Κιργιστάν Ουζμπεκιστάν Τατζικιστάν Τουρκμενιστάν Τέσσερα "Σταν" (Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν, Κιργιστάν) και μια απουσία (Καζακστάν)

[_antonis_]

Δεν τελείωσε, ε;

 

[isabelle]

Δεν τελείωσε, ε;

Ποιός δεν τέλειωσε; Ο Νιγιάζοφ; Εννοείς μήπως αναστήθηκε;

Όχι βρε, δεν τέλειωσε η ιστορία, το προσκήνημα στην Άσγκαμπατ τελείωσε. Και είπα πριν φύγουμε από κει να πλουτίσω λιγάκι τις γνώσεις σας για την μετά-Σαπαρμουράτ εποχή. Να σας καθησυχάσω δηλαδή ότι έστω κι αν ο Παμμέγιστος μας άφησε χρόνους, το πνεύμα του εν τούτοις εξακολουθεί να ζει και να μας εμπνέει - με πρώτο απ' όλους τον άξιο συνεχιστή του, το όνομα του οποίου πρόσφερεται για ασκήσεις ορθοφωνίας.

 

[_antonis_]

Ποιός δεν τέλειωσε; Ο Νιγιάζοφ; Εννοείς μήπως αναστήθηκε;

Όχι βρε, δεν τέλειωσε η ιστορία, το προσκήνημα στην Άσγκαμπατ τελείωσε. Και είπα πριν φύγουμε από κει να πλουτίσω λιγάκι τις γνώσεις σας για την μετά-Σαπαρμουράτ εποχή. Να σας καθησυχάσω δηλαδή ότι έστω κι αν ο Παμμέγιστος μας άφησε χρόνους, το πνεύμα του εν τούτοις εξακολουθεί να ζει και να μας εμπνέει - με πρώτο απ' όλους τον άξιο συνεχιστή του, το όνομα του οποίου πρόσφερεται για ασκήσεις ορθοφωνίας.

Και πήρα μια τρομάρα!!!

 

[isabelle]

3. Στη γη της αρχαίας Μαργιανής

Το άρθρο υπάρχει και στο σάιτ μας

ΤΟΥΡΚΜΕΝΙΣΤΑΝ 3, ΣΤΗ ΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΜΑΡΓΙΑΝΗΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

Πάρθων το ανάγνωσμα

Αφήνοντας πίσω μας την Άσγκαμπατ, πέρνουμε αρχικά τον δρόμο για την αρχαία Νήσσα, λίγα μόλις χιλιόμετρα απόσταση από την πρωτεύουσα Του. Αυτή τη φορά στον αρχαιολογικό χώρο δεν θα μας συνοδεύσει απλά κάποιος αργόσχολος φύλακας όπως στην Κούνυα Ούργκενς παρά - οποία τιμή! - ολόκληρη η ομάδα των Ιταλών αρχαιολόγων που διεξάγει εδώ τις ανασκαφές. Χρυσή ευκαιρία για τον Ζυρ να θυμηθεί τα νιάτα του στη Ρώμη, και για μένα να επιμένω σαδιστικά να μου μεταφέρει επακριβώς κάθε λέξη από τη συζήτηση μπας και μ’ αυτόν τον τρόπο νοιώσει εξ ιδίων γιατί συχνά βαριέμαι να πράττω τα ανάλογα από τα αγγλικά ή τα γαλλικά. Η εκδίκηση της μεταφράστριας!

Με φόντο την μεγαλοπρεπή οροσειρά Κόπετ Νταγκ που σημαδεύει τα σύνορα μεταξύ Τουρκμενιστάν και Ιράν, το πρώτο που αιχμαλωτίζει το βλέμμα είναι η ίδια η θεαματική τοποθεσία της γεννηθείσας τον 3ο π.Χ. αιώνα αρχαίας πρωτεύουσας των Πάρθων.



Σήμερα βέβαια λίγα πλέον διασώζονται από το οκτώ μέτρων πάχους τείχος και τους σαράντα τρεις πύργους που άλλοτε προστάτευαν το βασιλικό παλάτι με το θησαυροφυλάκιο, τις αποθήκες τροφίμων, τα κελάρια και τους ζωροαστρικούς ναούς. Η προσεχτική ωστόσο αναστήλωση που έχει ξεκινήσει υπό την αρχαιολογική ομάδα των επιγόνων του Καβούρ αναδεικνύει σιγά-σιγά το εύρος και το ειδικό βάρος της αρχαίας πολιτείας που κράτησε επιτυχώς κεφάλι στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, επιβάλλοντας της μάλιστα μία ιδιαίτερα ταπεινωτική στρατιωτική ήττα το 53 π.Χ. στη Βόρεια Μεσοποταμία.




Μα ό,τι δεν κατάφερε μέσα σε τρεις αιώνες η Ρώμη, το διεκπεραίωσε μέσα σε δεκαπέντε μέρες – ποιος άλλος; - ο Τζένγκις Χαν, ξυρίζοντας με τα λεφούσια του τη Νήσσα από τα θεμέλια. Εβδομήντα χιλιάδες κεφάλια θέρισαν, λέει, οι Μογγόλοι επί τη ευκαιρία, πριν προχωρήσουν να μοιράσουν για μια ακόμη φορά το θάνατο καμιά τριακοσοπενηνταριά χιλιόμετρα ανατολικότερα, στη Μερβ, όπου και ο δικός μας επόμενος προορισμός.


Η Βασίλισσα του Κόσμου

Σε αντίθεση με τη νοικοκυρεμένη Νήσσα, στη Μερβ η μάνα χάνει το παιδί και το παιδί τη μάνα. Διόλου περίεργο άμα σκεφτεί κανείς ότι δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για μία, παρά για τέσσερις τουλάχιστον πόλεις που μπλέκονται κι αλληλοκαλύπτονται μερικώς μεταξύ τους, καταλαμβάνοντας όλες μαζί μια έκταση εκατό τετραγωνικών χιλιομέτρων.



Πρόγονος όλων, η Ερκ Κάλα ξεκινάει τη διαδρομή της κατά τον 6ου π.Χ. αιώνα, στα χρόνια των Περσών Αχαιμενιδών. Έπεται η Γκιαούρ Κάλα, ή γνωστή σε μας ως Αλεξάνδρεια - και στη συνέχεια Αντιόχεια - η Μαργιανή, απότοκο του περάσματος (και) από τούτα δω τα μέρη του γνωστού Μακεδόνα λάτρη των μεγάλων αποστάσεων. Τη σκυτάλη θα πάρει τον 3ο μ.Χ. αιώνα η Μερβ των Περσών Σασσανιδών, εγκαινιάζοντας μια υποδειγματική περίοδο πολυπολιτισμικής συνύπαρξης όπου χριστιανοί, βουδιστές και ζωροάστρες αναμειγνύονται ειρηνικά και συναγελάζονται ασυστόλως, προς μεγάλη απογοήτευση φαντάζομαι των κάθε θρησκευτικής απόχρωσης φονταμενταλιστών της εποχής.



Στη συνέχεια, η πόλη θα αναρριχηθεί στην κορυφή της ευημερίας της κατά τους 11ο και 12ο αιώνες. Οι εμπορικοί δρόμοι του μεταξιού βρίσκονται τότε στο φόρτε τους, και οι Τούρκοι Σελτζούκοι που έχουν στο μεταξύ κυριαρχήσει στην περιοχή θα την χρήσουν πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους. «Μερβ, Βασίλισσα του Κόσμου» αποκαλείται τότε, και καταγράφεται μάλιστα ως η πολυπληθέστερη πόλη του πλανήτη.



Κάπου όμως εδώ τελειώνουν τα καλά νέα. Με τις στάχτες των υπόλοιπων μυθικών πόλεων της Κεντρασίας να καπνίζουν ακόμα, οι Μογγόλοι θα στρέψουν πλέον κατά της Μερβ όλο το κτηνώδες μένος τους για να γράψουν τον επίλογο της ματωμένης πορείας τους στη Χορασμία. Τα πολλά λόγια περιττεύουν. Αρκεί να πούμε πως μέσα σε λίγες μέρες η «πολυπληθέστερη πόλη του κόσμου» μετατρέπεται στο μεγαλύτερο ανοιχτό νεκροταφείο από καταβολής ανθρωπότητας. Είτε τα διαθέσιμα μέσα είναι οι χατζάρες και τα τσεκούρια, είτε τα F-16 και οι ατομικές βόμβες, το φονικότερο απ’ όλα τα όπλα διαχρονικά είναι εν τέλει η ίδια η ανθρώπινη θηριωδία.


Ο πέμπτος αρχαίος πολιτισμός της Γης

Μετά από το οβερντόουζ ιστορικών σφαγών που μάλλον θα κάνω χρόνια να ξεπεράσω, ευτυχώς το ταξίδι στο Τουρκμενιστάν πρόκειται να κλείσει με κάτι φωτεινό κι αισιόδοξο. Αρχίζοντας από μια πολύωρη – μοναχική και πάλι- επίσκεψη στο μουσείο της πόλης του Μαρί με τα εκπληκτικά ευρήματα από τις ανασκαφές στη γη της αρχαίας Μαργιανής, την επόμενη μέρα πορευόμαστε προς την Γκονούρ με την ελπίδα να απολαύσουμε επί τω έργω τον αυτουργό μίας εκ των σπουδαιότερων αρχαιολογικών ανακαλύψεων των τελευταίων δεκαετιών: τον Ρωσοπόντιο σκαπανέα Βίκτορα Σαρηγιαννίδη.



