Αλβανία Βοσνία-Ερζεγοβίνη Κόσοβο Κροατία Μαυροβούνιο Βαλκανικό τουρλού

[NTINA]

Κάτι το καλοκαιράκι ,κάτι οι σάρες της Αμοργού,
κατανοούμε απόλυτα την καθυστέρηση

 

[galat]

Στα βουνά του Μαυροβουνίου

Την τετάρτη μέρα του ταξιδιού ο προορισμός μας ήταν τα βουνά του Μαυροβουνίου και συγκεκριμένα η πόλη του Zabjlak, με πληθυσμό 2000 κατοίκων, που ευρίσκεται σε υψόμετρο 1450 μ στο εθνικό πάρκο του βουνού Dormitory, φημισμένο χιονοδρομικό κέντρο και κέντρο χειμερινού τουρισμού του Μαυροβουνίου. Την επόμενη μέρα θα την περνάγαμε επίσης στο μεγαλύτερό της μέρος στα βουνά του Μαυροβουνίου, διασχίζοντάς τα με κατεύθυνση το Σαράγιεβο.

Για την ακρίβεια το Μαυροβούνιο είναι μία χώρα, που αποτελείται αποκλειστικά από βουνά. Το γεγονός αυτό μπορεί να κάνει δυσκολότερες τις μετακινήσεις, όμως προσδίδει στην χώρα μια εκπληκτική ομορφιά. Τις δύο αυτές μέρες διασχίζοντας την ανατολική πλευρά της χώρας από νοτιοανατολικά προς βορειοδυτικά ήρθαμε σε επαφή με ορισμένες από τις πιο σημαντικές φυσικές της ομορφιές. Μερικές μέρες αργότερα επιστρέφοντας από τα παράλια της Κροατίας θα διασχίζαμε και τα βουνά της δυτικής της πλευράς, όπου και πάλι θα συναντούσαμε απίστευτα τοπία και ομορφιές, σχηματίζοντάς την εντύπωση ότι στην χώρα αυτή αξίζει κανείς να αφιερώσει περισσότερο χρόνο.

Η διαδρομή της 4ης μέρας

Πρώτη μας προγραμματισμένη επίσκεψη ήταν στο Εθνικό πάρκο Biogradska Gora λίγο πριν το Kolasin. Δυστυχώς το βρήκαμε κλειστό λόγω εποχής. Συνεχίζοντας τον δρόμο μας προς το Zabjlak διασχίσαμε το υπέροχο φαράγγι του Τάρα. Μια μικρή παράκαμψη και στάση στο μοναστήρι της Dobrilovina και στην συνέχεια επίσκεψη στην ονομαστή γέφυρα του ποταμού Τάρα στην Durdevica. Η γέφυρα είναι τοξωτή με πολλά ανοίγματα και είναι κατασκευασμένη από σκυρόδεμα. Έχει μήκος 365 μέτρα και γεφυρώνει τις δύο πλευρές του φαραγγιού σε ύψος 170 μέτρων από τα νερά του ποταμού Τάρα. Η γέφυρα φημίζεται για το υπέροχο φυσικό τοπίο, που την περιτριγυρίζει και τον βράχο στον οποίο καταλήγει και ο οποίος πέφτει κατακόρυφα 170 μέτρα μέχρι τα νερά του ποταμού. Εάν βρεθείτε στην περιοχή αξίζει να πιείτε έναν καφέ στα καφέ που βρίσκονται στην δυτική πλευρά της γέφυρας και να απολαύσετε την υπέροχη θέα και τους πιο θαρραλέους που θα θελήσουν να κάνουν bungee jumping από την γέφυρα.

Η γέφυρα του ποταμού Τάρα στην Durdevica

Οι όχθες του Τάρα

Το μοναστήρι της Dobrilovina

Φτάνοντας στο Zabjlak και στο υψόμετρο των 1450 μέτρων συναντήσαμε έναν εντελώς διαφορετικό καιρό. Όλα γύρω μας ήταν χιονισμένα εκτός από τους δρόμους, που ήταν υποδειγματικά καθαρισμένοι. Το βράδυ, με την θερμοκρασία έξω να έχει πέσει υπό το μηδέν, το περάσαμε πίνοντας κόκκινο κρασί και τρώγοντας το εύγευστο καπνιστό προσούτο του Μαυροβουνίου.

Zabjlak

Την άλλη μέρα πριν ξεκινήσουμε την πορεία μας προς Βοσνία, επισκεφτήκαμε την αλπική μαύρη λίμνη (Crno Yezero), όπου μείναμε άφωνοι από την υπέροχη ομορφιά του τοπίου. Αφού περπατήσαμε κανένα χιλιόμετρο τον δρόμο που οδηγούσε μέσα από το χιονισμένο δάσος στην λίμνη, αντικρίσαμε την απόλυτη ηρεμία της λίμνης, με τα χιονισμένα βουνά να την περιτριγυρίζουν και τα δάση από έλατα να φτάνουν μέχρι τα νερά της. Όλο το τοπίο ήταν καλυμμένο από χιόνια και στα ακύμαντα νερά της λίμνης καθρεπτίζονταν ευκρινώς το κάθε τι.

Η λίμνη Crno Yezero

Φωτο από το Panoramio
​

Από το Zabjlak σκοπεύαμε να πάρουμε έναν μικρό ορεινό δρόμο ανάμεσα στις βουνοκορφές του Dormitory και να κατευθυνθούμε δυτικά προς το Pluzine και από εκεί προς τα σύνορα της Βοσνίας (δρόμος Ε1 με κόκκινο στον χάρτη). Είχαμε διαβάσει πολλές ωραίες περιγραφές για την διαδρομή αυτή, δεν είχαμε όμως κακώς προβλέψει τον καιρό. Δυστυχώς ο δρόμος ήταν κλειστός λόγω του χιονιού και έτσι αναγκαστήκαμε να τροποποιήσουμε την διαδρομή μας κάνοντας έναν πολύ μεγαλύτερο κύκλο προς νότο (δρόμος Ε2 με μωβ στον χάρτη). Στο τέλος της διαδρομής αυτής φτάσαμε στο Pluzine, στο οποίο κάναμε μία μικρή στάση για να απολαύσουμε την θέα στην τεχνητή λίμνη Pivsko Jesero, που ξεκινάει από εδώ. Ουσιαστικά η λίμνη Pivsko Jesero είναι μία τεχνητή λίμνη, που δημιουργήθηκε λόγω της κατασκευής ενός υδροηλεκτρικού φράγματος. Όπως και στην λίμνη του Κομάν στην Αλβανία, έτσι και εδώ η κατασκευή του φράγματος μετασχημάτισε το παλιό ποτάμι σε μια επιμήκη λίμνη με τις πλαγιές του παλιού φαραγγιού να πέφτουν απόκρημνα στα νερά της λίμνης.

Ο δρόμος που χάσαμε

Η διαδρομή της 5ης μέρας

Φεύγοντας από το Pluzine με κατεύθυνση τα σύνορα της Βοσνίας πλησιάζοντας την γέφυρα της λίμνης αντικρίσαμε ένα υπέροχο θέαμα. Οι πλαγιές του βουνού στην απέναντι πλευρά της λίμνης έπεφταν κατακόρυφα από ύψος 600 μέτρων πάνω από το νερό της λίμνης. Αυτό όμως που μας έκανε εντύπωση ήταν το γεγονός ότι οι πλαγιές του βουνού ήταν γεμάτες από τρύπες. Μερικές από αυτές φαίνονταν να συνδέονται μεταξύ τους με έναν στενό φιδωτό δρόμο. Ορισμένες τρύπες στο βουνό φαίνονταν να μην καταλήγουν πουθενά. Συμβουλευόμενοι τον χάρτη συνειδητοποιήσαμε ότι ο δρόμος αυτός που κατέβαινε απότομα το απέναντι βουνό ήταν ο δρόμος από τον οποίο θα φτάναμε στο Pluzine εάν δεν είχαμε βρει κλειστό τον δρόμο Ε1, που είχαμε αρχικά προγραμματίσει να ακολουθήσουμε. Η απογοήτευση βέβαια ήταν μεγάλη όταν συνειδητοποιήσαμε ότι χάσαμε την ευκαιρία να κατεβούμε τον δρόμο αυτό με την υπέροχη θέα προς την λίμνη. Βέβαια έτσι και αλλιώς το τοπίο της περιοχής ήταν υπέροχο. Περάσαμε στην ανατολική πλευρά της λίμνης και ακολουθήσαμε τον δρόμο που πήγαινε παράλληλα με τις ακτές της λίμνης πάνω στο βουνό. Το βουνό όμως ήταν τόσο απόκρημνο και το πέτρωμα του βουνού τόσο μαλακό, που ο δρόμος ήταν γεμάτος από συνεχόμενα μικρού μήκους τούνελ. Έκανε κανείς 100 μέτρα στο τούνελ, έβγαινε για άλλα 100 μέτρα έξω και μετά ακολουθούσε το επόμενο τούνελ. Για μια διαδρομή περίπου 15 χλμ κατά μήκος της λίμνης μέχρι το φράγμα πρέπει να διασχίσαμε πάνω από εκατό τούνελ.

