ΕΡΣΗ
Member
Το υδραγωγείο στη Σάμο, ηλικίας 2.600 ετών θα συντηρηθεί με στόχο να σωθεί από τις φθορές και να γίνει επισκέψιμο στο σύνολό του Της Γιωτας Συκκα
Εχει χαρακτηριστεί μητέρα όλων των σηράγγων. Το Ευπαλίνειο Ορυγμα, από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της αρχαίας μηχανικής πριν από 2.600 χρόνια, ξαφνιάζει με την τελειότητά του. Ακόμη και έμπειροι επιστήμονες που ασχολούνται με τα έργα κατασκευής των μεγάλων τούνελ στην Ελλάδα, μένουν έκπληκτοι μπροστά στον σχεδιασμό αυτού του υδραγωγείου από τον αρχιτέκτονα, μηχανικό και γεωμέτρη Ευπαλίνο τον Μεγαρέα.
Η σημασία του Ευπαλίνειου Ορύγματος έκανε ομάδα επιστημόνων της Εγνατίας Οδού Α. Ε. (ΕΟΑΕ), με συντονιστή τον πολιτικό μηχανικό Κώστα Ζάμπα, να εκπονήσει μια μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης του και, μάλιστα, έλαβε και τις απαραίτητες εγκρίσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.
Οι αναφορές στο Ευπαλίνειο όρυγμα στη διεθνή βιβλιογραφία διάφορων επιστημονικών κλάδων, όπως στη Γεωλογία και τα Μαθηματικά είναι πολλές, μας λέει ο Κ. Ζάμπας, όσο για τις γενικότερες απορίες εξηγεί πως είναι πολύπλευρες. «Από τη μια πλευρά διερωτάται κανείς πώς το σκέφτηκε ο μηχανικός αλλά και πώς τον εμπιστεύθηκε ο πολιτικός της εποχής του.
Πόσο εύκολα μπορείς να εμπιστευθείς κάποιον που σου λέει ότι πρέπει να τρυπήσει ένα βουνό; Κι εσύ όχι μόνο τον εμπιστεύεσαι αλλά ξοδεύεις γι’ αυτό που σχεδίασε. Με τους σημερινούς όρους, επενδύεις σε ένα έργο που δεν είναι ορατό. Πρόκειται λοιπόν για τόλμημα επιστημονικό και πολιτικό».
Μοναδικό τόλμημα
Αν σκεφθεί κανείς ότι για ανοιχτούν οι σήραγγες του Μετρό Αθηνών επιστρατεύθηκαν τα πιο σύγχρονα μηχανήματα, σε μια εποχή όπως στα μέσα του 6ου αι. π. Χ. με εργαλεία που στην εποχή μας μοιάζουν παιχνιδάκια, πόσες εργατοώρες και πόσοι άνθρωποι χρειάστηκαν για να ανοίξουν το όρυγμα των 1.036 μ. με διαστάσεις 1,80 x 1,80 μ. μέσα στο βουνό;
Για να γίνει γρήγορα το έργο, όπως περιγράφει ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Τσάκος στα «Νησιά του Αιγαίου» (εκδόσεις Μέλισσα»), «οι εργασίες άρχισαν ταυτόχρονα και στα δύο στόμια, γεγονός που αυτονόητα δημιούργησε σοβαρές δυσκολίες για την επιτυχία του εγχειρήματος και τη συνάντηση των δύο στοών». Οι δυσκολίες οδήγησαν στην ανάγκη να λαξευτεί μέσα στο όρυγμα ένα δεύτερο κανάλι με κλίση για την ομαλή ροή του νερού.
Δέκα χρόνια διήρκεσε η κατασκευή του και λειτούργησε ως υδραγωγείο της αρχαίας πόλης της Σάμου για τουλάχιστον 1.100 χρόνια. Αντιμετωπίζει και στατικά προβλήματα, ωστόσο ακόμη κι αυτά για την ηλικία του δεν είναι σοβαρά. Η αποκατάστασή του και η ανάδειξή του (προϋπολογισμού 9 εκατ. ευρώ), θα του δώσουν μία ακόμη ευκαιρία για να το δούμε και να το ανακαλύψουμε από κοντά.
Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε ομόφωνα τις μελέτες, η μελέτη εφαρμογής προχώρησε και τώρα η ομάδα ασχολείται με τις λεπτομέρειες στα τεύχη δημοπράτησης. Σκοπός είναι όταν θα ολοκληρωθεί το έργο να γίνει δυνατή η διάβαση ενός χιλιομέτρου με πολλές εναλλακτικές διαδρομές. Μια σύντομη 100 μ. για όσους φοβούνται, μια άλλη στο σημείο συνάντησης των δύο σηράγγων κάτω από την κορυφογραμμή του βουνού, και για τους πιο θαρραλέους η δυνατότητα μιας διαδρομής από το ένα σημείο του βουνού στο άλλο.
Στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, η δυνατότητα να δει κανείς το όρυγμα δεν είναι εύκολη. Προβληματική είναι και η πρόσβαση των οχημάτων για τη μεταφορά των επισκεπτών. Ειδικά για τα λεωφορεία, τα οποία είναι αδύνατο να στρίψουν όταν στον χώρο στάθμευσης με χωρητικότητα επτά επιβατηγών είναι σταθμευμένα αυτοκίνητα, όπως συμβαίνει συνήθως. Ας ελπίσουμε ότι θα λυθούν κι αυτά.
Φυσικές φθορές
Ομως αυτό το πολυσύνθετο τεχνικό αρχαίο έργο θα βοηθηθεί διπλά. Εκτός από τη μελέτη αποκατάστασης του μνημείου υπάρχει και μελέτη συντήρησης του Ευπαλίνειου ορύγματος στο Πυθαγόρειο Σάμου την οποία ενέκρινε πρόσφατα το ΚΑΣ.
Οι φθορές, λέει ο προϊστάμενος της Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων Μνημείων Νίκος Μίνως, οφείλονται «αποκλειστικά σε φυσικά αίτια και συγκεκριμένα γεωλογικές μεταβολές, στην πλούσια υδροφορία και τη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής», τονίζοντας πως στόχος είναι η εξεύρεση κατάλληλων μεθόδων και υλικών ώστε να επιτευχθεί η σταθεροποίηση της επιφάνειας του φυσικού βράχου και των δομικών στοιχείων των επενδύσεων.
Οι ειδικοί θα θεραπεύσουν τα τοιχώματα του φυσικού βράχου του ορύγματος, θα στερεώσουν τις αρχαϊκές επιγραφές, απομακρύνοντας τις οξειδώσεις καθαρίζοντας παράλληλα και κάποιους νεότερους βανδαλισμούς, όπως τα γκράφιτι, σε διάστημα περίπου 30 μηνών.
Σε αυτά θα επέμβει γρήγορα η Διεύθυνση διότι παρουσιάζουν αστάθειες και με μια απλή τριβή μπορεί κανείς να τα καταστρέψει. Αλλωστε, τα 400 σημάδια μέτρησης που ήταν σημειωμένα στον βράχο με κόκκινο χρώμα, δίνουν πολλά στοιχεία για την κατανόηση της σήραγγας. Στην ουσία είναι αλφαδιές στάθμης επιπέδου, αλλά και γράμματα αρίθμησης με επιστάτες και εργοδηγούς που εργάστηκαν εκεί. Χαράγματα ονομάτων όπως (ΑΣΒΙΔΕΩ, ΑΡΙΣΤΙΔΩ, ΦΑΙΔΕΩ) κ. ά.
Η συντηρήτρια Κλεοπάτρα Παπασταματίου που έκανε τη μελέτη στέκεται στο γεγονός ότι τα γράμματα αρίθμησης όπως και τα ονόματα, ήταν γραμμένα από αριστερά προς τα δεξιά.
Στη βόρεια σήραγγα επί της αρχαϊκής επένδυσης υπάρχει η περίφημη επιγραφή ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, γραμμένη όπως λέει, με γράμματα ύψους μέχρι 30 εκατ. που ορίζεται από δύο κατακόρυφες πινελιές. Η μεταξύ τους απόσταση αντιστοιχεί στην διορθωτική επιμήκυνση της σήραγγας στην οποία ο Ευπαλίνος αναγκάστηκε να δημιουργήσει κατά την αλλαγή πορείας που έκανε προκειμένου να αποφύγει τις συνέπειες των χαλαρών πετρωμάτων που συνάντησε στο βόρειο τμήμα. Η επιγραφή αυτή αποτελεί την επισφράγιση της επιτυχίας της διάνοιξης από τον ίδιο τον Ευπαλίνο.