Οποία απογοήτευση. Περίλυποι οι φύλακες του αρχαιολογικού χώρου μας πληροφορούν ότι ο άνθρωπος που τόσο προσδοκούσαμε να συναντήσουμε αναχώρησε πριν δυο μέρες για τη Μόσχα, καθώς μπήκαμε πλέον στον Ιούνη οπότε και έληξε η εαρινή σεζόν εργασιών. Με θερμοκρασίες που στην Καράκουμ αγγίζουν τους πενήντα βαθμούς το καλοκαίρι και τους μείον τριάντα το χειμώνα, οι περίοδοι των ανασκαφών αναγκαστικά περιορίζονται στα δίμηνα Απρίλη-Μάη και Οκτώβρη-Νοέμβρη. Ο επικεφαλής της ομάδας φύλαξης επιμένει ωστόσο να καλέσει Μόσχα από το κινητό του.
- Κύριο Σαρηγιαννίδη χαρεί πολύ μάτει ήρταν Έλληνες εντώ.
Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα η σύγχρονη τεχνολογία μας συνδέει για μια σύντομη συζήτηση μ’ εκείνον που ανέσυρε από την άμμο όσα θαυμαστά πρόκειται να περιηγηθούμε, δυστυχώς χωρίς την πολύτιμη παρουσία του. Ας ελπίσουμε κάποια επόμενη φορά να σταθούμε πιο τυχεροί.



Ατενίζοντας την πυρακτωμένη γη και την γυμνή πέτρα που περιβάλουν την αναδυόμενη μέσα από την άμμο αρχαία πολιτεία, δύσκολο να φανταστεί κανείς πως ο τόπος αυτός σκιαζόταν κάποτε στη δροσιά μιας καταπράσινης όασης, ποτισμένης από τα πλούσια νερά του ποταμού Μουργκάμπ. Σήμερα, ο εν λόγω Μουργκάμπ, απ’ όπου και προέκυψε η ονομασία Μαργκούς -δηλαδή Μαργιανή- του κράτους που αναπτύχθηκε γύρω απ’ αυτόν, περνάει πλέον μέσα από την Μαρί εξήντα χιλιόμετρα νοτιότερα, ενώ παλιότερα έβρεχε την Μερβ καμιά εικοσαριά χιλιόμετρα ανατολικότερα. Με την κακή συνήθεια ν’ αλλάζει περιοδικά τον ρου του, ο ιδιότροπος αυτός ποταμός συμπαρέσυρε απ’ ό,τι φαίνεται και τους Μαργιανούς στις μετατοπίσεις του, αναγκάζοντας τους να εγκαταλείψουν τις αποξεραμένες περιοχές και να χτίσουν καινούργιες πόλεις με πρόσβαση στα νερά του. Κάπως έτσι λοιπόν εκκολάφθηκε η Γκονούρ στα τέλη της τρίτης π.Χ. χιλιετίας, για να ερημώσει χίλια πεντακόσια χρόνια αργότερα παραδίδοντας τη σκυτάλη στη Μερβ.



Σκόρπια κεραμικά θραύσματα, προερχόμενα από μικρότερους οικισμούς σπαρμένους στα βόρεια της Μερβ, είναι οι ενδείξεις που, σαν τα πετραδάκια του Κοντορεβυθούλη, οδήγησαν τον Βίκτορα Σαρηγιαννίδη σε πολυετείς αναζητήσεις βαθιά μέσα στην Καράκουμ, για να εντοπίσει εν τέλει το 1972, τον τόπο γέννησης του «νέου» και άγνωστου μέχρι τότε αρχαίου πολιτισμού. Οι στέρεες γνώσεις του επιστήμονα, το ακαταπόνητο πάθος του ερευνητή αλλά και το απαράμιλλο ένστιχτο του λαγωνικού έκαναν το θαύμα τους.



Θεμέλια και υπολείμματα από φαρδιά προστατευτικά τείχη και προμαχώνες, βασιλικό μέγαρο, αίθουσες τελετουργιών, ναοί και νεκροταφείο, πολύπλοκο αρδευτικό και αποχετευτικό σύστημα, αποθηκευτικοί χώροι, δρόμοι και εκατοντάδες κατοικίες, συνθέτουν ένα συναρπαστικό πλέγμα τεκμηρίων, όλα απλωμένα εδώ μπροστά μας, που μιλούν για τη ζωή των ανθρώπων όπως αναπτύχθηκε στην Γκονούρ τέσσερις χιλιετίες πριν από σήμερα. Κοινωνία γεωργών και κτηνοτρόφων, οι αρχαίοι Μαργιανοί δεν περιορίζονταν ωστόσο μονάχα στην καλλιέργεια και τη βοσκή. Παράλληλα κατασκεύαζαν φίνα κεραμικά, εκλεπτυσμένα ταφικά κτερίσματα, χρυσά και ασημένια σκεύη και κοσμήματα, ενώ διατηρούσαν εμπορικές επαφές με τους Σουμέριους, τους Αιγυπτίους και άλλους σύγχρονούς τους πολιτισμούς όπως τεκμηριώνει αδιάψευστα η εύρεση ειδών εισαγωγής. Μέχρι και κομμάτια λινού υφάσματος ξεθάφτηκαν εδώ, καθώς και αντικείμενα από ελεφαντόδοντο προερχόμενα από την κοιλάδα του Ινδού.



Μα εξ’ ίσου εντυπωσιακά είναι και όσα βγαίνουν σιγά-σιγά στο φως περί της θρησκευτικής ζωής των κατοίκων της Γκονούρ. Ναοί αφιερωμένοι στα στοιχεία του νερού και της φωτιάς, βωμοί με ίχνη από θυσίες ζώων καθώς και από την παρασκευή της ιερής σόμα-χαόμα, ενός μείγματος οπίου, εφέδρας και κάποιας ακόμη τοπικής ναρκωτικής ουσίας, φαίνεται να πιστοποιούν την άσκηση ζωροαστρικών τελετουργικών σε μια εποχή πολύ προγενέστερη από την μέχρι τώρα παραδεκτή ως χρονολογία εμφάνισης του Ζωροαστρισμού. Κάτι τέτοιο όμως αυτόματα καθιστά την Γκονούρ γενέθλιο τόπο της πρώτης μονοθεϊστικής θρησκείας στον κόσμο καθώς και λίκνο του πέμπτου αρχαίου πολιτισμού της ανθρωπότητας, πλάι-πλάι με τον μεσοποταμιακό, τον αιγυπτιακό, τον ινδικό και τον κινέζικο.



Στο μεταξύ ο Ζυρ μάταια αναζητά ευνοϊκή γωνία για μερικά γενικά κάντρα της αρχαίας πρωτεύουσας. Χτισμένη σε απόλυτα επίπεδη επιφάνεια, χωρίς ούτε έναν υψωματάκι έστω και λίγων μέτρων στα πέριξ, η μόνη λύση για ν’ αποτυπωθεί το εύρος, η πολεοδομική αρτιότητα και η άψογη ρυμοτομία της Γκονούρ είναι η λήψη από αέρος. Και καθώς ούτε λόγος να γίνει για ελικόπτερο, ούτε προβλέπεται ο Ζυρ να βγάλει φτερά στην πλάτη, θα πρέπει αναγκαστικά να περιοριστεί σε κλειστά κάντρα και στην φωτογράφηση λεπτομερειών και επί μέρους τμημάτων. Άμα τον πιάσεις από τη μύτη σκάει. - Δες το θετικά, του λέω. Πάντα πρέπει ν’ αφήνεις πίσω σου κάτι ανεκπλήρωτο για να ‘ χεις κίνητρο και αφορμή για να ξαναρθείς.
- Δεν χρειάζεται, είναι η απάντηση. Έτσι κι αλλιώς η Γκονούρ έχει ακόμα τόσα πολλά να μας πει που πάντα θα υπάρχουν λόγοι για να επιστρέψουμε.
Κάτι μου λέει πως έχει δίκιο.

Όσοι ενδιαφέρονται να δουν περισσότερες φωτογραφίες από τους αρχαιολογικούς χώρους του Τουρκμενιστάν πατάνε: Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν | Πάμε γι' άλλα...

 

[babaduma]

"του γνωστού Μακεδόνα λάτρη των μεγάλων αποστάσεων"

Η ατάκα. Έγραψε!

