Smaragda53
Member
- Μηνύματα
- 1.051
- Likes
- 2.270
- Επόμενο Ταξίδι
- αχ, μακάρι νάξερα!
- Ταξίδι-Όνειρο
- Πολυνησία
Και σκεφτόμουν: άνοιξαν οι δρόμοι, γιατί δεν έχει εμφανισθεί ακόμα η Klair? Και νάσαι με τα ωραία σου!
Ιδέες για αποδράσεις του Σαββατοκύριακου στην Αρκαδία!
- Thread starter Klair
- Ημερομηνία δημιουργίας
Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.369
- Likes
- 28.710
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Να ΄μαι, να ΄μαι πάλι στα αγαπημένα μου μέρη. Μαζεύω υλικό για τη συνέχεια της ιστορίας. Δευτέρα επιστροφή στην Αθήνα, γιατί έχω να κάνω τη 2η δόση μου, αλλά θα ξαναεπιστρέψω και το πρόγραμμα θα έχει σίγουρα Τεγέα και Βούρβουρα
Smaragda53
Member
- Μηνύματα
- 1.051
- Likes
- 2.270
- Επόμενο Ταξίδι
- αχ, μακάρι νάξερα!
- Ταξίδι-Όνειρο
- Πολυνησία
Τι ωραία! Περιμένω τα Βούρβουρα με ανυπομονησία! Εγώ έκανα και τη δεύτερη δόση και πήγα επιτέλους σινεμά! ("Μάρτιν ΄Ιντεν", φοβερό έργο από μυθιστόρημα του Τζακ Λόντον)Να ΄μαι, να ΄μαι πάλι στα αγαπημένα μου μέρη. Μαζεύω υλικό για τη συνέχεια της ιστορίας. Δευτέρα επιστροφή στην Αθήνα, γιατί έχω να κάνω τη 2η δόση μου, αλλά θα ξαναεπιστρέψω και το πρόγραμμα θα έχει σίγουρα Τεγέα και Βούρβουρα
Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.369
- Likes
- 28.710
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Βαλτεσινίκο: Ο τόπος με τα πολλά νερά!
Τη Δευτέρα 24 Μαΐου 2021 ξεκίνησα νωρίς το πρωί, γύρω στις 9:00, γιατί το πρόγραμμα ήταν πολύ φορτωμένο και απαιτητικό. Ήθελα να έχω μπροστά μου ολόκληρη τη μέρα, για να δω τα πάντα με άνεση, χωρίς βιασύνες και τρελό τρεχαλητό. Ακολούθησα ως συνήθως την ΕΟ Πάτρας-Τρίπολης (111) και στη συνέχεια την ΕΟ Τρίπολης-Ολυμπίας και έκανα μια μικρή στάση στον οικισμό Παν με τις πηγές Καμπέα.
Πηγές Καμπέα
Πάνω στον δρόμο υπάρχει το παντοπωλείο-καφέ "Ο Τσολιάς". Το κατάστημα διαθέτει ποικιλία από παραδοσιακά προϊόντα, ζυμαρικά κυρίως, αλλά και ντόπιο μέλι. Σερβίρει επίσης καφέδες κάτω από τον παχύ ίσκιο μεγάλων και ψηλών δέντρων. Παρήγγειλα ένα τοστ με τυρί, γαλοπούλα και ντομάτα, για να με καρδαμώσει πρωί-πρωί και αναχώρησα γρήγορα για τον προορισμό μου.
Το παντοπωλείο "Ο Τσολιάς"
Όταν συνάντησα στα αριστερά μου το Φιλοξενία studios, είδα την ταμπέλα που έγραφε: Βαλτεσινίκο-Ολομάδες-Μυγδαλιά-Κερπινή και έστριψα δεξιά. Ο επαρχιακός, πολύ στενός δρόμος, που κινείται μέσα στο πυκνό δάσος με τα πανύψηλα έλατα, μου χάρισε απίστευτες και μοναδικές εικόνες της Αρκαδικής φύσης.
Η καταπληκτική αυτή διαδρομή με οδήγησε μπροστά από το Σανατόριο Μάνα, του οποίου η περίφραξη ήταν τώρα ανοιχτή και μερικά αυτοκίνητα ήταν παρκαρισμένα έξω από τον αυλόγυρο. Αυτό μάλλον σημαίνει, ότι τα έργα για την μετατροπή του σε πεντάστερο ξενοδοχείο, συνεχίζονται κανονικά. (Αναλυτικές πληροφορίες για το Σανατόριο στο κεφάλαιο: Μαγούλιανα: Ο εξώστης της Αρκαδίας ή μήπως ολόκληρης της Πελοποννήσου). Λίγα μέτρα μετά το Σανατόριο έστριψα αριστερά, ακολουθώντας πλέον την Επαρχιακή Οδό Βαλτεσινίκου. Μια μαγευτική, με αρκετές στροφές διαδρομή, ξετυλίγεται μέσα στο ελατοδάσος του Μαινάλου, προσφέροντας στον ταξιδευτή σκηνές απείρου κάλλους!
Οδηγούσα εκστασιασμένη από την ομορφιά του τοπίου! Δεν είχα βάλει μουσική στο αυτοκίνητο για να φτάνουν στα αυτιά μου οι ήχοι του δάσους και είχα κατεβασμένα και τα δύο παράθυρα, για να ανασαίνω τις μυρωδιές της ανθισμένης μαγιάτικης φύσης. Ήταν όλα γύρω μου τόσο τέλεια, τόσο αρμονικά, τόσο γαλήνια! Ο δρόμος δεν είχε καθόλου κίνηση, το πολύ να συνάντησα 2-3 αυτοκίνητα σε όλη τη διαδρομή, και έτσι απολάμβανα την επιβλητική και καθηλωτική παρουσία του δάσους και της φύσης με όλες μου τις αισθήσεις.
Το Βαλτεσινίκο ανήκει στον Δήμο Γορτυνίας και είναι χτισμένο στα 1.180 μέτρα. Είναι κεφαλοχώρι, από τα πιο ορεινά της Αρκαδίας. Είναι πολύ γραφικό χωριό, με περίπου 350 κατοίκους, ικανοποιητικός αριθμός αν σκεφτεί κανείς, την ερήμωση που έχουν υποστεί τα ορεινά χωριά της Αρκαδικής γης.
Κατηφορίζοντας πλέον τον δαντελένιο, στενό δρόμο, έφτασα σε ένα σημείο όπου παρουσιάστηκε στα μάτια μου ολόκληρο, ξαπλωμένο πάνω στις πλαγιές, το υπέροχο χωριό. Μια πανοραμική θέα, με τα πετρόχτιστα σπίτια αμφιθεατρικά χτισμένα στους πρόποδες του Παλαιοκάστρου, απλώθηκε μπροστά μου. Το χωριό λουζόταν, απ' άκρη σ' άκρη, από το πρωινό φως. Η θέα ήταν μαγευτική! Από τη μια οι ελατοσκέπαστες πλαγιές, από την άλλη τα καταπράσινα περιβόλια, και κάτω η χαράδρα σκεπαζόταν από πανύψηλες καρυδιές, λεύκες και ένα σωρό άλλα δέντρα.
Πριν κάμποσα χρόνια το χωριό βρισκόταν σε μεγάλη άνθηση. Είχε δημόσιες υπηρεσίες, Αστυνομία, Ειρηνοδικείο, Γυμνάσιο, Δημοτικό, αλλά και Σχολή Ξυλογλυπτικής. Η ξυλοτεχνία ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και διαδεδομένη στο χωριό. Πολλοί τεχνίτες φοίτησαν στη Σχολή, η οποία λειτούργησε τη δεκαετία του '80. Αρκετοί ντόπιοι έμαθαν την τέχνη και διακρίθηκαν, ιδιαίτερα στην κατασκευή εκκλησιαστικών τέμπλων. Το χωριό άρχισε να ερημώνει μετά τον πόλεμο, αφού πολλοί κάτοικοι ακολούθησαν τον οδυνηρό δρόμο της μετανάστευσης. Σήμερα στο Βαλτεσινίκο λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο, Αγροτικό Ιατρείο, Λαογραφικό Μουσείο και είδα και ΚΕΠ.
Διέσχισα όλο το χωριό και μετά τα τελευταία σπίτια είδα αριστερά, έναν πολύ ανηφορικό δρόμο και μια ταμπέλα που έγραφε: Άνω Χωριό. Και επειδή έχω μια τάση να ξεκινάω πάντα από τα ψηλά σημεία τον ακολούθησα. Αυτός ο δρόμος περνάει πάνω από τα τελευταία σπίτια και προσφέρει απίστευτη πανοραμική θέα προς όλο το Βαλτεσινίκο. Σταμάτησα στο ψηλότερο σημείο, για να πάρω φωτογραφίες ολόκληρου του χωριού, που φαινόταν να κατρακυλάει στην απότομη πλαγιά του βουνού.
Συνάντησα και την πρώτη εκκλησία, την Αγία Αικατερίνη, με την τεράστια βελανιδιά να ρίχνει τη σκιά της στον αυλόγυρο του ναού. Ο δρόμος κυκλώνει ολόκληρο το Πάνω Χωριό και προσφέρει πανοραμική θέα από πολλά σημεία του.
Παλαιόκαστρο ονομάζεται η κορυφή πάνω από το Βαλτεσινίκο και υψώνεται μέχρι τα 1.365 μέτρα. Ένας ανηφορικός, στρωτός χωματόδρομος, οδηγεί λίγο πριν την κορυφή του βουνού και φυσικά τον ακολούθησα. Πρώτα συνάντησα ένα ξωκλήσι να αγναντεύει το ελατοδάσος, έχοντας δίπλα του μια πετρόχτιστη βρύση, για να ξεδιψούν οι κουρασμένοι ταξιδιώτες. Όταν πλησίασα όμως, για να γεμίσω το μπουκαλάκι μου με δροσερό, φρέσκο νεράκι, διαπίστωσα ότι ένα ολόκληρο μελίσσι ξεδιψούσε με το κρυστάλλινο νεράκι της πηγής, βουίζοντας ακατάπαυστα. Την έκανα με ελαφρά πηδηματάκια, πριν πάρουν χαμπάρι, ότι επιβουλεύομαι τη δροσιά του τρεχούμενου νερού.
Συνέχισα να ανηφορίζω. Ο δρόμος με οδήγησε σε έναν πέτρινο ναό. Σταμάτησα να τον περιεργαστώ και διάβασα ότι πρόκειται για τον Άγιο Παντελεήμονα. Ο ναός φαίνεται καινούργιος, αλλά δίπλα του υπάρχει το παλαιό, μικρό, αρχικό εκκλησάκι. Έσπρωξα την πόρτα και μπήκα μέσα στο μικρό ξωκλήσι.
Θεόρατα έλατα κυριαρχούν στο τοπίο και το βλέμμα ανεμπόδιστο φτάνει στα βάθη του ορίζοντα. Πρώτη φορά είδα και σκιάχτρο πάνω σε έλατο. Αλήθεια, πως άραγε το τοποθέτησαν στην κορυφή του δέντρου;
Κλείδωσα το αυτοκίνητο, πήρα λίγο νεράκι μαζί μου, το κινητό μου και ξεκίνησα να σκαρφαλώνω την πλαγιά του βουνού του Παλαιοκάστρου, ψάχνοντας τα λίγα απομεινάρια που σώζονται μέχρι σήμερα από το Φράγκικο Κάστρο.
Τα οχυρά που χτίστηκαν στην Πελοπόννησο, από τον 13ο έως τον 18ο αιώνα, ήταν κατασκευές απλές και πρωτόγονες, γι' αυτό και δεν άντεξαν μέσα στους αιώνες που πέρασαν. Επί Φραγκοκρατίας ανήκε στη βαρονία της Άκοβας και χρησιμοποιήθηκε για την προστασία του τιμαρίου de la Valtes, που κατά πάσα πιθανότητα, συνέπιπτε με την περιοχή της κώμης του Βαλτεσινίκου. Η παλαιότερη αναφορά στο Κάστρο ανάγεται στον 13ο αιώνα και γίνεται στο Χρονικό του Μορέως. Το Κάστρο αυτό δεν απέκτησε ποτέ ιδιαίτερη σημασία και έτσι εγκαταλείφθηκε. Μόνο μερικοί σωροί από πέτρες, σπαρμένες στην πλαγιά του βουνού, μαρτυρούν την ύπαρξή του εδώ.
Η ζέστη ήταν πολύ έντονη, η ανάβαση απαιτητική, και υπήρχε μεγάλη δυσκολία στον εντοπισμό των υπολειμμάτων του Κάστρου. Μόνη κι έρημη έψαχνα στην πλαγιά ενός βουνού, σε υψόμετρο 1.360 μέτρων, να εντοπίσω "ψύλλους στ' άχυρα". Συνάντησα πολλές στοιβαγμένες πέτρες, αλλά και αρκετές πέτρινες μάντρες. Συνάντησα επίσης και το μονοπάτι της πεζοπορικής διαδρομής Βαλτεσινίκο-Λαγκάδια-Παλαιόκαστρο, με αυτό το σήμα:
Έφτασα μέχρι το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας στη μέση του πουθενά. Γύρω μου μόνο δάσος και μονοπάτια. Τίποτ' άλλο!
Επέστρεψα αναψοκοκκινισμένη και καμένη, στο πρόσωπο και τα χέρια, από τον δυνατό ήλιο. Μπήκα στο αυτοκίνητο και κατηφόρισα προς το χωριό.
Περπατώντας στον κεντρικό δρόμο, πρώτα συνάντησα την εκκλησία των Ταξιαρχών, μια μονόκλιτη Βασιλική. Ο ναός, ο παλαιότερος από τους υπάρχοντες σήμερα, πρέπει να χτίστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, μέσα σε 40 ημέρες, το έτος 1808 ταυτόχρονα με τον ναό των Ταξιαρχών στα Λαγκάδια. Έχει υπόγειο θόλο, ο οποίος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησίμευε ως Κρυφό Σχολειό. Στη μεγάλη καταστροφή του χωριού από τον Ιμπραήμ, τον Σεπτέμβριο του 1826, ο ναός πυρπολήθηκε. Επισκευάστηκε όμως γρήγορα και για πολλά χρόνια ήταν η μοναδική εκκλησία του χωριού.
Πέρασα μπροστά από το όμορφο πετρόχτιστο Δημοτικό Σχολείο
και συνέχισα να ανηφορίζω τα σκαλιά,
τα οποία οδηγούν στο Πάνω Χωριό, με στόχο να φτάσω στον Άγιο Γεώργιο, την εκκλησία κομψοτέχνημα με τον οκταγωνικό τρούλο, η οποία χτίστηκε από Λαγκαδινούς μαστόρους. Στο Πάνω Χωριό βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο, στο οποίο λειτουργεί το Λαογραφικό Μουσείο, από τον Ιούνιο του 2004, αλλά ήταν κλειστό για επίσκεψη.
Το όμορφο, γραφικό χωριό, μου χάρισε πολλές φωτογραφικές συγκινήσεις με τα περιποιημένα σπίτια του, τα τρεχούμενα νερά του, αλλά και με τα ετοιμόρροπα κτίριά του, που μετά βίας στέκονται ακόμη όρθια.
Στρίβοντας σε ένα καλντερίμι μπροστά μου ξεπρόβαλε ο ναός των Αγίων Θεοδώρων ή μάλλον το καμπαναριό του ναού.
Οι Άγιοι Θεόδωροι χτίστηκαν με την πίστη και τη φροντίδα των κατοίκων, σε μικρό χρονικό διάστημα, περίπου 2 ετών. Η ανοικοδόμηση άρχισε το 1845 και η αποπεράτωση έγινε το 1847. Όλο το χωριό στήριξε το έργο. Για να είναι καθαρή η άμμος την έφερναν από τον ποταμό Λάδωνα. Οι γυναίκες ολημερίς μαγείρευαν και ζύμωναν για τους μαστόρους. Εξωτερικά ο ναός παρουσιάζει παρόμοια αρχιτεκτονική με πολλούς ναούς της περιοχής, όπως της Δημητσάνας, της Στεμνίτσας ή των Μαγουλιάνων.
Το Βαλτεσινίκο από τον περασμένο αιώνα είχε δύο ενορίες, την "Κάτω" των Αγίων Θεοδώρων και την "Επάνω" του Αγίου Γεωργίου, που επισκέφθηκα πριν λίγο. Σχεδόν πάντα, κυρίως τις Κυριακές, λειτουργούσαν εναλλάξ και με κάποια προκαθορισμένη σειρά. Έτσι το χωριό ήταν ενωμένο και η εκκλησία πάντα γεμάτη. Σήμερα λειτουργεί μόνο μια ενορία.
Έφτασα στην πλατεία
και κάθισα σε ένα όμορφο καφέ, με απλωμένες κουρελούδες στους καναπέδες, για να ξεκουραστώ και να επαναφέρω τις ζωτικές μου λειτουργίες σε φυσιολογικά επίπεδα. Η συγκεκριμένη μέρα ήταν πολύ ζεστή και οι ανηφοριές του χωριού ήταν ιδανικές για αύξηση της θερμοκρασίας και για επιτάχυνση της ανάσας. Ευτυχώς, τα δέντρα που έριχναν την παχιά σκιά τους στα τραπεζάκια του καφέ, κατάφεραν να με ανακουφίσουν και να με αναζωογονήσουν, για να συνεχίσω την εξερεύνηση του χωριού. Η ιδιοκτήτρια κάποια στιγμή μονολογώντας δυνατά είπε: -"Αχ…επιτέλους ζεστάθηκε λίγο το κοκαλάκι μας". Το Βαλτεσίνικο τον χειμώνα τυλίγεται πολύ συχνά με κατάλευκα πέπλα ομίχλης και σκεπάζεται από πυκνό, ολόλευκο και αφράτο χιόνι. Είναι λογικό λοιπόν οι κάτοικοι να αποζητούν την ηλιοφάνεια και τη ζεστασιά της άνοιξης και του καλοκαιριού.
Πολλά λέγονται και εξιστορούνται για την ονομασία του χωριού. Αλήθειες ή ψέματα, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά. Στην περιοχή πάντως υπάρχουν χωριά με την κατάληξη -νικο π.χ. Γαρζενίκο, ή Μπεζενίκο, όπως βέβαια και Βαλτεσινίκο.
Λέγεται λοιπόν, πως η κατάληξη θυμίζει σλαβικό όνομα, και αυτό συνδέεται με το γεγονός, ότι από το χωριό πέρασαν πολλοί Σλάβοι. Η άλλη θεωρία λέει, ότι το όνομα Βαλτεσινίκο, είναι σύνθετο από το Βάλτες (που σημαίνει τόπο με πολλά νερά) και δεύτερο συνθετικό -σινίκο, που αν δεν λάβουμε υπόψη την ορθογραφία, σημαίνει συνοικισμός (ένωση δηλαδή οικισμών). Η ορθογραφία δεν αναιρεί τον συλλογισμό, καθώς παρατηρείται και σε πολλές άλλες πόλεις. Άρα Βάλτες+συνοικισμός=Βαλτεσινίκο.
Παρατηρώντας προσεκτικά τα σπίτια του χωριού είδα ότι στην πλειοψηφία τους είναι πέτρινα, με δύο ή τρεις ορόφους. Κάποια ερειπωμένα κτίρια με έκαναν να καταλάβω, ότι οι τοίχοι είναι πολύ παχείς, ίσως το πάχος τους να φτάνει και το ένα μέτρο. Ο βαρύς χειμώνας που επικρατεί στην περιοχή απαιτεί γερή και παχιά τοιχοποιία. Τα περισσότερα σπίτια είναι χτισμένα από ντόπιους τεχνίτες, αλλά και Λαγκαδινούς μαστόρους.
Όλα τα σπίτια, τα παλαιότερα πολύ δύσκολα χρόνια, είχαν συνήθως αυτάρκεια σε αγαθά, κάτι που ήταν άκρως απαραίτητο, λόγω των οικονομικών δυσκολιών, αλλά και του βαρύ χειμώνα, που πολλές φορές απέκλειε το χωριό για πολλές εβδομάδες. Οι κάτοικοι ακόμα και σήμερα ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τελευταία με τον τουρισμό. Σημαντική δραστηριότητα είναι και η μελισσοκομία, γεγονός που επιβεβαίωσα και μόνη μου, συναντώντας σε διάφορα σημεία του χωριού, αλλά και πάνω στο βουνό μεγάλο αριθμό κυψελών.
Μια σημαντική τέχνη, η ξυλογλυπτική, άνθισε στο χωριό στα τέλη του 19ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα. Με την ξυλογλυπτική ασχολούνταν συνήθως οι βοσκοί σκαλίζοντας γκλίτσες, κουτάλες, κούπες και άλλα αντικείμενα, τις ατελείωτες βραδιές του χειμώνα.
Επαγγελματικά όμως, την τέχνη αυτή, άσκησε η οικογένεια Ντινόπουλου, μέλη της οποίας σπούδασαν κοντά σε εξαιρετικούς Ηπειρώτες τεχνίτες. Ο Φίλιππος Ντινόπουλος έφτιαξε το τέμπλο του Αγίου Τρύφωνα στη Βυτίνα και ο Χριστόδουλος φιλοτέχνησε το καταπληκτικό τέμπλο της Παναγίας στα Μαγούλιανα, για το οποίο σας μίλησα στο προηγούμενο κεφάλαιο. Αλλά και τα τέμπλα των Αγίων Θεοδώρων και του Αγίου Γεωργίου στο Βαλτεσινίκο είναι έργα μελών αυτής της οικογένειας. Έργα τους κοσμούν επίσης πολλές εκκλησίες της Αρκαδίας και της Μεσσηνίας.
Το μόνο ξύλο που δούλεψαν ήταν η ντόπια καρυδιά. Στη δεκαετία του '80, έγινε μια προσπάθεια να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί αυτή η τέχνη με μια Σχολή, η οποία λειτούργησε για 10 χρόνια στο χωριό. Η Σχολή έβγαλε αρκετούς τεχνίτες που εργάζονται επαγγελματικά στο Βαλτεσινίκο, στην Τρίπολη και στην Αθήνα.
Από την άλλη μεριά οι γυναίκες του χωριού ασχολούνταν με τον αργαλειό, βάζοντας στη σειρά όλες τις απαραίτητες εργασίες που τον συνόδευαν. Ξεκινούσαν με το πλύσιμο των μαλλιών των προβάτων, με το ξάσιμο, με το γνέσιμο, με το τύλιγμα, με το βάψιμο και στη συνέχεια με την κατασκευή χαλιών, κουρελούδων και άλλων υφαντών. Όλη αυτήν τη διαδικασία, είχα την τύχη να παρακολουθήσω και να βιώσω και εγώ στο Δάρα, κατά τη διάρκεια των παιδικών μου χρόνων που έκανα διακοπές στο χωριό.