Το θαύμασε ο Ηρόδοτος
Το Ευπαλίνειο υδραγωγείο με το «αμφίστομον όρυγμα» που θαύμασε ο ιστορικός Ηρόδοτος, ξεκίνησε να κατασκευάζεται γύρω στο 550 π. Χ. όταν ο σχεδιαστής και μηχανικός Ευπαλίνος έλαβε την εντολή από τον τύραννο της Σάμου Πολυκράτη. Το νερό δεν επαρκούσε για να καλύψει τις ανάγκες της Σάμου και έπρεπε να έρθει μέσα στην πόλη το νερό της μεγάλης πηγής των Αγιάδων που ήταν πίσω από το βουνό. Τα στοιχεία στο όρυγμα μαρτυρούν επισκευή στα ρωμαϊκά χρόνια και επεμβάσεις κατά τους βυζαντινούς χρόνους, κατά τους οποίους οι κάτοικοι της περιοχής το χρησιμοποίησαν ως καταφύγιο.
Το 1882, επί ηγεμονίας Κωνσταντίνου Αδοσίδη, έγιναν προσπάθειες να καθαριστεί το υδραγωγείο και να τεθεί εκ νέου σε λειτουργία αν και τελικά το εγχείρημα εγκαταλείφθηκε. Είναι σημαντικό όμως ότι οι Σαμιώτες τότε, αντί να χτίσουν ένα μεγάλο λίθινο τοξωτό γεφύρι, προτίμησαν να αναστηλώσουν το Ευπαλίνειο όρυγμα.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το υδραγωγείο ανασκάφηκε από αρχαιολόγους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το μνημείο μελετήθηκε και 25 χρόνια αργότερα, το 1995, δημοσιεύθηκε από τον μελετητή Hermann Kienast.
kathimerini.gr | Διπλή θεραπεία στο Ευπαλίνειο Ορυγμα
Εχει χαρακτηριστεί μητέρα όλων των σηράγγων. Το Ευπαλίνειο Ορυγμα, από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της αρχαίας μηχανικής πριν από 2.600 χρόνια, ξαφνιάζει με την τελειότητά του. Ακόμη και έμπειροι επιστήμονες που ασχολούνται με τα έργα κατασκευής των μεγάλων τούνελ στην Ελλάδα, μένουν έκπληκτοι μπροστά στον σχεδιασμό αυτού του υδραγωγείου από τον αρχιτέκτονα, μηχανικό και γεωμέτρη Ευπαλίνο τον Μεγαρέα.
Η σημασία του Ευπαλίνειου Ορύγματος έκανε ομάδα επιστημόνων της Εγνατίας Οδού Α. Ε. (ΕΟΑΕ), με συντονιστή τον πολιτικό μηχανικό Κώστα Ζάμπα, να εκπονήσει μια μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης του και, μάλιστα, έλαβε και τις απαραίτητες εγκρίσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.
Οι αναφορές στο Ευπαλίνειο όρυγμα στη διεθνή βιβλιογραφία διάφορων επιστημονικών κλάδων, όπως στη Γεωλογία και τα Μαθηματικά είναι πολλές, μας λέει ο Κ. Ζάμπας, όσο για τις γενικότερες απορίες εξηγεί πως είναι πολύπλευρες. «Από τη μια πλευρά διερωτάται κανείς πώς το σκέφτηκε ο μηχανικός αλλά και πώς τον εμπιστεύθηκε ο πολιτικός της εποχής του.
Πόσο εύκολα μπορείς να εμπιστευθείς κάποιον που σου λέει ότι πρέπει να τρυπήσει ένα βουνό; Κι εσύ όχι μόνο τον εμπιστεύεσαι αλλά ξοδεύεις γι’ αυτό που σχεδίασε. Με τους σημερινούς όρους, επενδύεις σε ένα έργο που δεν είναι ορατό. Πρόκειται λοιπόν για τόλμημα επιστημονικό και πολιτικό».
