξτε τις ώρες που είναι ανοιχτό για το κοινό για μην περιμένετε άδικα. Απολαύσαμε την οδήγηση στην Καζαμπλάνκα, με τους τεράστιους λεωφόρους με τα φοινικόδεντρα, την χαλαρή κυκλοφορία αυτοκινήτων και την καθαριότητα. Το απόγευμα βρεθήκαμε στο Μαρακές για μια τελευταία βραδινή βόλτα στη μεντίνα, φαγητό, διανυκτέρευση και πρωινή αναχώρηση για Αθήνα.
Το ταξίδι μας έλαβε τέλος χωρίς απρόοπτα, με απίστευτα πολλές διαφορετικές εικόνες, γνωριμίες και εμπειρίες που θα μας συνοδεύουν για πάντα. Διανύσαμε περισσότερα από 2.000 χλμ. ανάμεσα σε ερήμους αλλά και σύγχρονες μεγαλουπόλεις, σε στενά φαράγγια και αλπικά οροπέδια. Μείναμε σε σκηνές στην έρημο, σε μαροκινές κατοικίες μέσα στις μεντίνες και σε φαράγγια, χωθήκαμε σε σπίτια ντόπιων, πίναμε πέντε φορές τη μέρα τσάι μέντας (εγώ που απεχθάνομαι τα ζεστά ροφήματα) και τρώγαμε μόνο τανζίν και κους κους. Εικόνες αυθεντικές, εικόνες μοναδικές σε ένα μέρος που μοιάζει να είναι με το ένα πόδι στην Αφρική και με το άλλο στην Ευρώπη! Αυτή είναι η μοναδικότητα του Μαρόκου. Σας εύχομαι να το κάνετε κι εσείς αυτό το ταξίδι και να περάσετε τέλεια, όπως κι εμείς!
Η άδεια μου είναι την περίοδο των γιορτών, οπότε φρόντισα να εκμεταλλευτώ και τις δεκαπέντε μέρες που είχα στη διάθεση μου σε αυτή την καταπληκτική χώρα. Τα εισιτήρια κλείστηκαν μόλις βγήκε η πτήση στον αέρα, με κόστος γύρω στα 145 ευρώ το άτομο Αθήνα – Μαράκες (υψηλή τιμή, όμως πρόκειται για περίοδο γιορτών). Στη συνέχεια άρχισα να μελετάω τις μετακινήσεις, τις αποστάσεις μεταξύ των πόλεων και τα σημεία που παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Φυσικά και οι εμπειρίες όλων των ταξιδιωτών που γράψανε εδώ έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Ετσι κατέληξα σε διανυκτερεύσεις στις εξής περιοχές: Μαράκες (3 διαν.), Ουαρζαζάτ (1), Τινγκίρ (1), Μερζούγκα (1), Φεζ (4), Σεφσαουέν (1), Ταγγέρη (1), Ραμπάτ (1) και επιστροφή πάλι στο Μαρακές για μία τελευταία και αναγκαστική διανυκτέρευση, καθώς η πτήση μας ήταν την επόμενη μέρα χαράματα. Αν είχα λιγότερες μέρες στη διάθεση μου και με τη γνώση που έχω πλέον, χωρίς να παραλείψω αξιοθέατα, θα έκανα το εξής πρόγραμμα: Μαράκες (2), Τινγκίρ (1), Μερζούγκα (1), Φέζ (2), Σεφσαουέν (1), Ραμπάτ (1), οπότε το ίδιο πρόγραμμα, με περισσότερες όμως ώρες οδήγησης όμως καθημερινά, βγαίνει και σε 8ήμερο-10ήμερο.