 

[isabelle]

4. Τελευταία έξοδος

Αποχαιρετώντας το Τουρκμενιστάν

Πόλη Μαρύ. Την τελευταία μας νύχτα στη χώρα του Τουρκμένμπασι θα την περάσουμε μέσα στη βαλσαμωμένη ρετρό ψευδομεγαλοπρέπεια. Ξενοδοχείο Ρακάτ, άνω κάτω τελεία: τρεκλίζουσες σκαλιστές πολυθρόνες, μουχλιασμένες λουλουδάτες ταπετσαρίες, βαριές σκονισμένες κουρτίνες από ξεθωριασμένο βυσσινί βελούδο, φθαρμένο χρυσοκέντητο κουβρ-λι πάνω στο υπέρδιπλο αυτοκρατορικό κρεβάτι με τον ξεχαρβαλωμένο σομιέ που βουλιάζει κατά είκοσι εκατοστά μόλις ξαπλώσεις. Όλη η αλλοτινή ξεφτισμένη γκλαμουριά για κομματικά στελέχη σε επαρχιακή περιοδεία βρίσκεται απλωμένη μπροστά μας. Και όμως… Μετά την καλογυαλισμένη και αυθάδικη χρυσομαρμάρινη κενοδοξία της Άσγκαμπατ, τολμώ να πω ότι αυτό το μελαγχολικά παρακμασμένο σκηνικό με συγκινεί και μου γεννάει μια παράξενη τρυφερότητα. Ίσως γιατί με τον τρόπο του αποπνέει μια ιστορικότητα. Γιατί ακόμα και σιωπηρά, στην πραγματικότητα αφηγείται. Και γιατί κουβαλάει την (πονεμένη) αλήθεια μιας εποχής που γέννησε (και έθαψε νωρίς) την ομορφότερη ελπίδα από καταβολής ανθρώπινης κοινωνίας – μέχρι μια επόμενη καλύτερη γέννα, θέλω να πιστεύω.

Ένα αυθεντικό δείγμα νεκροθάφτη κοινωνικών ονείρων είναι και ο τύπος που μας περιμένει το επόμενο πρωί στην είσοδο του ξενοδοχείου για να μας οδηγήσει μέχρι τα σύνορα με το Ουζμπεκιστάν. Θα είναι ο τελευταίος (με το στανιό) «συνοδός» μας εντός τουρκμενικού εδάφους. Αυτή τη φορά το υπουργείο τουρισμού ξεπέρασε εαυτόν: κατάφερε να μας στείλει, για το κλείσιμο του ταξιδιού, το απόλυτο στερεότυπο του μπάτσου σοβιετικής κοπής, κάτι σαν διασταύρωση ανάμεσα στον πράκτορα στις «Ζωές των άλλων» και τον βασανιστή στο «Εξπρές του Μεσονυκτίου». Εντάξει, και οι προηγούμενοι που μας έλαχαν, δεν ήταν για να ευθυμήσεις με την παρέα τους, αλλά ο σημερινός πια…! Τύφλα να’ χει το καλύτερο κάστινγκ για αμερικανιά κατασκοπίας! Θα’ θελα να’ ξερα πόσο και που έψαξαν για να πετύχουν τέτοια μούρη.

Από το Μαρύ μέχρι το Τουρκμεναμπάντ, κάθε δεκαπέντε - είκοσι χιλιόμετρα το ίδιο σκηνικό: Μια μπάρα στο πουθενά κλείνει το δρόμο. Ο οδηγός-κλώνος δεσμοφύλακα σε γκούλαγκ κατεβαίνει από το αυτοκίνητο, κατευθύνεται σ’ έναν γραφέα που κάθεται πίσω από ένα τραπέζι στην άκρη του δρόμου, ντάλα μέσα στον ήλιο, και του δίνει διάφορα έγγραφα, μεταξύ των οποίων και τα διαβατήριά μας. Εκείνος τα ξεφυλλίζει για πέντε-δέκα λεπτά, σφραγίζει διάφορα χαρτιά, σημειώνει τον αριθμό του αυτοκινήτου σ’ ένα τετράδιο, και τέλος με τα πολλά σηκώνει την μπάρα. Ουφ, πάει κι αυτό! Πάμε γι άλλα. Μέχρι…το επόμενο μπλόκο. Από το τρίτο και πέρα βαρεθήκαμε να μετράμε.

Άμου Ντάρια ποταμός. Φαρδύς, καφετής από τη λάσπη, τον διασχίζουμε όπως και πριν από μια βδομάδα, σήμερα όμως με αντίθετη φορά, από δυτικά προς ανατολικά, ήτοι από το Τουρκμενιστάν προς το Ουζμπεκιστάν. Γιατί ο Άμου Ντάρια αποτελεί κι εδώ το σύνορο ανάμεσα στα δύο Σταν. Το οποίο σύνορο προαναγγέλει μια τεράστια ουρά από ακινητοποιημένα φορτηγά με κατάληξη το γνώριμο πια σκουριασμένο συρματόπλεγμα. Μετράω είκοσι έξι θηρία των είκοσι τόνων και βάλε, τίγκα στο εμπόρευμα, που βρίσκονται εδώ πριν από μας για τον ίδιο ακριβώς σκοπό: να περάσουν κι αυτά από την «άλλη πλευρά». Με λούζει κρύος ιδρώτας. Με δεδομένους τους ρυθμούς ελέγχου που ήδη γνωρίσαμε (θυμίζω: τριανταπέντε λεπτά από τη μεριά των Ουζμπέκων και μία ώρα και σαράντα λεπτά στην τουρκμένικη πλευρά, με μόνους πελάτες την αφεντιά μας), αυτό σημαίνει ότι με είκοσι έξι υποψήφιους να προηγούνται θα χρειαστούμε να περιμένουμε πάνω κάτω δύο … εικοσιτετράωρα!. Και μάλιστα υπό τον όρο ότι τα σύνορα θα παραμείνουν ανοιχτά νύχτα-μέρα. Κάτι που ήδη αποκλείεται αφού αυτή τη στιγμή, μία το μεσημέρι, η μπάρα είναι κατεβασμένη για να γευματίσει, λέει, το προσωπικό. Ουαί κι αλλοίμονο μας…

Στο μεταξύ, ο οδηγός μας με την εν αγνοία του ματαιωμένη χολιγουντιανή καριέρα ως καγκεμπίτη πράκτορα, μας παραδίδει ατάραχος τα διαβατήριά μας και ανοίγει για πρώτη φορά το στόμα του από το πρωί για να μας χαιρετίσει μ’ ένα μασημένο γκουντ μπάι, συνοδευόμενο από ένα επίσης κακοποιημένο πλην ευδιάκριτο γκουντ λάκ. Αυτό το τελευταίο, ειπωμένο από ένα τέτοιο άτομο, σε μια τέτοια στιγμή και με μια τέτοια ουρά στέλνει ρίγη ανατριχίλας στη ραχοκοκαλιά μου. Πάει, είναι βέβαιο ότι αυτός ξέρει ότι θα κοιμηθούμε σήμερα εδώ, μπροστά στο συρματόπλεγμα, και μας ειρωνεύεται κι από πάνω.

Κι ενώ εγώ τρώγομαι με το τι μέλλει γενέσθαι, πλέκοντας τα χειρότερα σενάρια καταστροφής, ο Κώστας έχει ήδη αράξει στη σκιά του μοναδικού δέντρου της περιοχής και κόβει τα νύχια του με τον νυχοκόπτη. Ε αυτό πια!
- Πας καλά;
- Μια χαρά. Τι θες να κάνω δηλαδή; Να χτυπιέμαι προκαταβολικά όπως εσύ;
Μήπως έχει δίκιο και πρέπει να το δω κι εγώ κάπως πιο ανατολίτικα;

