Το νεολιθικό μουσείο του Διρού και το σπήλαιο της Αλεπότρυπας

[galat]

Στον Πύργο Διρού της Μάνης αξίζει να επισκεφτεί κανείς το σπήλαιο της Βλυχάδας, ένα μεγάλο λιμναίο σπήλαιο μήκους 2.5 χλμ., μοναδικού φυσικού κάλλους, που ποτέ στο παρελθόν δεν χρησιμοποιήθηκε από τον άνθρωπο, προφανώς γιατί η φυσική είσοδός του βρίσκεται στη στάθμη της θάλασσας.

Πολύ κοντά όμως στην Βλυχάδα βρίσκεται ένα νεολιθικό πολύ σημαντικό σπήλαιο, επονομαζόμενο της Αλεπότρυπας, που διαθέτει και ένα μικρό μεν αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο γα την ιστορία της Αλεπότρυπας και τα ευρήματα, που έχουν βρεθεί σε αυτήν.

Η Αλεπότρυπα χρησιμοποιήθηκε στην Νεώτερη και Τελική Νεολιθική εποχή 5300-3200 π.Χ. Νεώτερες και πιο ακριβείς μετρήσεις τοποθετούν χρονικά τα πρώτα ευρήματα στο 6000 π.Χ. Το σπήλαιο δηλαδή έχει μία συνεχή κατοίκηση και χρήση για 2500-3000 χρόνια, διάστημα πολύ μεγάλο εάν αναλογιστούμε ότι το διάστημα αυτό είναι περίπου όσα και τα ιστορικά χρόνια του ανθρώπου.

Το σπήλαιο της Αλεπότρυπας εντοπίστηκε το 1958 από τους σπηλαιολόγους Γιάννη και Άννα Πετροχείλου στη διαδικασία αναζήτησης άλλης εισόδου του γειτονικού σπηλαίου Βλυχάδα, του οποίου, όπως σημειώθηκε προηγουμένως, το φυσικό στόμιο βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την στάθμη της θάλασσας. Το αποτέλεσμα της αναζήτησης άλλης εισόδου ήταν αρνητικό για την Βλυχάδα, αλλά θετικό για την Αλεπότρυπα που έτσι αποκαλύφθηκε και έμελλε με την αρχαιολογική έρευνα να αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα νεολιθικά σπήλαια της Ευρώπης.

Η Αλεπότρυπα, με αερισμό και σταθερή θερμοκρασία 18 βαθμών, είναι μεγάλο επίμηκες σπήλαιο, μήκους 270μ. στον άξονα Ανατολή-Δύση (εικ.11). Το σπήλαιο απέχει 50μ. περίπου από την παραλία και η σημερινή τεχνητή είσοδός του βρίσκεται σε υψόμετρο 16μ. Η Αλεπότρυπα διαθέτει ευρύχωρες επίπεδες «αίθουσες» που διαδέχονται η μια την άλλη με ελάχιστη υψομετρική διαφορά μεταξύ τους, διευκολύνοντας έτσι την απρόσκοπτη κυκλοφορία των νεολιθικών στο καθημερινό τους δρομολόγιο για την παροχή νερού και την αποθήκευση των αγαθών. Στο ανατολικό ήμισυ του σπηλαίου βρίσκεται μια τεράστια αίθουσα, η Αίθουσα των Λιμνών, μέγιστου μήκους 100μ., πλάτους 60μ. και ύψους τουλάχιστον 40μ. Στο ανατολικό άκρο της Αίθουσας υπάρχει λίμνη, με πόσιμο ανανεούμενο νερό, με μέγιστο βάθος 9μ.