Στο σημείο αυτό να σας αναφέρω πως πρώτη φορά στη ζωή μου -μάλλον δεύτερη, μετά το Μεξικό- απόλαυσα τόσο πολύ την οδήγηση. Οι δρόμοι σε πάρα πολύ καλή κατάσταση, σήμανση παντού, φανάρια θα συναντήσετε σπάνια, αφού υπάρχουν συνεχώς κυκλικοί κόμβοι, και φυσικά η εφαρμογή maps.me που αποδείχτηκε σωτήρια και μας πήγαινε με ασφάλεια στο ξενοδοχείο μας υπολογίζοντας με απόλυτη ακρίβεια τις αποστάσεις, κάθε στροφή και αξιοθέατο που υπήρχε στο δρόμο μας και μας κρατούσε χαλαρούς ώστε να απολαμβάνουμε τοπία, οάσεις, φαράγγια και ερήμους. Την εφαρμογή την κατέβασα από την Ελλάδα μαζί με τον χάρτη του Μαρόκου και χωρίς να χρησιμοποιώ καθόλου megabyte, κινήθηκα άνετα σε κάθε πόλη, χωριό, βουνό και φαράγγι. Επίσης, εδώ οι οδηγοί δεν τρέχουν, δεν έχουν επιθετική συμπεριφορά στην οδήγηση και το γεγονός πως στα κέντρα των πόλεων υπάρχουν μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι δεν μας δυσκόλεψε καθόλου στις μετακινήσεις μας. Για το ταξίδι στο Μαρόκο εμπιστευθήκαμε το γραφείο ενοικίασης OYAMA rent a car, αφού διάβασα τις πολύ καλές κριτικές που είχαν στη google. Η επικοινωνία μαζί τους με mail ήταν τέλεια, άμεση και πολύ φιλική. Ηταν το μόνο πρακτορείο που δεν πληρώνεις εγγύηση ούτε ευρώ, κάνεις κράτηση χωρίς να δίνεις τίποτα κι αν αλλάξουν τα σχέδια σου ακυρώνεις εως την τελευταία στιγμή χωρίς κόστος. Δεν χρειάζεται ευρωπαϊκό δίπλωμα οδήγησης, παραδίδουν και παραλαμβάνουν το αμάξι στο σημείο που θες χωρίς επιπλέον κόστος και η τιμή είναι ίδια με όλα τα άλλα πρακτορεία. Για συνολικά 11 μέρες πληρώσαμε 21 ευρώ/μέρα και με πλήρη ασφάλιση (προαιρετικά) +6 ευρώ τη μέρα. Μας έδωσαν ένα dacia που αποδείχτηκε «σκυλί» που έκαιγε όσο ένα μηχανάκι, περίπου για 2.000 χλμ. πληρώσαμε μόλις 100 ευρω πετρέλαιο (με την τιμή στα 0,90 ευρω). Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να ενοικιάσετε αυτοκίνητο για να κινείστε εντός των πόλεων, να σταματάτε όπου θέλετε, και όσο για τη στάθμευση, υπάρχουν παντού οικονομικά πάρκινγκ ή παρκαδόροι που για μισό ή ένα ευρώ σου βρίσκουν εύκολα θέση και σε βοηθάνε. Να φανταστείτε πως το μοναδικό πράγμα που δεν μας άγχωσε στο ταξίδι ήταν το αυτοκίνητο και το παρκινγκ (βασικά τίποτα δεν μας άγχωσε, ήταν όλα τόσο απλά και ήσυχα).
Να αναφέρω επίσης πως μετά το ταξίδι στο Μαρόκο πολλοί με ρωτούσαν αν ένιωσα φόβο. Το Μαρόκο είναι μια απόλυτα ασφαλής χώρα, χωρίς τρομοκρατικές επιθέσεις και προβλήματα με άλλες χώρες. Στις εισόδους κάθε πόλης υπήρχαν μπλόκα με αστυνομία και στρατό, χωρίς όμως να μας σταματήσουν ποτέ, απλά χαμηλώναμε ταχύτητα και περνούσαμε μόνο από το ένα ρεύμα κυκλοφορίας. Υπήρχε έντονη παρουσία της αστυνομίας και του στρατού, γι΄αυτό και η εγκληματικότητα είναι σχεδόν μηδενική. Δεν έχετε λόγο να φοβηθείτε τίποτα και κανέναν. Και φυσικά οργανώστε το ταξίδι μόνοι σας και αρχίστε να διαβάζετε (εγώ είχα αγοράσει τον ταξιδιωτικό οδηγό των εκδόσεων explorer οδηγοί του κόσμου, που αποδείχτηκε πολύτιμος βοηθός), ώστε να γνωρίζετε όταν φτάσετε τι να δείτε και που να πάτε. Να ξέρετε πως και αυτό αποτελεί μέρος του ταξιδιού σας, αφού η προετοιμασία θα σας γεμίσει γνώση που θα σας φανεί χρήσιμη και θα σας βάλει από νωρίς στο κλίμα του ταξιδιού.
Αγοράστε επίσης μια κάρτα sim maroc telecom με κόστος 3 ευρώ και προσθέστε χρόνο ομιλίας μίας ώρας με 2 ευρώ για κλήσεις εσωτερικού και εξωτερικού και 10 ευρώ για 5 GB. Σίγουρα θα σας χρειαστούν για μια ώρα ανάγκης, ειδικά αν προγραμματίσετε πολυήμερο ταξίδι.