Όταν το μαλλί δεν ήταν αρκετό η φύση ερχόταν να καλύψει το κενό. Τα φρέσκα βλαστάρια του σπάρτου (θάμνος με κίτρινα λουλούδια) έδιναν τη λύση. Στην αρχή τα έβραζαν, μετά τα πλάκωναν με πέτρες στο ρέμα για 8 μέρες. Τα κοπανούσαν για να φύγει η φλούδα και να μείνει η εσωτερική ίνα, μετά τα έλιαζαν για να στεγνώσουν και τέλος τα έγνεθαν για να γίνουν κλωστές. Έτσι αυτό το ντόπιο προϊόν γινόταν χαλιά που άντεχαν στη σκληρή χρήση και τον χρόνο. Ήταν παλιό έθιμο του χωριού να υποδέχονται σπουδαία πρόσωπα (Δεσπότες ή Νομάρχες) με απλωμένα τα καλύτερα χαλιά στα μπαλκόνια του χωριού.
Τα σπάρτα αφθονούν στην άκρη του δρόμου αλλά και στον λόφο πάνω από το χωριό.
Μπήκα στο αυτοκίνητο και ξεκίνησα για το επόμενο αξιοθέατο, τη Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ένα χιλιόμετρο έξω από το Βαλτεσινίκο, στον δρόμο για τη Μυγδαλιά, βρίσκεται η Μονή, η οποία αποτελεί για τους Βαλτεσινιώτες θείο δώρο. Κάθε Δεκαπενταύγουστο, όλοι φροντίζουν να βρίσκονται στο χωριό στο πανηγύρι, για να προσκυνήσουν την Παναγία τη Βαλτεσινιώτισσα.
Σταμάτησα στο τεράστιο πλάτωμα με την πετρόχτιστη βρύση
και κίνησα για τη Μονή. Δε γνώριζα αν θα τη βρω ανοιχτή και όταν η μικρή πορτούλα που οδηγεί στον περιβάλλοντα χώρο άνοιξε, τότε μια αγαλλίαση πλημμύρισε την καρδιά μου, γιατί θα μπορούσα να θαυμάσω από κοντά τον μικρό, ταπεινό ναό, ο οποίος περιβάλλεται από ένα μαγευτικό τοπίο με έλατα, κέδρα και πλούσιους θάμνους. Ο περίβολος είναι φροντισμένος, γεμάτος γλάστρες με λουλούδια και καλλωπιστικούς φράχτες. Η ταπεινή εκκλησία στέκει σε αυτόν τον χώρο 400 και πλέον χρόνια και ψιθυρίζει χαμηλόφωνα στο αυτί του επισκέπτη, όλα αυτά που έχει ζήσει μέσα στους αιώνες.
Έφτασα μπροστά από τη χαμηλή, ξύλινη πορτούλα και άνοιξα το μάνταλο.
Μια απίστευτη δροσιά με χτύπησε αλύπητα στο αναψοκοκκινισμένο μου πρόσωπο. Έσκυψα για να περάσω στο εσωτερικό του ναού, ο οποίος πρέπει να χτίστηκε σε δύσκολες εποχές, προ του 1600, τότε που οι Τούρκοι δεν έδιναν άδειες για το χτίσιμο εκκλησιών. Η πορτούλα είναι επίτηδες κοντή, για να μην μπορούν οι Τούρκοι να μπαίνουν έφιπποι στο εσωτερικό του ναού.
Υπάρχουν κάμποσες τοιχογραφίες, οι οποίες κατάφεραν να γλιτώσουν από τη μανία καταστροφής του Ιμπραήμ, ο οποίος έκαψε το χωριό αλλά και τη Μονή.
Οι κάτοικοι, μέσα στην άγνοιά τους, νόμιζαν ότι έπρεπε να καλύψουν με επιχρίσματα τις "ασχήμιες" που είχε προκαλέσει η φωτιά στις τοιχογραφίες και έτσι παραλίγο να προκαλέσουν την ολοσχερή εξαφάνισή τους. Ευτυχώς όμως η Ηγουμένη Ελισάβετ, υπό την επίβλεψη του Κόντογλου και του αγιογράφου Α. Κοριντζή κατάφερε να επιδιορθώσει πολλές τοιχογραφίες.
Στο πανηγύρι που γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, αναβιώνει το παραδοσιακό αλώνισμα, που λαμβάνει χώρα στο μεγάλο αλώνι δίπλα στη Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Πολύς κόσμος από το χωριό, αλλά και τη γύρω περιοχή, συγκεντρώνεται για να παρακολουθήσει το γεγονός. Τοποθετούνται λοιπόν δεμάτια σοδειάς και έρχονται άλογα για το αλώνισμα, το οποίο διαρκεί σχεδόν ολόκληρη μέρα. Εγώ τώρα βρήκα το αλώνι γεμάτο από κυψέλες με μέλισσες.
Ένα πολύ ιδιαίτερο αξιοθέατο με περίμενε να το ανακαλύψω στη συνέχεια του οδοιπορικού μου.
Πηγή ιστορικών αναφορών: Αρχική Σελίδα
Τη Δευτέρα 24 Μαΐου 2021 ξεκίνησα νωρίς το πρωί, γύρω στις 9:00, γιατί το πρόγραμμα ήταν πολύ φορτωμένο και απαιτητικό. Ήθελα να έχω μπροστά μου ολόκληρη τη μέρα, για να δω τα πάντα με άνεση, χωρίς βιασύνες και τρελό τρεχαλητό. Ακολούθησα ως συνήθως την ΕΟ Πάτρας-Τρίπολης (111) και στη συνέχεια την ΕΟ Τρίπολης-Ολυμπίας και έκανα μια μικρή στάση στον οικισμό Παν με τις πηγές Καμπέα.
Πηγές Καμπέα
Πάνω στον δρόμο υπάρχει το παντοπωλείο-καφέ "Ο Τσολιάς". Το κατάστημα διαθέτει ποικιλία από παραδοσιακά προϊόντα, ζυμαρικά κυρίως, αλλά και ντόπιο μέλι. Σερβίρει επίσης καφέδες κάτω από τον παχύ ίσκιο μεγάλων και ψηλών δέντρων. Παρήγγειλα ένα τοστ με τυρί, γαλοπούλα και ντομάτα, για να με καρδαμώσει πρωί-πρωί και αναχώρησα γρήγορα για τον προορισμό μου.
Το παντοπωλείο "Ο Τσολιάς"
Όταν συνάντησα στα αριστερά μου το Φιλοξενία studios, είδα την ταμπέλα που έγραφε: Βαλτεσινίκο-Ολομάδες-Μυγδαλιά-Κερπινή και έστριψα δεξιά. Ο επαρχιακός, πολύ στενός δρόμος, που κινείται μέσα στο πυκνό δάσος με τα πανύψηλα έλατα, μου χάρισε απίστευτες και μοναδικές εικόνες της Αρκαδικής φύσης.
Η καταπληκτική αυτή διαδρομή με οδήγησε μπροστά από το Σανατόριο Μάνα, του οποίου η περίφραξη ήταν τώρα ανοιχτή και μερικά αυτοκίνητα ήταν παρκαρισμένα έξω από τον αυλόγυρο. Αυτό μάλλον σημαίνει, ότι τα έργα για την μετατροπή του σε πεντάστερο ξενοδοχείο, συνεχίζονται κανονικά. (Αναλυτικές πληροφορίες για το Σανατόριο στο κεφάλαιο: Μαγούλιανα: Ο εξώστης της Αρκαδίας ή μήπως ολόκληρης της Πελοποννήσου). Λίγα μέτρα μετά το Σανατόριο έστριψα αριστερά, ακολουθώντας πλέον την Επαρχιακή Οδό Βαλτεσινίκου. Μια μαγευτική, με αρκετές στροφές διαδρομή, ξετυλίγεται μέσα στο ελατοδάσος του Μαινάλου, προσφέροντας στον ταξιδευτή σκηνές απείρου κάλλους!
Οδηγούσα εκστασιασμένη από την ομορφιά του τοπίου! Δεν είχα βάλει μουσική στο αυτοκίνητο για να φτάνουν στα αυτιά μου οι ήχοι του δάσους και είχα κατεβασμένα και τα δύο παράθυρα, για να ανασαίνω τις μυρωδιές της ανθισμένης μαγιάτικης φύσης. Ήταν όλα γύρω μου τόσο τέλεια, τόσο αρμονικά, τόσο γαλήνια! Ο δρόμος δεν είχε καθόλου κίνηση, το πολύ να συνάντησα 2-3 αυτοκίνητα σε όλη τη διαδρομή, και έτσι απολάμβανα την επιβλητική και καθηλωτική παρουσία του δάσους και της φύσης με όλες μου τις αισθήσεις.
Το Βαλτεσινίκο ανήκει στον Δήμο Γορτυνίας και είναι χτισμένο στα 1.180 μέτρα. Είναι κεφαλοχώρι, από τα πιο ορεινά της Αρκαδίας. Είναι πολύ γραφικό χωριό, με περίπου 350 κατοίκους, ικανοποιητικός αριθμός αν σκεφτεί κανείς, την ερήμωση που έχουν υποστεί τα ορεινά χωριά της Αρκαδικής γης.
Κατηφορίζοντας πλέον τον δαντελένιο, στενό δρόμο, έφτασα σε ένα σημείο όπου παρουσιάστηκε στα μάτια μου ολόκληρο, ξαπλωμένο πάνω στις πλαγιές, το υπέροχο χωριό. Μια πανοραμική θέα, με τα πετρόχτιστα σπίτια αμφιθεατρικά χτισμένα στους πρόποδες του Παλαιοκάστρου, απλώθηκε μπροστά μου. Το χωριό λουζόταν, απ' άκρη σ' άκρη, από το πρωινό φως. Η θέα ήταν μαγευτική! Από τη μια οι ελατοσκέπαστες πλαγιές, από την άλλη τα καταπράσινα περιβόλια, και κάτω η χαράδρα σκεπαζόταν από πανύψηλες καρυδιές, λεύκες και ένα σωρό άλλα δέντρα.
Πριν κάμποσα χρόνια το χωριό βρισκόταν σε μεγάλη άνθηση. Είχε δημόσιες υπηρεσίες, Αστυνομία, Ειρηνοδικείο, Γυμνάσιο, Δημοτικό, αλλά και Σχολή Ξυλογλυπτικής. Η ξυλοτεχνία ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και διαδεδομένη στο χωριό. Πολλοί τεχνίτες φοίτησαν στη Σχολή, η οποία λειτούργησε τη δεκαετία του '80. Αρκετοί ντόπιοι έμαθαν την τέχνη και διακρίθηκαν, ιδιαίτερα στην κατασκευή εκκλησιαστικών τέμπλων. Το χωριό άρχισε να ερημώνει μετά τον πόλεμο, αφού πολλοί κάτοικοι ακολούθησαν τον οδυνηρό δρόμο της μετανάστευσης. Σήμερα στο Βαλτεσινίκο λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο, Αγροτικό Ιατρείο, Λαογραφικό Μουσείο και είδα και ΚΕΠ.
Διέσχισα όλο το χωριό και μετά τα τελευταία σπίτια είδα αριστερά, έναν πολύ ανηφορικό δρόμο και μια ταμπέλα που έγραφε: Άνω Χωριό. Και επειδή έχω μια τάση να ξεκινάω πάντα από τα ψηλά σημεία τον ακολούθησα. Αυτός ο δρόμος περνάει πάνω από τα τελευταία σπίτια και προσφέρει απίστευτη πανοραμική θέα προς όλο το Βαλτεσινίκο. Σταμάτησα στο ψηλότερο σημείο, για να πάρω φωτογραφίες ολόκληρου του χωριού, που φαινόταν να κατρακυλάει στην απότομη πλαγιά του βουνού.
Συνάντησα και την πρώτη εκκλησία, την Αγία Αικατερίνη, με την τεράστια βελανιδιά να ρίχνει τη σκιά της στον αυλόγυρο του ναού. Ο δρόμος κυκλώνει ολόκληρο το Πάνω Χωριό και προσφέρει πανοραμική θέα από πολλά σημεία του.
Παλαιόκαστρο ονομάζεται η κορυφή πάνω από το Βαλτεσινίκο και υψώνεται μέχρι τα 1.365 μέτρα. Ένας ανηφορικός, στρωτός χωματόδρομος, οδηγεί λίγο πριν την κορυφή του βουνού και φυσικά τον ακολούθησα. Πρώτα συνάντησα ένα ξωκλήσι να αγναντεύει το ελατοδάσος, έχοντας δίπλα του μια πετρόχτιστη βρύση, για να ξεδιψούν οι κουρασμένοι ταξιδιώτες. Όταν πλησίασα όμως, για να γεμίσω το μπουκαλάκι μου με δροσερό, φρέσκο νεράκι, διαπίστωσα ότι ένα ολόκληρο μελίσσι ξεδιψούσε με το κρυστάλλινο νεράκι της πηγής, βουίζοντας ακατάπαυστα. Την έκανα με ελαφρά πηδηματάκια, πριν πάρουν χαμπάρι, ότι επιβουλεύομαι τη δροσιά του τρεχούμενου νερού.
Συνέχισα να ανηφορίζω. Ο δρόμος με οδήγησε σε έναν πέτρινο ναό. Σταμάτησα να τον περιεργαστώ και διάβασα ότι πρόκειται για τον Άγιο Παντελεήμονα. Ο ναός φαίνεται καινούργιος, αλλά δίπλα του υπάρχει το παλαιό, μικρό, αρχικό εκκλησάκι. Έσπρωξα την πόρτα και μπήκα μέσα στο μικρό ξωκλήσι.
Θεόρατα έλατα κυριαρχούν στο τοπίο και το βλέμμα ανεμπόδιστο φτάνει στα βάθη του ορίζοντα. Πρώτη φορά είδα και σκιάχτρο πάνω σε έλατο. Αλήθεια, πως άραγε το τοποθέτησαν στην κορυφή του δέντρου;
Κλείδωσα το αυτοκίνητο, πήρα λίγο νεράκι μαζί μου, το κινητό μου και ξεκίνησα να σκαρφαλώνω την πλαγιά του βουνού του Παλαιοκάστρου, ψάχνοντας τα λίγα απομεινάρια που σώζονται μέχρι σήμερα από το Φράγκικο Κάστρο.
Τα οχυρά που χτίστηκαν στην Πελοπόννησο, από τον 13ο έως τον 18ο αιώνα, ήταν κατασκευές απλές και πρωτόγονες, γι' αυτό και δεν άντεξαν μέσα στους αιώνες που πέρασαν. Επί Φραγκοκρατίας ανήκε στη βαρονία της Άκοβας και χρησιμοποιήθηκε για την προστασία του τιμαρίου de la Valtes, που κατά πάσα πιθανότητα, συνέπιπτε με την περιοχή της κώμης του Βαλτεσινίκου. Η παλαιότερη αναφορά στο Κάστρο ανάγεται στον 13ο αιώνα και γίνεται στο Χρονικό του Μορέως. Το Κάστρο αυτό δεν απέκτησε ποτέ ιδιαίτερη σημασία και έτσι εγκαταλείφθηκε. Μόνο μερικοί σωροί από πέτρες, σπαρμένες στην πλαγιά του βουνού, μαρτυρούν την ύπαρξή του εδώ.
Η ζέστη ήταν πολύ έντονη, η ανάβαση απαιτητική, και υπήρχε μεγάλη δυσκολία στον εντοπισμό των υπολειμμάτων του Κάστρου. Μόνη κι έρημη έψαχνα στην πλαγιά ενός βουνού, σε υψόμετρο 1.360 μέτρων, να εντοπίσω "ψύλλους στ' άχυρα". Συνάντησα πολλές στοιβαγμένες πέτρες, αλλά και αρκετές πέτρινες μάντρες. Συνάντησα επίσης και το μονοπάτι της πεζοπορικής διαδρομής Βαλτεσινίκο-Λαγκάδια-Παλαιόκαστρο, με αυτό το σήμα:
Έφτασα μέχρι το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας στη μέση του πουθενά. Γύρω μου μόνο δάσος και μονοπάτια. Τίποτ' άλλο!
Επέστρεψα αναψοκοκκινισμένη και καμένη, στο πρόσωπο και τα χέρια, από τον δυνατό ήλιο. Μπήκα στο αυτοκίνητο και κατηφόρισα προς το χωριό.
Περπατώντας στον κεντρικό δρόμο, πρώτα συνάντησα την εκκλησία των Ταξιαρχών, μια μονόκλιτη Βασιλική. Ο ναός, ο παλαιότερος από τους υπάρχοντες σήμερα, πρέπει να χτίστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, μέσα σε 40 ημέρες, το έτος 1808 ταυτόχρονα με τον ναό των Ταξιαρχών στα Λαγκάδια. Έχει υπόγειο θόλο, ο οποίος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησίμευε ως Κρυφό Σχολειό. Στη μεγάλη καταστροφή του χωριού από τον Ιμπραήμ, τον Σεπτέμβριο του 1826, ο ναός πυρπολήθηκε. Επισκευάστηκε όμως γρήγορα και για πολλά χρόνια ήταν η μοναδική εκκλησία του χωριού.
Πέρασα μπροστά από το όμορφο πετρόχτιστο Δημοτικό Σχολείο
και συνέχισα να ανηφορίζω τα σκαλιά,
τα οποία οδηγούν στο Πάνω Χωριό, με στόχο να φτάσω στον Άγιο Γεώργιο, την εκκλησία κομψοτέχνημα με τον οκταγωνικό τρούλο, η οποία χτίστηκε από Λαγκαδινούς μαστόρους. Στο Πάνω Χωριό βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο, στο οποίο λειτουργεί το Λαογραφικό Μουσείο, από τον Ιούνιο του 2004, αλλά ήταν κλειστό για επίσκεψη.
Το όμορφο, γραφικό χωριό, μου χάρισε πολλές φωτογραφικές συγκινήσεις με τα περιποιημένα σπίτια του, τα τρεχούμενα νερά του, αλλά και με τα ετοιμόρροπα κτίριά του, που μετά βίας στέκονται ακόμη όρθια.
Στρίβοντας σε ένα καλντερίμι μπροστά μου ξεπρόβαλε ο ναός των Αγίων Θεοδώρων ή μάλλον το καμπαναριό του ναού.
Οι Άγιοι Θεόδωροι χτίστηκαν με την πίστη και τη φροντίδα των κατοίκων, σε μικρό χρονικό διάστημα, περίπου 2 ετών. Η ανοικοδόμηση άρχισε το 1845 και η αποπεράτωση έγινε το 1847. Όλο το χωριό στήριξε το έργο. Για να είναι καθαρή η άμμος την έφερναν από τον ποταμό Λάδωνα. Οι γυναίκες ολημερίς μαγείρευαν και ζύμωναν για τους μαστόρους. Εξωτερικά ο ναός παρουσιάζει παρόμοια αρχιτεκτονική με πολλούς ναούς της περιοχής, όπως της Δημητσάνας, της Στεμνίτσας ή των Μαγουλιάνων.
Το Βαλτεσινίκο από τον περασμένο αιώνα είχε δύο ενορίες, την "Κάτω" των Αγίων Θεοδώρων και την "Επάνω" του Αγίου Γεωργίου, που επισκέφθηκα πριν λίγο. Σχεδόν πάντα, κυρίως τις Κυριακές, λειτουργούσαν εναλλάξ και με κάποια προκαθορισμένη σειρά. Έτσι το χωριό ήταν ενωμένο και η εκκλησία πάντα γεμάτη. Σήμερα λειτουργεί μόνο μια ενορία.
Έφτασα στην πλατεία
και κάθισα σε ένα όμορφο καφέ, με απλωμένες κουρελούδες στους καναπέδες, για να ξεκουραστώ και να επαναφέρω τις ζωτικές μου λειτουργίες σε φυσιολογικά επίπεδα. Η συγκεκριμένη μέρα ήταν πολύ ζεστή και οι ανηφοριές του χωριού ήταν ιδανικές για αύξηση της θερμοκρασίας και για επιτάχυνση της ανάσας. Ευτυχώς, τα δέντρα που έριχναν την παχιά σκιά τους στα τραπεζάκια του καφέ, κατάφεραν να με ανακουφίσουν και να με αναζωογονήσουν, για να συνεχίσω την εξερεύνηση του χωριού. Η ιδιοκτήτρια κάποια στιγμή μονολογώντας δυνατά είπε: -"Αχ…επιτέλους ζεστάθηκε λίγο το κοκαλάκι μας". Το Βαλτεσίνικο τον χειμώνα τυλίγεται πολύ συχνά με κατάλευκα πέπλα ομίχλης και σκεπάζεται από πυκνό, ολόλευκο και αφράτο χιόνι. Είναι λογικό λοιπόν οι κάτοικοι να αποζητούν την ηλιοφάνεια και τη ζεστασιά της άνοιξης και του καλοκαιριού.
Πολλά λέγονται και εξιστορούνται για την ονομασία του χωριού. Αλήθειες ή ψέματα, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά. Στην περιοχή πάντως υπάρχουν χωριά με την κατάληξη -νικο π.χ. Γαρζενίκο, ή Μπεζενίκο, όπως βέβαια και Βαλτεσινίκο.
Λέγεται λοιπόν, πως η κατάληξη θυμίζει σλαβικό όνομα, και αυτό συνδέεται με το γεγονός, ότι από το χωριό πέρασαν πολλοί Σλάβοι. Η άλλη θεωρία λέει, ότι το όνομα Βαλτεσινίκο, είναι σύνθετο από το Βάλτες (που σημαίνει τόπο με πολλά νερά) και δεύτερο συνθετικό -σινίκο, που αν δεν λάβουμε υπόψη την ορθογραφία, σημαίνει συνοικισμός (ένωση δηλαδή οικισμών). Η ορθογραφία δεν αναιρεί τον συλλογισμό, καθώς παρατηρείται και σε πολλές άλλες πόλεις. Άρα Βάλτες+συνοικισμός=Βαλτεσινίκο.
Παρατηρώντας προσεκτικά τα σπίτια του χωριού είδα ότι στην πλειοψηφία τους είναι πέτρινα, με δύο ή τρεις ορόφους. Κάποια ερειπωμένα κτίρια με έκαναν να καταλάβω, ότι οι τοίχοι είναι πολύ παχείς, ίσως το πάχος τους να φτάνει και το ένα μέτρο. Ο βαρύς χειμώνας που επικρατεί στην περιοχή απαιτεί γερή και παχιά τοιχοποιία. Τα περισσότερα σπίτια είναι χτισμένα από ντόπιους τεχνίτες, αλλά και Λαγκαδινούς μαστόρους.