O δρόμος που χάσαμε (φωτο από το Panoramio)

Συνεχίσαμε τον δρόμο μας μέχρι το υδροηλεκτρικό φράγμα και στη συνέχεια μέχρι τα σύνορα με την Βοσνία, στην οποία και περάσαμε από μία μικρή μεταλλική γέφυρα πάνω από τον ποταμό Τάρα, που φτάνει μέχρις εδώ. Ο δρόμος όσο ήταν στο Μαυροβούνιο ήταν καλός. Μπαίνοντας όμως στην Βοσνία ο δρόμος ήταν για μερικά χιλιόμετρα ένας στενός χωματόδρομος. Όσο απομακρυνόμασταν από τα σύνορα και συναντάγαμε χωριά ο δρόμος βελτιωνόταν μέχρι που ο δρόμος έγινε ικανοποιητικός. Στο δρόμο για το Σαράγιεβο συναντήσαμε και πάλι όμορφα ποτάμια και φαράγγια, προφανώς όμως υποδεέστερα σε ομορφιά σε σχέση με αυτά που είχαμε διασχίσει στο Μαυροβούνιο. Μεσημεράκι μπαίναμε στο Σαράγιεβο.

Η γέφυρα του Τάρα στα σύνορα με την Βοσνία

 

[pigi_dikaiou]

Mεστο,ταξιδιωτικο κειμενο το οποιο συνοδευεται απο εξαιρετικες πραγματικα φωτογραφιες.
Ευχαριστω Galat!!!!

 

[hydronetta]

Περιεκτικός κι ουσιαστικός στη γραφή (όπως πάντα) με πλούσιο φωτογραφικό υλικό που κάνει το κείμενο εξαιρετικά ενδιαφέρον. Οι χάρτες (να υποθέσω google earth?) βοηθούν ακόμα περισσότερο μελλοντικούς ταξιδιώτες στη περιοχή. Ευχαριστούμε και για το σημερινό κεφάλαιο galat

 

[isabelle]

Galat, τώρα μόλις ανακάλυψα την ιστορία σου, κι έχω πιάσει θέση κι εγώ για να μάθω τα πάντα γύρω από έναν ιδιαίτερα ελκυστικό σε μένα ευρωπαικο προορισμό. Εκτός από τις απίστευτα λεπτομερείς και κατατοπιστικές πληροφορίες που μας παραθέτεις, θα ήθελα επίσης να επισημάνω και να σ' ευχαριστήσω για την νηφάλια ιστορική προσέγγισή σου πάνω σ' αυτό που τόσο επιτυχημένα ονομασες βαλκανικό τουρλού. Είθε να πληθαίνουν ματιές σαν τη δική σου, απαλλαγμένες από τους παραμορφωτικούς φακούς των κάθε λογής εθνικισμών που τόσο ευδοκιμούν στο σπίτι μας και στη γειτονιά μας.

 

[galat]

....Εκτός από τις απίστευτα λεπτομερείς και κατατοπιστικές πληροφορίες που μας παραθέτεις, θα ήθελα επίσης να επισημάνω και να σ' ευχαριστήσω για την νηφάλια ιστορική προσέγγισή σου πάνω σ' αυτό που τόσο επιτυχημένα ονομασες βαλκανικό τουρλού. Είθε να πληθαίνουν ματιές σαν τη δική σου, απαλλαγμένες από τους παραμορφωτικούς φακούς των κάθε λογής εθνικισμών που τόσο ευδοκιμούν στο σπίτι μας και στη γειτονιά μας.

Τα καλά σου λόγια αποτελούν τιμή για μένα. Ευχαριστώ.

 

[galat]

Σαράγιεβο : Μεταξύ Δύσης και Ανατολής

Ήμασταν ήδη στα δυτικά προάστια του Σαράγιεβου. Περάσαμε το αεροδρόμιο και στρίψαμε προς ανατολάς σε μία μεγάλη, φαρδιά και ευθεία λεωφόρο, με πλάτος 50 τουλάχιστον μέτρα, 3-4 λουρίδες σε κάθε κατεύθυνση, διπλή γραμμή του τράμ στο κέντρο και αρκετή κίνηση. Κατά μήκος της διαδρομής οι νέες συνοικίες του Σαράγιεβο με τα πολυώροφα και μοντέρνα κτίρια σου έδειχναν ότι έμπαινες σε μία δυτικοευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Στα 7-8 χιλιόμετρα που διανύσαμε μέχρι να αρχίσουμε να μπαίνουμε στο κέντρο της πόλης και στις δύο πλευρές του δρόμου δεν σταματήσαμε να βλέπουμε τις γειτονιές του Σαράγιεβου με τα πολυώροφα κτίρια και τις στέγες τους να ανεβαίνουν μέχρι τους παρακείμενους λόφους. Η πόλη φαινόταν πολύ μεγαλύτερη από μια πόλη 400.000 κατοίκων.

Μπαίνοντας στο κέντρο η κυκλοφορία μεγάλωσε και έτσι μας δίνονταν η ευκαιρία να θαυμάσουμε τα μεγαλόπρεπα κτίρια σε όλους τους κεντρικοευρωπαϊκούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς : μπαρόκ, νεοκλασικό, αρ νουβό κλπ. Μόνο μερικοί μιναρέδες σε έβγαζαν από την απόλυτη βεβαιότητα του ότι βρίσκεσαι σε μια δυτική πρωτεύουσα. Αφού διανύσαμε δίπλα στο ποτάμι ακόμα 1,5-2 χλμ βρεθήκαμε πια στην ανατολική πλευρά του κέντρου, όπου είδαμε πλέον την διαφορά. Τώρα βρισκόμασταν σε μια οθωμανική πόλη της ανατολής, στην περιοχή της Bascarsija. Κτίρια ισόγεια και διώροφα με τις στέγες τους και τα σαχνισιά τους και ανάμεσά τους οι μιναρέδες που ανέβαιναν προς τον ουρανό. Εν τέλει το Σαράγιεβο ήταν αυτό που πάντα υπόσχονταν, μια πόλη ανάμεσα στην Δύση και στην Ανατολή. Η πόλη που φιλοξένησε τους Αυστροούγγρους και τους Οθωμανούς. Που φημίζονταν πάντα για την συνύπαρξη τεσσάρων σημαντικών αριθμητικά θρησκευτικών κοινοτήτων. Μουσουλμάνων, Ορθοδόξων, καθολικών και εβραίων. Μέχρι τον φρικτό πόλεμο που τέλειωσε πριν 15 μόλις χρόνια και που πέρα από τους θανάτους και την φρίκη είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση του πληθυσμού της πόλης κατά τουλάχιστον 150.000 κατοίκους και την ανάδειξη της μουσουλμανικής κοινότητας σε συντριπτικά κυρίαρχη αριθμητικά.

Το ξενοδοχείο μας (μικρό, καθαρό και ωραία διακοσμημένο) ήταν 100 μόλις μέτρα από την κεντρική πλατεία της Bascarsija, την πλατεία των περιστεριών με την Sebilj στο κέντρο της, την χαρακτηριστική οθωμανική κρήνη του 19ου αιώνα. Στα σοκάκια της γειτονιάς απλώνονταν μία εκτεταμένη ανατολίτικη αγορά, προσανατολισμένη στις μέρες μας κύρια στον τουρισμό. Εδώ αξίζει κανείς να δει το Bursa Bezistan, κτίριο του 16ου αιώνα στεγασμένο με έξι θόλους, παλιά αγορά μεταξιού, όπου σήμερα εδρεύει το Μουσείο της πόλης του Σαράγιεβο με μια ενδιαφέρουσα μεγάλη μακέτα που αναπαριστά το πώς ήταν παλιά η οθωμανική πόλη του Σαράγιεβο. Ενδιαφέρον και το τζαμί Gazi-Husrevbey με τον μαντρασσά και τον πύργο του ρολογιού απέναντι.