Η αρχαιολογική αξία του σπηλαίου ήταν προφανής ήδη από το 1958. Επεμβάσεις όμως για την τουριστική εκμετάλλευσή του που πραγματοποιήθηκαν στην δεκαετία του 1960 (χωρίς να προηγηθεί ως έπρεπε η ανασκαφική έρευνα!!!), με εκβραχισμούς και εκσκαφές, για την διαμόρφωση του χώρου και την κατασκευή τσιμεντένιων δαπέδων και διαδρόμων, τσιμεντένιων και σιδερένιων κλιμάκων, καθώς και με την τοποθέτηση εκτεταμένου δικτύου ηλεκτρολογικής εγκατάστασης, είχαν ατυχώς ως αποτέλεσμα την καταστροφή και απώλεια σημαντικών και εκτεταμένων ανθρωπογενών επιχώσεων μεγάλου πάχους. Το σπήλαιο ωστόσο παρά τις αποχωματώσεις και τις καταστροφές της δεκαετίας του ’60 διατηρεί μεγάλου πάχους ανθρωπογενείς επιχώσεις, οι οποίες καλύπτονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από σταλαγμίτες και στρώμα διάχυτου σταλαγμιτικού υλικού. Η αρχαιολογική ανασκαφική έρευνα άρχισε το καλοκαίρι του 1970.

Σύμφωνα με την ανασκαφική έρευνα στην Αλεπότρυπα η οποία αποκάλυψε ένα θησαυρό ευρημάτων, στην απώτερη αρχαιότητα εδώ άκμασε ένα σπουδαίο Νεολιθικό κέντρο βασισμένο στο ναυτικό εμπόριο.
Με πιθανή αφετηρία τον όρμο της Βοϊδοκοιλιάς στην Πύλο, μια ομάδα νεολιθικών ναυτικών που παρέπλεε την λακωνική ακτογραμμή του Μεσσηνιακού κόλπου, στον δρόμο του εμπορίου του οψιανού από ή προς την Μήλο, πιθανώς λόγω κακοκαιρίας, προσορμίστηκε στον βαθύ κόλπο του Διρού, όπου εντόπισε στο βάθος μιας σπηλιάς, στην Αλεπότρυπα, το πολύτιμο πόσιμο νερό. Έτσι, εντοπίζοντας ιδανικές συνθήκες η ομάδα των ναυτικών εγκαταστάθηκε εκεί, όπου σταδιακά οργάνωσε στο μικρό κόλπο εμπορικό ναυτικό σταθμό, που με το πέρασμα των αιώνων εξελίχτηκε σε πλούσιο διαμετακομιστικό κέντρο στη μέση του νότιου παράπλου της Πελοποννήσου. Είναι εντυπωσιακό ότι πριν 8000 χρόνια ο νεολιθικός άνθρωπος διέπλεε σχεδόν το μισό Αιγαίο, μία απόσταση 55 ναυτικών μιλίων, από το ακρωτήριο Μαλέας μέχρι την Μήλο, για να εμπορευτεί τον οψιανό, που ήταν το πιο σκληρό και κατάλληλο πέτρωμα της εποχής για την κατασκευή εργαλείων και όπλων.

Η Αλεπότρυπα χρησιμοποιήθηκε από το νεολιθικό άνθρωπο ως καταφύγιο, ως κατοικία, ως μεγάλη αποθήκη αγαθών και ταυτόχρονα ως νεκροταφείο και τόπος λατρείας των νεκρών. Από το είδος, το πλήθος και την ποιότητα των ευρημάτων συνάγεται ότι στον κόλπο του Διρού γύρω από την Αλεπότρυπα, αναπτύχθηκε μια πολυάνθρωπη δυναμική κοινωνία που εξελίχτηκε σε σημαντικό κέντρο. Στην δομή της παραδοσιακής γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής του Διρού έχει προστεθεί από την αρχή η διάσταση του εμποροναυτικού χαρακτήρα της οικονομίας, όπως προφανώς συνέβαινε και σε όλα τα παράκτια Νεολιθικά κέντρα στον ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας, που βρέχεται από το Αιγαίο.

Τα άριστης κατασκευής εργαλεία και όπλα από οψιανό, από λίθο και κόκαλο, αλλά και από χαλκό, η εξαίρετη ακόσμητη, ανάγλυφη και γραπτή κεραμική, τα χαρακτηριστικά σύνεργα υφαντικής, οι οστέινες βελόνες και τα πήλινα σφοντύλια, τα λεπτοκαμωμένα, οστέινα λίθινα αλλά και από άργυρο κοσμήματα, τα κομψά πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια, αλλά και το άφθονο σκελετικό υλικό των θηραμάτων, των βοδιών, των αιγοπροβάτων και των ψαριών καθώς και των μαλακίων, μαζί με τις πυρές, τις εστίες, τους ιπνούς, τους λάκκους-βόθρους αποθήκευσης τροφίμων, αλλά και τις διάφορες λιθόκτιστες κατασκευές δηλώνουν τον πλούτο, την έκταση, την πυκνότητα, τη ζωντάνια και το υψηλό επίπεδο ζωής της νεολιθικής κοινότητας του Διρού. Όλα αυτά καθιστούν την Αλεπότρυπα μοναδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος και σπουδαιότητας αρχαιολογικό χώρο του Νεολιθικού κόσμου.