Μοναδικό τόλμημα
Αν σκεφθεί κανείς ότι για ανοιχτούν οι σήραγγες του Μετρό Αθηνών επιστρατεύθηκαν τα πιο σύγχρονα μηχανήματα, σε μια εποχή όπως στα μέσα του 6ου αι. π. Χ. με εργαλεία που στην εποχή μας μοιάζουν παιχνιδάκια, πόσες εργατοώρες και πόσοι άνθρωποι χρειάστηκαν για να ανοίξουν το όρυγμα των 1.036 μ. με διαστάσεις 1,80 x 1,80 μ. μέσα στο βουνό;
Για να γίνει γρήγορα το έργο, όπως περιγράφει ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Τσάκος στα «Νησιά του Αιγαίου» (εκδόσεις Μέλισσα»), «οι εργασίες άρχισαν ταυτόχρονα και στα δύο στόμια, γεγονός που αυτονόητα δημιούργησε σοβαρές δυσκολίες για την επιτυχία του εγχειρήματος και τη συνάντηση των δύο στοών». Οι δυσκολίες οδήγησαν στην ανάγκη να λαξευτεί μέσα στο όρυγμα ένα δεύτερο κανάλι με κλίση για την ομαλή ροή του νερού.
Δέκα χρόνια διήρκεσε η κατασκευή του και λειτούργησε ως υδραγωγείο της αρχαίας πόλης της Σάμου για τουλάχιστον 1.100 χρόνια. Αντιμετωπίζει και στατικά προβλήματα, ωστόσο ακόμη κι αυτά για την ηλικία του δεν είναι σοβαρά. Η αποκατάστασή του και η ανάδειξή του (προϋπολογισμού 9 εκατ. ευρώ), θα του δώσουν μία ακόμη ευκαιρία για να το δούμε και να το ανακαλύψουμε από κοντά.
Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε ομόφωνα τις μελέτες, η μελέτη εφαρμογής προχώρησε και τώρα η ομάδα ασχολείται με τις λεπτομέρειες στα τεύχη δημοπράτησης. Σκοπός είναι όταν θα ολοκληρωθεί το έργο να γίνει δυνατή η διάβαση ενός χιλιομέτρου με πολλές εναλλακτικές διαδρομές. Μια σύντομη 100 μ. για όσους φοβούνται, μια άλλη στο σημείο συνάντησης των δύο σηράγγων κάτω από την κορυφογραμμή του βουνού, και για τους πιο θαρραλέους η δυνατότητα μιας διαδρομής από το ένα σημείο του βουνού στο άλλο.
Στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, η δυνατότητα να δει κανείς το όρυγμα δεν είναι εύκολη. Προβληματική είναι και η πρόσβαση των οχημάτων για τη μεταφορά των επισκεπτών. Ειδικά για τα λεωφορεία, τα οποία είναι αδύνατο να στρίψουν όταν στον χώρο στάθμευσης με χωρητικότητα επτά επιβατηγών είναι σταθμευμένα αυτοκίνητα, όπως συμβαίνει συνήθως. Ας ελπίσουμε ότι θα λυθούν κι αυτά.
Φυσικές φθορές
Ομως αυτό το πολυσύνθετο τεχνικό αρχαίο έργο θα βοηθηθεί διπλά. Εκτός από τη μελέτη αποκατάστασης του μνημείου υπάρχει και μελέτη συντήρησης του Ευπαλίνειου ορύγματος στο Πυθαγόρειο Σάμου την οποία ενέκρινε πρόσφατα το ΚΑΣ.
Οι φθορές, λέει ο προϊστάμενος της Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων Μνημείων Νίκος Μίνως, οφείλονται «αποκλειστικά σε φυσικά αίτια και συγκεκριμένα γεωλογικές μεταβολές, στην πλούσια υδροφορία και τη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής», τονίζοντας πως στόχος είναι η εξεύρεση κατάλληλων μεθόδων και υλικών ώστε να επιτευχθεί η σταθεροποίηση της επιφάνειας του φυσικού βράχου και των δομικών στοιχείων των επενδύσεων.