Και να που στις δύο και πέντε συμβαίνει το μεγάλο θαύμα. Γιατί δεν είναι μόνο που το φανταράκι υπηρεσίας σηκώνει την μπάρα αλλά μας κάνει και νόημα να πλησιάσουμε.
- Τούριστ;
Εννοείται ότι σε άλλες συνθήκες ο όρος θα είχε ηχήσει στ’ αυτιά μου έως και προσβλητικός, εδώ όμως δεν είναι η στιγμή για να επιλύσουμε ζητήματα ταξιδιωτικής αξιοπρέπειας.
- Τούριστ! Τούριστ! Εντελώς τούριστ. Πιο τούριστ δεν γίνεται.
Μας λέει να περιμένουμε και τρία ακριβώς λεπτά αργότερα επιστρέφει συνοδευόμενος από τον προϊστάμενο, κάτι σαν δίδυμο αδερφό - στο πιο χοντρό - του οδηγού που μας έφερε ως εδώ. Ωχ, την κάτσαμε!
Να όμως που καμιά φορά τα φαινόμενα απατούν, και τούτος εδώ, παρά το παρουσιαστικό του, εμφανίζεται πρόθυμος και σχεδόν καλοσυνάτος. Μας οδηγεί κατ’ ευθείαν στο ξεφλουδισμένο κτίριο που κάνει χρέη τελωνείου και μας μπάζει μέσα χωρίς χρονοτριβή. Δεν μπορώ να πιστέψω στην τύχη μας! Άσε που το έργο του ελέγχου θα επιτελέσουν «μόλις» τέσσερις υπάλληλοι. Τόσους μετράω, να περιμένουν βαριεστημένοι πίσω από τα τραπέζια. Αυτή τη φορά, τα διαβατήρια, οι βίζες και τα «εμιγρέισον καρτ», ελάχιστα ενδιαφέρουν. Προφανώς αφού φτάσαμε μέχρις εδώ περνώντας από τόσα μπλόκα σημαίνει ότι είμαστε εντάξει. Αλλού είναι η ταμπακιέρα αυτή τη φορά:
- Τι έχετε να δηλώσετε;
- Τίποτα.
- Πως τίποτα, ανοίξτε τις αποσκευές.
Τα σακίδια μας απλώνονται στο χειρουργικό τραπέζι και όλα τα υπάρχοντά μας βγαίνουν ένα-ένα για εξέταση. Η επιδοκιμασία είναι έκδηλη στα πρόσωπα των ελεγκτών όταν βγάζουν τη θεϊκή Ρουχνάμα του Παμμέγιστου που προμηθευτήκαμε στην Άσγκαμπατ σε αγγλική μετάφραση και που φρόντισε ο Ζυρ να τοποθετήσει πάνω πάνω στο σακίδιό του.
Πρέζιντεντ μπουκ, μας διευκρινίζουν, σαν να μιλάνε σε καθυστερημένα. Γιες, γιες, Τουρκμένμπασι Νιγιάζοφ, εμείς εν χορώ. Για να περάσουν αμέσως μετά στον βασικό σκοπό της έρευνάς τους:
- Κάρπετ;
- Νο κάρπετ.
- ΝΟ ΚΑΡΠΕΤ;;;;
- Ε ναι ρε φίλε, νο κάρπετ
Γνωρίζοντας τις απίστευτες γραφειοκρατικές επιπλοκές στα σύνορα και με δυόμιση Σταν ακόμα μπροστά μας, δεν μας πέρασε καν από το νου να προβούμε σε αγορά χαλιού. Έλα όμως που οι τελώνες δεν πείθονται με τίποτε. Τούριστ χωρίς κάρπετ; Που ακούστηκε κάτι τέτοιο; Και δώσ’ του να ζυγίζουν με το χέρι τα άδεια σακίδια και να τα εξετάζουν απ’ όλες τις ραφές ψάχνοντας για τη μυστική θήκη με το καταζητούμενο μαγικό χαλί.
Ώσπου, μετά τον δωδέκατο άκαρπο έλεγχο ακόμα και στο σωληνάριο της οδοντόπαστας:
- ΟΚ,
Ειπώθηκε σε τόνο που έμοιαζε σχεδόν σαν παραδοχή ήττας.
- Τελειώσαμε;
- Ντα, ντα.
Αποχαιρετούμε με σπασίμπα τους τέσσερις υπαλλήλους, στεκόμαστε με ευλάβεια μπροστά στο τελευταίο πορτρέτο του Προέδρου, και ζαλωμένοι τα σακίδια προχωρούμε στη νεκρή ζώνη με κατεύθυνση το Ουζμπεκιστάν. Εκεί όπου μας περιμένει η Μπουχάρα, καμιά ώρα δρόμο από τα σύνορα.

 

[_antonis_]

Τι να πρωτοπώ, δεν ξέρω!

Πάντως πρόβλημα ανεργίας δεν έχουν εκει, ε; Όλοι δουλεύουν, όσοι περισσεύουν και ίσως να μην είχαν δουλειά, θα δουλεύουν στα...σύνορα!!

 

[isabelle]

Πάντως πρόβλημα ανεργίας δεν έχουν εκει, ε; Όλοι δουλεύουν, όσοι περισσεύουν και ίσως να μην είχαν δουλειά, θα δουλεύουν στα...σύνορα!!

Μέσα είσαι! Σπουδαία λύση η "φύλαξη" (και καλά!) των συνόρων για την απορρόφηση της ανεργίας. Ίσως απ' αυτό να εμπνεύστηκαν και οι δικοί "μας" κρατούντες και συζητάνε ν' αυξήσουν εδώ το χρόνο της στρατιωτικής θητείας.

 

[isabelle]

Δεν μου το ζήτησε κανείς αλλά εγώ πάντως νοιώθω ότι χρωστάω μια συγνώμη για την μεγάλη καθυστέρηση στη συγγραφή της συνέχειας αυτής της ιστορίας (καθώς και της άλλης για την Ισλανδία). Πολλοί οι λόγοι, τόσο οι αντικειμενικοί (ασύλληπτη η εργασιακή πίεση τις τελευταίες βδομάδες) όσο κυρίως οι υποκειμενικοί (ε, ναι, η κοινωνική-πολιτική κατάσταση μ' έχει αρπάξει από τα μούτρα και ομολογώ ότι αδυνατώ παντελώς να συγκεντρώσω τη σκέψη μου με όσα γίνονται γύρω μας). Και να που τώρα θα λείψω για τρεις βδομάδες (εισιτήριο-προσφορά κλεισμένο από τον Δεκέμβρη, τότε που μου'χε μείνει ακόμα λίγο μυαλό για ταξίδια), οπότε η καθυστέρηση θα παραταθεί αντίστοιχα. Φίλοι αγαπημένοι αύριο αναχωρώ για την Κίνα, με την πρόθεση να καλύψω ένα τμήμα από το Δρόμο του Μεταξιού, από την Ντουνχουάνγκ μέχρι το Κάσγκαρ και τα σύνορα με το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν, εκεί δηλαδή περίπου όπου ολοκληρώθηκε το ταξίδι του 2006 στα πρώην σοβιετικά Σταν. Επιστροφή στις 6 Μάη, ελπίζοντας όλοι μαζί να διαμορφώσουμε εκείνη τη μέρα την απαρχή για ένα καλύτερο πολιτικό τοπίο απ' αυτό που βιώνουμε σήμερα.
Hasta la vista και καλή αντάμωση!

 

[_antonis_]

Φίλοι αγαπημένοι αύριο αναχωρώ για την Κίνα, με την πρόθεση να καλύψω ένα τμήμα από το Δρόμο του Μεταξιού, από την Ντουνχουάνγκ μέχρι το Κάσγκαρ και τα σύνορα με το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν, εκεί δηλαδή περίπου όπου ολοκληρώθηκε το ταξίδι του 2006 στα πρώην σοβιετικά Σταν. Επιστροφή στις 6 Μάη, ελπίζοντας όλοι μαζί να διαμορφώσουμε εκείνη τη μέρα την απαρχή για ένα καλύτερο πολιτικό τοπίο απ' αυτό που βιώνουμε σήμερα.
Hasta la vista και καλή αντάμωση!

Καλά να περάσετε!!

Σε περιμένουμε πίσω, αλλά αυτές τις 3 εβδομάδες, ξέχασέ μας εντελώς!!

 

[isabelle]

Πρώην σοβιετικά "Σταν", Μέρος Γ' Ουζμπεκιστάν και πάλι - Η Σαμαρκάνδη με τ' όνομα και η Μπουχάρα με την χάρη

Κάλλιο αργά παρά αργότερα.

Και κάλλιο αργότερα παρά ποτέ!

Αυτήν την φορά, μετά από ένα διαλειμματάκι μόλις ... πεντέμισι ετών, αυτή η ιστορία θα τελειώσει.
Λόγο τιμής λέμε. Έστω κι αν χρειαστεί γι αυτό να ανατρέξω πότε πότε στην βοήθεια, όχι του κοινού, αλλά του συντρόφου Ζυρ. Στο κάτω κάτω, συνταξιδιώτες είμαστε. Άσε που εφόσον μιλάμε για Σταν, μια παράδοση στην έννοια της συντροφικής αλληλεγγύης όσο να'ναι έχει απομείνει.

Έτσι λοιπόν μεταφέρω εδώ αυτούσια την δική του αφήγηση για την Μπουχάρα που μπορείτε επίσης να βρείτε στο σάιτ μας εδώ

ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ 4 - ΜΠΟΥΧΑΡΑ, ΣΑΝ ΜΑΓΙΚΟ ΧΑΛΙ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν

ΜΠΟΥΧΑΡΑ, ΣΑΝ ΜΑΓΙΚΟ ΧΑΛΙ
Του Κώστα Ζυρίνη

Η Μπουχάρα μοιάζει να έχει προκύψει από αρχαίο παραμύθι. Με το που μπήκαμε στα χωρικά της εδάφη όλη η τσαντίλα και η κούραση πήγαν περίπατο. Δεν φεύγουμε από ‘δω, λέω στην πασσιονάριά μου. Αυτή η συγκλονιστική, η άθικτη μες τους αιώνες σκηνογραφία είναι όλα τα λεφτά.

Καταλύουμε σ’ ένα ταπεινό, πλην χαριτωμένο και πεντακάθαρο, ξενοδοχειάκι, στην καρδιά του ιστορικού κέντρου, που το διατηρεί μια στρουμπουλή όσο και συμπαθέστατη κυριούλα. Τέρμα σκάλα δεξιά, μας λέει στη γλώσσα της ενισχύοντάς την με χειρονομίες παντομίμας. Μια ξύλινη σκάλα κι ένας περιστεριώνας με μπάνιο για να χωρέσει την αγάπη μας καθώς θα γυρνάμε κατάκοποι απ τον ποδαρόδρομο σ΄ αυτό το παραμυθένιο σκηνικό.

Λίγο αργότερα, υπό το βλέμμα του χάλκινου ανδριάντα του Νασρεντίν Χότζα, θ΄ απολαμβάνουμε τα εγχώρια εδέσματα στην όχθη μιας λιμνούλας στη μέση της τεσσάρων αιώνων κεντρικής πλατείας Λυάμπι Χάουζ, εκατό βήματα απ τον περιστεριώνα μας.