Η Αλεπότρυπα ήταν ανοικτή στο κοινό την δεκαετία του ’60, όπου έγιναν και οι καταστροφές, που αναφέρθηκαν παραπάνω. Από το 1970 μέχρι και το 2005 έμεινε κλειστή για το κοινό, λόγω της πραγματοποίησης των ανασκαφικών ερευνών. Το 2005 λειτούργησε για λίγο, αλλά μετά έκλεισε και πάλι, λόγω έλλειψης προσωπικού!!! Ελπίζεται ότι θα ξανανοίξει για το κοινό σύντομα.

Σημείωση :
Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε σε οδηγό για την Αλεπότρυπα και το Νεολιθικό μουσείου του Διρού και σε επί τόπου ξενάγηση από τον επίτιμο (πλέον) έφορο αρχαιοτήτων Γ. Παπαθανασόπουλο, ο οποίος αφιέρωσε την ζωή του, την επιστημονική του κατάρτιση, την αγάπη για την αρχαιολογία και το μεράκι του στην ανασκαφή, στην διάσωση και στην ανάδειξη της Αλεπότρυπας.

Από το εσωτερικό της Αλεπότρυπας

Αναπαράσταση της ταφής νεαρής μητέρας, στο σημείο που βρέθηκε σε βάθος 2.65 μ.
Σε βάθος 4,10 μέτρων βρέθηκε και ομαδικός ενταφιασμός 8-12 ατόμων.

Ο σκελετός της ενταφιασμένης νεαρής μητέρας στο μουσείο

Εργαλεία και αγγεία, πολλά από τα οποία με διάκοσμο

Ειδώλια φτιαγμένα χιλιάδες χρόνια π.Χ.

 

• 1
• 2

Επόμενο Κεφάλαιο

1 of 2

Go to chapter

Go

Επόμενη Last

[hydronetta]

Εξαιρετική καταγραφή με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Νομιζω πως επάξια έχει και θέση στον ταξιδιωτικό οδηγό για την Ελλάδα. Δεν είναι απλά μια ακόμα ταξιδιωτική ιστορία. Ευχαριστούμε που πλουτίζεις τις γνώσεις μας για την χώρα μας

 

[KLEOPATRA]

Ποτε πηγες στα μερη μας καλε μου galat?
Ευχαριστουμε για την αναλυτικη περιγραφη και τις ωραιες φωτο.

 

[galat]

Βρέθηκα στην Μάνη πριν 2 βδομάδες. Ήταν βέβαια πολύ ωραία.

 

[pattyyy]

Ευχαριστούμε για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες και τις φωτογραφίες!

 

[taxidakia]

Ευχαριστούμε πολύ!!!

 

[galat]

Η Αλεπότρυπα και η σχέση της με τον Κάτω Κόσμο.

Στα 3200 π.Χ. ένας τρομακτικός σεισμός διέκοψε τη ζωή στο σπήλαιο. Όσοι κάτοικοί του εγκλωβίστηκαν σε αυτό πέθαναν λίγο αργότερο από την πείνα. Έτσι εξηγείται η εικόνα, που αντίκρισαν οι σπηλαιολόγοι, όταν πρωτοεισήλθαν στο σπήλαιο. Διάσπαρτοι σκελετοί άταφων νεκρών σε όλη του την έκταση, ενώ όλο το σπήλαιο είναι γεμάτο από όγκους και συντρίμματα βράχων που κατακρημνίσθηκαν στην διάρκεια του σεισμού από τις οροφές.

Έτσι ένα σημαντικό γεωλογικό γεγονός διαφύλαξε για 5000 χρόνια περίπου ανέπαφο τον χώρο του σπηλαίου μαζί με όλα τα αρχαιολογικά στοιχεία, που κρύβονταν σε αυτό. Είναι κρίμα, που δεν δόθηκε από την αρχή που ξαναανακαλύφθηκε το σπήλαιο η δέουσα προσοχή και μπροστά στην βιασύνη των τοπικών αρχόντων για τουριστική προβολή της περιοχής, έγιναν την δεκαετία του ’60 βάνδαλες επεμβάσεις και αλλοιώσεις.