Μην διστάσετε να ανηφορήσετε βόρεια της Bascarsija στην περιοχή Bjelave, όπου ευρίσκεται μία καλοδιατηρημένη τούρκικη συνοικία. Πολλά παλιά σπίτια με την γνωστή οθωμανική αρχιτεκτονική, άλλα επισκευασμένα, άλλα σε ερειπιώδη κατάσταση. Δύο-τρία από αυτά έχουν επισκευαστεί με προσοχή και λειτουργούν σαν μουσεία. Από αυτά επισκεφτήκαμε το σπίτι Svrzo, ένα παλιό διώροφο οθωμανικό αρχοντικό με δύο περίκλειστες αυλές. Δεν είχε τον πλούτο που είχαμε συναντήσει σε αντίστοιχα κτίρια στο Καϊρο, ή στην Συρία ή βέβαια στην Τουρκία. Όμως είχε όλα τα γνωστά σε μας χαρακτηριστικά που συναντάμε σε αντίστοιχα κτίρια της Βόρειας Ελλάδας. Η οθωμανική αυτοκρατορία είχε διαδώσει σε όλη της την επικράτεια - ανάμεσα στα άλλα - και στοιχεία μιας κοινής αρχιτεκτονικής. Ένα κοινό συνδετικό πολιτιστικό στοιχείο που απαντά κανείς και στις μέρες μας σε διάφορες χώρες της τέως Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο συγκεκριμένο κτίριο ιδιαίτερα ενδιαφέρων μας φάνηκε ο τρόπος που θέρμαιναν τους χώρους, από το καθιστικό μέχρι και τον χώρο που παίρνανε το ντους τους. Στις παραδοσιακές ξύλινες σόμπες είχαν προσθέσει μία κτιστή επένδυση στην οποία είχαν ενσωματώσει μικρά έγχρωμα γυαλάκια. Πέρα από το ωραίο αισθητικό αποτέλεσμα, τα πορσελάνινα γυαλάκια λειτουργούσαν σαν συσσωρευτές θερμότητας, όπως κάνουν σήμερα με τα πυρότουβλα οι σύγχρονοι θερμοσυσσωρευτές και απέδιδαν με αργό αλλά συνεχή ρυθμό θερμότητα στο περιβάλλον. Οι σόμπες αυτές ήταν έτσι κατασκευασμένες, ώστε έδιναν θερμότητα σε δύο-τρεις γειτονικούς χώρους.

Δυτικά της Bascarsija αρχίζει ο πεζόδρομος της Ferhadija και από εδώ αλλάζει απότομα το τοπίο αφού επανερχόμαστε σε δυτικοευρωπαϊκούς ρυθμούς και εικόνες. Το Σαράγιεβο κατοικείται μετά από τον πόλεμο κατά 90% περίπου από μουσουλμάνους. Θα περίμενε κανείς να συναντά έντονα χαρακτηριστικά άλλων ισλαμικών χωρών. Όμως περπατώντας στο κέντρο του Σαράγιεβο θα συναντήσει κανείς λιγότερες μαντήλες απ’ ότι στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Ο κόσμος είναι ντυμένος μοντέρνα, οι γυναίκες ντυμένες με στενά τζίν κυκλοφορούν άνετα μόνες τους. Ο βιτρίνες είναι και αυτές δυτικοευρωπαϊκές. Δεν ξέρουμε τι γίνεται με την νυκτερινή ζωή στις γειτονιές του νέου Σαράγιεβου, όμως στις καφετέριες, στα μπαρ και στα εστιατόρια στο κέντρο της πόλης μετά τις 11.0 μμ ο κόσμος αραιώνει έντονα.

Στο Σαράγιεβο ήταν η μοναδική πόλη στην διαδρομή μας, όπου είχαμε αφιερώσει δύο διανυκτερεύσεις. Στις μεγάλες πόλεις πάντα ακινητοποιούμε το αυτοκίνητο και κυκλοφορούμε με τα πόδια ή με λεωφορεία ή με ταξί εάν χρειαστεί. Συνήθως, εάν έχουμε χρόνο, για να γνωρίσουμε και τις εκτός κέντρου περιοχές παίρνουμε στην τύχη διαδοχικά και άσκοπα διάφορα λεωφορεία και όταν περιπλανηθούμε αρκετά, τότε μόνο συμβουλευόμαστε τον χάρτη για να γυρίσουμε πίσω. Στο Σαράγιεβο κάναμε κάτι διαφορετικό. Ξυπνήσαμε νωρίς την επόμενη μέρα, για να αποφύγουμε κατά το δυνατόν την κίνηση, πήραμε το αυτοκίνητο και γυρνάγαμε για δυο-τρεις ώρες άσκοπα από γειτονιά σε γειτονιά. Ανεβήκαμε ανηφόρες, μπήκαμε σε αδιέξοδα, περνάγαμε πότε από την μία και πότε από την άλλη πλευρά του ποταμού. Και να θέλαμε δεν μπορούσαμε να χαθούμε, το Σαράγιεβο είναι πολύ απλά δομημένο. Μια επιμήκης πόλη με ένα βασικό κεντρικό άξονα και το ποτάμι να την διασχίζουν κατά μήκος και εκατέρωθεν τις συνοικίες της να ανηφορίζουν στους λόφους. Όπου και να βρεθείς παίρνεις την κατηφόρα, βρίσκεις τον κεντρικό δρόμο και επιστρέφεις στο κέντρο. Η συνολική εντύπωση που πήραμε τόσο από την βόλτα αυτή, όσο και από την όλη μας παρουσία στην πόλη είναι ότι το Σαράγιεβο είναι μία ωραία και σύγχρονη πόλη, που φαίνεται, εξωτερικά τουλάχιστον, να έχει αφήσει πίσω της τις μέρες του πολέμου.

Στην συνέχεια ήρθε η ώρα των μουσείων. Ξεκινήσαμε από το Εθνικό μουσείο, με σκοπό να δούμε την συλλογή από ταφικά μνημεία των Βογόμιλων. Τα ταφικά αυτά μνημεία ονομάζονται stecci, χρονολογούνται από τον 11ο μέχρι τον 14ο-15ο αιώνα. Στην περιοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης υπάρχουν 60.000 (!) από αυτά, ενώ ακόμα 10.000 υπάρχουν σε γειτονικές περιοχές της Κροατίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου. Χωρίς να είναι επιβεβαιωμένο συνδέεται από ορισμένους με το θρησκευτικό κίνημα των Βογόμιλων, που έδρασε στην Βουλγαρία και στα Βαλκάνια την ίδια περίοδο. Χαρακτηριστικό των stecci είναι η διακόσμησή τους με μια μεγάλη ποικιλία από σκίτσα. Πιο χαρακτηριστική και επαναλαμβανόμενη σε διάφορες μορφές η εικόνα ενός ανθρώπου που χαιρετά με το δεξί χέρι σηκωμένο και την παλάμη ανοικτή και λίγο μεγεθυμένη σε σχέση με το υπόλοιπο σχέδιο. Όχι δεν πρόκειται περί μούτζας, αλλά κατά την επικρατούσα άποψη για χαιρετισμό πίστης και αφοσίωσης. Στην πρασιά που βρίσκεται μπροστά από το μουσείο, ελεύθερη σε πρόσβαση από το κοινό, υπάρχει μία πρώτη και χαρακτηριστική συλλογή από stecci. Έτσι εάν κάποιος δεν ενδιαφέρεται για το υπόλοιπο αντικείμενο του μουσείου, μπορεί εδώ να πάρει μια καλή εικόνα για τα stecci. Βέβαια στο αίθριο του μουσείου υπάρχει μία πιο πλούσια έκθεση από stecci και με προφανώς πιο σπάνια και καλλίτεχνα κομμάτια. Στο εν λόγω μουσείο είδαμε και την μικρή συλλογή από φωτογραφικές γυάλινες πλάκες, για τις οποίες αναφέρθηκα ήδη στο κεφάλαιο για την Σκόδρα.