Ένα ταξίδι στο Μαρόκο δεν θα σας κοστίσει ακριβά, αφού υπάρχουν πολλές επιλογές για όλα τα πορτοφόλια. Αναζητούσαμε ξενοδοχεία κυρίως μέσα στις μεντίνες των πόλεων για να κινούμαστε με τα πόδια, ενώ όσες φορές χρειαστήκαμε ταξί είτε προσυμφωνήσαμε την τιμή είτε υπήρχε ταξίμετρο. Το ταξίδι μας 15 ημερών μας κόστισε 1.200 ευρω/άτομο συνολικά, μαζί με δώρα και αναμνηστικά. Τα ξενοδοχεία μας είχαν τιμές από 32-70 ευρώ, ήταν τουλάχιστον 3* με πρωινό και είχαν κριτικές μεταξύ 8-9. Είχαμε καθημερινά 2 γεύματα σε ταβέρνα με κόστος 10-15 ευρώ. Τρώγαμε καταπληκτικά στο Μαρόκο. Τανζίν με λαχανικά και κοτόπουλο, μοσχάρι ή αρνί, κεφτέδες με σάλτσα ντομάτας, ομελέτες με σάλτσα (σαν τον δικό μας καγιανά), κους κους με αχνιστά λαχανικά, σαρδέλες τηγανιτές παντρεμένες, πολύ γλυκά πορτοκάλια και υπέροχοι χουρμάδες. Πολλά γλυκά τους είχαν γέμιση ταχίνι. Φάγαμε απ’ όλα και δεν πάθαμε τίποτα!
Φθάνοντας στο Μαρόκο
Ξεκινώντας λοιπόν το road trip στο Μαρόκο, η πτήση μας έφτασε στην ώρα της στο Μαρακές και διαπραγματευτήκαμε σκληρά για να δώσουμε 10 ευρώ σε ταξιτζή ώστε να μας πάει μέχρι το ξενοδοχείο μας στη μεντίνα του Μαράκες, που ήταν μόλις 6 χλμ. απόσταση. Αργότερα είδα ότι το booking (που έχει πλέον και υπηρεσία μεταφοράς από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο) το είχε σχεδόν ίδια τιμή (11 ευρω), οπότε κλείστε το από εκεί για να μην χρειαστεί να σας σπάσουν τα νεύρα οι ταξιτζήδες. Α, μην ξεχάσετε να κάνετε μπόλικο συνάλλαγμα στο αεροδρόμιο, έχουν καλύτερη τιμή από την πόλη (1 ευρώ 10,60 ντιρχάμ).
Στο Μαρακές δεν αξίζει να αφιερώσετε πέρα από 1,5-2 μέρες το πολύ και κυρίως μην αγοράσετε τίποτα, όλα είναι τουριστικά και πανάκριβα. Η μεγάλη πλατεία Τζαμαλ Ελ Φνα συγκεντρώνει το πρωί γητευτές φιδιών και μαϊμούδων, γυναίκες που κάνουν χένα, γυρολόγους, παραμυθάδες και μουσικούς του δρόμου, ενώ το βράδυ η πλατεία γεμίζει πάγκους και υπαίθριες ψησταριές όπου μπορείτε να φάτε τανζιν, κους κους, βερβέρικες ομελέτες, σαλιγκάρια, ψάρια και σούπες ακούγοντας τοπική μουσική και χαζεύοντας το πλήθος. Δεν ξετρελάθηκα ούτε με την πλατεία, ούτε με την μεντίνα, όπου μόλις έκανες να κοιτάξεις κάποιο προϊόν, ο μαγαζάτορας ορμούσε να σε κάνει να το πάρεις. Εμείς μέναμε μέσα στη μεντίνα, οπότε τις λίγες μέρες μας στο Μαράκες κινηθήκαμε με τα πόδια στα αξιοθέατα. Πήγαμε στο μουσείο Νταρ Σι Σάιντ, στο ανάκτορο Μπαχία, στους τάφους των Σααδίνων, χαθήκαμε πάμπολλες φορές στα σουκ και στα στενά της μεδίνας και εκ των υστέρων είπαμε πως υπάρχουν πολύ ωραιότερα και αυθεντικότερα μέρη από το Μαρακές. Μπορεί το Μαρακές να έχει το όνομα, αλλά τη χάρη την έχει…. η Φέζ!