Όμως το σπήλαιο κρύβει ακόμα πολλά μυστικά. Ανθρωπογενείς επιχώσεις πάχους 5 περίπου μέτρων καλύπτουν μεγάλα τμήματά του. Οι επιχώσεις αυτές δημιουργήθηκαν σιγά-σιγά στην διάρκεια των πολλών αιώνων κατοίκησης και χρήσης του σπηλαίου και είναι γεμάτες από σημαντικό υλικό αρχαιολογικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Η έρευνα αποκάλυψε σημαντική ποσότητα λεπίδων και φολίδων οψιανού, λίθινα και οστέινα εργαλεία, όστρακα ακόσμητων κυρίως αγγείων καθημερινής χρήσης, καθώς και υπολείμματα τροφής, οστά θηραμάτων, αιγοπροβάτων, βοοειδών, ψαριών και μαλακίων. Μέχρι σήμερα έχει γίνει ανασκαφή μόνο σε μία διερευνητική τομή επιφάνειας μόνο 2 επί 3 μέτρα και σε βάθος μέχρι 4,2 μ. Σε αυτή την μικρή ανασκαφή μαζί με όσα βρέθηκαν επιφανειακά οφείλεται ο πλούτος όλων των ευρημάτων που έχει συλλεχθεί και εκτίθεται. Υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί τουλάχιστον ένας αιώνας ακόμα για να ανασκαφεί και να μελετηθεί στο σύνολό του το σπήλαιο. Αλλά η αρχαιολογία είναι γνωστό ότι δεν βιάζεται.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το σπήλαιο δεν χρησιμοποιούταν κατά κύριο λόγο ως χώρος κατοίκησης. Την νεολιθική εποχή ο άνθρωπος έχει αρχίσει να καλλιεργεί την γη και να φτιάχνει κατοικίες κοντά στις εκτάσεις που καλλιεργούσε. Η Αλεπότρυπα λοιπόν χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο λόγω του πολύτιμου και σε επαρκή ποσότητα πόσιμου νερού που διέθετε, αλλά συγχρόνως ως χώρος αποθήκευσης του εμπορεύσιμου οψιανού και των εργαλείων και όπλων που παρήγοντο από αυτόν και γενικότερα των βρώσιμων αγαθών, που χρειάζονταν σταθερή θερμοκρασία και δροσερό περιβάλλον για να συντηρηθούν. Όμως σημαντική ήταν και η χρήση του σπηλαίου ως νεκροταφείου και χώρου λατρείας των νεκρών. Έτσι στο σπήλαιο διέμεναν μόνον όσοι είχαν άμεση σχέση με τις παραπάνω λειτουργίες, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός διέμενε έξω και γύρω από το σπήλαιο.

Από τα αρχαιολογικά ευρήματα εξάγονται σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τα ταφικά έθιμα των νεολιθικών κατοίκων της Αλεπότρυπας. Από αυτά αποδεικνύεται ότι ο χώρος χρησιμοποιούταν ως χώρος ταφής αλλά και λατρείας των νεκρών. Υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν ότι χρόνια μετά την ταφή των νεκρών γινόταν συλλογή των οστών και φύλαξη μόνο του κρανίου τους. Επίσης υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν και καύση νεκρών, ενώ σημαντική είναι η πρακτική τιμής των νεκρών με το σπάσιμο ωραία διακοσμημένων και αχρησιμοποίητων πήλινων αγγείων, που σε αντίθεση με τα αγγεία καθημερινής χρήσης ήταν καλύτερης ποιότητας, διακοσμούνταν και χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για τον σκοπό αυτό.