Όλα τα σπίτια, τα παλαιότερα πολύ δύσκολα χρόνια, είχαν συνήθως αυτάρκεια σε αγαθά, κάτι που ήταν άκρως απαραίτητο, λόγω των οικονομικών δυσκολιών, αλλά και του βαρύ χειμώνα, που πολλές φορές απέκλειε το χωριό για πολλές εβδομάδες. Οι κάτοικοι ακόμα και σήμερα ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τελευταία με τον τουρισμό. Σημαντική δραστηριότητα είναι και η μελισσοκομία, γεγονός που επιβεβαίωσα και μόνη μου, συναντώντας σε διάφορα σημεία του χωριού, αλλά και πάνω στο βουνό μεγάλο αριθμό κυψελών.
Μια σημαντική τέχνη, η ξυλογλυπτική, άνθισε στο χωριό στα τέλη του 19ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα. Με την ξυλογλυπτική ασχολούνταν συνήθως οι βοσκοί σκαλίζοντας γκλίτσες, κουτάλες, κούπες και άλλα αντικείμενα, τις ατελείωτες βραδιές του χειμώνα.
Επαγγελματικά όμως, την τέχνη αυτή, άσκησε η οικογένεια Ντινόπουλου, μέλη της οποίας σπούδασαν κοντά σε εξαιρετικούς Ηπειρώτες τεχνίτες. Ο Φίλιππος Ντινόπουλος έφτιαξε το τέμπλο του Αγίου Τρύφωνα στη Βυτίνα και ο Χριστόδουλος φιλοτέχνησε το καταπληκτικό τέμπλο της Παναγίας στα Μαγούλιανα, για το οποίο σας μίλησα στο προηγούμενο κεφάλαιο. Αλλά και τα τέμπλα των Αγίων Θεοδώρων και του Αγίου Γεωργίου στο Βαλτεσινίκο είναι έργα μελών αυτής της οικογένειας. Έργα τους κοσμούν επίσης πολλές εκκλησίες της Αρκαδίας και της Μεσσηνίας.
Το μόνο ξύλο που δούλεψαν ήταν η ντόπια καρυδιά. Στη δεκαετία του '80, έγινε μια προσπάθεια να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί αυτή η τέχνη με μια Σχολή, η οποία λειτούργησε για 10 χρόνια στο χωριό. Η Σχολή έβγαλε αρκετούς τεχνίτες που εργάζονται επαγγελματικά στο Βαλτεσινίκο, στην Τρίπολη και στην Αθήνα.
Από την άλλη μεριά οι γυναίκες του χωριού ασχολούνταν με τον αργαλειό, βάζοντας στη σειρά όλες τις απαραίτητες εργασίες που τον συνόδευαν. Ξεκινούσαν με το πλύσιμο των μαλλιών των προβάτων, με το ξάσιμο, με το γνέσιμο, με το τύλιγμα, με το βάψιμο και στη συνέχεια με την κατασκευή χαλιών, κουρελούδων και άλλων υφαντών. Όλη αυτήν τη διαδικασία, είχα την τύχη να παρακολουθήσω και να βιώσω και εγώ στο Δάρα, κατά τη διάρκεια των παιδικών μου χρόνων που έκανα διακοπές στο χωριό.
Όταν το μαλλί δεν ήταν αρκετό η φύση ερχόταν να καλύψει το κενό. Τα φρέσκα βλαστάρια του σπάρτου (θάμνος με κίτρινα λουλούδια) έδιναν τη λύση. Στην αρχή τα έβραζαν, μετά τα πλάκωναν με πέτρες στο ρέμα για 8 μέρες. Τα κοπανούσαν για να φύγει η φλούδα και να μείνει η εσωτερική ίνα, μετά τα έλιαζαν για να στεγνώσουν και τέλος τα έγνεθαν για να γίνουν κλωστές. Έτσι αυτό το ντόπιο προϊόν γινόταν χαλιά που άντεχαν στη σκληρή χρήση και τον χρόνο. Ήταν παλιό έθιμο του χωριού να υποδέχονται σπουδαία πρόσωπα (Δεσπότες ή Νομάρχες) με απλωμένα τα καλύτερα χαλιά στα μπαλκόνια του χωριού.
Τα σπάρτα αφθονούν στην άκρη του δρόμου αλλά και στον λόφο πάνω από το χωριό.
Μπήκα στο αυτοκίνητο και ξεκίνησα για το επόμενο αξιοθέατο, τη Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ένα χιλιόμετρο έξω από το Βαλτεσινίκο, στον δρόμο για τη Μυγδαλιά, βρίσκεται η Μονή, η οποία αποτελεί για τους Βαλτεσινιώτες θείο δώρο. Κάθε Δεκαπενταύγουστο, όλοι φροντίζουν να βρίσκονται στο χωριό στο πανηγύρι, για να προσκυνήσουν την Παναγία τη Βαλτεσινιώτισσα.
Σταμάτησα στο τεράστιο πλάτωμα με την πετρόχτιστη βρύση
και κίνησα για τη Μονή. Δε γνώριζα αν θα τη βρω ανοιχτή και όταν η μικρή πορτούλα που οδηγεί στον περιβάλλοντα χώρο άνοιξε, τότε μια αγαλλίαση πλημμύρισε την καρδιά μου, γιατί θα μπορούσα να θαυμάσω από κοντά τον μικρό, ταπεινό ναό, ο οποίος περιβάλλεται από ένα μαγευτικό τοπίο με έλατα, κέδρα και πλούσιους θάμνους. Ο περίβολος είναι φροντισμένος, γεμάτος γλάστρες με λουλούδια και καλλωπιστικούς φράχτες. Η ταπεινή εκκλησία στέκει σε αυτόν τον χώρο 400 και πλέον χρόνια και ψιθυρίζει χαμηλόφωνα στο αυτί του επισκέπτη, όλα αυτά που έχει ζήσει μέσα στους αιώνες.
Έφτασα μπροστά από τη χαμηλή, ξύλινη πορτούλα και άνοιξα το μάνταλο.
Μια απίστευτη δροσιά με χτύπησε αλύπητα στο αναψοκοκκινισμένο μου πρόσωπο. Έσκυψα για να περάσω στο εσωτερικό του ναού, ο οποίος πρέπει να χτίστηκε σε δύσκολες εποχές, προ του 1600, τότε που οι Τούρκοι δεν έδιναν άδειες για το χτίσιμο εκκλησιών. Η πορτούλα είναι επίτηδες κοντή, για να μην μπορούν οι Τούρκοι να μπαίνουν έφιπποι στο εσωτερικό του ναού.
Υπάρχουν κάμποσες τοιχογραφίες, οι οποίες κατάφεραν να γλιτώσουν από τη μανία καταστροφής του Ιμπραήμ, ο οποίος έκαψε το χωριό αλλά και τη Μονή.
Οι κάτοικοι, μέσα στην άγνοιά τους, νόμιζαν ότι έπρεπε να καλύψουν με επιχρίσματα τις "ασχήμιες" που είχε προκαλέσει η φωτιά στις τοιχογραφίες και έτσι παραλίγο να προκαλέσουν την ολοσχερή εξαφάνισή τους. Ευτυχώς όμως η Ηγουμένη Ελισάβετ, υπό την επίβλεψη του Κόντογλου και του αγιογράφου Α. Κοριντζή κατάφερε να επιδιορθώσει πολλές τοιχογραφίες.
Στο πανηγύρι που γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, αναβιώνει το παραδοσιακό αλώνισμα, που λαμβάνει χώρα στο μεγάλο αλώνι δίπλα στη Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Πολύς κόσμος από το χωριό, αλλά και τη γύρω περιοχή, συγκεντρώνεται για να παρακολουθήσει το γεγονός. Τοποθετούνται λοιπόν δεμάτια σοδειάς και έρχονται άλογα για το αλώνισμα, το οποίο διαρκεί σχεδόν ολόκληρη μέρα. Εγώ τώρα βρήκα το αλώνι γεμάτο από κυψέλες με μέλισσες.
Ένα πολύ ιδιαίτερο αξιοθέατο με περίμενε να το ανακαλύψω στη συνέχεια του οδοιπορικού μου.
Πηγή ιστορικών αναφορών: Αρχική Σελίδα
Last edited:
Smaragda53
Member
- Μηνύματα
- 1.051
- Likes
- 2.270
- Επόμενο Ταξίδι
- αχ, μακάρι νάξερα!
- Ταξίδι-Όνειρο
- Πολυνησία
Μ΄έκανες να αισθανθώ την ευωδιά του δάσους! Καταπληκτική η περιγραφή κατασκευής των χαλιών!
Last edited:
Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.369
- Likes
- 28.710
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Μονή Αγίου Νικολάου Βαλτεσινίκου και Μυγδαλιά
Ξεκίνησα για το επόμενο, πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό αξιοθέατο της περιοχής, τη Μονή Αγίου Νικολάου. Ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο προς το χωριό Μυγδαλιά, κάποια στιγμή το GPS με ενημέρωσε να στρίψω δεξιά, σε έναν κατηφορικό, πολύ στενό δρόμο. Είδα την ταμπέλα που έγραφε Ολομάδες (χωριό) αλλά αυτό το "μονοπάτι" δε μου γέμισε το μάτι, και έτσι θεωρώντας ότι ο πλοηγός με παραπλανεί, συνέχισα για λίγα χιλιόμετρα ευθεία. Δε θυμάμαι, αυτήν τη στιγμή που προσπαθώ να ανασύρω από τη μνήμη μου εικόνες, αν υπήρχε ταμπέλα που να γράφει Μονή Αγίου Νικολάου. Αλλά και να υπήρχε, μάλλον δεν την πρόσεξα, γι΄ αυτό και συνέχισα ευθεία. Εν τέλει κατάλαβα ότι ακολουθούσα λάθος διαδρομή και ότι έπρεπε να έχω στρίψει εκεί που μου είχε υποδείξει το GPS. Γύρισα πίσω και ακολούθησα αυτό το στενό, κατηφορικό δρομάκι. Μετά από λίγο είδα μια ταμπέλα η οποία έγραφε Μονή Αγίου Νικολάου και έδειχνε αριστερά. Μπήκα λοιπόν αριστερά σε έναν χωματόδρομο, και μετά από λίγα ανηφορικά μέτρα ο "δρόμος" σταματούσε σε ένα ύψωμα, όπου υπήρχε χώρος για να αφήσω το αυτοκίνητο.
Ερημιά εννοείται γύρω-γύρω. Βρισκόμουν πάνω από το όμορφο φαράγγι του Ρεντεζέλα. Προχώρησα μερικά μέτρα στο ίσιωμα και τότε είδα μια απότομη, τσιμεντένια σκάλα στον βράχο, να κατηφορίζει προς το φαράγγι. Το βαθύ φαράγγι και η απότομη σκάλα μου προκάλεσαν δέος, και έτσι άρχισα να κατεβαίνω πολύ προσεκτικά, σταματώντας συχνά, για να χορτάσω το θέαμα που απλωνόταν μπροστά στα μάτια μου και κάτω από τα πόδια μου.
Το μοναστήρι είναι λίγο παλαιότερο από αυτό της Παναγίας στο Βαλτεσινίκο, γι' αυτό το ονομάζουν και Παλαιομονάστηρο. Χτίστηκε γύρω στα 1500-1550, εποχή που πολλοί στρέφονταν προς τον μοναχισμό. Η επίσημη εγκατάλειψή του έγινε το 1833 και ο λόγος κλεισίματος ήταν ότι δεν είχε έξι (6) μοναχούς, όπως προέβλεπε ο νόμος. Είχα μείνει άφωνη από την επιβλητικότητα του τοπίου, αλλά και του μοναστηριού. Μέσα στην απόλυτη ησυχία, άκουγα μόνο τη βαριά ανάσα μου και τα κρωξίματα των πουλιών, που εκτελούσαν χαμηλές πτήσεις, φωλιάζοντας στους απόκρημνους βράχους του φαραγγιού. Είχα πάθει την πλάκα μου, και πού να 'ξερα τι με περίμενε, μπαίνοντας και το εσωτερικό του.
Όλο το μοναστήρι καλύπτεται από μια τεράστια σπηλιά. Ένα μικρό μέρος του έχει στέγη και μόνο το μπροστινό τμήμα είναι χτισμένο. Διέκρινα μικρά ανοίγματα, σαν πολεμίστρες, στον τοίχο του μοναστηριού.
Ανέβηκα σαν υπνωτισμένη την πέτρινη σκάλα και βρέθηκα μπροστά στην ξύλινη πόρτα. Πίεσα προς τα κάτω το μάνταλο, η πόρτα άνοιξε διάπλατα, και βρέθηκα σε μια μικρή αίθουσα, τον εξωνάρθηκα. Απίστευτη δροσιά τύλιξε γρήγορα το ιδρωμένο κορμί μου.
Δεξιά είδα μια ξύλινη σκάλα, η οποία οδηγεί σε έναν εξώστη, όπου υπάρχει μια σκοτεινή σήραγγα μέσα στο βουνό. Αυτή η σήραγγα διάβασα ότι οδηγεί έξω από το μοναστήρι, και χρησίμευε για να επικοινωνεί η Μονή με τα κτίσματα που υπήρχαν εκτός αυτής, όπως για παράδειγμα με τον νερόμυλο, που βρισκόταν κάτω στη ρεματιά.
Αυτή είναι στενή σήραγγα που οδηγεί έξω από το μοναστήρι και φαίνεται μόνο αν ανέβεις στον ξύλινο εξώστη
Για αρχή ακολούθησα ένα χαμηλό τούνελ,
πέρασα σκύβοντας μια χαμηλή πορτούλα,
και βρέθηκα έξω από μια δεύτερη, πολύ στενή και χαμηλή πόρτα, η οποία απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε πολύ λιτοδίαιτους ανθρώπους.
Έσκυψα και χώρεσα να περάσω, σε μια κοιλότητα του βράχου, όπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου. Ο χώρος είναι τόσο στενός που είναι ζήτημα αν χωράνε να σταθούν 2-3 άτομα. Σήκωσα το κεφάλι μου ψηλά και είδα ότι η αγιογράφηση είναι κατεστραμμένη. Υπάρχουν μόνο 1-2 αγιογραφίες.
Συνέχισα ακολουθώντας τον στενό διάδρομο δίπλα από τον ναό του Αγίου Νικολάου και έφτασα σε έναν "εξώστη" δηλαδή ένα στενό πέρασμα εκτός βράχου. Κοίταξα κάτω το χάος του φαραγγιού και στη συνέχεια είδα μια μεγάλη σπηλιά. Υπήρχαν λίγα σκαλάκια και τα ανέβηκα φτάνοντας στο εσωτερικό της βαθιάς σπηλιάς. Στην οροφή της είδα μια τρύπα. Θυμηθείτε το αυτό, γιατί στη συνέχεια θα περιγράψω, τον ρόλο που έπαιξε αυτή η τρύπα στη ζωή του μοναστηριού.
Επέστρεψα μέσω του τούνελ στην πρώτη αίθουσα, δηλαδή στον εξωνάρθηκα.
Πάνω από το τούνελ, στη δεξιά πλευρά, υπάρχει μια πέτρινη σκάλα, η οποία οδηγεί στον "δεύτερο όροφο" της Σπηλιάς-Μονής.
Εδώ υπάρχει άλλη εκκλησία, της Ανάληψης. Είναι ένας κανονικός, μικροσκοπικός ναός, μέσα στην κοιλότητα του βράχου. Το ιερό βρίσκεται πίσω από ένα μικρό, πανέμορφο, ξύλινο τέμπλο. Αυτό δεν είναι τέμπλο, αλλά μια μικρή ζωγραφιά, ένα έργο τέχνης.
Είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό! Δεν πίστευα όλα αυτά που έβλεπαν τα μοναχικά μου μάτια. Ήθελα να ουρλιάξω από ενθουσιασμό και από χαρά. Ήθελα να γυρίσω να κοιτάξω δίπλα μου και να μοιραστώ αυτήν την ομορφιά με κάποιο αγαπημένο μου πρόσωπο, αλλά ήμουν μόνη, δεν υπήρχε κανείς άλλος να συμμεριστεί την αγαλλίαση που πλημμύριζε το είναι μου ολόκληρο. Βρισκόμουν μάρτυρας ενός μοναδικού υπερθεάματος, που παρόμοιο δεν έχω ξανασυναντήσει μέχρι τώρα στα ταξίδια μου στην Ελλάδα. Στην κοιλότητα του βράχου, που παίρνει τη μορφή τρούλου, εικονίζεται ο Παντοκράτορας. Γύρω στους βράχινους τοίχους υπάρχουν βραχογραφίες. Πάλι καλά που σώζονται, αφού η υγρασία κάνει πολύ αισθητή την παρουσία της μέσα στη σπηλιά. Οι βραχογραφίες αυτές υπάρχουν πιθανώς από τον 16ο αιώνα.
Η Μονή ήταν φτωχή, με λιγοστή καλλιεργήσιμη γη γύρω από αυτήν. Το μοναστήρι είναι περισσότερο γνωστό στην περιοχή για την ένδοξη ιστορία του. Οι Βαλτεσινιώτες νιώθουν ιδιαίτερη περηφάνια από το γεγονός, ότι οι πρόγονοί τους αντιμετώπισαν τον ίδιο τον Ιμπραήμ, όταν πέρασε από το χωριό τους, το 1826. Στο πέρασμά του έκαψε το χωριό και το μοναστήρι της Παναγίας, όπως ελέχθη στο προηγούμενο κεφάλαιο. Φεύγοντας πήρε αιχμαλώτους, τρόφιμα και χιλιάδες αιγοπρόβατα. Οι Βαλτεσινιώτες, αλλά και άλλοι κάτοικοι των γύρω χωριών, βρήκαν καταφύγιο στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Ο Ιμπραήμ το πολιόρκησε, προσπαθώντας με κάθε μέσο να τους εξοντώσει, χρησιμοποιώντας ακόμα και πολιορκητικές μηχανές. Οι πολιορκούμενοι αντέδρασαν άμεσα, προξενώντας μεγάλες απώλειες στον στρατό του Ιμπραήμ. Την τρίτη μέρα αναγκάστηκε να τερματίσει την πολιορκία, πιθανώς λόγω έλλειψης εφοδίων και τροφών για το στράτευμα.
Ο λόγος που ο Ιμπραήμ επεδίωξε με λύσσα, την ολοκληρωτική καταστροφή του μοναστηριού και των κατοίκων των γύρω χωριών, δεν είναι άλλος από τον φόνο του ανιψιού του. Ο φόνος αυτός λοιπόν έχει άμεση σχέση με την εκστρατεία του Ιμπραήμ στο Βαλτεσινίκο, ο οποίος όταν πληροφορήθηκε τον χαμό του ανιψιού του, επικεφαλής μεγάλης δύναμης, ξεκίνησε από τον κάμπο του Δάρα όπου είχε στρατοπεδεύσει, για τη Λάστα. Στο χωριό δεν υπήρχε ψυχή. Έδωσε εντολή να λεηλατηθεί και να καεί το κάθε σπίτι. Είχε επίσης πληροφορηθεί, ότι ο αρχηγός του αποσπάσματος που έπιασε τον ανιψιό του, ήταν Βαλτεσινιώτης. Το Βαλτεσινίκο γνώριζε τα μαντάτα της δολοφονίας και ήταν αναστατωμένο, περιμένοντας την εκδίκηση του Ιμπραήμ. Σκόρπισαν παντού για να κρυφτούν. Οι περισσότεροι κατέβηκαν στο φαράγγι για να κλειστούν στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Πάνω από 1.000 άτομα κατέφθασαν στη Μονή.
Οι Τούρκοι έκαψαν όλο το Βαλτεσινίκο και προχώρησαν προς το μοναστήρι. Ήξεραν ότι είναι δύσκολο να το προσεγγίσουν από τους βράχους. Για αρχή σκέφτηκαν να ρίξουν μεγάλες πέτρες στην προεξέχουσα σκεπή. Πίστευαν, ότι αν άνοιγε κάποια τρύπα, θα μπορούσαν να ρίξουν φωτιά, για να κάψουν τους εγκλωβισμένους. Το πείραμά τους όμως απέτυχε, γιατί ο βράχος προστάτευε τη σκεπή και οι πέτρες κυλούσαν προς τη ρεματιά.
Η επόμενη προσπάθεια ήταν τα πατερά (μεγάλα δοκάρια) και οι σανίδες. Τα έφεραν από το χωριό και με αυτά έφτιαξαν μεγάλα κιβώτια, τα οποία γέμισαν με πέτρες, και τα κρέμασαν στον βράχο, έχοντας πάντα ως σκοπό να ανοίξουν τρύπες στη στέγη. Και πάλι όμως απέτυχαν.
Η τρίτη προσπάθεια ήταν να κατασκευάσουν με σανίδες και μεγάλα δοκάρια έναν φράχτη, ο οποίος θα εμπόδιζε τις πέτρες να κατρακυλάνε προς το φαράγγι. Κανένα αποτέλεσμα όμως δεν προέκυψε και αυτήν τη φορά.
Συνέχισαν να προσπαθούν για τέταρτη φορά. Άγνωστο πως, ανακάλυψαν την τρύπα για την οποία σας μίλησα προηγουμένως, όταν ανέβηκα τα λίγα σκαλάκια και βρέθηκα στη μεγάλη σπηλιά. Άρχισαν να ρίχνουν αναμμένα ξύλα και θειάφι, για να κάψουν τους ανθρώπους και τις σοδειές που βρίσκονταν εκεί. Μια σιδερένια πόρτα όμως, που χώριζε τη σπηλιά από το υπόλοιπο μοναστήρι, απομόνωσε τη φωτιά, φέρνοντας σε απόγνωση τον Ιμπραήμ.
Συνέχισαν κάνοντας πέμπτη προσπάθεια. Κρέμασαν με σκοινιά οπλισμένους στρατιώτες, αλλά πριν προλάβουν να κατέβουν, οι πολιορκημένοι τους σκότωναν με τα τουφέκια τους. Υπήρξαν πολλοί νεκροί Τούρκοι, αλλά και 3-4 τραυματίες Έλληνες. Τελικά κάποιοι Τούρκοι στρατιώτες κατόρθωσαν να μπουν στα εξωτερικά μαγειρεία της Μονής. Έπιασαν αιχμαλώτους και τους βασάνισαν για να ομολογήσουν με ποιον τρόπο μπορούσαν να μπουν στο μοναστήρι.