Αμέσως μετά προχωρήσαμε στο επόμενο μουσείο, που βρισκόταν ακριβώς δίπλα, για το οποίο όμως θα κάνετε υπομονή μέχρι το επόμενο κεφάλαιο.


A. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Η κεντρικοευρωπαϊκή όψη της πόλης

H Δυτική όψη της πόλης

Στον πεζόδρομο της Ferhadija το ντύσιμο των κατοίκων είναι απόλυτα μοντέρνο

Η οθωμανική όψη της πόλης

Μία πόλη – 4 θρησκείες : Μουσουλμανική, ορθόδοξη, καθολική, εβραϊκή

Το οθωμανικό αρχοντικό Svrzo

Νιπτήρας

Η σόμπα με τα πορσελάνινα γυαλιά

Η ντουσιέρα με την θέρμανσή της

Και μια παλιά «τούρκικη» τουαλέττα

Τα ταφικά μνημεία των Βογόμιλων (stecci)

Σκίτσα από stecci

Ο κλασικός χαιρετισμός των stecci

Β. Χρήσιμα link

Ένα ενδιαφέρον άρθρο της Ηρώς Κουνάδη για το Σαράγιεβο :
Σαράγιεβο: Κάθε τέλος, μια αρχή

Ο οδηγός του Inyourpocket για το Σαράγιεβο : εδώ

 

[taver]

H Δυτική όψη της πόλης

Πίσω στο 2008, που είχα επισκευθεί την πόλη, το κτήριο στα δεξιά που σήμερα στεγάζει υπηρεσίες του κοινοβουλίου ήταν ακόμα υπό ανέγερση, και η πληροφοριακή πινακίδα μπροστά από το εργοτάξιο δειυκρίνιζε ότι η ανέγερση είναι δωρεά της Ελληνικής κυβέρνησης στο Βοσνιακό λαό.
Φυσικά η ανάδοχος εταιρία ήταν κι αυτή Ελληνική.

 

[galat]

Σαράγιεβο : Η πόλη με τα περισσότερα νεκροταφεία

Σκόπιμα στο πρώτο κεφάλαιο, που αφιέρωσα στο Σαράγιεβο, αναφέρθηκα αποκλειστικά στις εντυπώσεις που μας άφησε η πόλη και στα αξιοθέατα που επισκεφτήκαμε. Απέφυγα συνειδητά να αναφερθώ σε αυτό, που ήταν σφηνωμένο στο μυαλό μας, από την πρώτη στιγμή, που περάσαμε τα σύνορα της Βοσνίας και που επικρατούσε πλήρως στην σκέψη μας όσο πλησιάζαμε και μπαίναμε στην πόλη. Στον πόλεμο της Βοσνίας και στην πολιορκία του Σαράγιεβο. Σε αυτά πρόκειται να αναφερθώ σήμερα και όποιος δεν επιθυμεί εν μέσω μιας ταξιδιωτικής ιστορίας να γεμίσει το μυαλό του με θλιβερές σκέψεις και περιστατικά παρακαλείται να παρακάμψει το κεφάλαιο αυτό. Προσωπικά όμως επειδή δεν βλέπω τα ταξίδια απλά και μόνο σαν αναψυχή, αλλά συγχρόνως και σαν ερεθίσματα για προβληματισμούς, συμπεράσματα και γνώση, θεωρώ ότι δεν μπορεί να διατρέχει κανείς ειδικά τα Βαλκάνια χωρίς να σκέφτεται και να αναφέρεται στην ταραγμένη ιστορία τους.

Η αλήθεια είναι ότι όποιος δεν γνωρίζει τα γεγονότα του πολέμου αυτού ή όποιος τα έχει απωθήσει από το μυαλό του, επισκεπτόμενος το Σαράγιεβο θα δυσκολευτεί να διακρίνει τα ίχνη του πολέμου, πέρα από τα σχετικά αναμνηστικά που πουλιούνται για τουριστικούς λόγους. Η πόλη φαίνεται – τουλάχιστον εξωτερικά - να έχει αφήσει πίσω της τις μέρες του πολέμου. Ένας πιο προσεκτικός όμως παρατηρητής δεν μπορεί να μην παρατηρήσει τα πολλά κουκιδιασμένα κτίρια με τις εκατοντάδες τρύπες από τις σφαίρες του πολέμου. Τρύπες διαφόρων διαμετρημάτων, άλλες επισκευασμένες πρόχειρα, γεμισμένες με διάφορα υλικά, άλλες αφημένες στην τύχη τους. Όμως πολλοί δεν θα δώσουν καν σημασία στις εικόνες αυτές, κοιτάζοντας το σημαντικό, την συνολική εικόνα που σου δίνει η πόλη και οι άνθρωποί της. Άλλωστε πόσοι από τους νεώτερους έχουν παρατηρήσει σε πολλά παλιά κτίρια του κέντρου της Αθήνας τα σημάδια από τις σφαίρες του εμφυλίου;


Τα σημάδια από τις σφαίρες στις προσόψεις των κτιρίων

Τρεις γενιές μιάς οικογένειας φωτογραφίζονται μπροστά στο μνημείο πεσόντων του Β' παγκοσμίου πολέμου. Ακόμα και αυτό γεμάτο από σφαίρες.

Εντύπωση θα κάνουν επίσης στον επισκέπτη και οι αναμνηστικές πλάκες με ονόματα και ημερομηνίες στις προσόψεις κτιρίων ή σε πάρκα. Πρόκειται για τα ονόματα νεκρών της πολιορκίας, που έμεναν στο συγκεκριμένο κτίριο ή σκοτώθηκαν στο σημείο εκείνο.


Αναμνηστικές πλάκες πεσόντων στα κτίρια

Όμως αυτό που είναι συγκλονιστικό εάν το συνειδητοποιήσει κανείς, είναι ο τεράστιος αριθμός από νεκροταφεία, που ξεφυτρώνουν παντού στο κέντρο και στις συνοικίες της πόλης. Σε μια πόλη 400.000 κατοίκων είναι περίεργο να συναντήσει κανείς δεκάδες νεκροταφεία. Όπου καθίσει κανείς στο κέντρο της πόλης και ατενίσει μακριά προς τις πλαγιές των λόφων θα διακρίνει ανάμεσα στις γειτονιές πολλές αδόμητες εκτάσεις να φαίνονται γεμάτες με μικρές άσπρες επιμήκεις καλλιέργειες, σαν λιβάδια που κάποιος ιδιόμορφος καλλιεργητής έχει γεμίσει με μικρές άσπρες οδοντογλυφίδες. Όμως δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο αλλά για τις επιμήκεις επιτύμβιες στήλες που συνηθίζουν οι μουσουλμάνοι. Εμείς που γυρίσαμε αρκετές γειτονιές της πόλης φωτογραφήσαμε πάνω από δέκα τέτοια νεκροταφεία. Όμως το πιο σοκαριστικό γεγονός, πέρα από τον αριθμό των νεκροταφείων, είναι το ότι εάν κάποιος παρατηρήσει τις ημερομηνίες θανάτου πάνω στις επιτύμβιες στήλες θα διαπιστώσει την θλιβερή μονοτονία των ετών 1992,1993,1994.

Νεκροταφεία παντού

Δίπλα στο εθνικό μουσείο της Βοσνίας επισκεφτήκαμε ένα άλλο μουσείο, το ιστορικό μουσείο της Βοσνίας, στο οποίο στεγάζεται μια μόνιμη έκθεση για την πολιορκία του Σαράγιεβο. Η ειρωνεία της τύχης έχει στεγάσει την έκθεση αυτή σε ένα από τα κτίρια του Σαράγιεβο, που υπέστησαν από τις πιο πολλές καταστροφές στην διάρκεια της πολιορκίας της πόλης.