Η σημασία του σπηλαίου για όλη την περιοχή και η χρήση αυτού για ταφή, τιμή και λατρεία των νεκρών, οδηγεί τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα, ότι η Αλεπότρυπα στις χιλιετίες της χρήσης της με το υποβλητικό της περιβάλλον υπήρξε ένα πολύ σημαντικό και γνωστό κέντρο της περιοχής, συνδεδεμένο με τα ταφικά έθιμα. Έτσι οδηγούνται στην υπόθεση ότι η Αλεπότρυπα οδήγησε στον σχηματισμό της αντίληψης του νεολιθικού ανθρώπου περί του Κάτω Κόσμου των νεκρών, δηλαδή του Άδη. Έτσι όταν το 3200 π.Χ. η χρήση του σπηλαίου διεκόπη βίαια από τον σεισμό, η αντίληψη αυτή διατηρήθηκε στην περιοχή με αποτέλεσμα τον 9ο αιώνα π.Χ. η λατρεία του Κάτω Κόσμου και του Ποσειδώνα να μεταφερθεί λίγο νοτιότερα στην άκρη του Ταίναρου, στο λεγόμενο εναγιστήριο, όπου πιστευόταν τότε ότι ήταν το Στόμιο του Αδη.

Τέλος


Υ.Γ. Τελειώνοντας το κείμενο αυτό, και ψάχνοντας στο internet ορισμένα στοιχεία σχετικά με τις φωτογραφίες, έπεσα πάνω σε ένα κείμενο της Γιώτας Σύκκα από την Καθημερινή της 18/2/2007 σχετικά με την Αλεπότρυπα. Πιστεύω ότι αξίζει να του ρίξετε μία ματιά εδώ. Σίγουρα τα λέει καλύτερα από μένα και περιέχει πολύ πιο αναλυτικά στοιχεία για το πώς ο αρχαιολόγος κ. Γ.Παπαθανασόπουλος τεκμηριώνει την σύνδεση που κάνει μεταξύ της Αλεπότρυπας και της εικόνας που είχε ο νεολιθικός άνθρωπος για τον Άδη και τον Κάτω Κόσμο.




Σε επιμήκη κόγχη του σπηλαίου βρέθηκε οστεοφυλάκιο με δεκατέσσερα κρανία χωρίς τις κάτω σιαγώνες τους, τοποθετημένα σχεδόν όλα όρθια, επάνω σε στρώμα από μικρές πέτρες. Μερικά κρανία περιβάλλονταν από μικρά βότσαλα. Φαίνεται ότι η ανακομιδή ήταν ομαδική και έγινε σε συγκεκριμένη στιγμή που επέλεξε η κοινότητα του σπηλαίου.



Εξαιρετικής ποιότητας και διακόσμησης αγγείο για την απόδοση τιμής στους νεκρούς (φωτο από τον οδηγό του Μουσείου)



Αμφορέας με πώμα. Στην φωτογραφία στον τοίχο του μουσείου φαίνεται η θέση που βρέθηκε στη σπηλιά.



Σκήπτρο από spondylus gaederopus



Aγγεία

 

[spor_os]

Μεταφέρθηκε στις Ταξιδιωτικές Ιστορίες της Ελλάδας.

 

[galat]

Σημερινή δημοσίευση του in.gr :
Κατάδυση στην Αλεπότρυπα
Nεολιθικό σπήλαιο του Διρού «ίσως ενέπνευσε το μύθο του Άδη»

....Ο Γιώργος Παπαθανασόπουλος, σήμερα πρόεδρος του Κέντρου Νεολιθικών Μελετών, είναι ο επικεφαλής των ανασκαφών από το 1970, δώδεκα χρόνια μετά την ανακάλυψη του σπηλαίου το 1958. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του πρόκειται να παρουσιάσουν τα τελευταία ευρήματα στις 6 Ιανουαρίου, στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αμερικής....

 

[galat]

Αγκαλιασμένο βρέθηκε προϊστορικό ζευγάρι στον Διρό

Μία σπανιότατη ανακάλυψη έκαναν αρχαιολόγοι κοντά στο σπήλαιο Αλεπότρυπα του Διρού.
Βρέθηκε μία διπλή ταφή ενός άνδρα και μίας γυναίκας σε στάση εναγκαλισμού που χρονολογείται από το 3.800 π.Χ.
Παράλληλα, βρέθηκε και μια δεύτερη διπλή αδιατάρακτη ταφή νεαρών ενηλίκων, άνδρα και γυναίκας, σε εξαιρετικά συνεσταλμένη στάση σε συνάφεια με σπασμένες αιχμές βελών.