Τα τραπέζια.. δεν πρόκειται για τραπέζια όπως τα εννοούμε συνήθως αλλά για έδρανα γύρω από τα οποία οι σωματικώς προσαρμοσμένοι γηγενείς κάθονται οκλαδόν στον περιμετρικό πάγκο, πράγμα κάπως δύσκολο για το ασυνήθιστο σ’ αυτή τη στάση σώμα μου.

Η Ισαβέλλα, ως πιο γυμνασμένη από μένα λόγω γιόγκα, κανένα πρόβλημα. Κι όταν λέμε «τρώμε» σημαίνει πως μ’ όλα αυτά τα συγκλονιστικά εδέσματα που αραδιάζονται μπροστά μας θα ακυρωθούν πολλοί μήνες από τη σκληρή δίαιτα μου στην Αθήνα. Παρηγοριέμαι όμως πως με το περπάτημα που πρόκειται να κάνω θα χάσω όλες αυτές τις παραπανίσιες θερμίδες.

Στοιχεία ταυτότητας

Η Μπουχάρα κατοικείται από πολύ πριν την διατρέξουν τα φουσάτα του Ισκαντάρ Μαγκντουνί, του τοις πάσι γνωστού Αλεξάνδρου του Μακεδόνα. Δεν ξέρω αν σ’ αυτά τα μέρη ο Ισκαντάρ άφησε πτώματα πίσω του, και πόσα, αλλά σίγουρα δεν άφησε και κανένα, διασωθέν τουλάχιστον, ίχνος από τον, και καλά εκπολιτιστικό, ιμπεριαλισμό του. Η πόλη, ως κόμβος του Δρόμου του Μεταξιού, άρχισε ν’ ανθεί πραγματικά εκεί ανάμεσα στον ένατο με δέκατο αιώνα υπό τους Πέρσες Σαμανίδες που την ανέδειξαν ως πρωτεύουσά τους και ως το σημαντικότερο πολιτικο-θρησκευτικό κέντρο της τραχιάς Κεντρικής Ασίας. Σ’ αυτά τα πυρωμένα χώματα έζησαν ο φιλόσοφος και επιστήμονας Ιμπν Σίνα αλλά και ποιητές σαν τον Φερντούσι και τον Ρουντάκι που για τον περσο-ισλαμικό κόσμο, απ ότι γράφεται, είχαν αντιστοίχως το εκτόπισμα ενός Νεύτωνα ή ενός Σαίξπηρ. Δυο περίπου αιώνες αργότερα, μιλάμε για το χίλια διακόσια είκοσι, η Μπουχάρα θα πέσει στα χέρια του Τζένγκις Χαν.

Προς τα τέλη του δέκατου τέταρτου, και καθώς ο Ταμερλάνος θα κυριαρχήσει σ’ όλη την κεντρική Ασία και θα αναδείξει τη Σαμαρκάνδη ως την αγαπημένη του πρωτεύουσα, η Μπουχάρα θα υποβιβαστεί σε δευτεροκλασάτη, χωρίς όμως και να χάσει και τίποτα από την ανεπανάληπτη γοητεία της. Θα ξαναπάρει και πάλι τα πάνω της, κατά τον δέκατο έκτο, όταν η ουζμπέκικη δυναστεία των Σαβανιδών θα την προτιμήσει από την Σαμαρκάνδη για να την αναδείξει σε πρωτεύουσα του χανάτου που θα φέρει τ’ όνομά της. Εκείνες τις ένδοξες ημέρες του πολιτισμού της, πρωτόγονης σε σχέση με τη σημερινή, βαρβαρότητας, η Μπουχάρα διαθέτει αναρίθμητα εργαστήρια, δεκάδες εξειδικευμένα παζάρια και καραβάν σεράγια, χάνια δηλαδή, και πάνω από εκατό μεντρέσες όπου χιλιάδες μαθητές εντρυφούν στις σουράτες του Κορανίου. Όταν ο δρόμος του μεταξιού θ’ αρχίσει να παρακμάζει, η Μπουχάρα θα χάσει κι αυτή από την αίγλη της χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα πάψει να είναι ένα σημαντικό πολιτικό-θρησκευτικό κέντρο για την ευρύτερη περιοχή.

Το Χίλια εφτακόσα πενήντα τρία, ένα τσιράκι του Πέρση άρχοντα που άκουγε στο όνομα Μωχάμεντ Ραχίμ, θα αυτοανακηρυχτεί εμίρης της Μπουχάρας και θα ιδρύσει τη δυναστεία των Μανγκίτ. Αυτή η δυναστεία θα εκκολάψει πολλά κουμάσια με κορυφαίο τον Νασρουλάχ Χαν. Το εν λόγω τεφαρίκι, δεν άντεξε στη σκέψη πως μερικοί εποφθαλμιούσαν το θρόνο και γι αυτό ξέκανε όλα του τ’ αδέρφια, καθώς και εικοσιοχτώ ακόμα συγγενείς του εξ αίματος.

Το Χίλια οχτακόσια εξήντα οχτώ, η Μπουχάρα και η Σαμαρκάνδη καταλαμβάνονται από τα τσαρικά στρατεύματα για να μετατραπούν σε προτεκτοράτα τα οποία όμως θα κυβερνήσου ντόπιοι εμίρηδες προσκυνημένοι στον Τσάρο.

Το ‘δεκαοχτώ καταφθάνει μια αντιπροσωπεία από Μπολσεβίκους της Τασκένδης και προσπαθεί να πείσει τον εμίρη Αλίμ Χαν να τους αδειάσει τη γωνιά και να πάει στο καλό διότι οι καιροί άλλαξαν και η Οκτωβριανή επανάσταση δεν σκοπεύει ν’ αφήσει ούτε καπιταλιστικά, ούτε φεουδαλικά ρουθούνια στη νέα σοβιετική πατρίδα. Ο Αλίμ Χαν αρχίζει τα ανατολίτικα παζάρια για να κερδίσει χρόνο και την κατάλληλη στιγμή προβοκάρει κάποια μαζικά επεισόδια για να σφάξει όλη τη σοβιετική αντιπροσωπεία. Τότε οι μπολσεβίκοι τα πήραν στο κρανίο και στείλανε τον Κόκκινο Στρατό μ’ επικεφαλής τον Μιχαήλ Φρούνζε να καθαρίσει. Ο Φρούνζε δεν σκάμπαζε από διπλωματία και ούτε τον έστειλαν για τέτοιες αβρότητες. Με το πρώτο «όχι» του Αλίμ έκανε το περιχαρακωμένο ανάκτορο του άφρονα στάχτη και μπούλμπερη. Ας πρόσεχε.

Σαλαμαλέκουμ

Φωτογραφικά είναι μια πολύ όμορφη μέρα και ο φύλακας επιμένει στο τριπλάσιο του νόμιμου αντίτιμου προκειμένου να μας επιτρέψει να μπούμε στην πριν από έναν αιώνα βομβαρδισμένη από τον Φρούνζε περιοχή του αρχαίου τείχους που περιβάλει την πόλη. Δεν είναι τόσο για το ποσό, όσο για το γαμώτο. Εντοπίζουμε, ερήμην του, ένα κάπως ευάλωτο σημείο της περίφραξης εκατό μέτρα πιο πέρα, και του λέω στα ελληνικά οψόμεθα ες Φιλίππους, φιλάκια!

Η βομβαρδισμένη περιοχή παραμένει ένας χορταριασμένος σωρός από μπάζα πλην όμως η θέα της Μπουχάρας από δω πάνω είναι το κάτι άλλο. Τα τεμένη και οι μιναρέδες με την εμφανή τουβλοδομή τους.. Οι πέρσικοι και οι μογγόλικοι τρούλοι από ψημένη φαγιάντσα στις εκδοχές του τυρκουάζ και του λάπις λάζουλι. Όσο απωθητική είναι η Αθήνα από την οπτική της Ακρόπολης άλλο τόσο μαγευτική είναι η Μπουχάρα από την οπτική των αρχαίων τειχών της. Δεν γίνεται χωρίς συγκρίσεις. Η ομορφιά και η ασχήμια αναδεικνύονται μέσα από ένα αυτόματο, όσο και υποσυνείδητο, πλέγμα συγκρίσεων.

Μας εντυπωσιάζουν και οι φόρμες των πανύψηλων τειχών από τον τρόπο που είναι δομημένα. Μοιάζουν γκαστρωμένα από εσωτερικές υπονομεύσεις της δομής. Όμως, όχι. Αυτό το άχαρο κύρτωμα θα πρέπει στατικά να είναι το τέλειο. Διαισθάνομαι πως εδώ η ευκλείδεια γεωμετρία, και η στερεομετρία, επιβεβαιώνονται από την αναίρεσή τους, η οποία αναίρεση συνίσταται στην τεκτονική λογική αυτών των τειχών. Και όχι μόνο των τειχών. Θα δούμε και τις λογικές δόμησης κτισμάτων που κατοικούνται μέχρι και σήμερα για να νοιώσουμε, γι΄ άλλη μια φορά, πόσο απάνθρωπο είναι το οπλισμένο σκυρόδεμα της «πολιτισμένης» Δύσης.