Η πολιορκία του Σαράγιεβο είναι ένα πρωτοφανές ιστορικό γεγονός. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι στην τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα μία Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα θα μπορούσε να πολιορκηθεί και μάλιστα για τέσσερα σχεδόν χρόνια. Η πολιορκία άρχισε στις 5 Απριλίου 1992 και τελείωσε επίσημα στις 29 Φεβρουαρίου 1996. Το ίδιο διάστημα διήρκησε περίπου και ο πόλεμος της Βοσνίας, ένας πόλεμος ανάμεσα στους Σέρβους και Σερβοβόσνιους, στους Βόσνιους μουσουλμάνους και στους Κροάτες. Ένας πόλεμος για την ανεξαρτησία της Βοσνίας ή την αποτροπή της. Ένας πόλεμος για την προσάρτηση εδαφών, για την εξόντωση ή την απομάκρυνση των αλλόθρησκων και την δημιουργία αμιγώς ομόθρησκων περιοχών. Το διάστημα που έχει περάσει από το τέλος του πολέμου αυτού είναι ιστορικά πολύ μικρό, οπότε η ιστορία δεν έχει οριστικά γραφτεί, πολλά δε ακόμα απομένουν για να μαθευτούν. Το σίγουρο είναι ότι Σέρβοι κατηγορήθηκαν για γενοκτονία, Κροάτες για εθνοκάθαρση και Μουσουλμάνοι για παραβιάσεις της Συνθήκης της Γενεύης. Ο πόλεμος της Βοσνίας, θα μείνει στην ιστορία για την τεράστια ανθρωπιστική κρίση που δημιουργήθηκε λόγω των συνεχών εθνοκαθάρσεων που συνέβησαν απ’ όλες τις πλευρές του πολέμου, και τα θηριώδη εγκλήματα που διαπράχθηκαν λόγω της μεγάλης έκρηξης των εθνικιστικών παθών. Όσον αφορά τον ακριβή αριθμό των θυμάτων του πολέμου, νεότερες έρευνες έχουν δείξει περίπου 100.000 με 110.000 νεκρούς (στρατιώτες και άμαχοι) και πιστεύεται ότι από αυτούς το 66% είναι Μουσουλμάνοι, το 25% Σέρβοι και το 8% Κροάτες. Ειδικότερα ανάμεσα στους αμάχους το 83% των θυμάτων είναι Μουσουλμάνοι, το 10% Σέρβοι και το 5% Κροάτες, ακολουθούμενοι από έναν μικρότερο αριθμό Αλβανών και Ρομά. Τουλάχιστον 30% των νεκρών Μουσουλμάνων είναι γυναικόπαιδα. Ο αριθμός των νεκρών για όλες τις πλευρές πιθανολογείται ακόμη και σήμερα ότι θα αυξηθεί λόγω των συνεχιζόμενων ερευνών για ομαδικούς τάφους και αγνοούμενους.

Τον Μάρτιο του 1992 η κυβέρνηση της ομόσπονδης δημοκρατίας της Βοσνίας, μέλους ως τότε της Γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας, αποτελούμενη κατά πλειοψηφία από μουσουλμάνους, διοργανώνει δημοψήφισμα για την απόσχιση από την Γιουγκοσλαβία. Οι Σερβοβόσνιοι απέχουν από το δημοψήφισμα, ψηφίζει το 67% του πληθυσμού, εκ των οποίων το 99,43% υπέρ της ανεξαρτησίας. Πράγματι στις 5 Μαρτίου 1993 η κυβέρνηση της Βοσνίας κηρύσσει την ανεξαρτησία της Βοσνίας. Ήδη από τις αρχές Μαρτίου οι Σέρβικες δυνάμεις του Γιουγκοσλαβικού στρατού στήνουν οδοφράγματα περιμετρικά του Σαράγιεβου. Στα τέλη Μαρτίου και στις αρχές Απριλίου του 1992 στην πόλη διεξάγονται μεγάλες διαδηλώσεις με τη συμμετοχή όλων των εθνοτήτων, ως αντίδραση στον αποκλεισμό της Βοσνιακής πρωτεύουσας από τον Γιουγκοσλαβικό στρατό. Στις 5 Απριλίου και ενώ 100.000 διαδηλωτές έχουν μαζευτεί μπροστά στο κτίριο του κοινοβουλίου, ελεύθερος σκοπευτής του Γιουγκοσλαβικού στρατού δολοφονεί τα δύο πρώτα θύματα της πολιορκίας, τις Σουάντα Ντιλμπέροβιτς και Όλγα Σούτσιτς. Από την ημερομηνία αυτή θεωρείται ότι αρχίζει και επίσημα η πολιορκία του Σαράγιεβο. Την επόμενη μέρα 6 Απριλίου 1992, η Ε.Ο.Κ. αναγνωρίζει τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη ως ανεξάρτητο κράτος και στις 7 Απριλίου οι ΗΠΑ. Στις 2 Μαΐου 1992, οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις επιβάλουν έναν συνολικό αποκλεισμό της πόλης μπλοκάροντας τις οδούς πρόσβασης, διακόπτοντας την προμήθεια τροφίμων και φαρμάκων και την διανομή νερού, ηλεκτρικού ρεύματος και θέρμανσης.

Η πολιορκία του Σαράγιεβο είχε όλα όσα μπορεί να φανταστεί κανείς για μια πολιορκία :

• Καθημερινούς βομβαρδισμούς με πυροβόλα όπλα, όλμους, τάνκς κλπ. Κατά μέσο όρο 329 βόμβες έπεφταν σε κάθε μέρα της πολιορκίας, με αποκορύφωμα στις 22/7/1993 που εκτιμάται ότι έπεσαν περίπου 3.780 βόμβες.

• Ελεύθερους σκοπευτές που στόχευαν απλούς πολίτες εκεί που δεν το περίμενες. 225 άτομα πέθαναν από βολές ελεύθερων σκοπευτών και 1.030 τραυματίστηκαν

• Έλλειψη βενζίνης, ελάχιστη κυκλοφορία ιδιωτικών αυτοκινήτων, σχεδόν απόλυτος περιορισμός των δημόσιων μεταφορών. Από 200 γραμμές δημόσιας μεταφοράς στην πόλη, λειτουργούσε μόνο μία κατά μήκος της πόλης. Από τα 6.000 οχήματα δημόσιας συγκοινωνίας κυκλοφορούσαν μόνο 60, ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός των υπολοίπων καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς. Η δημόσια συγκοινωνία συνήθως φυλάσσονταν από τις δυνάμεις του ΟΗΕ (UNPROFOR), διότι τα δημόσια μέσα μεταφοράς ήταν πάντα στόχος των πολιορκητών. Η προστασία αυτή δεν ήταν πάντα επιτυχής αφού πολλοί πέθαναν από βολές ελεύθερων σκοπευτών ενώ προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε ένα λεωφορείο. Στους δρόμους επικρατούσε χάος. Κατεστραμμένα αυτοκίνητα στην μέση του δρόμου, χαλάσματα από τους βομβαρδισμούς, φωτεινοί σηματοδότες εκτός λειτουργίας, τα αυτοκίνητα έτρεχαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα για να αποφεύγουν τους ελεύθερους σκοπευτές, το βράδυ χωρίς φώτα.

• Ελλείψεις τροφίμων, ειδών βασικής διατροφής και φαρμάκων, συσσίτια, μαύρη αγορά. Ο λαός του Σαράγιεβο μπόρεσε να επιβιώσει αποκλειστικά και μόνο χάρη στην μεταφορά τροφίμων από τις δυνάμεις της UNPROFOR, οι οποίες τον Ιούνιο του 1992 εγκαταστάθηκαν στο αεροδρόμιο της πόλης, μέσα από το οποίο γίνονταν οι αερομεταφορές των τροφίμων, που μοιράζονταν με το δελτίο. Η προμήθεια των τροφίμων ήταν μία επικίνδυνη ιστορία. Η αγορά Markale, ήταν ασφαλής, αφού ήταν σκεπασμένη. Όμως η πρόσβαση σε αυτή αποτελούσε τον στόχο των ελεύθερων σκοπευτών και των βομβαρδισμών. Έξω από την αγορά αυτή έγιναν οι δύο μεγαλύτερες σφαγές στην διάρκεια των 4 ετών της πολιορκίας. Η πρώτη στις 5/2/1994 με 68 νεκρούς και 200 τραυματίες. Η δεύτερη στις 28/8/1995 με 37 νεκρούς και 90 τραυματίες, οδήγησε στους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς των Σερβικών δυνάμεων και μέσω αυτών σε κατάπαυση του πυρός τον Οκτώβρη του 1995 και στην συμφωνία του Ντεϊτον στις 14 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους.