Έκαναν έκτη προσπάθεια από τα μαγειρεία, ώστε να πλησιάσουν την πόρτα του μοναστηριού. Ένας Τούρκος κάλυψε το κεφάλι του με μια μεγάλη πλάκα και προφυλαγμένος με αυτόν τον τρόπο προχώρησε προς την πόρτα. Τον ακολούθησαν κι άλλοι. Από μια πολεμίστρα ξεπρόβαλε ένα καριοφίλι, το οποίο για βόλι είχε ένα ασημένιο κουμπί, από το γιλέκο του τουφεκιστή. Μια ριπή ακούστηκε και ο Τούρκος έμεινε στον τόπο. Ύστερα από αυτό γύρισαν πίσω και οι υπόλοιποι. Η έφοδος ματαιώθηκε.
Είχε πλέον νυχτώσει και οι Τούρκοι έκαναν την έβδομη και τελευταία έφοδο. Μάζεψαν ξύλα, ξερά κλαδιά και φρύγανα κοντά στην πόρτα του μοναστηριού. Πίστεψαν, ότι αν ανάψουν μια μεγάλη φωτιά και κάψουν την πόρτα, θα μπορέσουν να πετύχουν τον σκοπό τους. Πάλι όμως τα πράγματα δεν πήγαν καλά για αυτούς και έτσι εγκατέλειψαν οριστικά κάθε άλλη ενέργεια.
Οι πολιορκημένοι πέρασαν πολύ δύσκολες στιγμές, όμως τελικά βγήκαν νικητές. Ήταν ανήμερα του Σταυρού. Ο Ιμπραήμ διέταξε υποχώρηση και στη διαδρομή του έπιασε πολλά γυναικόπαιδα αιχμαλώτους, φόρτωσε χιλιάδες οκάδες γεννήματα και τρόφιμα, αφού ήταν η εποχή που όλοι στα γύρω χωριά είχαν μαζέψει και αποθηκεύσει τις σοδειές για τον χειμώνα. Πήρε ακόμη χιλιάδες πρόβατα (6.000 λέγεται ότι ήταν ο αριθμός τους), αλλά και αγελάδες. Άφησε πίσω του ερήμωση, φτώχεια και δυστυχία στους ανθρώπους, αλλά τελικά δεν κατόρθωσε να καταλάβει το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Ακόμα δεν κατάφερε να πάρει μαζί του την πίστη, τη δύναμη, το κουράγιο και την ελπίδα των κατοίκων των χωριών της ορεινής Αρκαδίας.
Εκστασιασμένη και πανευτυχής, για αυτό το απρόσμενο βίωμα, έριξα μια ματιά στην αποθήκη της Μονής
και ξεκίνησα αργά-αργά να ανηφορίζω τα σκαλιά, αφήνοντας πίσω μου το φαράγγι και το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.
Επόμενος προορισμός το χωριό Μυγδαλιά και ένας αρχαίος ναός της Αφροδίτης, που θα προσπαθούσα να ανακαλύψω, σκαρφαλώνοντας πάνω σε έρημες και απομονωμένες βουνοκορφές.
Ε! παιδιά σε λάθος σημείο έχετε αράξει. Αφήστε με να περάσω. Με περιμένουν ένα όμορφο χωριό και ένας αρχαίος ναός για να τα εξερευνήσω!
Οδηγώντας μέσα στον Βαλτεσινιώτικο κάμπο, με τα επίπεδα χωράφια και τις καλλιέργειες, έφτασα μετά από λίγο στο χωριό Μυγδαλιά.
Η Μυγδαλιά είναι ορεινό χωριό και αρχικά ονομαζόταν Γλανιτζιά ή Σταυροκλήσι. Απλώνεται αμφιθεατρικά, στους βόρειους πρόποδες του ορεινού όγκου του Μαινάλου, σε υψόμετρο 820 μέτρων.
Ένα μεγάλο άπλωμα στο κέντρο του χωριού εκτελεί χρέη πλατείας. Πάρκαρα το αυτοκίνητο και κατέβηκα για να εξερευνήσω την όμορφη και πολύ ήσυχη Μυγδαλιά. Κάτω από τη σκιά ενός τεράστιου δέντρου ήταν απλωμένα τα τραπέζια και οι καρέκλες της ταβέρνας του χωριού.
Ήμουν ο μοναδικός επισκέπτης, αλλά και ο μοναδικός άνθρωπος που περπατούσε στα ανηφορικά δρομάκια της Μυγδαλιάς.
Οι "κλέφτες" με προκάλεσαν να φυσήξω δυνατά για να τους ελευθερώσω, αλλά δεν υπήρχε ούτε ανάσα αέρα εκείνη την ώρα για να τους χαρίσει την πολυπόθητη πτήση κι έτσι μόνο τους φωτογράφισα.
Προπολεμικά ζούσε εδώ μια ακμάζουσα κοινωνία με 900 πάνω-κάτω ψυχές. Σήμερα ζήτημα να μένουν μόνιμα στο χωριό 100 άνθρωποι. Πολλοί κάτοικοι το εγκατέλειψαν όταν η τεχνητή Λίμνη του Λάδωνα πλημμύρισε τα χωράφια τους. Από τη Μυγδαλιά κατάγονται σημαντικοί άνθρωποι, όπως ο Κώστας Μαρίνης φιλόλογος και λαογράφος, ο Οδυσσέας Παπαναστασίου συνταγματάρχης, αλλά και ο Ευάγγελος Γιαννόπουλος δικηγόρος και μετέπειτα Υπουργός Δικαιοσύνης, την προτομή του οποίου είδα έξω από το Δημαρχείο της Μυγδαλιάς.
Το κύριο αξιοθέατο του χωριού είναι ο ναός της Παναγίας, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1890 και τελείωσε το 1895. Στέκεται ακριβώς στην ίδια θέση που ήταν χτισμένος το 1838 ο πρώτος μικρός ναός. Η εκκλησία κατασκευάστηκε από Λαγκαδινούς μαστόρους.
Πάνω από τη Mυγδαλιά, στην κορυφή του βουνού και στη θέση Αγία Παρασκευή έχουν ανακαλυφθεί ερείπια αρχαίας πόλης, ναού και μυκηναϊκών τειχών. Οι ανασκαφές της Γαλλικής Εταιρείας έδειξαν πως ο ναός χρονολογείται στον 7ο αιώνα π.Χ. και ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη. Η εξερεύνηση αυτής της περιοχής και η ανακάλυψη του αρχαίου τείχους και του ναού αποτελούσαν το τελευταίο, επίδοξο αλλά και αμφίβολο σκέλος του οδοιπορικού. Και λέω αμφίβολο, γιατί δεν είχα ιδέα, με ποιο τρόπο θα κατάφερνα να φτάσω στη θέση Αγία Παρασκευή, και αν θα μπορούσα να βρω τα αρχαία αντικείμενα του πόθου μου πάνω στα άγρια βουνά. Μόνος μου οδηγός και αποκλειστική μου ελπίδα ο πλοηγός.
Μπήκα στο αυτοκίνητο, όρισα στο GPS αρχαίο τείχος-φρούριο και ξεκίνησα. Βγήκα έξω από τη Μυγδαλιά, θεωρώντας ότι θα βρω κάποιον χωματόδρομο, ο οποίος θα με οδηγούσε πάνω στο βουνό. Ο πλοηγός μου έλεγε να στρίψω εκεί που δεν υπήρχε καν δρόμος. Ξαναγύρισα πίσω στο χωριό, ξαναέψαχνα για δρόμο που να ανηφορίζει προς τα πάνω, τίποτα και πάλι. Για να μην τα πολυλογώ και γίνομαι κουραστική, ο πλοηγός δεν είχε ιδέα πώς να με οδηγήσει σωστά. Το μόνο που έκανε ήταν να μου δίνει λάθος εντολές και να με μπερδεύει ακόμα περισσότερο. Είχα απελπιστεί από τα πήγαινε-έλα, αλλά ταυτόχρονα είχα πεισμώσει τόσο πολύ, που δεν υπήρχε περίπτωση να τα παρατήσω και να φύγω. Είχα ιδρώσει ολόκληρη από την ένταση και τον εκνευρισμό μου. Τελικά αποφάσισα να σταματήσω στην πλατεία και να ρωτήσω στην ταβέρνα, πώς στο καλό θα μπορέσω να βγάλω άκρη. Και δεν έφταναν τα μπες-βγες στο χωριό, αλλά μου τελείωνε και η μπαταρία στο κινητό.
Στην ταβέρνα βρήκα κάτι πιτσιρίκια, προφανώς τα παιδιά του ταβερνιάρη, τα οποία μου έδωσαν οδηγίες και έτσι ανηφορίζοντας τον δρόμο πίσω από την εκκλησία της Παναγίας, έφτασα σε ένα ύψωμα, πάνω από τη Μυγδαλιά, όπου βρίσκεται ο Άγιος Αθανάσιος και το νεκροταφείο. Από εκεί ξεκινάει ένας άλλος ανηφορικός δρόμος, στον οποίο δεν μπορείς να πας με αυτοκίνητο, αλλά μόνο με τα πόδια. Στην παρακάτω φωτογραφία φαίνεται αριστερά ο Άγιος Αθανάσιος και το νεκροταφείο όπου άφησα το αυτοκίνητο και ξεκίνησα την πεζοπορία για την κορυφή του βουνού.
1.200 ανηφορικά μέτρα οδηγούν στα αρχαία ευρήματα και ξεκίνησα με τα πόδια για να τα ανακαλύψω. Ανηφόριζα και όλο ανηφόριζα στις ερημιές, έχοντας αρκετό άγχος και μπόλικη ανασφάλεια για την μπαταρία του κινητού. Είχα μόλις 5% ζωή ακόμα. Έκανε αφόρητη ζέστη και η ανηφορική πορεία με ανάγκαζε σε πολύ συχνές στάσεις. ‘Οπου πετύχαινα μεγάλους θάμνους, που έριχναν τη σκιά τους στο μονοπάτι, έκανα διάλειμμα.
Με δυσκολία κατάπινα τα μέτρα, ώσπου κάποια στιγμή, συμβουλευόμενη το GPS, είδα ότι έφτασα στο σημείο που έπρεπε να ψάξω για τα αρχαία. Άφησα το μονοπάτι, κατηφόρισα σε μια πλαγιά και στη συνέχεια τράβηξα ξανά τον ανήφορο, προς την κορυφή του βουνού. Τα πρώτα υπολείμματα του αρχαίου τείχους έκαναν την εμφάνισή τους ξεχωρίζοντας μέσα στη βλάστηση.
Ανηφορίζοντας έπεσα πάνω στα αρχαία ερείπια του ναού της Αφροδίτης.
Μεγάλος θυμός με κατέκλυσε, όταν είδα ένα εικονοστάσι τοποθετημένο μέσα στον αρχαίο ναό. Είναι γνωστό τοις πάσι, ότι πάρα, μα πάρα πολλά αρχαία ερείπια, έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή ναών, αλλά αυτό το εικονοστάσι μου χτύπησε πολύ άσχημα, όταν το είδα τοποθετημένο μέσα στο ιερό της Αφροδίτης. Λες και δεν υπήρχε χώρος σε ολόκληρο βουνό για να μπει κάπου αλλού.
Η εξερεύνηση συνεχίστηκε και σε άλλο σημείο. Γύρισα πάλι στο μονοπάτι και αυτήν τη φορά ήθελα να ψάξω για μια μαρμάρινη, κυκλική βάση αρχαίου αγάλματος, για την οποία είχα ενημερωθεί από τον χάρτη. Το μεγάλο όμως πρόβλημα ήταν, ότι όλη η περιοχή δεξιά του μονοπατιού, ήταν αποκλεισμένη από ψηλούς, ξερούς θάμνους, οι οποίοι εκτελούσαν χρέη φράχτη.
Βρήκα ένα σημείο, στο οποίο ο φράχτης ήταν αρκετά χαμηλός, και σκαρφαλώνοντας πάνω στους ξερούς θάμνους, κατάφερα να περάσω στην περιοχή που υποτίθεται ότι θα έβλεπα τη μαρμάρινη, κυκλική βάση του αρχαίου αγάλματος. Έφαγα τον κόσμο όλο, ψάχνοντας πόντο-πόντο, αλλά βάση δεν είδα πουθενά. Βρήκα έναν σωρό από πέτρες κάτω από ένα δέντρο,
βρήκα ένα μεγάλο πέτρινο αλώνι,
βρήκα κάποιες πέτρινες μάντρες ή απομεινάρια αρχαίου τείχους,
αλλά βάση πουθενά. Η ώρα είχε προχωρήσει, η μπαταρία στο κινητό είχε πέσει κι άλλο, είχα μόλις 3% ζωή. Έπρεπε να πάρω το μονοπάτι της επιστροφής προς το αυτοκίνητο. Η αλήθεια είναι ότι καμία στιγμή δεν ένιωσα φόβο τριγυρνώντας μόνη μου στις ερημιές. Το μόνο ενοχλητικό ήταν τα άπειρα, κάθε λογής ζουζούνια, που πετούσαν γύρω μου, έχοντας την περιέργεια να αποκρυπτογραφήσουν αυτό το παράξενο πλάσμα, που ξαφνικά είχε εισβάλλει στα λημέρια τους και τους είχε χαλάσει την ηρεμία και τη ρουτίνα. Έμπαιναν ζουζουνίζοντας ακόμη και μέσα στα αυτιά μου.
Φτάνοντας στο αυτοκίνητο, γύρω στις οκτώ το βράδυ, αισθάνθηκα μια γλυκιά κούραση να τυλίγει ολόκληρο το κορμί μου. Ήταν όμως, τέτοια η χαρά και η ικανοποίησή μου που είχα καταφέρει να δω τόσα πολλά και διαφορετικά πράγματα, που δεν έδωσα και πολλή σημασία στα πονεμένα μου πόδια και ξεκίνησα για την επιστροφή μου στο Δάρα. Έφτασα στο σπίτι γύρω στις εννιά, έχοντας κλείσει 12 ώρες συνεχούς και αδιάκοπης εξερεύνησης, σε βουνά, λαγκάδια, χωριά και φαράγγια. Αμέσως έκανα ένα ζεστό μπάνιο για να χαλαρώσουν οι πονεμένες και πιασμένες γάμπες των ποδιών μου. Τις επόμενες δύο μέρες δεν κανόνισα καμία εξόρμηση, αφού με δυσκολία ανεβοκατέβαινα τα λιγοστά σκαλάκια της βεράντας του σπιτιού.
Ξεκίνησα για το επόμενο, πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό αξιοθέατο της περιοχής, τη Μονή Αγίου Νικολάου. Ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο προς το χωριό Μυγδαλιά, κάποια στιγμή το GPS με ενημέρωσε να στρίψω δεξιά, σε έναν κατηφορικό, πολύ στενό δρόμο. Είδα την ταμπέλα που έγραφε Ολομάδες (χωριό) αλλά αυτό το "μονοπάτι" δε μου γέμισε το μάτι, και έτσι θεωρώντας ότι ο πλοηγός με παραπλανεί, συνέχισα για λίγα χιλιόμετρα ευθεία. Δε θυμάμαι, αυτήν τη στιγμή που προσπαθώ να ανασύρω από τη μνήμη μου εικόνες, αν υπήρχε ταμπέλα που να γράφει Μονή Αγίου Νικολάου. Αλλά και να υπήρχε, μάλλον δεν την πρόσεξα, γι΄ αυτό και συνέχισα ευθεία. Εν τέλει κατάλαβα ότι ακολουθούσα λάθος διαδρομή και ότι έπρεπε να έχω στρίψει εκεί που μου είχε υποδείξει το GPS. Γύρισα πίσω και ακολούθησα αυτό το στενό, κατηφορικό δρομάκι. Μετά από λίγο είδα μια ταμπέλα η οποία έγραφε Μονή Αγίου Νικολάου και έδειχνε αριστερά. Μπήκα λοιπόν αριστερά σε έναν χωματόδρομο, και μετά από λίγα ανηφορικά μέτρα ο "δρόμος" σταματούσε σε ένα ύψωμα, όπου υπήρχε χώρος για να αφήσω το αυτοκίνητο.
Ερημιά εννοείται γύρω-γύρω. Βρισκόμουν πάνω από το όμορφο φαράγγι του Ρεντεζέλα. Προχώρησα μερικά μέτρα στο ίσιωμα και τότε είδα μια απότομη, τσιμεντένια σκάλα στον βράχο, να κατηφορίζει προς το φαράγγι. Το βαθύ φαράγγι και η απότομη σκάλα μου προκάλεσαν δέος, και έτσι άρχισα να κατεβαίνω πολύ προσεκτικά, σταματώντας συχνά, για να χορτάσω το θέαμα που απλωνόταν μπροστά στα μάτια μου και κάτω από τα πόδια μου.
Το μοναστήρι είναι λίγο παλαιότερο από αυτό της Παναγίας στο Βαλτεσινίκο, γι' αυτό το ονομάζουν και Παλαιομονάστηρο. Χτίστηκε γύρω στα 1500-1550, εποχή που πολλοί στρέφονταν προς τον μοναχισμό. Η επίσημη εγκατάλειψή του έγινε το 1833 και ο λόγος κλεισίματος ήταν ότι δεν είχε έξι (6) μοναχούς, όπως προέβλεπε ο νόμος. Είχα μείνει άφωνη από την επιβλητικότητα του τοπίου, αλλά και του μοναστηριού. Μέσα στην απόλυτη ησυχία, άκουγα μόνο τη βαριά ανάσα μου και τα κρωξίματα των πουλιών, που εκτελούσαν χαμηλές πτήσεις, φωλιάζοντας στους απόκρημνους βράχους του φαραγγιού. Είχα πάθει την πλάκα μου, και πού να 'ξερα τι με περίμενε, μπαίνοντας και το εσωτερικό του.
Όλο το μοναστήρι καλύπτεται από μια τεράστια σπηλιά. Ένα μικρό μέρος του έχει στέγη και μόνο το μπροστινό τμήμα είναι χτισμένο. Διέκρινα μικρά ανοίγματα, σαν πολεμίστρες, στον τοίχο του μοναστηριού.
Ανέβηκα σαν υπνωτισμένη την πέτρινη σκάλα και βρέθηκα μπροστά στην ξύλινη πόρτα. Πίεσα προς τα κάτω το μάνταλο, η πόρτα άνοιξε διάπλατα, και βρέθηκα σε μια μικρή αίθουσα, τον εξωνάρθηκα. Απίστευτη δροσιά τύλιξε γρήγορα το ιδρωμένο κορμί μου.
Δεξιά είδα μια ξύλινη σκάλα, η οποία οδηγεί σε έναν εξώστη, όπου υπάρχει μια σκοτεινή σήραγγα μέσα στο βουνό. Αυτή η σήραγγα διάβασα ότι οδηγεί έξω από το μοναστήρι, και χρησίμευε για να επικοινωνεί η Μονή με τα κτίσματα που υπήρχαν εκτός αυτής, όπως για παράδειγμα με τον νερόμυλο, που βρισκόταν κάτω στη ρεματιά.
Αυτή είναι στενή σήραγγα που οδηγεί έξω από το μοναστήρι και φαίνεται μόνο αν ανέβεις στον ξύλινο εξώστη
Για αρχή ακολούθησα ένα χαμηλό τούνελ,
πέρασα σκύβοντας μια χαμηλή πορτούλα,
και βρέθηκα έξω από μια δεύτερη, πολύ στενή και χαμηλή πόρτα, η οποία απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε πολύ λιτοδίαιτους ανθρώπους.
Έσκυψα και χώρεσα να περάσω, σε μια κοιλότητα του βράχου, όπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου. Ο χώρος είναι τόσο στενός που είναι ζήτημα αν χωράνε να σταθούν 2-3 άτομα. Σήκωσα το κεφάλι μου ψηλά και είδα ότι η αγιογράφηση είναι κατεστραμμένη. Υπάρχουν μόνο 1-2 αγιογραφίες.
Συνέχισα ακολουθώντας τον στενό διάδρομο δίπλα από τον ναό του Αγίου Νικολάου και έφτασα σε έναν "εξώστη" δηλαδή ένα στενό πέρασμα εκτός βράχου. Κοίταξα κάτω το χάος του φαραγγιού και στη συνέχεια είδα μια μεγάλη σπηλιά. Υπήρχαν λίγα σκαλάκια και τα ανέβηκα φτάνοντας στο εσωτερικό της βαθιάς σπηλιάς. Στην οροφή της είδα μια τρύπα. Θυμηθείτε το αυτό, γιατί στη συνέχεια θα περιγράψω, τον ρόλο που έπαιξε αυτή η τρύπα στη ζωή του μοναστηριού.
Επέστρεψα μέσω του τούνελ στην πρώτη αίθουσα, δηλαδή στον εξωνάρθηκα.
Πάνω από το τούνελ, στη δεξιά πλευρά, υπάρχει μια πέτρινη σκάλα, η οποία οδηγεί στον "δεύτερο όροφο" της Σπηλιάς-Μονής.
Εδώ υπάρχει άλλη εκκλησία, της Ανάληψης. Είναι ένας κανονικός, μικροσκοπικός ναός, μέσα στην κοιλότητα του βράχου. Το ιερό βρίσκεται πίσω από ένα μικρό, πανέμορφο, ξύλινο τέμπλο. Αυτό δεν είναι τέμπλο, αλλά μια μικρή ζωγραφιά, ένα έργο τέχνης.
Είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό! Δεν πίστευα όλα αυτά που έβλεπαν τα μοναχικά μου μάτια. Ήθελα να ουρλιάξω από ενθουσιασμό και από χαρά. Ήθελα να γυρίσω να κοιτάξω δίπλα μου και να μοιραστώ αυτήν την ομορφιά με κάποιο αγαπημένο μου πρόσωπο, αλλά ήμουν μόνη, δεν υπήρχε κανείς άλλος να συμμεριστεί την αγαλλίαση που πλημμύριζε το είναι μου ολόκληρο. Βρισκόμουν μάρτυρας ενός μοναδικού υπερθεάματος, που παρόμοιο δεν έχω ξανασυναντήσει μέχρι τώρα στα ταξίδια μου στην Ελλάδα. Στην κοιλότητα του βράχου, που παίρνει τη μορφή τρούλου, εικονίζεται ο Παντοκράτορας. Γύρω στους βράχινους τοίχους υπάρχουν βραχογραφίες. Πάλι καλά που σώζονται, αφού η υγρασία κάνει πολύ αισθητή την παρουσία της μέσα στη σπηλιά. Οι βραχογραφίες αυτές υπάρχουν πιθανώς από τον 16ο αιώνα.