Από το Μαρακές στο Ουαρζαζάτ
Ανήμερα Χριστουγέννων μας περίμενε νωρίς το πρωί έξω από το ξενοδοχείο η υπάλληλος του πρακτορείου ενοικίασης αυτοκινήτων για την παραλαβή. Όλα έγιναν όπως τα είχαμε συμφωνήσει και για να μην αγχωθούμε μέσα στη μεντίνα, μας έβγαλε η ίδια μέχρι τον κεντρικό δρόμο με κατεύθυνση προς Ουαρζαζάτ. Η διαδρομή μας διήρκησε περίπου 4,5 ώρες και ήταν ελαφρώς κουραστική, καθώς σε πολλά σημεία είχαν γίνει κατολισθήσεις και ο δρόμος είχε χαλάσει, με αποτέλεσμα αντί για άσφαλτο να πατάμε πάνω σε πατημένο χώμα. Φορτηγά, σκαπτικά μηχανήματα και συνεργεία μηχανικών ήταν παντού, επισκευάζοντας και συντηρώντας το οδικό δίκτυο, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να αναγκαζόμαστε να κινούμαστε με χαμηλές ταχύτητες. Αυτό ευτυχώς δεν διήρκησε πολύ, μέχρι που φτάσαμε σε αρκετά μεγάλο υψόμετρο στον Μεγάλο Ατλαντα, όπου το χιόνι και το κρύο έκαναν την εμφάνιση τους. Εδώ το τοπίο ήταν γυμνό, αλπικό, ενώ μόλις αρχίζαμε να κατεβαίνουμε συναντήσαμε δάση και τρεχούμενα νερά. Στη διαδρομή μας αποφασίσαμε να μην επισκεφθούμε το Τελουέτ, που απήχε 20 χλμ από τον κεντρικό δρόμο και είχε μια μισογκρεμισμένη κάσμπα, και συνεχίσαμε με κατεύθυνση το κορυφαίο αξιοθέατο Αιτ Μπεν Χαντού. Θαυμάσαμε το υπέροχο χωριό, φάγαμε απολαμβάνοντας τη θέα του και φτάσαμε νωρίς το απόγευμα στο Ουαρζαζατ με διανυκτέρευση στο ξενοδοχείο Rose Valley με κόστος μόλις 34 ευρώ με ωραίο πρωινό. Η πόλη περηφανεύεται για την υπέροχη κάσμπα Ταουρίρτ (μην παραλείψετε να την επισκεφτείτε, είναι καταπληκτική), ενώ μας εντυπωσίασαν οι φαρδιοί δρόμοι, η καθαριότητα και η μηδενική κυκλοφορία αυτοκινήτων. Τα κινηματογραφικά στούντιο δεν τα επισκεφτήκαμε, αφού θέλαμε να δούμε μόνο αυθεντικά πράγματα στο ταξίδι μας.
Στο δρόμο με τις χίλιες κάσμπες
Η επόμενη μέρα μας αποδείχτηκε άκρως συναρπαστική, αφού στο δρόμο μας συναντούσαμε οάσεις με κάσμπες, φοινικώνες, εγκαταλειμμένα χωριά και κσαρ. Περάσαμε γρήγορα το μικρό και αδιάφορο χωριό Σκούρα και κάναμε μια στάση στη φοβερή κάσμπα Αμερχιντίλ (έχει πινακίδα πάνω στο δρόμο), όπου ξεναγηθήκαμε με μοναδικό τρόπο από έναν απίστευτα ορεξάτο Μαροκινό που δεν σταματούσε να εξηγεί, να δείχνει και να απαντά σε κάθε ερώτηση μας. Το εισιτήριο εισόδου κοστίζει 5 ευρω/ατομο και περιλαμβάνει και την ξενάγηση, που -αν και είναι ακριβό για τα δεδομένα- αξίζει τα λεφτά του. Μην προσπεράσετε την περιοχή έτσι απλά, στο δρόμο σας μέσα στους φοινικώνες κρύβονται απίστευτες κάσμπες, που αξίζουν της προσοχής σας. Ανάμεσα σε οάσεις και γραφικά χωριά, φτάσαμε στη γραφική πόλη Ελ Κελά Μγκούνα όπου κάναμε μια σύντομη στάση για να προμηθευτούμε από μαγαζιά στο δρόμο ροδέλαιο, κρέμες με άρωμα τριαντάφυλλο και αρωματικά σαπούνια. Η διαδρομή συνεχίστηκε ανάμεσα σε φοινικώνες και ερήμους, όπου φτάσαμε στο Μπούλμαν του Ντάντες και στρίψαμε αριστερά για να επισκεφθούμε το διάσημο φαράγγι Νταντές, που αποτελεί το καλύτερο αξιοθέατο της περιοχής. Μέσα στο φαράγγι ο φιδίσιος δρόμος ανηφορίζει ομαλά και σας αποκαλύπτει δεκάδες διαφορετικές εικόνες. Χωριά χτισμένα από το υλικό της περιοχής, άλλα ζωηρά και άλλα εγκαταλειμμένα, διάσπαρτες κάσμπες και ασβεστολιθικοί βράχοι. Εκατοντάδες ξενοδοχεία, πανσιόν και εστιατόρια