Ο φύλακας μας κοιτάζει αποσβωλομένος. Πώς διάολο βγαίνουμε αφού δεν μπήκαμε; Του δίνω το νόμιμο αντίτιμο του εισιτηρίου και του ρίχνω κι ένα σαλαμαλέκουμ χωρίς να είμαι σίγουρος για το αν πρόκειται για λήμμα της γλώσσας του ή όχι. Δεν έχει θυμώσει. Έτσι είναι η ζωή. Ένα παζάρι χωρίς θυμούς. Ένας αχταρμάς πιθανοτήτων για να προκύψει μια εκδοχή που κι αυτή με τη σειρά της..

Η διάθεσή μας είναι αδιαλείπτως εξαιρετική έστω και αν είναι από δύσκολο έως αδύνατο να προσεγγίσουμε τον ντόπιο πληθυσμό πέρα από όριο που θέτει το φράγμα της γλώσσας. Ο βασικός μας κώδικας επικοινωνίας στηρίζεται σε κάποια θραύσματα αγγλικής που τυχαίνει να γνωρίζουν μερικοί από τους γηγενείς, οι έμποροι συνήθως, και στην εκφραστικότατη εσπεράντο της νοηματικής. Τα αισθήματα έχουν τη δική τους γλώσσα με όργανα τη ματιά, το χαμόγελο, ή το θυμό στο βλέμμα.

Μπαινοβγαίνουμε στις εντός των τειχών πολυάριθμες εμπορικές στοές και στους αύλιους χώρους των τζαμιών.

Μεθάμε από την απίστευτη ποικιλία των προϊόντων, χειροτεχνημάτων κυρίως. Ξύλο, χαλκός, δέρμα, κεχριμπάρι...

Αντιστεκόμαστε, όσο μπορούμε, στον πειρασμό της αγοράς αφού υπάρχει πάντα ένα τελευταίο τρίωρο γι’ αυτό το πάθος. Όμως, το μπαζάρ είναι ο μαγνήτης του ταξιδιού, είναι το κάλεσμα για μια τελετουργία, είναι κοινωνική εκδήλωση, είναι τρόπος ζωής. Πόσο κάνει; Τόσο! Αυτό είναι η αφορμή για τη γνωριμία. Από πού είστε;

Πίνουμε καφέδες με κάρδαμο, τσάγια, σερμπέτια και γλυκάκια της Μπουχάρας. Δοκιμάζουμε λιχουδιές που θ’ αρνηθούν να εγκαταλείψουν εύκολα τη μνήμη μας.

(Πασάς στα Γιάννενα ο δικός μου)

Το αλισιβερίσι μπορεί, μέσα από περίτεχνους ελιγμούς, να καταλήξει σε αγορά, μπορεί και όχι, αλλά εκείνο που θα κερδίσουν οι συναλλασσόμενοι είναι η χαρά μιας, φευγαλέας έστω, ώσμωσης, η ηδονική βεβαιότητα ότι δεν είσαι το κέντρο του κόσμου και ότι έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει «κέντρο του κόσμου».

Και πολύ πριν ο ήλιος μου πάρει πίσω τις σκιές του, θα περπατήσουμε στις λαϊκές γειτονιές με τα στενά χωμάτινα σοκάκια.

Με την λιτότητα των αδρών πλινθοδομών, με τα απόνερα της μπουγάδας στη μέση του χωματόδρομου, με τις περίτεχνα σκαλιστές εξώθυρες και τα παράθυρά τους.

Πώς να τα περιγράψεις όλα’ αυτά σε λίγες αράδες; Το λόγο πλέον τον έχουν οι φωτογραφικές μου που θα κλικάρουν σε ρυθμούς αποθησαύρισης.

 

[isabelle]

ΣΑΜΑΡΚΑΝΔΗ - ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ

Ταμερλάνος, ή αλλιώς Τιμούρ. Η μάστιγα των θεών και τρόμος της Ασίας. Ο σφαγέας που έστηνε πυραμίδες με τα κρανία των σκοτωμένων εχθρών του, και ταυτόχρονα προίκιζε την πόλη-ερωμένη του με εκθαμβωτικά μνημεία αξεπέραστης καλλιτεχνικής εκλέπτυνσης. Όλα για την πρωτεύουσα του. Όλα για την Σαμαρκάνδη!

Η σχετική ανάρτηση υπάρχει και στο σάιτ μας, στο λινκ
ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ 5 - ΣΑΜΑΡΚΑΝΔΗ, ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ | Κώστας Ζυρίνης & Ισαβέλλα Μπερτράν


Το ημιθανές Λάντα

Το αγοραίο που θα μας πάει από τη Μπουχάρα στη Σαμαρκάνδη είναι ένα ημιθανές Λάντα το οποίο αντί για βενζίνη καίει κάποιο είδος υγραερίου. Για να ανεφοδιαστεί από αρμόδιο υγραεριάδικο πρέπει, λέει, καλού κακού, να βγούμε από το όχημα και να πάμε να σταθούμε σε μια απόσταση ασφαλείας, γύρω στα εξήντα μέτρα, γιατί ποτέ δεν ξέρεις.

Στο μεταξύ, ο Ζυρ έχει οπλίσει τη φωτογραφική, έχει νετάρει, και περιμένει σε επιφυλακή μπας και απαθανατίσει την έκρηξη. Άμα έχεις τραβήξει την ταινία του Πολυτεχνείου και μερικά ακόμα χιλιόμετρα σελιλόιντ με συγκρούσεις και φωτιές, το χούι δεν σ' αφήνει με τίποτε.

Όσο για μένα, προσπαθώ ν’ απαντήσω στο ερώτημα γιατί άραγε το επίμαχο Λάντα να είναι επικίνδυνο κατά την φόρτωση του υγραερίου και να μην είναι κατά τη μεταφορά μας επί τόσες ώρες. Μας δουλεύουν; Δεν θα νοιώσω ασφαλής μέχρι να αποβιβαστώ τελεσίδικα.

Στη Σαμαρκάνδη φτάνουμε τελικά μετά από κάνα τετράωρο, ακμαίοι και ακέραιοι. Ο δε οδηγός δεν θα παιδευτεί ευτυχώς να εντοπίσει το χάνι που είχα επιλέξει βάσει περιγραφών του Λόνλυ Πλάνετ. Δεν είπα χάλι, χάνι είπα, αλλά ισχύουν και οι δύο χαρακτηρισμοί. Ολίγον παρακμιακό, ολίγον κακόγουστο αλλά, αν μη τι άλλο, βρίσκεται σε επιτελικό σημείο της πόλης απ όπου θα μπορούμε να εξορμούμε προς όλες τις κατευθύνσεις με τις στοιχειώδεις ευκολίες χωρίς χάσιμο χρόνου.


Η Σαμαρκάνδη με τ’ όνομα (και η Μπουχάρα με την χάρη)

Θα το πω μία κι έξω από την αρχή κι ας ακούγεται «κάπως»: Παρά την φήμη της, δικαιολογημένη ασφαλώς από σκοπιά Ιστορίας και καλλιτεχνίας μνημείων, η Σαμαρκάνδη δεν με κέρδισε ως πόλη. Στην Μπουχάρα, τα παλιά πλινθόκτιστα, οι λαϊκές γειτονιές, τα λαβυρινθώδη στενά, όλα τα στοιχεία μαζί συγκροτούν ένα ολοζώντανο αρχαίο σκηνικό μέσα από το οποίο τα μνημεία αναδύονται ως κορυφαία αισθητικά επιτεύγματα ενός ενιαίου συνόλου. Δεν τα θαυμάζεις μονάχα ως εξαίσια απομεινάρια μιας αλλοτινής εποχής. Τα νοιώθεις ως κομμάτι μιας ιστορίας που ανασαίνει και σήμερα.

Αντίθετα στην Σαμαρκάνδη η παλιά πόλη έχει περίπου εξαφανιστεί, ο βασικός αστικός ιστός χαρακτηρίζεται από φαρδιούς δρόμους με σοβιετόστροφα κτήρια, και τα συμπλέγματα των ιστορικών μνημείων αποτελούν στην ουσία μεμονωμένες νησίδες, ύψιστου κάλλους και αξεπέραστης τέχνης, αναμφίβολα, αλλά … νησίδες. Δηλαδή σε ιστορική ασυνέχεια με τον μάλλον αδιάφορο περιβάλλοντα χώρο.

Ουφ! Το είπα και ξαλάφρωσα. Από κει και πέρα, το τι προτιμάει ο καθένας είναι προσωπική του υπόθεση. Εξάλλου δεν φημίζομαι ως γνωστόν για τα μέιν στριμ γούστα μου


Ρεγκιστάν

Η πλατεία Ρεγκιστάν δεν χρειάζεται ειδικές συστάσεις. Κατά τη γνώμη μου συγκαταλέγεται δίχως άλλο στην τριάδα των κορυφαίων μεγάλων πλατειών του κόσμου (μαζί με την Μεϊντάν Ιμάμ στο Ισπαχάν και την Κόκκινη Πλατεία στη Μόσχα), ένα διαμάντι ανεκτίμητης αξίας ανάμεσα στα άλλα βαρύτιμα πετράδια που συναπαρτίζουν το μακρύ περιδέραιο των μνημείων του Δρόμου του Μεταξιού.