Η Μονή ήταν φτωχή, με λιγοστή καλλιεργήσιμη γη γύρω από αυτήν. Το μοναστήρι είναι περισσότερο γνωστό στην περιοχή για την ένδοξη ιστορία του. Οι Βαλτεσινιώτες νιώθουν ιδιαίτερη περηφάνια από το γεγονός, ότι οι πρόγονοί τους αντιμετώπισαν τον ίδιο τον Ιμπραήμ, όταν πέρασε από το χωριό τους, το 1826. Στο πέρασμά του έκαψε το χωριό και το μοναστήρι της Παναγίας, όπως ελέχθη στο προηγούμενο κεφάλαιο. Φεύγοντας πήρε αιχμαλώτους, τρόφιμα και χιλιάδες αιγοπρόβατα. Οι Βαλτεσινιώτες, αλλά και άλλοι κάτοικοι των γύρω χωριών, βρήκαν καταφύγιο στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Ο Ιμπραήμ το πολιόρκησε, προσπαθώντας με κάθε μέσο να τους εξοντώσει, χρησιμοποιώντας ακόμα και πολιορκητικές μηχανές. Οι πολιορκούμενοι αντέδρασαν άμεσα, προξενώντας μεγάλες απώλειες στον στρατό του Ιμπραήμ. Την τρίτη μέρα αναγκάστηκε να τερματίσει την πολιορκία, πιθανώς λόγω έλλειψης εφοδίων και τροφών για το στράτευμα.
Ο λόγος που ο Ιμπραήμ επεδίωξε με λύσσα, την ολοκληρωτική καταστροφή του μοναστηριού και των κατοίκων των γύρω χωριών, δεν είναι άλλος από τον φόνο του ανιψιού του. Ο φόνος αυτός λοιπόν έχει άμεση σχέση με την εκστρατεία του Ιμπραήμ στο Βαλτεσινίκο, ο οποίος όταν πληροφορήθηκε τον χαμό του ανιψιού του, επικεφαλής μεγάλης δύναμης, ξεκίνησε από τον κάμπο του Δάρα όπου είχε στρατοπεδεύσει, για τη Λάστα. Στο χωριό δεν υπήρχε ψυχή. Έδωσε εντολή να λεηλατηθεί και να καεί το κάθε σπίτι. Είχε επίσης πληροφορηθεί, ότι ο αρχηγός του αποσπάσματος που έπιασε τον ανιψιό του, ήταν Βαλτεσινιώτης. Το Βαλτεσινίκο γνώριζε τα μαντάτα της δολοφονίας και ήταν αναστατωμένο, περιμένοντας την εκδίκηση του Ιμπραήμ. Σκόρπισαν παντού για να κρυφτούν. Οι περισσότεροι κατέβηκαν στο φαράγγι για να κλειστούν στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Πάνω από 1.000 άτομα κατέφθασαν στη Μονή.
Οι Τούρκοι έκαψαν όλο το Βαλτεσινίκο και προχώρησαν προς το μοναστήρι. Ήξεραν ότι είναι δύσκολο να το προσεγγίσουν από τους βράχους. Για αρχή σκέφτηκαν να ρίξουν μεγάλες πέτρες στην προεξέχουσα σκεπή. Πίστευαν, ότι αν άνοιγε κάποια τρύπα, θα μπορούσαν να ρίξουν φωτιά, για να κάψουν τους εγκλωβισμένους. Το πείραμά τους όμως απέτυχε, γιατί ο βράχος προστάτευε τη σκεπή και οι πέτρες κυλούσαν προς τη ρεματιά.
Η επόμενη προσπάθεια ήταν τα πατερά (μεγάλα δοκάρια) και οι σανίδες. Τα έφεραν από το χωριό και με αυτά έφτιαξαν μεγάλα κιβώτια, τα οποία γέμισαν με πέτρες, και τα κρέμασαν στον βράχο, έχοντας πάντα ως σκοπό να ανοίξουν τρύπες στη στέγη. Και πάλι όμως απέτυχαν.
Η τρίτη προσπάθεια ήταν να κατασκευάσουν με σανίδες και μεγάλα δοκάρια έναν φράχτη, ο οποίος θα εμπόδιζε τις πέτρες να κατρακυλάνε προς το φαράγγι. Κανένα αποτέλεσμα όμως δεν προέκυψε και αυτήν τη φορά.
Συνέχισαν να προσπαθούν για τέταρτη φορά. Άγνωστο πως, ανακάλυψαν την τρύπα για την οποία σας μίλησα προηγουμένως, όταν ανέβηκα τα λίγα σκαλάκια και βρέθηκα στη μεγάλη σπηλιά. Άρχισαν να ρίχνουν αναμμένα ξύλα και θειάφι, για να κάψουν τους ανθρώπους και τις σοδειές που βρίσκονταν εκεί. Μια σιδερένια πόρτα όμως, που χώριζε τη σπηλιά από το υπόλοιπο μοναστήρι, απομόνωσε τη φωτιά, φέρνοντας σε απόγνωση τον Ιμπραήμ.
Συνέχισαν κάνοντας πέμπτη προσπάθεια. Κρέμασαν με σκοινιά οπλισμένους στρατιώτες, αλλά πριν προλάβουν να κατέβουν, οι πολιορκημένοι τους σκότωναν με τα τουφέκια τους. Υπήρξαν πολλοί νεκροί Τούρκοι, αλλά και 3-4 τραυματίες Έλληνες. Τελικά κάποιοι Τούρκοι στρατιώτες κατόρθωσαν να μπουν στα εξωτερικά μαγειρεία της Μονής. Έπιασαν αιχμαλώτους και τους βασάνισαν για να ομολογήσουν με ποιον τρόπο μπορούσαν να μπουν στο μοναστήρι.
Έκαναν έκτη προσπάθεια από τα μαγειρεία, ώστε να πλησιάσουν την πόρτα του μοναστηριού. Ένας Τούρκος κάλυψε το κεφάλι του με μια μεγάλη πλάκα και προφυλαγμένος με αυτόν τον τρόπο προχώρησε προς την πόρτα. Τον ακολούθησαν κι άλλοι. Από μια πολεμίστρα ξεπρόβαλε ένα καριοφίλι, το οποίο για βόλι είχε ένα ασημένιο κουμπί, από το γιλέκο του τουφεκιστή. Μια ριπή ακούστηκε και ο Τούρκος έμεινε στον τόπο. Ύστερα από αυτό γύρισαν πίσω και οι υπόλοιποι. Η έφοδος ματαιώθηκε.
Είχε πλέον νυχτώσει και οι Τούρκοι έκαναν την έβδομη και τελευταία έφοδο. Μάζεψαν ξύλα, ξερά κλαδιά και φρύγανα κοντά στην πόρτα του μοναστηριού. Πίστεψαν, ότι αν ανάψουν μια μεγάλη φωτιά και κάψουν την πόρτα, θα μπορέσουν να πετύχουν τον σκοπό τους. Πάλι όμως τα πράγματα δεν πήγαν καλά για αυτούς και έτσι εγκατέλειψαν οριστικά κάθε άλλη ενέργεια.
Οι πολιορκημένοι πέρασαν πολύ δύσκολες στιγμές, όμως τελικά βγήκαν νικητές. Ήταν ανήμερα του Σταυρού. Ο Ιμπραήμ διέταξε υποχώρηση και στη διαδρομή του έπιασε πολλά γυναικόπαιδα αιχμαλώτους, φόρτωσε χιλιάδες οκάδες γεννήματα και τρόφιμα, αφού ήταν η εποχή που όλοι στα γύρω χωριά είχαν μαζέψει και αποθηκεύσει τις σοδειές για τον χειμώνα. Πήρε ακόμη χιλιάδες πρόβατα (6.000 λέγεται ότι ήταν ο αριθμός τους), αλλά και αγελάδες. Άφησε πίσω του ερήμωση, φτώχεια και δυστυχία στους ανθρώπους, αλλά τελικά δεν κατόρθωσε να καταλάβει το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Ακόμα δεν κατάφερε να πάρει μαζί του την πίστη, τη δύναμη, το κουράγιο και την ελπίδα των κατοίκων των χωριών της ορεινής Αρκαδίας.
Εκστασιασμένη και πανευτυχής, για αυτό το απρόσμενο βίωμα, έριξα μια ματιά στην αποθήκη της Μονής
και ξεκίνησα αργά-αργά να ανηφορίζω τα σκαλιά, αφήνοντας πίσω μου το φαράγγι και το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.
Επόμενος προορισμός το χωριό Μυγδαλιά και ένας αρχαίος ναός της Αφροδίτης, που θα προσπαθούσα να ανακαλύψω, σκαρφαλώνοντας πάνω σε έρημες και απομονωμένες βουνοκορφές.
Ε! παιδιά σε λάθος σημείο έχετε αράξει. Αφήστε με να περάσω. Με περιμένουν ένα όμορφο χωριό και ένας αρχαίος ναός για να τα εξερευνήσω!
Οδηγώντας μέσα στον Βαλτεσινιώτικο κάμπο, με τα επίπεδα χωράφια και τις καλλιέργειες, έφτασα μετά από λίγο στο χωριό Μυγδαλιά.
Η Μυγδαλιά είναι ορεινό χωριό και αρχικά ονομαζόταν Γλανιτζιά ή Σταυροκλήσι. Απλώνεται αμφιθεατρικά, στους βόρειους πρόποδες του ορεινού όγκου του Μαινάλου, σε υψόμετρο 820 μέτρων.
Ένα μεγάλο άπλωμα στο κέντρο του χωριού εκτελεί χρέη πλατείας. Πάρκαρα το αυτοκίνητο και κατέβηκα για να εξερευνήσω την όμορφη και πολύ ήσυχη Μυγδαλιά. Κάτω από τη σκιά ενός τεράστιου δέντρου ήταν απλωμένα τα τραπέζια και οι καρέκλες της ταβέρνας του χωριού.
Ήμουν ο μοναδικός επισκέπτης, αλλά και ο μοναδικός άνθρωπος που περπατούσε στα ανηφορικά δρομάκια της Μυγδαλιάς.
Οι "κλέφτες" με προκάλεσαν να φυσήξω δυνατά για να τους ελευθερώσω, αλλά δεν υπήρχε ούτε ανάσα αέρα εκείνη την ώρα για να τους χαρίσει την πολυπόθητη πτήση κι έτσι μόνο τους φωτογράφισα.
Προπολεμικά ζούσε εδώ μια ακμάζουσα κοινωνία με 900 πάνω-κάτω ψυχές. Σήμερα ζήτημα να μένουν μόνιμα στο χωριό 100 άνθρωποι. Πολλοί κάτοικοι το εγκατέλειψαν όταν η τεχνητή Λίμνη του Λάδωνα πλημμύρισε τα χωράφια τους. Από τη Μυγδαλιά κατάγονται σημαντικοί άνθρωποι, όπως ο Κώστας Μαρίνης φιλόλογος και λαογράφος, ο Οδυσσέας Παπαναστασίου συνταγματάρχης, αλλά και ο Ευάγγελος Γιαννόπουλος δικηγόρος και μετέπειτα Υπουργός Δικαιοσύνης, την προτομή του οποίου είδα έξω από το Δημαρχείο της Μυγδαλιάς.
Το κύριο αξιοθέατο του χωριού είναι ο ναός της Παναγίας, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1890 και τελείωσε το 1895. Στέκεται ακριβώς στην ίδια θέση που ήταν χτισμένος το 1838 ο πρώτος μικρός ναός. Η εκκλησία κατασκευάστηκε από Λαγκαδινούς μαστόρους.
Πάνω από τη Mυγδαλιά, στην κορυφή του βουνού και στη θέση Αγία Παρασκευή έχουν ανακαλυφθεί ερείπια αρχαίας πόλης, ναού και μυκηναϊκών τειχών. Οι ανασκαφές της Γαλλικής Εταιρείας έδειξαν πως ο ναός χρονολογείται στον 7ο αιώνα π.Χ. και ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη. Η εξερεύνηση αυτής της περιοχής και η ανακάλυψη του αρχαίου τείχους και του ναού αποτελούσαν το τελευταίο, επίδοξο αλλά και αμφίβολο σκέλος του οδοιπορικού. Και λέω αμφίβολο, γιατί δεν είχα ιδέα, με ποιο τρόπο θα κατάφερνα να φτάσω στη θέση Αγία Παρασκευή, και αν θα μπορούσα να βρω τα αρχαία αντικείμενα του πόθου μου πάνω στα άγρια βουνά. Μόνος μου οδηγός και αποκλειστική μου ελπίδα ο πλοηγός.
Μπήκα στο αυτοκίνητο, όρισα στο GPS αρχαίο τείχος-φρούριο και ξεκίνησα. Βγήκα έξω από τη Μυγδαλιά, θεωρώντας ότι θα βρω κάποιον χωματόδρομο, ο οποίος θα με οδηγούσε πάνω στο βουνό. Ο πλοηγός μου έλεγε να στρίψω εκεί που δεν υπήρχε καν δρόμος. Ξαναγύρισα πίσω στο χωριό, ξαναέψαχνα για δρόμο που να ανηφορίζει προς τα πάνω, τίποτα και πάλι. Για να μην τα πολυλογώ και γίνομαι κουραστική, ο πλοηγός δεν είχε ιδέα πώς να με οδηγήσει σωστά. Το μόνο που έκανε ήταν να μου δίνει λάθος εντολές και να με μπερδεύει ακόμα περισσότερο. Είχα απελπιστεί από τα πήγαινε-έλα, αλλά ταυτόχρονα είχα πεισμώσει τόσο πολύ, που δεν υπήρχε περίπτωση να τα παρατήσω και να φύγω. Είχα ιδρώσει ολόκληρη από την ένταση και τον εκνευρισμό μου. Τελικά αποφάσισα να σταματήσω στην πλατεία και να ρωτήσω στην ταβέρνα, πώς στο καλό θα μπορέσω να βγάλω άκρη. Και δεν έφταναν τα μπες-βγες στο χωριό, αλλά μου τελείωνε και η μπαταρία στο κινητό.
Στην ταβέρνα βρήκα κάτι πιτσιρίκια, προφανώς τα παιδιά του ταβερνιάρη, τα οποία μου έδωσαν οδηγίες και έτσι ανηφορίζοντας τον δρόμο πίσω από την εκκλησία της Παναγίας, έφτασα σε ένα ύψωμα, πάνω από τη Μυγδαλιά, όπου βρίσκεται ο Άγιος Αθανάσιος και το νεκροταφείο. Από εκεί ξεκινάει ένας άλλος ανηφορικός δρόμος, στον οποίο δεν μπορείς να πας με αυτοκίνητο, αλλά μόνο με τα πόδια. Στην παρακάτω φωτογραφία φαίνεται αριστερά ο Άγιος Αθανάσιος και το νεκροταφείο όπου άφησα το αυτοκίνητο και ξεκίνησα την πεζοπορία για την κορυφή του βουνού.
1.200 ανηφορικά μέτρα οδηγούν στα αρχαία ευρήματα και ξεκίνησα με τα πόδια για να τα ανακαλύψω. Ανηφόριζα και όλο ανηφόριζα στις ερημιές, έχοντας αρκετό άγχος και μπόλικη ανασφάλεια για την μπαταρία του κινητού. Είχα μόλις 5% ζωή ακόμα. Έκανε αφόρητη ζέστη και η ανηφορική πορεία με ανάγκαζε σε πολύ συχνές στάσεις. ‘Οπου πετύχαινα μεγάλους θάμνους, που έριχναν τη σκιά τους στο μονοπάτι, έκανα διάλειμμα.
Με δυσκολία κατάπινα τα μέτρα, ώσπου κάποια στιγμή, συμβουλευόμενη το GPS, είδα ότι έφτασα στο σημείο που έπρεπε να ψάξω για τα αρχαία. Άφησα το μονοπάτι, κατηφόρισα σε μια πλαγιά και στη συνέχεια τράβηξα ξανά τον ανήφορο, προς την κορυφή του βουνού. Τα πρώτα υπολείμματα του αρχαίου τείχους έκαναν την εμφάνισή τους ξεχωρίζοντας μέσα στη βλάστηση.
Ανηφορίζοντας έπεσα πάνω στα αρχαία ερείπια του ναού της Αφροδίτης.
Μεγάλος θυμός με κατέκλυσε, όταν είδα ένα εικονοστάσι τοποθετημένο μέσα στον αρχαίο ναό. Είναι γνωστό τοις πάσι, ότι πάρα, μα πάρα πολλά αρχαία ερείπια, έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή ναών, αλλά αυτό το εικονοστάσι μου χτύπησε πολύ άσχημα, όταν το είδα τοποθετημένο μέσα στο ιερό της Αφροδίτης. Λες και δεν υπήρχε χώρος σε ολόκληρο βουνό για να μπει κάπου αλλού.
Η εξερεύνηση συνεχίστηκε και σε άλλο σημείο. Γύρισα πάλι στο μονοπάτι και αυτήν τη φορά ήθελα να ψάξω για μια μαρμάρινη, κυκλική βάση αρχαίου αγάλματος, για την οποία είχα ενημερωθεί από τον χάρτη. Το μεγάλο όμως πρόβλημα ήταν, ότι όλη η περιοχή δεξιά του μονοπατιού, ήταν αποκλεισμένη από ψηλούς, ξερούς θάμνους, οι οποίοι εκτελούσαν χρέη φράχτη.
Βρήκα ένα σημείο, στο οποίο ο φράχτης ήταν αρκετά χαμηλός, και σκαρφαλώνοντας πάνω στους ξερούς θάμνους, κατάφερα να περάσω στην περιοχή που υποτίθεται ότι θα έβλεπα τη μαρμάρινη, κυκλική βάση του αρχαίου αγάλματος. Έφαγα τον κόσμο όλο, ψάχνοντας πόντο-πόντο, αλλά βάση δεν είδα πουθενά. Βρήκα έναν σωρό από πέτρες κάτω από ένα δέντρο,
βρήκα ένα μεγάλο πέτρινο αλώνι,
βρήκα κάποιες πέτρινες μάντρες ή απομεινάρια αρχαίου τείχους,
αλλά βάση πουθενά. Η ώρα είχε προχωρήσει, η μπαταρία στο κινητό είχε πέσει κι άλλο, είχα μόλις 3% ζωή. Έπρεπε να πάρω το μονοπάτι της επιστροφής προς το αυτοκίνητο. Η αλήθεια είναι ότι καμία στιγμή δεν ένιωσα φόβο τριγυρνώντας μόνη μου στις ερημιές. Το μόνο ενοχλητικό ήταν τα άπειρα, κάθε λογής ζουζούνια, που πετούσαν γύρω μου, έχοντας την περιέργεια να αποκρυπτογραφήσουν αυτό το παράξενο πλάσμα, που ξαφνικά είχε εισβάλλει στα λημέρια τους και τους είχε χαλάσει την ηρεμία και τη ρουτίνα. Έμπαιναν ζουζουνίζοντας ακόμη και μέσα στα αυτιά μου.
Φτάνοντας στο αυτοκίνητο, γύρω στις οκτώ το βράδυ, αισθάνθηκα μια γλυκιά κούραση να τυλίγει ολόκληρο το κορμί μου. Ήταν όμως, τέτοια η χαρά και η ικανοποίησή μου που είχα καταφέρει να δω τόσα πολλά και διαφορετικά πράγματα, που δεν έδωσα και πολλή σημασία στα πονεμένα μου πόδια και ξεκίνησα για την επιστροφή μου στο Δάρα. Έφτασα στο σπίτι γύρω στις εννιά, έχοντας κλείσει 12 ώρες συνεχούς και αδιάκοπης εξερεύνησης, σε βουνά, λαγκάδια, χωριά και φαράγγια. Αμέσως έκανα ένα ζεστό μπάνιο για να χαλαρώσουν οι πονεμένες και πιασμένες γάμπες των ποδιών μου. Τις επόμενες δύο μέρες δεν κανόνισα καμία εξόρμηση, αφού με δυσκολία ανεβοκατέβαινα τα λιγοστά σκαλάκια της βεράντας του σπιτιού.
Last edited:
Smaragda53
Member
- Μηνύματα
- 1.051
- Likes
- 2.270
- Επόμενο Ταξίδι
- αχ, μακάρι νάξερα!
- Ταξίδι-Όνειρο
- Πολυνησία
Γειά σου περιηγήτρια! Τι ωραία πράγματα που είδαν τα μάτια σου! Περιμένω με ανυπομονησία!
Υ.Γ. έγινα κι εγώ έξαλλη με το σκουριασμένο εικονοστάσι
Υ.Γ. έγινα κι εγώ έξαλλη με το σκουριασμένο εικονοστάσι
psilos3
Member
- Μηνύματα
- 6.749
- Likes
- 52.158
- Επόμενο Ταξίδι
- ;
- Ταξίδι-Όνειρο
- Αναζητείται!
Πόσο μεγάλη και συμπυκνωμένη ομορφιά μπορεί να συναντήσει κανείς στα χωριά αυτά της Αρκαδίας τέλος πάντων; 
Οι εικόνες σου είναι μαγικές!
Όσο για τον αρχαίο ναό της Αφροδίτης με πιάνει θλίψη και μόνο με όσα λες και μας δείχνεις...
Οι εικόνες σου είναι μαγικές!
Όσο για τον αρχαίο ναό της Αφροδίτης με πιάνει θλίψη και μόνο με όσα λες και μας δείχνεις...
Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.369
- Likes
- 28.710
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Ετοιμάζεται ήδη το επόμενο κεφάλαιο!
Ε....μα είναι δυνατόν; Και λίγα είπα γι' αυτό το απαράδεκτο θέαμα, αλλά τέλος πάντων, δεν ήθελα να επεκταθώ περισσότερο για ευνόητους λόγους.
Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.369
- Likes
- 28.710
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Κάνω, και θα κάνω και στη συνέχεια, ό,τι καλύτερο μπορώ, για να αναδείξω τις ομορφιές της Αρκαδίας. Αφού μπήκα σε αυτήν τη διαδικασία και πορώθηκα τόσο πολύ, θα προσπαθήσω να φτάσω αυτήν την καταγραφή όσο πιο μακριά γίνεται. Υγεία να έχω μόνο και από όρεξη για εξερεύνηση και συγγραφή άλλο τίποτα.Πόσο μεγάλη και συμπυκνωμένη ομορφιά μπορεί να συναντήσει κανείς στα χωριά αυτά της Αρκαδίας τέλος πάντων;
Οι εικόνες σου είναι μαγικές!