μαρτυρούν πως η περιοχή δέχεται πλήθη τουριστών, παρότι φαίνεται να ζει σε μια άλλη εποχή. Τα παιδιά παίζουν ανέμελα στους δρόμους, άνθρωποι απολαμβάνουν τον ήλιο στις εισόδους των σπιτιών τους, γυναίκες κουβεντιάζουν και βολτάρουν και δεκάδες Μαροκινοί που κάνουν ότο-στοπ. Δεν έχω ξαναδεί τόσους πολλούς ανθρώπους να κάνουν οτο-στοπ σε δρόμο όσο στο Μαρόκο. Μεταφέραμε τουλάχιστον δέκα συνολικά στο ταξίδι μας, όπου στο σημείο που αφήναμε τον έναν κάποιος άλλος έκανε οτο-στοπ και μόλις έβγαινε ο ένας έμπαινε ο άλλος, λες και πρόκειται για ταξί. Δεν φοβηθήκαμε καθόλου, ίσα ίσα το απολαμβάναμε, κυρίως όταν μεταφέραμε παιδιά που τέλειωναν από το σχολείο και είχαν ποδαρόδρομο αρκετών χιλιομέτρων μέχρι να φτάσουν σπίτι. Κινηθήκαμε μέσα στο φαράγγι για περίπου 25-30 χιλιόμετρα, όπου συναντήσαμε ένα ξενοδοχείο – εστιατόριο με καταπληκτική θέα και φωτογραφήσαμε τον δρόμο, που έδειχνε από ψηλά εντυπωσιακός, σαν ένα στριφογυριστό φίδι. Επιστρέψαμε πάλι πίσω και κάναμε στάση για φαγητό στο όμορφο Μπούλμαν του Νταντές, όπου απολαύσαμε βερβέρικη ομελέτα και κοκκινιστούς κεφτέδες. Συνεχίσαμε για την πόλη Τινγκίρ, όπου φτάσαμε αργά το απόγευμα και διανυκτερεύσαμε δίπλα στο φαράγγι Τόντρα, στο όμορφο ξενοδοχείο Kasbah amazir με 36 ευρώ με πρωινό και μοναδική ευγένεια προσωπικού. H πόλη Τινγκιρ είναι μια απίστευτα απλωμένη πόλη, σύγχρονη, με λεωφόρους, πλατείες και όμορφα πάρκα, περιποιημένη και καθαρή. Με τόσες αυθεντικές εικόνες στο μυαλό, η σύγχρονη αυτή πόλη δεν μας έκανε αίσθηση να την περιηγηθούμε, απλά την διασχίσαμε όλη με το αυτοκίνητο μέχρι να φτάσουμε στο κατάλυμα μας, που βρισκόταν στην είσοδο του φαραγγιού Τόντρα. Απολαύσαμε δύο καταπληκτικές σούπες για βραδινό και πλέον έχω αξιολογήσει την ημέρα αυτή ως την πιο δημιουργική, πλούσια και έντονη μέρα όλου του ταξιδιού στο Μαρόκο.
Διαμονή στην έρημο Μερζούγκα
Η επόμενη μέρα μας βρίσκει να απολαμβάνουμε ένα υπέροχο πρωινό στο ξενοδοχείο και βόλτα στο φαράγγι Τόντρα. Αν και όχι τόσο εντυπωσιακό όσο το Νταντές, αφήσαμε το αυτοκίνητο σε ένα πλάτωμα και περπατήσαμε για αρκετά μέτρα μέσα στο φαράγγι, όμως ο αέρας και το τσουχτερό κρύο δεν μας κράτησαν για πολύ εκτός αμαξιού. Οσο η ώρα περνούσε και ο ήλιος ζέσταινε, τόσο έκαναν την εμφάνιση τους περιπατητές, φυσιολάτρες και δεκάδες πλανόδιοι που άπλωναν την πραμάτεια τους πάνω στα βράχια. Εμείς, υπό τον φόβο κρυώματος, μπήκαμε στο αμάξι και ξεκινήσαμε με προορισμό την έρημο Μερζούγκα, όπου θα διανυκτερεύαμε σε σκηνή. Η διαδρομή μας περνούσε μέσα από το χωριό Γκουλμίμα, όπου βρίσκεται ένα αυθεντικό κσαρ (αναζητήστε τις πινακίδες ή ρωτήστε), ένα οχυρωμένο χωμάτινο χωριό, ένας λαβύρινθος από σοκάκια και στενά δρομάκια με ελάχιστο φυσικό φωτισμό και απίστευτη αυθεντικότητα. Μας πλησίασε και ένας τοπικός ξεναγός όπου με μόλις 2 ευρω με παζάρι μας ξενάγησε για μισή ώρα στο χωριό του και μας έδειξε τα σπίτια, τις κοινόχρηστες βρύσες, τις αποθήκες και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι που μένουν σε πρωτόγονες κατοικίες χωρίς ούτε καν τις βασικές ανέσεις. Μοναδική εμπειρία που αξίζει να το κάνετε αν έχετε χρόνο στη διάθεση σας. Συνεχίζοντας το δρόμο μας, περάσαμε έξω από το Ερφούντ και κάναμε μια στάση στο