• Διακοπή της υδροδότησης της πόλης με αποτέλεσμα ο κόσμος να περπατά πολλά χιλιόμετρα μέχρι τα σημεία διανομής, όπου μετά από ώρες αναμονής σε ουρές μετέφεραν το νερό με μπετόνια. Η παλιά μπυραρία της πόλης, φτιαγμένη το 1881 από τους Αυστροούγγρους ήταν το σημαντικότερο σημείο διανομής νερού, λόγω του ότι διέθετε δεξαμενές, που γέμιζαν με νερό από υπόγεια ύδατα. Οι ουρές για προμήθεια νερού υπήρξαν και αυτές στόχος των ελεύθερων σκοπευτών. Στις 12/7/1993 12 άτομα έχασαν την ζωή τους ενώ περίμεναν στη σειρά για νερό.

• Σε όσες γειτονιές δεν είχε καταστραφεί το δίκτυο και οι εγκαταστάσεις διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, αυτό λειτουργούσε για ελάχιστες ώρες ανά γειτονιά. Μέρα ή νύκτα οι κάτοικοι περίμεναν την ώρα αυτή σαν θείο δώρο για να μαγειρέψουν. Για τις μέρες που δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα ο πληθυσμός είχε επινοήσει μία σειρά ευφάνταστων κατασκευών που έκαιγαν ξύλα και χρησίμευαν για το μαγείρεμα και την θέρμανση των σπιτιών. Τα δέντρα των πάρκων της πόλης κόπηκαν σιγά-σιγά για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες θέρμανσης. Όταν τα δελτία καιρού προέβλεπαν μεγάλα κρύα οι τιμές των καυσόξυλων στην μαύρη αφορά ανέβαιναν κατακόρυφα.

• Μεγάλες καταστροφές στα κτίρια της πόλης από τους βομβαρδισμούς. Υπολογίζεται ότι 35.000 κτίρια της πόλης υπέστησαν ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή. Ανάμεσα σε αυτά πιο σημαντική πρέπει να θεωρείται η πυρπόληση και καταστροφή της Εθνικής βιβλιοθήκης με τα 1.000.000 βιβλία, μεγάλος αριθμός εκ των οποίων αποτελούσαν παλαιά βιβλία ανεκτίμητης αξίας.

• Και βέβαια μία πολιορκία δεν μπορεί να μην έχει και ένα τούνελ διαφυγής. Έτσι και στο Σαράγιεβο οι πολιορκημένοι με συνεχείς 8ωρες εθελοντικές βάρδιες δουλειάς κατασκεύασαν το πρώτο εξάμηνο του 1993 ένα τούνελ που ένωνε τις ελεύθερες γειτονιές της πόλης με τον χώρο του αεροδρομίου, που βρίσκονταν υπό την προστασία των δυνάμεων του ΟΗΕ. Από το τούνελ αυτό μήκους περίπου 1 χιλιομέτρου υπολογίζεται ότι διακινήθηκαν περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι φαγητού και 1 εκατομμύριο ατόμων. Μέσα από το ίδιο τούνελ βέβαια παρά το εμπάργκο όπλων διακινήθηκε και σημαντική ποσότητα οπλισμού για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας των πολιορκημένων.

• Για την ενημέρωση των κατοίκων δύο εφημερίδες συνέχισαν την κυκλοφορία τους σε όλη την διάρκεια της πολιορκίας. Η εφημερίδα Oslobodjenjeσυνέχισε να τυπώνεται στο ισόγειο του πολυώροφου, πολυβομβαρδισμένου και πολυκατεστραμμένου κτιρίου στο οποίο στεγάζονταν. Περιόρισε το τιράζ της σε 5.000 φύλλα, το μέγεθός της και το πλήθος των σελίδων της από 32 σε 8 ή και 4 στις δύσκολες περιόδους και μοιράζονταν σαν ζεστό ψωμί μέσα σε 20 λεπτά από τους ίδιους τους δημοσιογράφους της. Το κάθε φύλλο γύρναγε από πρόσωπο σε πρόσωπο και από οικογένεια σε οικογένεια μέχρι να μην μείνει κανείς απληροφόρητος

• Το HolidayInn ήταν το μόνο ξενοδοχείο της πόλης που συνέχισε την λειτουργία του φιλοξενώντας ξένες αντιπροσωπείες, δημοσιογράφους κλπ. Προφανώς υπήρξε στόχος βομβαρδισμών και ελεύθερων σκοπευτών. Τα πιο ακριβά δωμάτιά του σε πείσμα των διεθνών κανόνων ήταν όσα έβλεπαν σε φωταγωγούς.

Παρά τις μεγάλες κακουχίες, παρά τους πάνω από 10.000 νεκρούς της πολιορκίας, οι κάτοικοι του Σαράγιεβο επέδειξαν μεγάλο θάρρος και φρόνημα (όπως επέδειξαν και οι κάτοικοι του Βελιγραδίου κατά τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς του 1999 - Η χρυσή επέτειος των χάλκινων της Guca - post #60). Σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας εκατοντάδες πολιτιστικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, φεστιβάλ ταινιών κλπ έδιναν κουράγιο στους κατοίκους και μετέδιδαν στον έξω κόσμο την εικόνα ενός λαού που αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία του και ζήταγε της συμπαράστασή του. Χαρακτηριστική η αφίσα του φεστιβάλ του Σαράγιεβο του 1994, που αποτελεί και την φωτογραφία εξωφύλλου της παρούσας ταξιδιωτικής ιστορίας, η οποία παραφράζει το γνωστό Σαιξπηρικό δίλημμα To be or not to be? στο οποίο και απαντά με την αποφασιστικότητα των πολιορκημένων : No question!

Δεν μπορώ να ολοκληρώσω την αναφορά μου αυτή στην πολιορκία του Σαράγιεβο και στον πόλεμο της Βοσνίας χωρίς να κάνω μία επιγραμματική αναφορά στην Ελληνική στάση. Με μία δόση συλλογικής και ατομικής αυτοκριτικής πρέπει να αναφέρω ότι τόσο η κοινή γνώμη και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όσο και η Ελληνική πολιτεία, διατιθεμένη ευνοϊκά προς τους Σέρβους, εθελοτύφλησε αρνούμενη να παραδεχτεί έγκαιρα τις βαρβαρότητες που διαπράχτηκαν εκ μέρους τους και αρνήθηκε να υποστηρίξει την διεθνή επέμβαση, που οδήγησε στην συμφωνία του Ντεϊτον και στην λήξη του πολέμου.


Α. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ


Ο χάρτης της πολιορκίας

(φωτο από το internet - ο χάρτης πωλείται ως τουριστικό αναμνηστικό)


5 Απριλίου 1992 μπροστά στο κτίριο του κοινοβουλίου διαδηλώνουν 100.000 άτομα. Οι ελεύθεροι σκοπευτές σκοτώνουν τα δύο πρώτα θύματα, οι υπόλοιποι κρύβονται όπου μπορούν. Η πολιορκία αρχίζει.

Welcome to Sarajevo - η γνωστή φωτογραφία με το σύνθημα στον χιλιοτρυπημένο από σφαίρες τοίχο καλωσορίζει την διεθνή ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ και καλεί σε βοήθεια όλη την ανθρωπότητα.

Το τούνελ της σωτηρίας

(φωτο από το internet)


Ο Μιτεράν στο πολιορκημενο Σαράγιεβο

Μαζεύοντας νερό από την υδροροή

Αυτοσχέδιες κατασκευές για μαγείρεμα και θέρμανση

Διαβαίνοντας την γέφυρα

Δεν έμεινε ακάλυπτος χώρος που να μην σπαρεί από λαχανικά ή ....