Οι ειδικοί θα θεραπεύσουν τα τοιχώματα του φυσικού βράχου του ορύγματος, θα στερεώσουν τις αρχαϊκές επιγραφές, απομακρύνοντας τις οξειδώσεις καθαρίζοντας παράλληλα και κάποιους νεότερους βανδαλισμούς, όπως τα γκράφιτι, σε διάστημα περίπου 30 μηνών.
Σε αυτά θα επέμβει γρήγορα η Διεύθυνση διότι παρουσιάζουν αστάθειες και με μια απλή τριβή μπορεί κανείς να τα καταστρέψει. Αλλωστε, τα 400 σημάδια μέτρησης που ήταν σημειωμένα στον βράχο με κόκκινο χρώμα, δίνουν πολλά στοιχεία για την κατανόηση της σήραγγας. Στην ουσία είναι αλφαδιές στάθμης επιπέδου, αλλά και γράμματα αρίθμησης με επιστάτες και εργοδηγούς που εργάστηκαν εκεί. Χαράγματα ονομάτων όπως (ΑΣΒΙΔΕΩ, ΑΡΙΣΤΙΔΩ, ΦΑΙΔΕΩ) κ. ά.
Η συντηρήτρια Κλεοπάτρα Παπασταματίου που έκανε τη μελέτη στέκεται στο γεγονός ότι τα γράμματα αρίθμησης όπως και τα ονόματα, ήταν γραμμένα από αριστερά προς τα δεξιά.
Στη βόρεια σήραγγα επί της αρχαϊκής επένδυσης υπάρχει η περίφημη επιγραφή ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, γραμμένη όπως λέει, με γράμματα ύψους μέχρι 30 εκατ. που ορίζεται από δύο κατακόρυφες πινελιές. Η μεταξύ τους απόσταση αντιστοιχεί στην διορθωτική επιμήκυνση της σήραγγας στην οποία ο Ευπαλίνος αναγκάστηκε να δημιουργήσει κατά την αλλαγή πορείας που έκανε προκειμένου να αποφύγει τις συνέπειες των χαλαρών πετρωμάτων που συνάντησε στο βόρειο τμήμα. Η επιγραφή αυτή αποτελεί την επισφράγιση της επιτυχίας της διάνοιξης από τον ίδιο τον Ευπαλίνο.
Το θαύμασε ο Ηρόδοτος
Το Ευπαλίνειο υδραγωγείο με το «αμφίστομον όρυγμα» που θαύμασε ο ιστορικός Ηρόδοτος, ξεκίνησε να κατασκευάζεται γύρω στο 550 π. Χ. όταν ο σχεδιαστής και μηχανικός Ευπαλίνος έλαβε την εντολή από τον τύραννο της Σάμου Πολυκράτη. Το νερό δεν επαρκούσε για να καλύψει τις ανάγκες της Σάμου και έπρεπε να έρθει μέσα στην πόλη το νερό της μεγάλης πηγής των Αγιάδων που ήταν πίσω από το βουνό. Τα στοιχεία στο όρυγμα μαρτυρούν επισκευή στα ρωμαϊκά χρόνια και επεμβάσεις κατά τους βυζαντινούς χρόνους, κατά τους οποίους οι κάτοικοι της περιοχής το χρησιμοποίησαν ως καταφύγιο.
Το 1882, επί ηγεμονίας Κωνσταντίνου Αδοσίδη, έγιναν προσπάθειες να καθαριστεί το υδραγωγείο και να τεθεί εκ νέου σε λειτουργία αν και τελικά το εγχείρημα εγκαταλείφθηκε. Είναι σημαντικό όμως ότι οι Σαμιώτες τότε, αντί να χτίσουν ένα μεγάλο λίθινο τοξωτό γεφύρι, προτίμησαν να αναστηλώσουν το Ευπαλίνειο όρυγμα.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το υδραγωγείο ανασκάφηκε από αρχαιολόγους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το μνημείο μελετήθηκε και 25 χρόνια αργότερα, το 1995, δημοσιεύθηκε από τον μελετητή Hermann Kienast.
kathimerini.gr | Διπλή θεραπεία στο Ευπαλίνειο Ορυγμα