Ρισανί για φαγητό και αγορά χουρμάδων σε μια μικρή, αλλά πολύ γραφική αγορά. Εκεί πιάσαμε κουβέντα και με έναν φοιτητή Νομικής που σπουδάζει στη Φέζ και βρισκόταν στο Ρισανί λόγω διακοπών. Μας ανέφερε πως το όνειρο του είναι να ζήσει στην Ευρώπη, καθώς δεν βλέπει μέλλον στη χώρα του. Μας σύστησε για φαγητό το μαγαζί ενός φίλου του, όπου απολαύσαμε δύο πεντανόστιμα τανζιν. Μετά το γεύμα, καλέσαμε στο τηλέφωνο τον άνθρωπο που θα μας πήγαινε στο camp. Φτάσαμε κοντά στο σημείο που μας υπέδειξε και διαπιστώσαμε πως η έρημος μόνο έρημος δεν ήταν, αφού εδώ θα βρείτε υπερπολυτελή ξενοδοχεία, βενζινάδικα, ασφαλοστρωμένους δρόμους και δεκάδες τζιπ να κάνουν βόλτες στην άμμο. Παρκάραμε το αμάξι στην είσοδο ενός resort και περιμέναμε τον οδηγό μας, ο οποίος μας μετέφερε στο Sahara Dream Camp με κόστος 75 ευρώ με διαμονή σε σκηνή με πρωινό και δείπνο. Πολλοί αυτή τη διαδρομή την κάνουν με καμήλες, όμως έχοντας ανέβει αρκετές φορές σε καμήλα, δεν μας έκανε αίσθηση. Το κατάλυμα αποδείχτηκε υπέροχο, με δικό της μπάνιο η κάθε σκηνή, ευρύχωρη και καθαρή. Στη μεγάλη σκηνή που είχε χρήση εστιατορίου είχαμε ένα πεντανόστιμο δείπνο και απολαύσαμε μουσική από τους βερβέρους, που μας ξεσήκωσαν με τραγούδια και παίζοντας τύμπανα. Στην παρέα μας ήταν επίσης ένα ζευγάρι Βούλγαρων και ένα ζευγάρι ξενέρωτων Ιταλών, που δεν ξέραν γρι αγγλικά. Το βράδυ το κρύο έφτασε σχεδόν στο μηδέν και χρειάστηκε να επιστρατεύσουμε όσες κουβέρτες και βελέντζες υπήρχαν για να κοιμηθούμε. Απόλυτη σιωπή και τα αστέρια να φτάνουν μέχρι τον ορίζοντα. Το πρωί σηκώθηκα λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος, τυλιγμένος με μία κουβέρτα από τον πρωινό ψόφο. Όμως μόλις ξεπετάχτηκαν οι πρώτες ακτίνες, η θερμοκρασία άλλαξε αμέσως. Χορταστικό πρωινό, επιβίβαση στο τζιπ που θα μας πήγαινε στο αμάξι και ξεκινά το μακρύ μας ταξίδι προς τη Φεζ.
Φεζ, η αριστοκρατική πόλη του Μαρόκου
Η διαδρομή από τη Μερζούγκα στη Φεζ ήταν διάρκειας τουλάχιστον οκτώ ωρών, όμως εμείς κάναμε περισσότερο χρόνο, αφού σταματούσαμε σε διάφορα σημεία. Στη διαδρομή μας ανεβήκαμε τον Μέσο Ατλαντα, όπου συναντήσαμε κτηνοτρόφους νομάδες, μικρά χωριά πάνω στα βουνά και κοπάδια προβάτων. Στα 2.000 μέτρα υψόμετρο υπήρχε τόση ζωή και κίνηση, λες και βρισκόσουν σε πεδινή περιοχή. Βουνά, οροπέδια και πάλι βουνά και πάλι οροπέδια, μέχρι που φτάσαμε στο Αζρου. Αυτό το χαριτωμένο χωριό αποδείχτηκε θησαυρός, αφού από εδώ αγοράσαμε δώρα, χειροποίητα χαλάκια και φάγαμε σε εξευτελιστικές τιμές. Το χωριό απίστευτα γραφικά, με μια φοβερή αγορά με τιμές… μαροκινές! Περάσαμε και μέσα από το Ιφράν με τα ορεινά σαλέ και τους υπέροχους κήπους, που μας έκανε να πούμε… τύφλα να χει το Σαιντ Μοριτζ. Κουρασμένοι φτάσαμε νωρίς το βράδυ στη Φεζ, όπου λίγο πριν πάμε στο ξενοδοχείο κάναμε μια στάση στα περίχωρα της πόλης σε μια πιάτσα μαγαζιών για σούπα χαρίρα, κρέπες και τσάι μέντας σε ένα ευρωπαϊκού τύπου μαγαζί με πάμφθηνες τιμές. Μείναμε ένα βράδυ στο Ibis budget στα 35 ευρώ με πρωινό, επιλογή όχι η καλύτερη δυνατή, όμως αφορούσε απλά ύπνο λίγων ωρών και δεν μας πολυένοιαξε. Τις επόμενες τρεις μέρες μείναμε μέσα στη μεντίνα σε μια υπέροχη σουίτα στο Riad Boutique Borj Dhab Fes με 70 ευρώ με πρωινό.