Σε ευχαριστώ πολύ που συνεχίζεις να με διαβάζεις, να με επικροτείς με όμορφα λόγια και να αφήνεις πάντοτε εύστοχα σχόλια. Ελπίζω κάποια στιγμή να καταφέρεις να βάλεις στο ταξιδιωτικό σου πρόγραμμα την Αρκαδία και τα υπέροχα χωριά της, γνωρίζοντάς τα από κοντά, και όχι μόνο μέσα από την ιστορία μου. Είμαι σίγουρη ότι αποζημιωθείς και με το παραπάνω.
ΘΛΙΨΗ: είπες τη μαγική λέξη! Συγχαρητήρια!
Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.369
- Likes
- 28.710
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Αρχαιολογικός Χώρος Αρχαίας Μαντινείας
Στο κέντρο της Πελοποννήσου, βόρεια της Τρίπολης, σε υψόμετρο 624 έως 640 μέτρων απλώνεται το μαντινικό πεδίο, η μεγαλύτερη πεδιάδα της ανατολικής Αρκαδίας. Στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκε κατά την αρχαιότητα η πόλη της Μαντινείας. Η επικράτεια που ήλεγχε η πόλη ήταν πολύ μεγαλύτερη και καταλάμβανε έκταση 295 τ. χλμ. περίπου. Ένα πυκνό και καλά οργανωμένο οδικό δίκτυο, εξασφάλιζε κατά την αρχαιότητα την επικοινωνία, τόσο ανάμεσα στην πόλη της Μαντινείας με τους άλλους οικισμούς και πυρήνες της Μαντινικής, όσο και την επικοινωνία με άλλες περιοχές της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου γενικότερα.
28 Μαΐου 2021 ήταν η μέρα που ξεκίνησα από το Δάρα, για να εκπληρώσω το απωθημένο που είχα σε εκκρεμότητα από τις 13 Ιανουαρίου 2021, όταν φτάνοντας έξω από την πόρτα του αρχαιολογικού χώρου μαζί με τον γιο μου, τον είχαμε βρει κλειστό λόγω ιού και καραντίνας. Ευτυχώς, σε εκείνη την εξόρμηση, ο ναός της Αγίας Φωτεινής που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, ήταν ανοιχτός και η επίσκεψη στον περιβάλλοντα χώρο αλλά και στο εσωτερικό του, μας είχε αφήσει με τις καλύτερες εντυπώσεις.
Μάλιστα στο κεφάλαιο “Ναός Αγίας Φωτεινής” έχω περιγράψει τον περιπετειώδη τρόπο με τον οποίο προσπάθησα να προσεγγίσω τον αρχαιολογικό χώρο. Ας θυμηθούμε λοιπόν τι είχα γράψει τότε:
"Διασχίσαμε τον δρόμο περπατώντας προς την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Δε με κατέκλυζαν φρούδες ελπίδες, ότι θα βρω τον αρχαιολογικό χώρο ανοιχτό, όμως είχα ελπίδες, ότι κάπως θα μπορούσαμε, σκαρφαλώνοντας στην περίφραξη, να βρεθούμε μέσα, όπως είχαμε κάνει πριν λίγες μέρες στον Αρχαίο Ορχομενό. Από μακριά είδαμε έναν μεγαλόσωμο σκύλο, να βολοδέρνει γύρω από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. -"Ωχ! είπαμε. Έχει γούστο, να μας πάρει στο κατόπι, και να τρέχουμε για να σωθούμε στο αυτοκίνητο". Μόλις μας πήρε χαμπάρι το ζωντανό, άρχισε να προχωράει προς το μέρος μας. Μας πλησίασε παιχνιδιάρικα και καθόλου απειλητικά. Τελικά ήταν πολύ ήρεμος ο γλυκούλης και άρχισε να μας ακολουθεί μέχρι την κλειστή πόρτα του αρχαιολογικού χώρου. Όταν φτάσαμε στη σιδερένια πόρτα, είδαμε το λουκέτο και ένα βρεγμένο και ζαρωμένο χαρτί, καλυμμένο με ζελατίνα, το οποίο ανακοίνωνε, ότι ο χώρος παραμένει κλειστός, λόγω των μέτρων για την πανδημία….. μπλα…... μπλα….. μπλα….. μας υποχρεώσατε με τις διευκρινίσεις. Κάτω στο έδαφος, είδαμε πεσμένα δύο κλειδιά, περασμένα σε λεπτό κρικάκι. Κοιταχτήκαμε με τον γιο μου και είπαμε με μια φωνή: - "Έχει γούστο να είναι τα σωστά κλειδιά"!! Δοκιμάσαμε μια το ένα και μια το άλλο, στο λουκέτο και στην κλειδαριά της σιδερένιας πόρτας......αλλά τζίφος! Πώς θα μπούμε τώρα μέσα? Η περίφραξη ήταν ψηλή, με σκληρό πλέγμα με μικρά τετραγωνάκια και δεν είχε καθόλου πατήματα για σκαρφάλωμα. Μόνο από την πόρτα υπήρχαν μικρές πιθανότητες, αλλά και πάλι ήταν δύσκολα τα πράγματα. Από την άλλη, περνούσαν αραιά και που, αυτοκίνητα στον δρόμο. Αν κάποιος μας κάρφωνε τηλεφωνώντας στην αστυνομία…...άντε καλά ξεμπερδέματα!
Εγώ αρνούμουν να παρατήσω τα όπλα. Προσπάθησα να σκαρφαλώσω στην πόρτα, βάζοντας το ένα μου πόδι, στο σημείο της κλειδαριάς, όπου υπήρχε ένα τετράγωνο, μεταλλικό κομμάτι και βόλευε να πατήσεις. Χρειαζόμουν όμως λίγη ώθηση, για να φτάσω μέχρι επάνω. -"Δώσε μου μια σπρωξιά στον πισινό και θα ανέβω" λέω στον γιο μου. -"Δεν είσαι με τα καλά σου" μου λέει. -"Άντε και μπήκες, πώς θα βγεις? Εγώ δεν πρόκειται να σε ακολουθήσω. Μας βλέπει κόσμος, περνάνε αυτοκίνητα, έχει καλύβια και βοσκούς τριγύρω". -"Καλέ πού τους είδες τους βοσκούς? Παντού ερημιά είναι! Κανείς δεν πρόκειται να ασχοληθεί μαζί μας! Δώσε μια σπρωξιά σου λέω και θα μπω". Τίποτα αυτός!! -"Βρε βοήθα λίγο, να μην πω καμιά βαριά κουβέντα για τη μάνα σου, που σε μεγάλωσε με ευταξία και νομιμοφροσύνη"! Ανένδοτος αυτός! Όλη αυτήν την ώρα, ο σκύλος χοροπηδούσε τριγύρω μας, μες στην τρελή χαρά, που είχε βρει λίγη παρέα, διασκεδάζοντας με όλο αυτό το σκηνικό που συνέβαινε. -"Έλα, παράτα τις άσκοπες προσπάθειες", μου λέει κάποια στιγμή. -"Θα σε πάω εδώ πιο κάτω, να δεις το Τείχος της πόλης και θα έρθουμε άλλη μέρα, αφού σκεφτούμε κάποιο τρόπο για να μπούμε". -"Θα φέρω σκάλα την άλλη φορά" του λέω και άρχισα να τον ακολουθώ.
Τώρα όμως είχα κάνει τα κουμάντα μου και ήμουν ενήμερη ότι ο αρχαιολογικός χώρος άνοιξε και ήταν έτοιμος να υποδεχτεί επισκέπτες. Έφτασα μπροστά από το κιόσκι, καλημέρισα την κυρία η οποία μου είπε ότι η είσοδος είναι δωρεάν, και προχώρησα στο εσωτερικό. Ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος σε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο.
Η Μαντίνεια και η επικράτειά της, η Μαντινική, καταλάμβαναν κατά την αρχαιότητα το βόρειο τμήμα του οροπεδίου της Τρίπολης. Λόφοι προς Βορρά και μια στενή πεδιάδα προς Νότο χώριζαν τη Μαντινική από τις αρκαδικές επικράτειες του Ορχομενού και της Τεγέας αντίστοιχα. Το Αρτεμίσιο όρος χώριζε ανατολικά τη Μαντινική από την Αργολίδα. Ένα αμυντικό δίκτυο από παρατηρητήρια πάνω σε υψώματα εξασφάλιζε τον έλεγχο της πεδινής αυτής χώρας.
Μυθικός ιδρυτής της πόλης ήταν ο Μαντινέας, εγγονός του γενάρχη των Αρκάδων Πελασγού. Μαντινέη ἐρατεινή, δηλαδή ευτυχισμένη, την αποκαλεί ο Όμηρος. Ο λόφος Γκορτσούλι που υψώνεται στα αριστερά υπήρξε αρχικά η έδρα του μυκηναίου ηγεμόνα της περιοχής και αργότερα έγινε το κύριο θρησκευτικό κέντρο των τοπικών κοινοτήτων.
Ο λόφος Γκορτσούλι
Η ίδρυση της πόλης πραγματοποιήθηκε με τη συνένωση των γύρω κωμών (συνοικισμών) αμέσως μετά από τους Περσικούς Πολέμους (478 π.Χ.). Δεν αποκλείεται όμως να χρονολογείται νωρίτερα (περί το 550 π.Χ.). Η αντιπαράθεση με τη Σπάρτη κατέληξε στην καταστροφή της πρώτης πόλης από τον βασιλιά Αγησίπολη το 385 π.Χ. Το 370 π.Χ. με πρωτοβουλία του Θηβαίου Στρατηγού Επαμεινώνδα η πόλη επανιδρύθηκε στην ίδια θέση. Το 223 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γ' Δώσων κατέλαβε και λεηλάτησε την πόλη, η οποία προς τιμήν του, μετονομάστηκε σε Αντιγόνεια. Την παλαιότερη ονομασία της πόλης επανέφερε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός (2ος αιώνας μ.Χ.). Η Μαντίνεια εγκαταλείφθηκε κατά τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ. εξαιτίας των σλαβικών επιδρομών και οι κάτοικοί της μετοίκησαν στη Μεσσηνία.
Γνωστή από τις περιγραφές του περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.) η Μαντίνεια ανασκάφηκε από γαλλική αρχαιολογική αποστολή, υπό τον G. Fougères, στα τέλη του 19ου αιώνα.
Το πρώτο τμήμα της αρχαίας πόλης που συνάντησα ήταν η Αγορά. Μνημειακά οικοδομήματα κοσμούν τον χώρο αυτό που αποτελούσε το πολιτικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της Μαντινείας. Η Αγορά αποτελεί έναν μεγάλο χώρο, ορθογώνιας κάτοψης, διαστάσεων 160x90 μ. Στην τελική του διαμόρφωση, κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ήταν ιδιαίτερα επιβλητικός, περίκλειστος χώρος με μνημειακές επίσημες εισόδους. Βόρεια, ανατολικά και νότια η Αγορά οριζόταν από στοές, ενώ το δυτικό όριό της ήταν το Θέατρο.
Για την απρόσκοπτη κυκλοφορία των πεζών, την Αγορά διέτρεχαν πεζοδρόμια από ασβεστολιθικές πλάκες, πλάτους περίπου 1,70 μ. Δύο εξ αυτών, παράλληλα μεταξύ τους, ξεκινούσαν από τις παρόδους του Θεάτρου και διέσχιζαν από δυτικά προς ανατολικά τον ελεύθερο χώρο της Αγοράς. Οι πλάκες των πεζοδρομίων είχαν κλίση και κατέληγαν σε στενό ρείθρο, χτιστό στη μια πλευρά, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα δίκτυο απορροής των ομβρίων.
Θέατρο
Η ανέγερση του Θεάτρου χρονολογείται μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ., δεν αποκλείεται όμως, το μνημείο να ιδρύθηκε στον χώρο ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ένα μικρό σχετικά Θέατρο, του οποίου η χωρητικότητα υπολογίζεται σε 6.200 θεατές. Στις γαλλικές ανασκαφές του 19ου αιώνα, ήρθαν στο φως η σκηνική κατασκευή, η ορχήστρα και μερικά από τα χαμηλότερα εδώλια του κοίλου.
Υπολογίζεται ότι το κοίλο του Θεάτρου διέθετε στην τελική μορφή του 32 σειρές εδωλίων (καθισμάτων). Σήμερα σώζονται μόνο οι κατώτερες σειρές. Για την κατασκευή των καθισμάτων των θεατών χρησιμοποιήθηκε ντόπιος ασβεστόλιθος αλλά και λευκό μάρμαρο. Στη χωμάτινη ορχήστρα, ακτίνας 10,85 μ., που λάμβαναν χώρα τα δρώμενα, αποκαλύφθηκαν πρόσφατα οι λίθινες ορθογώνιες βάσεις των δύο θρόνων που προορίζονταν για τους αξιωματούχους. Πίσω από την ορχήστρα σώζονται τα θεμέλια του συγκροτήματος σκηνής–προσκηνίου για τα σκηνικά και τους ηθοποιούς.
Ναός της Ήρας
Σε μικρή απόσταση από το Θέατρο βρίσκονται τα θεμέλια ενός οικοδομήματος, που οι Γάλλοι ανασκαφείς του 19ου αιώνα, απέδωσαν στον ναό της Ήρας. H ταύτιση βασίστηκε στη λακωνική μαρτυρία του Παυσανία ότι ο ναός αυτός βρισκόταν πλησίον του Θεάτρου. Σήμερα το μνημείο σώζεται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από αυτήν που είχε όταν αποκαλύφθηκε από τη γαλλική ομάδα και αυτό οφείλεται στη λιθαρπαγή που ακολούθησε της αποκάλυψης του μνημείου. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι το Ηραίο στην Αγορά της Μαντινείας στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, η οποία παριστανόταν καθιστή σε θρόνο και περιβαλλόταν από την κόρη της Ήβη και την Αθηνά. Ως δημιουργό ο περιηγητής μνημονεύει τον διάσημο γλύπτη του 4ου αιώνα Πραξιτέλη.
Ιερό του Διός Σωτήρος
Νότια του Ηραίου διατηρούνται τα λιγοστά κατάλοιπα ενός άλλου κτιρίου, το οποίο αποδόθηκε από τους Γάλλους ανασκαφείς στο ιερό του Σωτήρος Διός. Πρόκειται για ένα απλό ορθογώνιο οικοδόμημα, διαστάσεων 12x7 μ. O ασυνήθιστος προσανατολισμός του κτιρίου σε σχέση με τα υπόλοιπα, υποδεικνύει ότι πρόκειται για έναν από τους πρωιμότερους τόπους λατρείας στην Αγορά. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρτυρία του Θουκυδίδη, ο οποίος αναφέρει ότι στο ιερό του Δία οι Μαντινείς έστησαν μια λίθινη στήλη με το κείμενο της συνθήκης που σύναψαν με τους Αθηναίους, τους Αργείους και τους Ηλείους το 421 π.Χ., πολύ πριν δηλαδή από την επανίδρυση της πόλης.
Δύο ναόσχημα κτίρια
Ανατολικά του Θεάτρου ξεχωρίζουν τα θεμέλια από δύο ναόσχημα οικοδομήματα των ρωμαϊκών χρόνων. Σύμφωνα με τον Fougères, πρόκειται για δύο πρόστυλους ναούς που ανεγέρθηκαν κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους πάνω σε παλαιότερα μνημεία. Διπλοί ναοί τέτοιου τύπου φαίνεται ότι συνδέονταν με την αυτοκρατορική λατρεία. Την ιδιαίτερη σημασία τους εξάλλου υπογραμμίζει και η θέση τους στον κεντρικό χώρο της Αγοράς, προς τον οποίο ήταν στραμμένη η όψη τους.
Ηρώο του Ποδάρου
Βορειοανατολικά της σκηνής του Θεάτρου, αμέσως δίπλα στον μεγάλο λιθόστρωτο δρόμο που διέσχιζε την Αγορά από Ανατολή προς Δύση, βρίσκεται ένα ναϊσκόμορφο κτίριο. Το μνημείο ταυτίστηκε με το Ηρώο του Ποδάρου, αφού στις γαλλικές ανασκαφές περισυνελέγησαν ενσφράγιστες κεραμίδες με το όνομα ΠΟΔΑΡΙ και ΠΟΔΑΡΕΟΣ. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον Ποδάρη και τη λατρεία στο Ηρώο του μας προσφέρει ο Παυσανίας. Πρόκειται για έναν γενναίο Μαντινέα, ο οποίος έπεσε ηρωικά μαχόμενος εναντίον του Επαμεινώνδα και των Θηβαίων το 362 π.Χ.
Ο πολεοδομικός ιστός και το Τείχος της πόλης
Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης συνίστατο σε ένα σύστημα κάθετων και οριζόντιων δρόμων που σχημάτιζαν ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες. Σε αυτόν τον σχεδιασμό εντάσσονται τα δύο κτίρια που αναδείχθηκαν και συνάντησα κατά μήκος της διαδρομής μου. Το πρώτο αφορά σε ένα κτιριακό συγκρότημα με διαφορετικές οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται πιθανόν από την ελληνιστική έως και την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Η καλύτερα σωζόμενη φάση του ανήκει στους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε το κτίριο ταυτίστηκε με μια ιδιωτική έπαυλη με πολλούς χώρους, μεταξύ αυτών και Βαλανείο (Λουτρό). Σύμφωνα με τα κινητά ευρήματα (νομίσματα, λυχνάρια) το κτίσμα εγκαταλείφθηκε μεταξύ 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ.
Το δεύτερο οικοδόμημα που συνάντησα ανήκει πιθανόν σε μια Βασιλική. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 37x33 μ., όπου στον ανατολικό τοίχο σχηματίζεται μικρή αψίδα. Χρονολογείται στη ρωμαϊκή περίοδο και η λειτουργία του παραμένει προς το παρόν άγνωστη. Συνήθως οι Βασιλικές χρησιμοποιούνταν ως χώροι δημόσιων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών, αλλά και ως δικαστήρια.
Το Τείχος της πόλης κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Διέθετε οκτώ τουλάχιστον Πύλες και γύρω στους 120 Πύργους. Η βάση του που σώζεται σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της είναι λίθινη, ενώ ξεκινούσε δρόμος που ένωνε τη Μαντίνεια με τη γειτονική Τεγεάτιδα, περνώντας από το ιερό του προστάτη θεού της πόλης, του Ιππίου Ποσειδώνα, που τοποθετείται στο χωριό Μηλιά. Σε επόμενη εξόρμηση επιβάλλεται να εντάξω στο πρόγραμμα την εξερεύνηση του ιερού του Ιππίου Ποσειδώνα.
Ο νότιος και ο ανατολικός τομέας της Αγοράς
Εντυπωσιακή κατά την αρχαιότητα πρέπει να ήταν η κύρια είσοδος στην Αγορά από τον Νότο. Ένας λιθόστρωτος δρόμος με πεζοδρόμια που διέσχιζε το νότιο τμήμα της πόλης οδηγούσε στον κεντρικό δημόσιο χώρο της.
Ένα μεγάλο τμήμα του νότιου τομέα της Αγοράς καταλαμβάνει ένα ορθογώνιο οικοδόμημα 35x19 μ., το οποίο έχει ταυτιστεί με το Βουλευτήριο, που προοριζόταν για τις συνεδριάσεις των πολιτών. Το κτίριο αποτελείται από δύο στοές που έχουν ανεγερθεί εκατέρωθεν ενός επιμήκους κοινού τοίχου. Από αυτές, η βόρεια σχήματος Π, πιθανόν ιωνικού ρυθμού, προηγείται χρονολογικά και κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Αυτή η επιβλητική στοά άνοιγε προς τον κυρίως χώρο της Αγοράς. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους η βόρεια στοά συμπληρώθηκε με μια δεύτερη, ιωνικού ρυθμού και αυτή, η οποία άνοιγε προς τον Νότο. Το δυτικότερο τμήμα της διπλής στοάς μετατράπηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους σε ναόσχημο κτίριο αφιερωμένο μάλλον στην αυτοκρατορική λατρεία.
Προχωρώντας προς τα ανατολικά, στη νοτιοανατολική γωνία της Αγοράς, είδα το συγκρότημα των δημόσιων Λουτρών. Χτίστηκε πιθανόν τον 2ο αιώνα μ.Χ. και ήταν σε λειτουργία μέχρι και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Η ανέγερσή του θα μπορούσε να συσχετιστεί με την επίσκεψη του αυτοκράτορα Αδριανού στη Μαντίνεια το 124 μ.Χ. Στη διάρκεια των αιώνων στο κτίριο έγιναν επισκευές και προσθήκες. Το συγκρότημα διέθετε αίθουσα ψυχρού λουτρού, κλιμακωτά θερμαινόμενα δωμάτια με χλιαρό και ζεστό νερό και βοηθητικούς χώρους. Για τη θέρμανση των βασικών αιθουσών των λουτρών χρησιμοποιούνταν το λεγόμενο σύστημα υπόκαυσης. Σύμφωνα με αυτό, ο ζεστός αέρας που παραγόταν σε έναν κλίβανο, κυκλοφορούσε κάτω από το δάπεδο, που στηριζόταν σε μικρούς στύλους από τούβλα, και στη συνέχεια διοχετευόταν μέσω ενός είδους πήλινων αεραγωγών στο εσωτερικό των τοίχων. Όταν πια το συγκρότημα δεν χρησιμοποιούνταν ως λουτρό, δύο από τα δωμάτιά του χρησίμευσαν ως αποθηκευτικός χώρος και εργαστήριο αντίστοιχα.
Αεροφωτογραφία του συγκροτήματος των Λουτρών. Σημειώνονται οι βασικοί χώροι λειτουργίας.
1. Αυλή
2. Χώρος αποδυτηρίων
3. Αίθουσα ψυχρού λουτρού
4. Χώροι χλιαρού και θερμού λουτρού
5. Εργαστηριακός χώρος
6. Αποθηκευτικός χώρος
Βόρειος τομέας της Αγοράς
Τα οικοδομήματα και οι λοιπές κατασκευές που έχουν ανασκαφεί σε αυτό το τμήμα της Αγοράς χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους και συνδέονται με έναν πολυτελή εξωραϊσμό του χώρου κατά την περίοδο αυτή. Η Αγορά μετατρέπεται πλέον σε έναν περίκλειστο ορθογώνιο χώρο, που περιβάλλεται από στοές, απομονωμένο από τον υπόλοιπο αστικό χώρο. Στον βόρειο τομέα συγκεντρώνονται όλες οι εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες, το τμήμα αυτό μετατρέπεται δηλαδή σε ένα εμπορικό κέντρο. Επιμέρους στοιχεία και τύποι κτιρίων υποδεικνύουν επιδράσεις από τη ρωμαϊκή μητροπολιτική αρχιτεκτονική. Μια ενεπίγραφη μακροσκελής στήλη, που βρέθηκε στην περιοχή της βόρειας στοάς και η οποία αποτελούσε τμήμα ενός τιμητικού μνημείου, μας διαφωτίζει γύρω από τις μεγάλες αυτές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη ρωμαϊκή εποχή.