... ή από νεκρούς

Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα ερειπια

Φωτογραφίες της πολιορκίας από το internet (προσοχή περιλαμβάνονται και σοκαριστικές φωτογραφίες)



Β. Ενδιαφέροντα link

Β1. Τέσσερις ενδιαφέρουσες ανταποκρίσεις του δημοσιογράφου Αργύρη Ντινόπουλου από το πολιορκημένο Σαράγιεβο και τον πόλεμο της Βοσνίας:

1. Σαράγιεβο : Η πολιορκία (1992-1995)

2. Σαράγιεβο : Ο σκληρότερος χειμώνας της πολιορκίας (1994)

3. Σαράγιεβο : Η τέχνη στον πόλεμο (1992-1995)

4. Βοσνία - Φότσα : Οι βομβαρδισμοί (1995)

Β2. Αναφορές της Wikipedia :
Wikipedia : Η πολιορκία του Σαράγιεβο (Αγγλικά)
Wikipedia : Ο πόλεμος της Βοσνίας (Ελληνικά)


Β3. Εκπομπή του national Geografic :

Σρεμπρένιτσα - Μια σύγχρονη γενοκτονία (Μέρος Α’)

(ακολουθούν 4 ακόμα μέρη)

 

[pattyyy]

Διαβάζω τα όσα μοιράζεσαι μαζί μας με απίστευτο ενδιαφέρον! Ένα μεγάλο ευχαριστώ!

 

[isabelle]

Φιλε galat ότι κι αν πω θα΄ναι λίγο γι αυτό το παραδειγματικό κείμενο που απλόχερα μας χάρισες, για τον κόπο και το μεράκι σου στη συλλογή στοιχείων και πάνω απ' όλα για την κριτική σκέψη με την οποία προσεγγίζεις τα όσα αποτρόπαια διαδραματίστηκαν στη γειτονιά μας και στις μέρες μας και για τα οποία ελάχιστα (και παραποιημένα) γνωρίζουμε οι περισσότεροι απο μας, ίσως γιατί δεν θέλαμε να ξέρουμε ή δεν νοιαστήκαμε να μάθουμε.

Είθε όσοι τυχεροί από μας σε διαβάζουμε να σταθεί η αφετηρία να αφήσουμε κάποτε στην άκρη τις βολικές μανιχαιστικές βεβαιότητες περί άσπρου-μαύρου, να μπούμε στον κόπο της προσέγγισης και της κατανόησης του (εκάστοτε) "άλλου" και ν' αναστοχαστούμε επιτέλους σε τι ιστορικά αδιέξοδα οδηγούνε οι κάθε λογής εθνικιστικές περιχαρακώσεις, αρχής γενομένης από τις "δικές μας" αγκυλώσεις επί του θέματος. Και πάλι ένα μεγάλο ευχαριστώ γι αυτό το έξοχο κείμενο.

 

[galat]

ΜΟΣΤΑΡ : Bridge over troubled water [1]

Το Μοστάρ υπήρξε από την αρχή της προετοιμασίας του ταξιδιού αυτού ένας από τους πιο ενδιαφέροντες προορισμούς. Μας τράβαγε εδώ όχι μόνο η ομορφιά της παλιάς γέφυρας (Stari Most), που αποτελεί το σύμβολο της πόλης, αλλά και η ίδια η πολύπαθη ιστορία της.

Κτισμένη το 1566 επί της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή η γέφυρα του Μοστάρ είναι μία πέτρινη μονοτοξωτή γέφυρα, που περνάει σε ύψος 29 μέτρων πάνω από τα ορμητικά νερά του ποταμού Νερέτβα, γεφυρώνοντας μία απόσταση 30 μέτρων που απέχουν οι δύο του βραχώδεις όχθες του. Η γέφυρα είχε πάντοτε μία μεγάλη στρατιωτική και οικονομική σημασία αφού έλεγχε την διακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων. Για τον σκοπό αυτό από τον 17ο αιώνα είχαν κτιστεί στα δύο άκρα της γέφυρας δύο οχυρά κτίρια, που έλεγχαν την κίνηση της γέφυρας και τα οποία ονομάζονταν mostari (φύλακες της γέφυρας), από τα οποία πήρε την ονομασία της και η ίδια η πόλη.

Για 427 χρόνια η γέφυρα του Μοστάρ ένωνε όχι μόνο τις δύο απέναντι όχθες του ποταμού, αλλά και δυο διαφορετικές θρησκείες και δυο διαφορετικές εθνότητες. Τους καθολικούς Κροάτες στη δυτική πλευρά του ποταμού με τους Βόσνιους μουσουλμάνους στην ανατολική του πλευρά. Αυτή η πρακτική και συμβολική λειτουργία της γέφυρας διακόπηκε απότομα με τον πόλεμο της Βοσνίας. H πόλη, πρωτεύουσα της Ερζεγοβίνης, βρέθηκε στο κέντρο της αντιπαράθεσης τριών στρατών. Τον Μαϊο του 1992 την πόλη βομβάρδισαν οι σέρβικες δυνάμεις, γκρεμίζοντας όλες τις υπόλοιπες γέφυρες της περιοχής, αλλά σεβόμενοι την ιστορική γέφυρα του Μοστάρ. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους οι Κροατικές δυνάμεις ελέγχουν την πόλη, αλλά αργότερα μετά την δημιουργία του Βοσνιακού στρατού, οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι θα ελέγξουν το ανατολικό τμήμα της πόλης. Στις 8 Νοεμβρίου του 1993 οι Κροατικές δυνάμεις βομβαρδίζουν συνεχώς την γέφυρα του Μοστάρ. Θα χρειαστούν 61 βόμβες ώστε η γέφυρα να καταπέσει στα αφρισμένα νερά του Νερέτβα την επομένη ημέρα 9 Νοεμβρίου 1993. Για να πιέσουν τους Κροατο-βόσνιους να λύσουν την πολιορκία της πόλης, οι Βόσνιοι εξαπέλυσαν επίθεση υπό την κωδική ονομασία "Νέρετβα 93". Η επιχείρηση όμως λίγο αργότερα εγκαταλείφθηκε, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι Βόσνιοι (με την σειρά τους….) διέπραξαν εγκλήματα εναντίον Κροατών αμάχων.

Η γέφυρα πληγωμένη από τους πρώτους βομβαρδισμούς. Πρόχειρες κατασκευές προσπαθούν να προστατέψουν την γέφυρα από τις βόμβες και τους διαβάτες από τους ελεύθερους σκοπευτές.

Είναι προφανές ότι η καταστροφή της γέφυρας του Μοστάρ από τους Κροάτες εξυπηρετούσε αποκλειστικά και μόνον συμβολικούς, παρά στρατιωτικούς λόγους, αφού μόνο πεζοί μπορούσαν να διαβούν την γέφυρα. Η καταστροφή της ιστορικής γέφυρας του Μοστάρ θεωρήθηκε από την παγκόσμια κοινότητα ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και οι υπεύθυνοί της οδηγήθηκαν στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης.

1993 : Το κατεστραμμένο μετά τον πόλεμο Μοστάρ. Η γέφυρα δεν υπάρχει πια, στην θέση της μία πρόχειρη κρεμαστή πεζογέφυρα.

Κτίζοντας γέφυρες

Όμως δεν αρκεί να τιμωρείς τους ενόχους. Ο πόλεμος άφησε την νεογέννητη Βοσνία-Ερζεγοβίνη βαθιά διχασμένη. Νέες γέφυρες φιλίας έπρεπε να κτιστούν. Η UNESCO παίρνει την απόφαση να επανακατασκευάσει την ιστορική γέφυρα. Η ίδια μαζί με την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα επενδύσεων και με την χρηματοδότηση της Κροατίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ολλανδίας, της Τουρκίας και των Δημοτικών αρχών της πόλης αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν ένα έργο προϋπολογισμού 15,4 εκατ. δολαρίων, σύμφωνα με το οποίο η γέφυρα θα επανακατασκευαζόνταν στην ίδια μορφή, με τα ίδια υλικά και την ίδια τεχνική με την αρχική γέφυρα. Μαζί με αυτή και η Χαλεμπίγια με την Τάρα, οι δύο οχυροί πύργοι που δέσποζαν στις δύο άκρες της γέφυρας.