Οι επόμενες μέρες κύλησαν με επισκέψεις σε μουσεία και ιστορικά κτίρια της Φεζ και βόλτες στην πανέμορφη μεντίνα. Η Φεζ μοιάζει με αριστοκράτισσα μπροστά στο τουριστικά αλλοιωμένο Μαρακές. Εδώ τα πράγματα είχαν τη σωστή τιμή, οι καταστηματάρχες δεν σε πολιορκούσαν, ενώ ακόμη και η ατμόσφαιρα είχε άλλη μυρωδιά. Εδώ βρίσκονται τα βυρσοδεψεία, τα εργαστήρια δερμάτινων, αργανέλαιου, υφαντών, τα γραφικά σουκ και μια πανέμορφη μεντίνα, που χαιρόσουν να χαζεύεις και να παζαρεύεις. Μία μέρα πήγαμε εκδρομή στον αρχαιολογικό χώρο Βουλούμπουλις με τα ψηφιδωτά και στη συνέχεια φαγητό στο διπλανό χωριό Μουλάι Ιντρις. Εκεί έφαγα τα ωραιότερα παϊδάκια της ζωής μου, γάλακτος, ζουμερά και χωρίς πολύ λίπος. Η μεντίνα είναι όμορφη, με περιποιημένα δρομάκια και θέα. Το απόγευμα επισκεφθήκαμε την Μεκνές, που δεν μας προκάλεσε και κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού τα πολλά και μοναδικής ομορφιάς παλάτια που έχει δεν είναι επισκέψιμα και όλη την ώρα το μόνο που κάναμε ήταν να κόβουμε βόλτες γύρω από τους μαντρότοιχους των παλατιών. Η μεντίνα της Μεκνές δεν μας τράβηξε το ενδιαφέρον, ενώ τζάμπα πληρώσαμε 6 ευρώ το άτομο για τις υπόγειες φυλακές, αφού πρόκειται για άδεια υπόγεια χωρίς κανένα ενδιαφέρον. Αν δεν έχετε χρόνο στη διάθεση σας, θα μπορούσατε να μην βάλετε στο πρόγραμμα Βουλούμπουλις και Μεκνες.
Σεφσαουέν, το μπλε κόσμημα!
Το ταξίδι μας είχε συνέχεια στην μπλε πόλη, το Σεφσαουέν. Ο,τι ωραιότερο έχουμε δει σε μεντίνα, με περιποιημένα σπίτια με αυλές, φροντισμένα μαγαζιά, γραφικά δρομάκια και μια υπέροχη πλατεία, όπου είχαμε και ένα ατύχημα, καθώς το τανζίν γλίστρησε από τα χέρια του σερβιτόρου και έπεσε πάνω στα πόδια του συνταξιδευτή μου, ο οποίος ευτυχώς που φορούσε χοντρό παντελόνι και δεν έπαθε έγκαυμα. Ο καυγάς που ακολούθησε, καθώς ο σερβιτόρος αδιαφόρησε εντελώς για το συμβάν, είχε ως αποτέλεσμα ο ιδιοκτήτης να αγοράσει νέο παντελόνι στον συνταξιδευτή μου, που του ήρθε γάντι! Παρ’ όλα αυτά απολαύσαμε τη μέρα μας στην μπλε πόλη και δεν χορταίναμε να βολτάρουμε στα στενά της. Η διαμονή μας έγινε μέσα στη μεντίνα στο χαριτωμένο Dar Yakout με 45 ευρώ με πρωινό. Οπωσδήποτε το Σεφσαουεν να το βάλετε στο πρόγραμμα σας και φυσικά με διανυκτέρευση, θα με θυμηθείτε!