Άλλοτε κέντρο της εξαφανισμένης πλέον παλιάς πόλης, η πλατεία χρονολογείται από τον 15ο αιώνα, ενώ οι μοναδικής ομορφιάς μεντρέσες (κορανικές σχολές) που την πλαισιώνουν ξεκίνησαν να οικοδομούνται λίγες δεκαετίες μετά το θάνατο του γνωστού μας Ταμερλάνου που επέλεξε την Σαμαρκάνδη το 1370 ως πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του, οδηγώντας την πόλη στον κολοφώνα της δόξας της.

Ιδρυτής της δυναστείας των Τιμουριδών, αντιφατικό κράμα ανελέητης βίας και ύψιστης καλλιτεχνικής εκλέπτυνσης, ο Ταμερλάνος έχει περάσει στην ιστορία ως ο θεμελιωτής της αισθητικής πάνω στην οποία στηρίχτηκαν οι διάδοχοί του για να φτιάξουν όσα θαυμάζουν τώρα τα έκθαμβα μάτια μας ενώ τριγυρνάμε στην πλατεία του Ρεγκιστάν.

Εισάγοντας καλλιτέχνες και τεχνίτες απ’ όλες τις περιοχές που κατακτούσε, επί των ημερών του ξεκίνησε στη Σαμαρκάνδη ένας χωρίς προηγούμενο οικοδομικός οργασμός. Λέγεται μάλιστα ότι αρεσκόταν να επιβλέπει προσωπικά τις εργασίες, παρεμβαίνοντας συχνά για να δώσει τις δικές του αισθητικές λύσεις.

Με την ίδια ωστόσο ευκολία μπορούσε την επόμενη κι όλας στιγμή να διατάξει σφαγές και λεηλασίες φρικαλέων διαστάσεων, με γνωστότερο ανδραγάθημα την πυραμίδα των εβδομήντα χιλιάδων ανθρώπινων κρανίων που έστησε στην Βόρεια Ινδία κατά την εισβολή του εκεί.

Δώδεκα με δεκαπέντε εκατομμύρια ζωές εκτιμάται ότι θέρισαν τα λεφούσια του υπό την ηγεσία του, αριθμός που αντιστοιχεί στο πέντε περίπου τα εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού εκείνης της εποχής. Ποιος αλήθεια είπε ότι η τέχνη εξευγενίζει την ψυχή του ανθρώπου;

Μιναρέδες σαν υψικάμινοι. Η ανάβαση απαγορεύεται λόγω οικοδομικών εργασιών πληροφορεί σχετική επιγραφή. Ο φύλακας ωστόσο δείχνει πολύ λιγότερο κατηγορηματικός όταν, παίζοντας ιδανικά το ρόλο του χαζοτουρίστα που δεν καταλαβαίνει τι γράφει η πινακίδα, ο Ζυρ βγάζει από την τσέπη ένα χαρτονόμισμα επιμένοντας να αγοράσει «τίκετ».

Μετά από μερικές φευγαλέες συνωμοτικές ματιές στα πέριξ, ο φύλακας τσεπώνει το χαρτονόμισμα και μας κάνει νόημα να περάσουμε. Χωρίς τίκετ φυσικά.

Γύρω στα εκατόν πενήντα πανύψηλα σκαλοπάτια των τριάντα πόντων - σαν να λέμε καμιά δεκαπενταριά όροφοι ανάβαση. Ουφ!

Τελικά τα καταφέραμε και φτάσαμε στην κορυφή με την άπαρτη θέα πάνω από την πλατεία, τους τρούλλους και την πόλη. Ευτυχώς άξιζε τον κόπο η προσπάθεια.

Κι ένα σπασίμπα στον «υπαρκτό»

Όποια αποτίμηση κι αν κάνει ο καθένας για τα έργα και τις ημέρες του λεγόμενου «υπαρκτού», όλη η προοδευτική ανθρωπότητα του χρωστά αδιαμφισβήτητα ένα μεγάλο ευχαριστώ σε δυο τουλάχιστον θέματα: Το ένα είναι η μεγάλη πρόοδος που σημειώθηκε στην γυναικεία χειραφέτηση και το άλλο είναι ο μετριασμός του θρησκευτικού αισθήματος. Ειδικά σε ο,τι αφορά την Κεντρική Ασία, και δεδομένων των εξελίξεων στις γειτονικές χώρες, δεν τολμώ ούτε να σκεφτώ τι δύναμη θα είχαν σήμερα οι μουλάδες στα διάφορα πρώην σοβιετικά Σταν, τι σαρία θα έπεφτε και πόσες γυναίκες θα ζούσανε εξαφανισμένες πίσω από μπούρκες αν δεν είχαν προηγηθεί τα εβδομήντα τόσα χρόνια Σοβιετίας.

Αφορμή γι αυτές τις σκέψεις μου δίνουν οι σκηνές συνωστισμού έξω από κεντρικό ξενοδοχείο λόγω προσέλευσης καλεσμένων σε γαμήλια δεξίωση. Γυναίκες με τα «καλά» τους, κορίτσια με σούπερ μίνι, νεαρά ζευγάρια αγκαλιασμένα, άντρες με το παραδοσιακό μουσουλμανικό σκουφάκι, λίγο απ'όλα έχει ο μπαχτσές. Ανοχή και ελευθερία στις ενδυματολογικές επιλογές. Μαζί με κατανάλωση άφθονης βότκας κερασμένης στο πεζοδρόμιο. Ευκαιρία για φωτογράφηση της νύφης και της μαμάς της με το αποκαλυπτικό χαμόγελο της ολόχρυσης οδοντοστοιχίας της.

Το μαυσωλείο

Είχε πολλά χρόνια να μου συμβεί σε ταξίδι, και να που το κακό με βρήκε στη Σαμαρκάνδη. Και μάλιστα όχι όπου κι όπου, αλλά ακριβώς στην είσοδο του μαυσωλείου του Ταμερλάνου, το Gur-e-Amir. Ζαλάδα, κομάρα, αναγούλα. Φτου σου ατυχία! Μα ήταν ανάγκη ν’ αρρωστήσω εδώ;

Σέρνω με το ζόρι τα βήματά μου στο προαύλιο του μαυσωλείου που αρχικά χτίστηκε προς τιμή του πρόωρα χαμένου εγγονού του Ταμερλάνου και κατέληξε τελικά να στεγάσει και τον ίδιο για … μετεωρολογικούς λόγους.

Πράγματι, ενώ ο Ταμερλάνος είχε φροντίσει έγκαιρα για την ανέγερση του προσωπικού του μαυσωλείου στην γενέτειρά του, την Σαχρισάμπζ, καμιά ογδονταριά χιλιόμετρα νότια της Σαμαρκάνδης, μια παρατεταμένη χιονοθύελλα τις μέρες του θανάτου του εμπόδισε τη μεταφορά της σωρού του εκεί. Έτσι ο φιλότεχνος σφαγέας ενταφιάστηκε μέσα σε τούτο δω το κομψοτέχνημα που αποτέλεσε, κατά πώς λέγεται, η βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκαν αργότερα τα σχέδια για το Ταζ Μαχάλ στην Ινδία.

Έχω κάτσει σ’ ένα πεζούλι και με βλέμμα θολό παρακολουθώ το έξι αιώνων μνημείο να γυρίζει μπροστά μου σαν ρόδα σε λουνα πάρκ. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαντασμαγορικός κύκλος από μπλε τρούλους επαναλαμβανόμενους σε διάφορες θέσεις όπως μέσα από καλειδοσκόπιο. Πάει, αυτό ήταν! Αποκλείεται να κρατηθώ άλλο. Πριν καν προλάβω να σκεφτώ, νοιώθω το στομάχι να μου έχει ανέβει στο λαιμό και την ίδια στιγμή αδειάζω όλο τον ... εσωτερικό μου κόσμο στο διπλανό παρτέρι με τα λουλούδια. Οποία ντροπή! Αλλά και τι ανακούφιση (έστω και προσωρινή!)

Για πότε με μάζεψε ο αγαπημένος μου, βρήκε ταξί και γυρίσαμε στο χάνι μας ούτε που θυμάμαι.


Η κατάρα του Ταμερλάνου

Ακόμα και ξαπλωμένη με κλειστά τα μάτια, συνεχίζω να ζαλίζομαι. Στους εμετούς έχουν προστεθεί τώρα ο πυρετός και τα ρίγη. Μα τι διάολο μου συμβαίνει; Μήπως με χτύπησε η κατάρα του Ταμερλάνου; Η φράση αυτή θα μείνει ως το ανέκδοτο του ταξιδιού, ωστόσο δεν την είπα τυχαία. Υπάρχει πράγματι ολόκληρη μυθοπλασία γύρω από την υποτιθέμενη «κατάρα του Ταμερλάνου» και έχει ως εξής:

Λέγεται ότι λίγο πριν πεθάνει, ο Ταμερλάνος έριξε ανάθεμα «σε όποιον θα τάραζε τον αιώνιο ύπνο του». Ο τάφος του ωστόσο ανοίχτηκε με προσωπική διαταγή του Στάλιν, υπό την επίβλεψη του σπουδαίου ανθρωπολόγου Γερασίμωφ στις 20 Ιούνη 1941. Ο Γερασίμωφ ήταν ήδη διάσημος εκείνη την εποχή για την ικανότητά του να αναπαράγει τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου με βάση το κρανίο του. Κι αυτό ακριβώς κλήθηκε να κάνει με το κρανίο του Ταμερλάνου που μεταφέρθηκε επί τούτου στο επιστημονικό εργαστήριο του στην Μόσχα.