Στην επιγραφή αυτή τιμάται, από τους κατοίκους της Αντιγόνειας (όπως δηλαδή μετονομάστηκε η Μαντίνεια από το 221 π.Χ. έως τις πρώτες δεκαετίες του 2ου αιώνα μ.Χ.), αλλά και από την παροικία των ρωμαίων επιχειρηματιών που διέμεναν στην πόλη, ένα ζεύγος Μαντινέων ευεργετών. Πρόκειται για τον Ευφρόσυνο και την Επιγόνη. Από την επιγραφή πληροφορούμαστε ότι οι δύο αυτοί Μαντινείς οικοδόμησαν ερειπωμένους ναούς, επεξέτειναν χώρους για δημόσιες εστιάσεις, ίδρυσαν θησαυροφυλάκια για τα ιερατεία διαφόρων λατρειών, δείχνοντας έτσι την ευλάβειά τους, αλλά στολίζοντας και τον τόπο. Ιδιαίτερα η Επιγόνη έχτισε καινούρια Αγορά και εργαστήρια, και μια Εξέδρα, η οποία από μόνη της μπορούσε να στολίσει την Αγορά, επεξέτεινε μεγάλη στοά για να προστατεύονται οι πολίτες από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και κατασκεύασε καινούρια στοά με πολυτελείς μαρμάρινους κίονες. Η περίοδος δράσης του ζεύγους τοποθετείται την εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-19 μ.Χ.). Ο Ευφρόσυνος πιθανόν καταγόταν από Ρωμαίους που έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στην εύφορη πεδιάδα της Μαντινείας κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.
Στοά
Βόρεια του Ηρώου του Ποδάρου και παράλληλα προς τον λιθόστρωτο δρόμο που οδηγούσε στην Πύλη του Μεθυδρίου σώζεται ο στυλοβάτης της πρόσοψης μιας δωρικής στοάς, σε συνολικό μήκος 31 μέτρων. Πιθανόν πρόκειται για τα κατάλοιπα από μια στοά που προϋπήρχε των εντυπωσιακών οικοδομημάτων που ανήγειραν ο Ευφρόσυνος και η Επιγόνη.
Εξέδρα της Επιγόνης και παλιά Αγορά
Στο μέσον περίπου της βόρειας πλευράς δεσπόζει ένα ημικυκλικό οικοδόμημα, το οποίο από τους Γάλλους ανασκαφείς ταυτίστηκε με την εντυπωσιακή Εξέδρα, με την οποία στόλισε η Επιγόνη την Αγορά της Μαντινείας. Εξέδρες διακοσμούσαν συχνά τις αρχαίες ελληνικές αγορές, προσφέρονταν δε για ανάπαυλα και φιλοσοφικές συζητήσεις. Σύμφωνα με την τιμητική επιγραφή η Εξέδρα μπορούσε να στολίσει από μόνη της την πόλη. "Δυναμένη καὶ μόνη πόλεως κόσμος εἶναι"
Με εξωτερικό πλινθόκτιστο τοίχο διαμέτρου 38 μέτρων η Εξέδρα ήταν διώροφη, χωριζόταν εσωτερικά σε περισσότερους χώρους και έφερε πιθανόν πλούσια διακόσμηση από αγάλματα. Η Εξέδρα της Επιγόνης καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά, πιθανόν την εποχή των σλαβικών επιδρομών.
Ο Μάκελλος της Επιγόνης
Ανατολικά της Εξέδρας αναπτύσσεται ο Μάκελλος της Επιγόνης. Πρόκειται για έναν ορθογώνιο χώρο που περιελάμβανε εργαστήρια και καταστήματα γύρω από μια κεντρική πλακόστρωτη αυλή. Μεταξύ των εμπορικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στον πολυτελή αυτό χώρο πρέπει να συγκαταλέγονταν κρεοπωλεία και ιχθυοπωλεία, όπως υποδεικνύει η λατινική ρίζα του όρου: macellum (τύπος κτίσματος που χρησιμοποιούνταν ως κρεαταγορά ή ψαραγορά).
Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες στη Μαντίνεια εγκαθιδρύθηκε η παλαιότερη μορφή δημοκρατίας στην αρχαία Αρκαδία. Το πολίτευμα αυτό ήταν σε ισχύ κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όπως προκύπτει από το σχόλιο του Θουκυδίδη, ότι ένας από τους λόγους που οι Μαντινείς συμμάχησαν με τους Αργείους το 420 π.Χ. ήταν ότι οι Αργείοι–όπως και οι ίδιοι–είχαν δημοκρατικό πολίτευμα: δημοκρατουμένην τε ὥσπερ καὶ αὐτοί.
Μια πιθανότητα για την εμφάνιση μιας διακυβέρνησης που στηρίζεται στον λαό ανάγεται το αργότερο στον 6ο αιώνα π.Χ., όταν εμφανίζονται οι πρώτες μορφές δημοκρατικού πολιτεύματος στον ελλαδικό χώρο. Ο Αριστοτέλης προβάλλει την παλαιότερη μαντινική δημοκρατία, ως ένα παράδειγμα αυτού που αποκαλεί παλαιότερη και καλύτερη μορφή δημοκρατίας, στην οποία ο δήμος (λαός) αποτελείται από χειρώνακτες (γεωργικός) και αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην καλλιέργεια της γης παρά στην πολιτική και στη διακυβέρνηση.
Το δημοκρατικό πολίτευμα της Μαντινείας είχε αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα, αφού η επιλογή των αξιωματούχων δε γινόταν απευθείας από τον λαό αλλά από εκπροσώπους του. Αρχαιολογικά η ύπαρξη ενός εκλογικού σώματος πιστοποιείται από την εύρεση πάνω από 200 δελτίων ταυτότητας των εκπροσώπων που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για πήλινα δελτάρια τα οποία φέρουν στη μια όψη το όνομα και το πατρώνυμο του κατόχου και στην άλλη όψη ένα από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Πρόκειται μάλλον για το σώμα της Βουλής.
Εξέχουσα θέση μεταξύ των ευρημάτων κάθε ανασκαφής αποτελούν τα νομίσματα, καθώς μας δίνουν ένα πλήθος πληροφοριών σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα, την ιστορική συγκυρία και τις κοινωνικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Το Νομισματοκοπείο της Μαντινείας φαίνεται ότι ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και η δραστηριότητά του καθορίστηκε από τις ιστορικές εξελίξεις που επηρέασαν την πόλη. Η θεματολογία των συμβόλων που χρησιμοποιήθηκαν στα νομίσματα, στο πέρασμα των αιώνων, ποικίλει. Αρχικά αντλείται από την αρκαδική μυθολογία επιλέγοντας τις απεικονίσεις του μυθικού βασιλιά Λυκάονα και της κόρης του Καλλιστούς. Ως προς τη θρησκευτική παράδοση, οι επιλογές αφορούν στη συντριπτική πλειονότητά τους, στη μορφή της Αθηνάς και του Ιππίου Ποσειδώνα, ενώ σε μεμονωμένες κοπές απεικονίζονται ο Ερμής και οι Διόσκουροι. Στην περίπτωση του Ιππίου Ποσειδώνα, που ήταν ο προστάτης θεός της πόλης, χρησιμοποιήθηκαν εναλλακτικά σύμβολα, όπως το κεφάλι αλόγου, το δελφίνι και η τρίαινα. Η χλωρίδα της περιοχής εκπροσωπείται από το βελανίδι, που συναντάται συχνά στα πρώιμα νομίσματα της πόλης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στη μορφή πολεμιστή που χορεύει τον πυρρίχιο χορό, παράσταση που συναντάται σε περιορισμένο αριθμό αργυρών και χάλκινων νομισμάτων της περιόδου μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ.
Και κάπου εδώ ολοκληρώθηκε η γνωριμία μου με την αρχαία πόλη. Μπήκα στο αυτοκίνητο και ξεκίνησα για το Δάρα. Φτάνοντας όμως στο χωριό Κάψια, μου ήρθε η ιδέα να κάνω μια μικρή παράκαμψη 1,5 χιλιομέτρου, και να ακολουθήσω τον δρόμο που οδηγεί στο Σπήλαιο, το οποίο βρίσκεται στην περιφέρεια της κλειστής γεωλογικής λεκάνης του Μαντινειακού οροπεδίου και συνδέεται με το περίπλοκο σύστημα από φυσικές καταβόθρες που χαρακτηρίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα.
Δεν είχα πολλές ελπίδες ότι θα το βρω ανοιχτό, αλλά η απόσταση δεν ήταν αποτρεπτική και έτσι έστριψα. Το Σπήλαιο το έχω επισκεφθεί πριν μερικά χρόνια, αλλά δε θυμάμαι για ποιον λόγο δεν έχω ούτε μια φωτογραφία από το εσωτερικό του. Μήπως απαγορευόταν η φωτογράφηση? Ίσως… Έτσι σκέφτηκα να κάνω μια επανάληψη (αν το έβρισκα ανοιχτό), να πάρω και καμιά φωτογραφία, ώστε να μπορέσω να το παρουσιάσω στην παρούσα ιστορία. Φτάνοντας έξω από το κτίριο κατάλαβα, πριν κατέβω από το αυτοκίνητο, ότι το Σπήλαιο δε λειτουργούσε.
Δίπλα του όμως βρίσκονται οι καταβόθρες που ρουφάνε τα νερά του οροπεδίου της Μαντινείας και υπογείως τα οδηγούν στον Αργολικό κόλπο. Η σημασία τους είναι μεγάλη, καθώς αποτελούν τη μοναδική διέξοδο του νερού από το οροπέδιο, προστατεύοντας όλη τη γύρω περιοχή από πλημμύρες.
Οι καταβόθρες εμφανίζονται σε ασβεστολιθικά εδάφη, με έντονη διάβρωση από το νερό, το οποίο έπειτα από πολλά χρόνια διαπερνώντας τα πετρώματα, δημιουργεί κοιλότητες-σπήλαια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δημιουργίας της φύσης είναι το Σπήλαιο Κάψια. Το 1880 στις καταβόθρες Κάψια χτίστηκε ένα τοιχίο που τις περιβάλλει και ένας τυπικός έλεγχός τους το 1887 στάθηκε αφορμή για την ανακάλυψη του ομώνυμου σπηλαίου. Ο μηχανικός που διεξήγαγε τον έλεγχο εισήλθε από τη φυσική είσοδο, με αποτέλεσμα να αντικρίσει αυτό το ιδιαίτερο σπήλαιο της περιοχής.
Αξιοσημείωτη είναι η περιδίνηση που παρατηρείται, όταν σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, η λεκάνη της καταβόθρας γεμίζει και το νερό διοχετεύεται στις φυσικές τρύπες με τεράστια ορμή.
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Την επόμενη φορά που θα βρεθώ στο Δάρα θα ξαναπροσπαθήσω να επισκεφθώ το Σπήλαιο Κάψια γιατί αξίζει ένα αφιέρωμα σε αυτό το μοναδικό θέαμα φυσικής τέχνης. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι οι ειδικοί το έχουν κατατάξει στον κατάλογο των 10 πιο αξιόλογων σπηλαίων της ελληνικής επικράτειας.
Στο κέντρο της Πελοποννήσου, βόρεια της Τρίπολης, σε υψόμετρο 624 έως 640 μέτρων απλώνεται το μαντινικό πεδίο, η μεγαλύτερη πεδιάδα της ανατολικής Αρκαδίας. Στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκε κατά την αρχαιότητα η πόλη της Μαντινείας. Η επικράτεια που ήλεγχε η πόλη ήταν πολύ μεγαλύτερη και καταλάμβανε έκταση 295 τ. χλμ. περίπου. Ένα πυκνό και καλά οργανωμένο οδικό δίκτυο, εξασφάλιζε κατά την αρχαιότητα την επικοινωνία, τόσο ανάμεσα στην πόλη της Μαντινείας με τους άλλους οικισμούς και πυρήνες της Μαντινικής, όσο και την επικοινωνία με άλλες περιοχές της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου γενικότερα.
28 Μαΐου 2021 ήταν η μέρα που ξεκίνησα από το Δάρα, για να εκπληρώσω το απωθημένο που είχα σε εκκρεμότητα από τις 13 Ιανουαρίου 2021, όταν φτάνοντας έξω από την πόρτα του αρχαιολογικού χώρου μαζί με τον γιο μου, τον είχαμε βρει κλειστό λόγω ιού και καραντίνας. Ευτυχώς, σε εκείνη την εξόρμηση, ο ναός της Αγίας Φωτεινής που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, ήταν ανοιχτός και η επίσκεψη στον περιβάλλοντα χώρο αλλά και στο εσωτερικό του, μας είχε αφήσει με τις καλύτερες εντυπώσεις.
Μάλιστα στο κεφάλαιο “Ναός Αγίας Φωτεινής” έχω περιγράψει τον περιπετειώδη τρόπο με τον οποίο προσπάθησα να προσεγγίσω τον αρχαιολογικό χώρο. Ας θυμηθούμε λοιπόν τι είχα γράψει τότε:
"Διασχίσαμε τον δρόμο περπατώντας προς την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Δε με κατέκλυζαν φρούδες ελπίδες, ότι θα βρω τον αρχαιολογικό χώρο ανοιχτό, όμως είχα ελπίδες, ότι κάπως θα μπορούσαμε, σκαρφαλώνοντας στην περίφραξη, να βρεθούμε μέσα, όπως είχαμε κάνει πριν λίγες μέρες στον Αρχαίο Ορχομενό. Από μακριά είδαμε έναν μεγαλόσωμο σκύλο, να βολοδέρνει γύρω από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. -"Ωχ! είπαμε. Έχει γούστο, να μας πάρει στο κατόπι, και να τρέχουμε για να σωθούμε στο αυτοκίνητο". Μόλις μας πήρε χαμπάρι το ζωντανό, άρχισε να προχωράει προς το μέρος μας. Μας πλησίασε παιχνιδιάρικα και καθόλου απειλητικά. Τελικά ήταν πολύ ήρεμος ο γλυκούλης και άρχισε να μας ακολουθεί μέχρι την κλειστή πόρτα του αρχαιολογικού χώρου. Όταν φτάσαμε στη σιδερένια πόρτα, είδαμε το λουκέτο και ένα βρεγμένο και ζαρωμένο χαρτί, καλυμμένο με ζελατίνα, το οποίο ανακοίνωνε, ότι ο χώρος παραμένει κλειστός, λόγω των μέτρων για την πανδημία….. μπλα…... μπλα….. μπλα….. μας υποχρεώσατε με τις διευκρινίσεις. Κάτω στο έδαφος, είδαμε πεσμένα δύο κλειδιά, περασμένα σε λεπτό κρικάκι. Κοιταχτήκαμε με τον γιο μου και είπαμε με μια φωνή: - "Έχει γούστο να είναι τα σωστά κλειδιά"!! Δοκιμάσαμε μια το ένα και μια το άλλο, στο λουκέτο και στην κλειδαριά της σιδερένιας πόρτας......αλλά τζίφος! Πώς θα μπούμε τώρα μέσα? Η περίφραξη ήταν ψηλή, με σκληρό πλέγμα με μικρά τετραγωνάκια και δεν είχε καθόλου πατήματα για σκαρφάλωμα. Μόνο από την πόρτα υπήρχαν μικρές πιθανότητες, αλλά και πάλι ήταν δύσκολα τα πράγματα. Από την άλλη, περνούσαν αραιά και που, αυτοκίνητα στον δρόμο. Αν κάποιος μας κάρφωνε τηλεφωνώντας στην αστυνομία…...άντε καλά ξεμπερδέματα!
Εγώ αρνούμουν να παρατήσω τα όπλα. Προσπάθησα να σκαρφαλώσω στην πόρτα, βάζοντας το ένα μου πόδι, στο σημείο της κλειδαριάς, όπου υπήρχε ένα τετράγωνο, μεταλλικό κομμάτι και βόλευε να πατήσεις. Χρειαζόμουν όμως λίγη ώθηση, για να φτάσω μέχρι επάνω. -"Δώσε μου μια σπρωξιά στον πισινό και θα ανέβω" λέω στον γιο μου. -"Δεν είσαι με τα καλά σου" μου λέει. -"Άντε και μπήκες, πώς θα βγεις? Εγώ δεν πρόκειται να σε ακολουθήσω. Μας βλέπει κόσμος, περνάνε αυτοκίνητα, έχει καλύβια και βοσκούς τριγύρω". -"Καλέ πού τους είδες τους βοσκούς? Παντού ερημιά είναι! Κανείς δεν πρόκειται να ασχοληθεί μαζί μας! Δώσε μια σπρωξιά σου λέω και θα μπω". Τίποτα αυτός!! -"Βρε βοήθα λίγο, να μην πω καμιά βαριά κουβέντα για τη μάνα σου, που σε μεγάλωσε με ευταξία και νομιμοφροσύνη"! Ανένδοτος αυτός! Όλη αυτήν την ώρα, ο σκύλος χοροπηδούσε τριγύρω μας, μες στην τρελή χαρά, που είχε βρει λίγη παρέα, διασκεδάζοντας με όλο αυτό το σκηνικό που συνέβαινε. -"Έλα, παράτα τις άσκοπες προσπάθειες", μου λέει κάποια στιγμή. -"Θα σε πάω εδώ πιο κάτω, να δεις το Τείχος της πόλης και θα έρθουμε άλλη μέρα, αφού σκεφτούμε κάποιο τρόπο για να μπούμε". -"Θα φέρω σκάλα την άλλη φορά" του λέω και άρχισα να τον ακολουθώ.
Τώρα όμως είχα κάνει τα κουμάντα μου και ήμουν ενήμερη ότι ο αρχαιολογικός χώρος άνοιξε και ήταν έτοιμος να υποδεχτεί επισκέπτες. Έφτασα μπροστά από το κιόσκι, καλημέρισα την κυρία η οποία μου είπε ότι η είσοδος είναι δωρεάν, και προχώρησα στο εσωτερικό. Ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος σε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο.
Η Μαντίνεια και η επικράτειά της, η Μαντινική, καταλάμβαναν κατά την αρχαιότητα το βόρειο τμήμα του οροπεδίου της Τρίπολης. Λόφοι προς Βορρά και μια στενή πεδιάδα προς Νότο χώριζαν τη Μαντινική από τις αρκαδικές επικράτειες του Ορχομενού και της Τεγέας αντίστοιχα. Το Αρτεμίσιο όρος χώριζε ανατολικά τη Μαντινική από την Αργολίδα. Ένα αμυντικό δίκτυο από παρατηρητήρια πάνω σε υψώματα εξασφάλιζε τον έλεγχο της πεδινής αυτής χώρας.
Μυθικός ιδρυτής της πόλης ήταν ο Μαντινέας, εγγονός του γενάρχη των Αρκάδων Πελασγού. Μαντινέη ἐρατεινή, δηλαδή ευτυχισμένη, την αποκαλεί ο Όμηρος. Ο λόφος Γκορτσούλι που υψώνεται στα αριστερά υπήρξε αρχικά η έδρα του μυκηναίου ηγεμόνα της περιοχής και αργότερα έγινε το κύριο θρησκευτικό κέντρο των τοπικών κοινοτήτων.
Ο λόφος Γκορτσούλι
Η ίδρυση της πόλης πραγματοποιήθηκε με τη συνένωση των γύρω κωμών (συνοικισμών) αμέσως μετά από τους Περσικούς Πολέμους (478 π.Χ.). Δεν αποκλείεται όμως να χρονολογείται νωρίτερα (περί το 550 π.Χ.). Η αντιπαράθεση με τη Σπάρτη κατέληξε στην καταστροφή της πρώτης πόλης από τον βασιλιά Αγησίπολη το 385 π.Χ. Το 370 π.Χ. με πρωτοβουλία του Θηβαίου Στρατηγού Επαμεινώνδα η πόλη επανιδρύθηκε στην ίδια θέση. Το 223 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γ' Δώσων κατέλαβε και λεηλάτησε την πόλη, η οποία προς τιμήν του, μετονομάστηκε σε Αντιγόνεια. Την παλαιότερη ονομασία της πόλης επανέφερε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός (2ος αιώνας μ.Χ.). Η Μαντίνεια εγκαταλείφθηκε κατά τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ. εξαιτίας των σλαβικών επιδρομών και οι κάτοικοί της μετοίκησαν στη Μεσσηνία.
Γνωστή από τις περιγραφές του περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.) η Μαντίνεια ανασκάφηκε από γαλλική αρχαιολογική αποστολή, υπό τον G. Fougères, στα τέλη του 19ου αιώνα.
Το πρώτο τμήμα της αρχαίας πόλης που συνάντησα ήταν η Αγορά. Μνημειακά οικοδομήματα κοσμούν τον χώρο αυτό που αποτελούσε το πολιτικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της Μαντινείας. Η Αγορά αποτελεί έναν μεγάλο χώρο, ορθογώνιας κάτοψης, διαστάσεων 160x90 μ. Στην τελική του διαμόρφωση, κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ήταν ιδιαίτερα επιβλητικός, περίκλειστος χώρος με μνημειακές επίσημες εισόδους. Βόρεια, ανατολικά και νότια η Αγορά οριζόταν από στοές, ενώ το δυτικό όριό της ήταν το Θέατρο.
Για την απρόσκοπτη κυκλοφορία των πεζών, την Αγορά διέτρεχαν πεζοδρόμια από ασβεστολιθικές πλάκες, πλάτους περίπου 1,70 μ. Δύο εξ αυτών, παράλληλα μεταξύ τους, ξεκινούσαν από τις παρόδους του Θεάτρου και διέσχιζαν από δυτικά προς ανατολικά τον ελεύθερο χώρο της Αγοράς. Οι πλάκες των πεζοδρομίων είχαν κλίση και κατέληγαν σε στενό ρείθρο, χτιστό στη μια πλευρά, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα δίκτυο απορροής των ομβρίων.