Η αδιάφορη Ταγγέρη
Πρωινό και αναχώρηση για την Ταγγέρη. Προηγουμένως κάναμε μια στάση στην πανέμορφη πόλη Τετουάν, τη λευκή πόλη με το ανδαλουσιανό στυλ. Συνεχίσαμε το ταξίδι μας με επίσκεψη στην Ταγγέρη, μια σύγχρονη πόλη, με μια όχι και τόσο γραφική μεντίνα, απεριποίητη, βρώμικη. Μείναμε στο ξενοδοχείο - θρύλος Continental με την απίστευτη θέα στο λιμάνι και τιμή 32 ευρώ με πλούσιο πρωινό. Το ξενοδοχείο είναι το παλαιότερο της πόλης, χτισμένο το 1870, και είναι σαν ανοιχτό μουσείο, με πάρα πολλά αντικείμενα εποχής. Στην πλατεία Γκραν Σόκο απολαύσαμε σε ένα ταπεινό μαγαζάκι απίστευτες σαρδέλες, ψητά λαχανικά και κους κους με τιμές.. που νομίζαμε πως έκαναν λάθος στο λογαριασμό! Πάντως αν δεν σας βγαίνουν οι μέρες, η Ταγγέρη θα μπορούσε και να μην συμπεριληφθεί στο ταξίδι σας.
Στην πρωτεύουσα του Μαρόκου
Η προτελευταία μέρα του ταξιδιού μας έγινε στο πανέμορφο Ραμπάτ, μια σύγχρονη πόλη με φαρδιούς λεωφόρους, όπου διανυκτερεύσαμε στο riad dar el ghali στα 45 ευρώ με πρωινό. Η κίνηση ήταν πολύ περιορισμένη και κινούμασταν πολύ άνετα μέσα στην πόλη χωρίς άγχος. Επισκεφθήκαμε την φοβερή κάσμπα των Ουντάια και το ομώνυμο μουσείο, το μαυσωλείο του Μοχάμεντ Ε’ και τον Πύργο Χασάν και αγναντέψαμε τα τείχη και τις πολεμίστρες γύρω από τη μεντίνα. Υπέροχη βόλτα!
Επιστροφή στο Μαρακές
Η τελευταία μέρα του ταξιδιού μας ήταν και πάλι στο Μαρακές, καθώς την επόμενη μέρα η πτήση μας ήταν πολύ πρωινή. Κάναμε μια δίωρη στάση στην Καζαμπλάνκα ίσα ίσα για να δούμε το εντυπωσιακό τζαμί Χασάν Β’, το δεύτερο μεγαλύτερο τζαμί μετά της Μέκκας και το μοναδικό σε όλη τη χώρα όπου επιτρέπεται η είσοδος σε μη μουσουλμάνους. Παρκάραμε ακριβώς απέναντι από το μνημείο και μόλις που προλάβαμε την ξενάγηση των 10.00. Η επόμενη ήταν στις 11, ενώ κατά τις ώρες προσευχής δεν πραγματοποιούνται ξεναγήσεις, οπότε ελέγξτε τις ώρες που είναι ανοιχτό για το κοινό για μην περιμένετε άδικα. Απολαύσαμε την οδήγηση στην Καζαμπλάνκα, με τους τεράστιους λεωφόρους με τα φοινικόδεντρα, την χαλαρή κυκλοφορία αυτοκινήτων και την καθαριότητα. Το απόγευμα βρεθήκαμε στο Μαρακές για μια τελευταία βραδινή βόλτα στη μεντίνα, φαγητό, διανυκτέρευση και πρωινή αναχώρηση για Αθήνα.
Το ταξίδι μας έλαβε τέλος χωρίς απρόοπτα, με απίστευτα πολλές διαφορετικές εικόνες, γνωριμίες και εμπειρίες που θα μας συνοδεύουν για πάντα. Διανύσαμε περισσότερα από 2.000 χλμ. ανάμεσα σε ερήμους αλλά και σύγχρονες μεγαλουπόλεις, σε στενά φαράγγια και αλπικά οροπέδια. Μείναμε σε σκηνές στην έρημο, σε μαροκινές κατοικίες μέσα στις μεντίνες και σε φαράγγια, χωθήκαμε σε σπίτια ντόπιων, πίναμε πέντε φορές τη μέρα τσάι μέντας (εγώ που απεχθάνομαι τα ζεστά ροφήματα) και τρώγαμε μόνο τανζίν και κους κους. Εικόνες αυθεντικές, εικόνες μοναδικές σε ένα μέρος που μοιάζει να είναι με το ένα πόδι στην Αφρική και με το άλλο στην Ευρώπη! Αυτή είναι η μοναδικότητα του Μαρόκου. Σας εύχομαι να το κάνετε κι εσείς αυτό το ταξίδι και να περάσετε τέλεια, όπως κι εμείς!