Στο μεταξύ, μέσα στον τάφο, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν και την εξής επιγραφή: «όποιος ανοίξει τον τάφο μου θα απελευθερώσει έναν εισβολέα πολύ τρομερότερο από μένα». Και να’σου λοιπόν που δυο μέρες αργότερα, χωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου, ο Χίτλερ εξαπολύει την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα και τα ναζιστικά στρατεύματα εισβάλλουν στη Σοβιετική Ένωση. Άντε μετά να πείσεις τους διάφορους δεισιδαίμονες ότι πρόκειται για σύμπτωση! Πολύ περισσότερο που το πράγμα έχει και συνέχεια.

Αφού ολοκληρωθούν οι σχετικές επιστημονικές έρευνες, τα λείψανα του Ταμερλάνου επιστρέφουν στη θέση τους στη Σαμαρκάνδη στις 20 Δεκέμβρη 1942. Και να που έξι βδομάδες αργότερα, μετά από εκατόμβες νεκρών, ο Κόκκινος Στρατός θα κερδίσει τη μάχη του Στάλινγκραντ. Ε, να μην πιστωθεί με την ευκαιρία ο μύθος του Ταμερλάνου μ’ έναν επιπλέον πόντο;

Τελικά, μετά από μια ζόρικη νύχτα, νωρίς το πρωί ο πυρετός έχει υποχωρήσει και η στομαχική διαταραχή μοιάζει σε ύφεση. Είμαι βέβαια ένα ράκος αλλά άμα βρίσκεσαι στην Σαμαρκάνδη, δεν το σκέφτεσαι. Ακόμα και κουρέλι, επιστρατεύεις τις δυνάμεις σου και σηκώνεσαι.


Στο παζάρι

Το κεντρικό παζάρι Σιαμπ είναι αγορά τροφίμων. Σαν να λέμε, κάτι σαν την Βαρβάκειο και τα πέριξ της οδού Αθηνάς στο πιο απλωμένο.

Από προϊόντα, τα αναμενόμενα. Φρούτα εποχής (καρπούζι Μάη μήνα!), λαχανικά, όσπρια, μακαρόνια, όλα χύμα.

Συν βεβαίως οι απαραίτητες ψησταριές. Ουζμπεκιστάν χωρίς σασλίκ θα ήταν σαν Ελλάδα χωρίς πιτόγυρο. Απλά δεν γίνεται!

Μα η βόλτα προσφέρεται πριν απ’ όλα σαν μια πρώτης τάξης ευκαιρία για επιστροφή πίσω στο χρόνο. Όχι πια στο μνημειακό παρελθόν, αλλά στην ίδια τη ζωή όπως κυλούσε άλλοτε στην παλιά Σαμαρκάνδη. Πουθενά αλλού στην πόλη δεν θα βρεις συγκεντρωμένα τόσα χρώματα κι αρώματα, τόση ζωντάνια, τέτοια ανθρωπολογική και ενδυματολογική ποικιλία.

Άσε που στην ίδια γειτονιά βρίσκεται και το άλλο «μαστ» αξιοθέατο της Σαμαρκάνδης, το τζαμί της Μπιμπί Χανούμ, η ανέγερση του οποίου συνοδεύεται από τον σχετικό ανατολίτικο μύθο, με ερωτικό σκανδαλάκι στην αρχή και αίμα για φινάλε.


Το φιλί με το σημάδι

Η περί ου ο λόγος Μπιμπι Χανούμ με το τσαχπίνικο όνομα ήταν Κινέζα σύζυγος του Ταμερλάνου. Σε μία λοιπόν από τις πολλές απουσίες του αυτοκράτορα – πού αλλού; - σε πολεμική εκστρατεία για να πάρει κεφάλια, της ήρθε η ιδέα να του ετοιμάσει ένα δώρο-έκπληξη για την επιστροφή του. Αντί ωστόσο να του φτιάξει κάνα σοροπιαστό με τα χεράκια της ή να πάει να του ψωνίσει καμιά κολόνια, αυτή αποφάσισε να σκοτώσει το χρόνο της αναμονής παραγγέλλοντας την ανέγερση ολόκληρου τζαμιού για χάρη του. Και γιατί όχι εδώ που τα λέμε; Μήπως και θα το πλήρωνε από την τσέπη της;

Βρίσκει το λοιπόν τον κατάλληλο αρχιτέκτονα, συμφωνούνται τα σχέδια κι όλα τσουλάνε μια χαρά με την ανέγερση να προχωράει σφαίρα ώσπου, εντελώς αναπάντεχα και κόντρα σε κάθε συνδικαλιστική δεοντολογία της εποχής, ο αρχιτέκτονας κηρύσσει στάση εργασίας. Το αίτημα; Ένα φιλί από την Μπιμπί Χανούμ! Αλλιώς, της λέει, τζαμί δεν έχει. Θα τ' αφήσει ημιτελές.

Βρε καλέ μου, βρε χρυσέ μου, παντρεμένη γυναίκα είμαι, (υποθέτουμε ότι) είπε αρχικά εκείνη, δεν είναι σωστά πράγματα αυτά, πλην όμως ο ερωτοχτυπημένος αρχιτέκτονας είναι ανένδοτος. Φιλί εδώ και τώρα. Ίσως βέβαια να είχε διακρίνει και κάποια χλιαρότητα στον τόνο της άρνησης της Μπιμπί, ποιος ξέρει; Όπως και να’χει, μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις (ή τσαλιμάκια, όπως το δει ο καθένας), το αίτημα τελικά ικανοποιείται και το φιλί δίνεται.

Τώρα τι σόι φιλί ήταν αυτό, θα σας γελάσω, η ιστορία πάντως λέει ότι άφησε σημάδι στο πρόσωπο της αυτοκρατορικής συζύγου. Σημάδι κυριολεκτικά ή με την μεταφορική έννοια (τα ίχνη του πάθους), δεν ξέρω, ο Ταμερλάνος πάντως το εντόπισε με το που πάτησε το πόδι του πίσω στην Σαμαρκάνδη. Ουαί κι αλίμονο! Γιατί άμα ένας Ταμερλάνος τα πάρει στο κρανίο, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποιος άλλος θα χάσει το δικό του. Ο αρχιτέκτονας εν προκειμένω…

Όσο για την Μπιμπί Χανούμ, με δεδομένα τα ήθη της εποχής και τον, ας πούμε κάπως δύστροπο χαρακτήρα του συζύγου της, μπορείς να πεις ότι την γλίτωσε σχετικά φτηνά. Σε αντίθεση με τον αρχιτέκτονα, κράτησε το κεφάλι της στη θέση του, και ως τιμωρία ο Ταμερλάνος της επέβαλε να κυκλοφορεί δια βίου με φερετζέ για να κρύψει το σημάδι της απιστίας της. Μα με την ευκαιρία η συζυγική οργή πήρε αμπάριζα και τις υπόλοιπες γυναίκες της αυτοκρατορίας οι οποίες υποχρεώθηκαν με σχετικό διάταγμα να καλύψουν όλες τα πρόσωπά τους για να μην προκαλούν εφεξής τους άντρες! Οι αντιλήψεις περί συλλογικής ευθύνης και τιμωρίας έχουν, απ’ ο,τι φαίνεται βαθιές ρίζες στην Ιστορία…


Η κατάρα του Ταμερλάνου (μέρος Β’)

Ώρα λοιπόν για μια επίσκεψη στο τζαμί της γλυκοφιλούσας. Δεν έχουν ωστόσο περάσει ούτε πέντε λεφτά από τη στιγμή που πάτησα το πόδι μου στο προαύλιο, και να’ σου ξανά οι ζαλάδες, να οι σκοτοδίνες, να και το στομάχι έτοιμο να εκτοξεύσει το περιεχόμενο του κι όποιον πάρουν τα σκάγια! Ε όχι, δεν είναι δυνατόν! Πόση γκαντεμιά πια;

Βγαίνω έξω τρέχοντας, ν’ αφήσω τουλάχιστον την κατάθεσή μου εκτός ορίων του θεωρούμενου ως ιερού χώρου. Ευτυχώς πρόλαβα! Είναι όμως φανερό ότι κάτι δεν πάει καλά ανάμεσα σ’ εμένα και τον Ταμερλάνο. Έτσι και πλησιάσω από κοντά κάτι πολύ δικό του, από τάφο μέχρι σύζυγο, τσουπ και την τσίμπησα την αδιαθεσία. Λέω να μην πάρω προσωπικά την «κατάρα» του, πάντως καλή χημεία μεταξύ μας δεν υπάρχει.

Επιστρέφουμε και πάλι κακήν κακώς στο χάνι μας για δεύτερη φορά. Τέρμα δυστυχώς για μένα οι επισκέψεις στην Σαμαρκάνδη. Βγάζω την υπόλοιπη μέρα στο κρεβάτι. Προέχει να συνέλθω. Αύριο το πρωί επίκειται να διαβούμε τα σύνορα για το Τατζικιστάν και οφείλω να είμαι ετοιμοπόλεμη. Γραφειοκρατία εν όψει!