Θέατρο
Η ανέγερση του Θεάτρου χρονολογείται μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ., δεν αποκλείεται όμως, το μνημείο να ιδρύθηκε στον χώρο ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ένα μικρό σχετικά Θέατρο, του οποίου η χωρητικότητα υπολογίζεται σε 6.200 θεατές. Στις γαλλικές ανασκαφές του 19ου αιώνα, ήρθαν στο φως η σκηνική κατασκευή, η ορχήστρα και μερικά από τα χαμηλότερα εδώλια του κοίλου.
Υπολογίζεται ότι το κοίλο του Θεάτρου διέθετε στην τελική μορφή του 32 σειρές εδωλίων (καθισμάτων). Σήμερα σώζονται μόνο οι κατώτερες σειρές. Για την κατασκευή των καθισμάτων των θεατών χρησιμοποιήθηκε ντόπιος ασβεστόλιθος αλλά και λευκό μάρμαρο. Στη χωμάτινη ορχήστρα, ακτίνας 10,85 μ., που λάμβαναν χώρα τα δρώμενα, αποκαλύφθηκαν πρόσφατα οι λίθινες ορθογώνιες βάσεις των δύο θρόνων που προορίζονταν για τους αξιωματούχους. Πίσω από την ορχήστρα σώζονται τα θεμέλια του συγκροτήματος σκηνής–προσκηνίου για τα σκηνικά και τους ηθοποιούς.
Ναός της Ήρας
Σε μικρή απόσταση από το Θέατρο βρίσκονται τα θεμέλια ενός οικοδομήματος, που οι Γάλλοι ανασκαφείς του 19ου αιώνα, απέδωσαν στον ναό της Ήρας. H ταύτιση βασίστηκε στη λακωνική μαρτυρία του Παυσανία ότι ο ναός αυτός βρισκόταν πλησίον του Θεάτρου. Σήμερα το μνημείο σώζεται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από αυτήν που είχε όταν αποκαλύφθηκε από τη γαλλική ομάδα και αυτό οφείλεται στη λιθαρπαγή που ακολούθησε της αποκάλυψης του μνημείου. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι το Ηραίο στην Αγορά της Μαντινείας στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, η οποία παριστανόταν καθιστή σε θρόνο και περιβαλλόταν από την κόρη της Ήβη και την Αθηνά. Ως δημιουργό ο περιηγητής μνημονεύει τον διάσημο γλύπτη του 4ου αιώνα Πραξιτέλη.
Ιερό του Διός Σωτήρος
Νότια του Ηραίου διατηρούνται τα λιγοστά κατάλοιπα ενός άλλου κτιρίου, το οποίο αποδόθηκε από τους Γάλλους ανασκαφείς στο ιερό του Σωτήρος Διός. Πρόκειται για ένα απλό ορθογώνιο οικοδόμημα, διαστάσεων 12x7 μ. O ασυνήθιστος προσανατολισμός του κτιρίου σε σχέση με τα υπόλοιπα, υποδεικνύει ότι πρόκειται για έναν από τους πρωιμότερους τόπους λατρείας στην Αγορά. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρτυρία του Θουκυδίδη, ο οποίος αναφέρει ότι στο ιερό του Δία οι Μαντινείς έστησαν μια λίθινη στήλη με το κείμενο της συνθήκης που σύναψαν με τους Αθηναίους, τους Αργείους και τους Ηλείους το 421 π.Χ., πολύ πριν δηλαδή από την επανίδρυση της πόλης.
Δύο ναόσχημα κτίρια
Ανατολικά του Θεάτρου ξεχωρίζουν τα θεμέλια από δύο ναόσχημα οικοδομήματα των ρωμαϊκών χρόνων. Σύμφωνα με τον Fougères, πρόκειται για δύο πρόστυλους ναούς που ανεγέρθηκαν κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους πάνω σε παλαιότερα μνημεία. Διπλοί ναοί τέτοιου τύπου φαίνεται ότι συνδέονταν με την αυτοκρατορική λατρεία. Την ιδιαίτερη σημασία τους εξάλλου υπογραμμίζει και η θέση τους στον κεντρικό χώρο της Αγοράς, προς τον οποίο ήταν στραμμένη η όψη τους.
Ηρώο του Ποδάρου
Βορειοανατολικά της σκηνής του Θεάτρου, αμέσως δίπλα στον μεγάλο λιθόστρωτο δρόμο που διέσχιζε την Αγορά από Ανατολή προς Δύση, βρίσκεται ένα ναϊσκόμορφο κτίριο. Το μνημείο ταυτίστηκε με το Ηρώο του Ποδάρου, αφού στις γαλλικές ανασκαφές περισυνελέγησαν ενσφράγιστες κεραμίδες με το όνομα ΠΟΔΑΡΙ και ΠΟΔΑΡΕΟΣ. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον Ποδάρη και τη λατρεία στο Ηρώο του μας προσφέρει ο Παυσανίας. Πρόκειται για έναν γενναίο Μαντινέα, ο οποίος έπεσε ηρωικά μαχόμενος εναντίον του Επαμεινώνδα και των Θηβαίων το 362 π.Χ.
Ο πολεοδομικός ιστός και το Τείχος της πόλης
Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης συνίστατο σε ένα σύστημα κάθετων και οριζόντιων δρόμων που σχημάτιζαν ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες. Σε αυτόν τον σχεδιασμό εντάσσονται τα δύο κτίρια που αναδείχθηκαν και συνάντησα κατά μήκος της διαδρομής μου. Το πρώτο αφορά σε ένα κτιριακό συγκρότημα με διαφορετικές οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται πιθανόν από την ελληνιστική έως και την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Η καλύτερα σωζόμενη φάση του ανήκει στους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε το κτίριο ταυτίστηκε με μια ιδιωτική έπαυλη με πολλούς χώρους, μεταξύ αυτών και Βαλανείο (Λουτρό). Σύμφωνα με τα κινητά ευρήματα (νομίσματα, λυχνάρια) το κτίσμα εγκαταλείφθηκε μεταξύ 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ.
Το δεύτερο οικοδόμημα που συνάντησα ανήκει πιθανόν σε μια Βασιλική. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 37x33 μ., όπου στον ανατολικό τοίχο σχηματίζεται μικρή αψίδα. Χρονολογείται στη ρωμαϊκή περίοδο και η λειτουργία του παραμένει προς το παρόν άγνωστη. Συνήθως οι Βασιλικές χρησιμοποιούνταν ως χώροι δημόσιων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών, αλλά και ως δικαστήρια.
Το Τείχος της πόλης κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Διέθετε οκτώ τουλάχιστον Πύλες και γύρω στους 120 Πύργους. Η βάση του που σώζεται σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της είναι λίθινη, ενώ ξεκινούσε δρόμος που ένωνε τη Μαντίνεια με τη γειτονική Τεγεάτιδα, περνώντας από το ιερό του προστάτη θεού της πόλης, του Ιππίου Ποσειδώνα, που τοποθετείται στο χωριό Μηλιά. Σε επόμενη εξόρμηση επιβάλλεται να εντάξω στο πρόγραμμα την εξερεύνηση του ιερού του Ιππίου Ποσειδώνα.
Ο νότιος και ο ανατολικός τομέας της Αγοράς
Εντυπωσιακή κατά την αρχαιότητα πρέπει να ήταν η κύρια είσοδος στην Αγορά από τον Νότο. Ένας λιθόστρωτος δρόμος με πεζοδρόμια που διέσχιζε το νότιο τμήμα της πόλης οδηγούσε στον κεντρικό δημόσιο χώρο της.
Ένα μεγάλο τμήμα του νότιου τομέα της Αγοράς καταλαμβάνει ένα ορθογώνιο οικοδόμημα 35x19 μ., το οποίο έχει ταυτιστεί με το Βουλευτήριο, που προοριζόταν για τις συνεδριάσεις των πολιτών. Το κτίριο αποτελείται από δύο στοές που έχουν ανεγερθεί εκατέρωθεν ενός επιμήκους κοινού τοίχου. Από αυτές, η βόρεια σχήματος Π, πιθανόν ιωνικού ρυθμού, προηγείται χρονολογικά και κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Αυτή η επιβλητική στοά άνοιγε προς τον κυρίως χώρο της Αγοράς. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους η βόρεια στοά συμπληρώθηκε με μια δεύτερη, ιωνικού ρυθμού και αυτή, η οποία άνοιγε προς τον Νότο. Το δυτικότερο τμήμα της διπλής στοάς μετατράπηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους σε ναόσχημο κτίριο αφιερωμένο μάλλον στην αυτοκρατορική λατρεία.
Προχωρώντας προς τα ανατολικά, στη νοτιοανατολική γωνία της Αγοράς, είδα το συγκρότημα των δημόσιων Λουτρών. Χτίστηκε πιθανόν τον 2ο αιώνα μ.Χ. και ήταν σε λειτουργία μέχρι και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Η ανέγερσή του θα μπορούσε να συσχετιστεί με την επίσκεψη του αυτοκράτορα Αδριανού στη Μαντίνεια το 124 μ.Χ. Στη διάρκεια των αιώνων στο κτίριο έγιναν επισκευές και προσθήκες. Το συγκρότημα διέθετε αίθουσα ψυχρού λουτρού, κλιμακωτά θερμαινόμενα δωμάτια με χλιαρό και ζεστό νερό και βοηθητικούς χώρους. Για τη θέρμανση των βασικών αιθουσών των λουτρών χρησιμοποιούνταν το λεγόμενο σύστημα υπόκαυσης. Σύμφωνα με αυτό, ο ζεστός αέρας που παραγόταν σε έναν κλίβανο, κυκλοφορούσε κάτω από το δάπεδο, που στηριζόταν σε μικρούς στύλους από τούβλα, και στη συνέχεια διοχετευόταν μέσω ενός είδους πήλινων αεραγωγών στο εσωτερικό των τοίχων. Όταν πια το συγκρότημα δεν χρησιμοποιούνταν ως λουτρό, δύο από τα δωμάτιά του χρησίμευσαν ως αποθηκευτικός χώρος και εργαστήριο αντίστοιχα.
Αεροφωτογραφία του συγκροτήματος των Λουτρών. Σημειώνονται οι βασικοί χώροι λειτουργίας.
1. Αυλή
2. Χώρος αποδυτηρίων
3. Αίθουσα ψυχρού λουτρού
4. Χώροι χλιαρού και θερμού λουτρού
5. Εργαστηριακός χώρος
6. Αποθηκευτικός χώρος
Βόρειος τομέας της Αγοράς
Τα οικοδομήματα και οι λοιπές κατασκευές που έχουν ανασκαφεί σε αυτό το τμήμα της Αγοράς χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους και συνδέονται με έναν πολυτελή εξωραϊσμό του χώρου κατά την περίοδο αυτή. Η Αγορά μετατρέπεται πλέον σε έναν περίκλειστο ορθογώνιο χώρο, που περιβάλλεται από στοές, απομονωμένο από τον υπόλοιπο αστικό χώρο. Στον βόρειο τομέα συγκεντρώνονται όλες οι εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες, το τμήμα αυτό μετατρέπεται δηλαδή σε ένα εμπορικό κέντρο. Επιμέρους στοιχεία και τύποι κτιρίων υποδεικνύουν επιδράσεις από τη ρωμαϊκή μητροπολιτική αρχιτεκτονική. Μια ενεπίγραφη μακροσκελής στήλη, που βρέθηκε στην περιοχή της βόρειας στοάς και η οποία αποτελούσε τμήμα ενός τιμητικού μνημείου, μας διαφωτίζει γύρω από τις μεγάλες αυτές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη ρωμαϊκή εποχή.
Στην επιγραφή αυτή τιμάται, από τους κατοίκους της Αντιγόνειας (όπως δηλαδή μετονομάστηκε η Μαντίνεια από το 221 π.Χ. έως τις πρώτες δεκαετίες του 2ου αιώνα μ.Χ.), αλλά και από την παροικία των ρωμαίων επιχειρηματιών που διέμεναν στην πόλη, ένα ζεύγος Μαντινέων ευεργετών. Πρόκειται για τον Ευφρόσυνο και την Επιγόνη. Από την επιγραφή πληροφορούμαστε ότι οι δύο αυτοί Μαντινείς οικοδόμησαν ερειπωμένους ναούς, επεξέτειναν χώρους για δημόσιες εστιάσεις, ίδρυσαν θησαυροφυλάκια για τα ιερατεία διαφόρων λατρειών, δείχνοντας έτσι την ευλάβειά τους, αλλά στολίζοντας και τον τόπο. Ιδιαίτερα η Επιγόνη έχτισε καινούρια Αγορά και εργαστήρια, και μια Εξέδρα, η οποία από μόνη της μπορούσε να στολίσει την Αγορά, επεξέτεινε μεγάλη στοά για να προστατεύονται οι πολίτες από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και κατασκεύασε καινούρια στοά με πολυτελείς μαρμάρινους κίονες. Η περίοδος δράσης του ζεύγους τοποθετείται την εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-19 μ.Χ.). Ο Ευφρόσυνος πιθανόν καταγόταν από Ρωμαίους που έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στην εύφορη πεδιάδα της Μαντινείας κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.
Στοά
Βόρεια του Ηρώου του Ποδάρου και παράλληλα προς τον λιθόστρωτο δρόμο που οδηγούσε στην Πύλη του Μεθυδρίου σώζεται ο στυλοβάτης της πρόσοψης μιας δωρικής στοάς, σε συνολικό μήκος 31 μέτρων. Πιθανόν πρόκειται για τα κατάλοιπα από μια στοά που προϋπήρχε των εντυπωσιακών οικοδομημάτων που ανήγειραν ο Ευφρόσυνος και η Επιγόνη.
Εξέδρα της Επιγόνης και παλιά Αγορά
Στο μέσον περίπου της βόρειας πλευράς δεσπόζει ένα ημικυκλικό οικοδόμημα, το οποίο από τους Γάλλους ανασκαφείς ταυτίστηκε με την εντυπωσιακή Εξέδρα, με την οποία στόλισε η Επιγόνη την Αγορά της Μαντινείας. Εξέδρες διακοσμούσαν συχνά τις αρχαίες ελληνικές αγορές, προσφέρονταν δε για ανάπαυλα και φιλοσοφικές συζητήσεις. Σύμφωνα με την τιμητική επιγραφή η Εξέδρα μπορούσε να στολίσει από μόνη της την πόλη. "Δυναμένη καὶ μόνη πόλεως κόσμος εἶναι"
Με εξωτερικό πλινθόκτιστο τοίχο διαμέτρου 38 μέτρων η Εξέδρα ήταν διώροφη, χωριζόταν εσωτερικά σε περισσότερους χώρους και έφερε πιθανόν πλούσια διακόσμηση από αγάλματα. Η Εξέδρα της Επιγόνης καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά, πιθανόν την εποχή των σλαβικών επιδρομών.
Ο Μάκελλος της Επιγόνης
Ανατολικά της Εξέδρας αναπτύσσεται ο Μάκελλος της Επιγόνης. Πρόκειται για έναν ορθογώνιο χώρο που περιελάμβανε εργαστήρια και καταστήματα γύρω από μια κεντρική πλακόστρωτη αυλή. Μεταξύ των εμπορικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στον πολυτελή αυτό χώρο πρέπει να συγκαταλέγονταν κρεοπωλεία και ιχθυοπωλεία, όπως υποδεικνύει η λατινική ρίζα του όρου: macellum (τύπος κτίσματος που χρησιμοποιούνταν ως κρεαταγορά ή ψαραγορά).
Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες στη Μαντίνεια εγκαθιδρύθηκε η παλαιότερη μορφή δημοκρατίας στην αρχαία Αρκαδία. Το πολίτευμα αυτό ήταν σε ισχύ κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όπως προκύπτει από το σχόλιο του Θουκυδίδη, ότι ένας από τους λόγους που οι Μαντινείς συμμάχησαν με τους Αργείους το 420 π.Χ. ήταν ότι οι Αργείοι–όπως και οι ίδιοι–είχαν δημοκρατικό πολίτευμα: δημοκρατουμένην τε ὥσπερ καὶ αὐτοί.
Μια πιθανότητα για την εμφάνιση μιας διακυβέρνησης που στηρίζεται στον λαό ανάγεται το αργότερο στον 6ο αιώνα π.Χ., όταν εμφανίζονται οι πρώτες μορφές δημοκρατικού πολιτεύματος στον ελλαδικό χώρο. Ο Αριστοτέλης προβάλλει την παλαιότερη μαντινική δημοκρατία, ως ένα παράδειγμα αυτού που αποκαλεί παλαιότερη και καλύτερη μορφή δημοκρατίας, στην οποία ο δήμος (λαός) αποτελείται από χειρώνακτες (γεωργικός) και αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην καλλιέργεια της γης παρά στην πολιτική και στη διακυβέρνηση.
Το δημοκρατικό πολίτευμα της Μαντινείας είχε αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα, αφού η επιλογή των αξιωματούχων δε γινόταν απευθείας από τον λαό αλλά από εκπροσώπους του. Αρχαιολογικά η ύπαρξη ενός εκλογικού σώματος πιστοποιείται από την εύρεση πάνω από 200 δελτίων ταυτότητας των εκπροσώπων που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για πήλινα δελτάρια τα οποία φέρουν στη μια όψη το όνομα και το πατρώνυμο του κατόχου και στην άλλη όψη ένα από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Πρόκειται μάλλον για το σώμα της Βουλής.
Εξέχουσα θέση μεταξύ των ευρημάτων κάθε ανασκαφής αποτελούν τα νομίσματα, καθώς μας δίνουν ένα πλήθος πληροφοριών σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα, την ιστορική συγκυρία και τις κοινωνικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Το Νομισματοκοπείο της Μαντινείας φαίνεται ότι ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και η δραστηριότητά του καθορίστηκε από τις ιστορικές εξελίξεις που επηρέασαν την πόλη. Η θεματολογία των συμβόλων που χρησιμοποιήθηκαν στα νομίσματα, στο πέρασμα των αιώνων, ποικίλει. Αρχικά αντλείται από την αρκαδική μυθολογία επιλέγοντας τις απεικονίσεις του μυθικού βασιλιά Λυκάονα και της κόρης του Καλλιστούς. Ως προς τη θρησκευτική παράδοση, οι επιλογές αφορούν στη συντριπτική πλειονότητά τους, στη μορφή της Αθηνάς και του Ιππίου Ποσειδώνα, ενώ σε μεμονωμένες κοπές απεικονίζονται ο Ερμής και οι Διόσκουροι. Στην περίπτωση του Ιππίου Ποσειδώνα, που ήταν ο προστάτης θεός της πόλης, χρησιμοποιήθηκαν εναλλακτικά σύμβολα, όπως το κεφάλι αλόγου, το δελφίνι και η τρίαινα. Η χλωρίδα της περιοχής εκπροσωπείται από το βελανίδι, που συναντάται συχνά στα πρώιμα νομίσματα της πόλης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στη μορφή πολεμιστή που χορεύει τον πυρρίχιο χορό, παράσταση που συναντάται σε περιορισμένο αριθμό αργυρών και χάλκινων νομισμάτων της περιόδου μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ.
Και κάπου εδώ ολοκληρώθηκε η γνωριμία μου με την αρχαία πόλη. Μπήκα στο αυτοκίνητο και ξεκίνησα για το Δάρα. Φτάνοντας όμως στο χωριό Κάψια, μου ήρθε η ιδέα να κάνω μια μικρή παράκαμψη 1,5 χιλιομέτρου, και να ακολουθήσω τον δρόμο που οδηγεί στο Σπήλαιο, το οποίο βρίσκεται στην περιφέρεια της κλειστής γεωλογικής λεκάνης του Μαντινειακού οροπεδίου και συνδέεται με το περίπλοκο σύστημα από φυσικές καταβόθρες που χαρακτηρίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα.
Δεν είχα πολλές ελπίδες ότι θα το βρω ανοιχτό, αλλά η απόσταση δεν ήταν αποτρεπτική και έτσι έστριψα. Το Σπήλαιο το έχω επισκεφθεί πριν μερικά χρόνια, αλλά δε θυμάμαι για ποιον λόγο δεν έχω ούτε μια φωτογραφία από το εσωτερικό του. Μήπως απαγορευόταν η φωτογράφηση? Ίσως… Έτσι σκέφτηκα να κάνω μια επανάληψη (αν το έβρισκα ανοιχτό), να πάρω και καμιά φωτογραφία, ώστε να μπορέσω να το παρουσιάσω στην παρούσα ιστορία. Φτάνοντας έξω από το κτίριο κατάλαβα, πριν κατέβω από το αυτοκίνητο, ότι το Σπήλαιο δε λειτουργούσε.
Δίπλα του όμως βρίσκονται οι καταβόθρες που ρουφάνε τα νερά του οροπεδίου της Μαντινείας και υπογείως τα οδηγούν στον Αργολικό κόλπο. Η σημασία τους είναι μεγάλη, καθώς αποτελούν τη μοναδική διέξοδο του νερού από το οροπέδιο, προστατεύοντας όλη τη γύρω περιοχή από πλημμύρες.
Οι καταβόθρες εμφανίζονται σε ασβεστολιθικά εδάφη, με έντονη διάβρωση από το νερό, το οποίο έπειτα από πολλά χρόνια διαπερνώντας τα πετρώματα, δημιουργεί κοιλότητες-σπήλαια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δημιουργίας της φύσης είναι το Σπήλαιο Κάψια. Το 1880 στις καταβόθρες Κάψια χτίστηκε ένα τοιχίο που τις περιβάλλει και ένας τυπικός έλεγχός τους το 1887 στάθηκε αφορμή για την ανακάλυψη του ομώνυμου σπηλαίου. Ο μηχανικός που διεξήγαγε τον έλεγχο εισήλθε από τη φυσική είσοδο, με αποτέλεσμα να αντικρίσει αυτό το ιδιαίτερο σπήλαιο της περιοχής.
Αξιοσημείωτη είναι η περιδίνηση που παρατηρείται, όταν σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, η λεκάνη της καταβόθρας γεμίζει και το νερό διοχετεύεται στις φυσικές τρύπες με τεράστια ορμή.
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Την επόμενη φορά που θα βρεθώ στο Δάρα θα ξαναπροσπαθήσω να επισκεφθώ το Σπήλαιο Κάψια γιατί αξίζει ένα αφιέρωμα σε αυτό το μοναδικό θέαμα φυσικής τέχνης. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι οι ειδικοί το έχουν κατατάξει στον κατάλογο των 10 πιο αξιόλογων σπηλαίων της ελληνικής επικράτειας.
Εκπομπές Travelstories