Χρειάστηκαν δύο χρόνια μελετών και προετοιμασίας για να αρχίσουν οι εργασίες της κατασκευής. Στο διάστημα αυτό οι δύτες του Ουγγρικού στρατού ανάλαβαν το δύσκολο έργο της περισυλλογής κάτω από τα ορμητικά νερά του ποταμού Νερέτβα των λίθων της γέφυρας, που είχαν καταπέσει. Στις 7/6/2001 γίνεται η έναρξη των εργασιών, αλλά χρειάστηκαν να περάσουν περίπου ακόμα δύο χρόνια μέχρι να τοποθετηθεί στις 19/4/2003 η πρώτη πέτρα του τόξου. Σε όλο αυτό το διάστημα γίνονταν προεργασίες που αφορούσαν την επεξεργασία και το ταίριασμα των δομικών στοιχείων που περισυλλέγησαν από τον ποταμό και η συμπλήρωση όσων έλειπαν. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε πέτρα από ένα λατομείο στο χωριό Ορτίγιες, την ίδια δηλαδή περιοχή από την οποία είχαν φέρει την πέτρα όταν κτίστηκε το γιοφύρι 4,5 αιώνες πριν. Κάθε ένας από τους 1088 λίθους, που χρησιμοποιήθηκαν, παλιός ή καινούργιος, είχε αποτυπωθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και είχε βρει ακόμα πριν από την κατασκευή της γέφυρας την θέση του στην νέα κατασκευή.

Η πρώτη πέτρα της παλιάς γέφυρας μόλις ανασύρθηκε από τον ποταμό

Το τεράστιο παζλ της επανακατασκευής της γέφυρας

Τα θολωτά πέτρινα γιοφύρια είναι θαυμαστές κατασκευές. Τόσο για την αισθητική τους αξία, όσο και για τις δυσκολίες στον τρόπο κατασκευής τους. Ο γνωστός Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή πέρασε από την Stari Most τον 17ο αιώνα και έγραψε γι’ αυτήν : «Στην πόλη του Μοστάρ υπάρχει μία γέφυρα, που μοιάζει με ουράνιο τόξο, σαν να μην την έχει κατασκευάσει ανθρώπινο χέρι ή μυαλό. Θέλω να πω, ότι εγώ ο Εβλιγιά, δούλος του θεού, πέρασα από 16 αυτοκρατορίες και δεν είδα ποτέ μου μία γέφυρα τόσο ψηλή, που να δείχνει σαν να συνδέει δύο σύννεφα». Αυτό όμως που ίσως είναι το πιο εντυπωσιακό είναι το πόσο λεπτά είναι τα πέτρινα θολωτά γεφύρια στο ψηλότερο σημείο τους. Οι θολωτές κατασκευές είναι γνωστές από την αρχαιότητα, όπου συναντώνται ήδη στην πυραμίδα του Χέοπος (26ος αιώνας π.χ.) και στους Μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους (17ος-12ος αιώνας π.χ.). Ήταν μία ευφάνταστη απάντηση των αρχαίων στο πρόβλημα της στέγασης κτισμάτων. Η μέχρι τότε χρησιμοποιούμενη τεχνική των επίπεδων δοκιδωτών κατασκευών απαιτούσε πυκνή διάταξη κολωνών και πρακτικά δεν μπορούσε να γεφυρώσει ανοίγματα μεγαλύτερα των 5-6 μέτρων περίπου. Με τις θολωτές κατασκευές οι αρχαίοι τεχνίτες κατάφεραν να αξιοποιήσουν την ίδια την γεωμετρία της θολωτής κατασκευής για να μεταφέρουν τα φορτία στα κατακόρυφα στοιχεία της κατασκευής γεφυρώνοντας μεγαλύτερα ανοίγματα. Όμως η δυσκολία της κατασκευής μιας θολωτής κατασκευής και μάλιστα γέφυρας ήταν μεγάλη, αφού σε όλη την φάση της κατασκευής του τόξου μέχρι και να τοποθετηθεί η κλείδα, η τελευταία πέτρα στην κορυφή του τόξου, που «κλείδωνε» το τόξο και σφήνωνε τις πέτρες μεταξύ τους, έπρεπε να είναι πολύ καλά στερεωμένη με ξύλινες σκαλωσιές μέχρι το έδαφος. Αυτό στην περίπτωση μιας γέφυρας ανοίγματος 30 μέτρων με τα ορμητικά νερά από κάτω να εμποδίζουν οποιαδήποτε στήριξη επί του πυθμένα του ποταμού, ήταν μία εξαιρετικά δύσκολη κατασκευή που έπρεπε να στηρίζεται αποκλειστικά στις δύο απέναντι όχθες. Συχνές αστοχίες στην φάση της κατασκευής τέτοιων γεφυριών, με τα ορμητικά νερά μιας ξαφνικής πλημμύρας να παρασέρνουν τα πάντα, γέννησε και τον μύθο του γεφυριού της Άρτας, που απαντάται πολύ συχνά σε πολλές περιοχές των Βαλκανίων.

Η επανακατασκευή του γεφυριού του Μοστάρ έγινε βασικά με την ίδια τεχνική που γίνονταν από παλιά. Ένας μεγάλος ημικυκλικός ξυλότυπος, που γεφύρωσε προσωρινά τις δύο βραχώδεις όχθες, δημιούργησε της επιφάνεια εργασίας για την κατασκευή του τόξου και την στήριξή του μέχρι την ολοκλήρωσή του. Βέβαια σύγχρονες τεχνικές βοήθησαν την επιτάχυνση των εργασιών και εξασφάλισαν την σταθερότητα της κατασκευής. Τα παλαιά βάθρα της γέφυρας ενισχύθηκαν με τσιμεντενέσεις, ο ημικυκλικός ξυλότυπος στηρίχτηκε σε προσωρινά τοιχεία από σκυρόδεμα, της αντοχή του ξυλότυπου βοήθησε μία μεγάλη δικτυωτή μεταλλική δοκός και ένας πανύψηλος γερανός ανάλαβε την μεταφορά των λίθων επί τόπου. Φανταστείτε όμως πόσο πιο δύσκολη ήταν η κατασκευή 4,5 αιώνες πριν χωρίς όλα αυτά τα σύγχρονα εργαλεία. Όλες οι πέτρες του τόξου είχαν όπως παλιά κατάλληλες εγκοπές μέσα στις οποίες χυτό επί τόπου μολύβι ενίσχυσε την συνάφεια μεταξύ τους.

Η κατασκευή της γέφυρας έτοιμη να ξεκινήσει

Όπως και στην παλιά γέφυρα οι πέτρες δένονται μεταξύ τους με χυτό μολύβι

Στις 23/8/2003, τέσσερις μόλις μήνες μετά την τοποθέτηση του πρώτου λίθου του τόξου, τοποθετήθηκε σε ειδική τελετή η κλείδα του τόξου, που ξαναένωσε μετά από το θλιβερό αυτό διάλειμμα των 10 χρόνων, ελπίζουμε για πολλά πολλά χρόνια, τις δύο όχθες του Νερέτβα. Ένα χρόνο μετά στις 23/7/2004 γίνονταν με μεγάλη επισημότητα και εξαιρετικά μέτρα ασφαλείας τα εγκαίνια της «νέας παλαιάς γέφυρας του Μοστάρ».

Το 2005 η UNESCO ενέταξε την γέφυρα του Μοστάρ στην λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς.



Δυστυχώς δεν αρκεί μόνο μία γέφυρα

Η επανακατασκευή της γέφυρας του Μοστάρ μπορεί να αποτελεί από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας μία κίνηση με σημαντικά συμβολικά και πρακτικά χαρακτηριστικά, μπορεί όμως να αποτελέσει από μόνη της το ενωτικό εκείνο στοιχείο, που θα αποκαταστήσει τις ομαλές και ειρηνικές συνθήκες συμβίωσης και συνεργασίας ανάμεσα στις διαφορετικές θρησκευτικές και εθνικές κοινότητες της πόλης;

Διαβάζοντας σχετικά με τα εγκαίνια της γέφυρας συνειδητοποίησα, ότι η κατασκευή της γέφυρας ήταν πιο πολύ μία κίνηση της διεθνούς κοινότητας, παρά κάτι που πήγαζε μέσα από τους ίδιους τους κάτοικους του Μοστάρ. Χαρακτηριστική η γελοιογραφία της εποχής. Ένας άνθρωπος με τα πόδια ανοικτά προσπαθεί να ισορροπήσει γεφυρώνοντας τις δύο όχθες ενός ποταμού. Φέρνει τα χαρακτηριστικά OHR (Office of the High Representativ), που αντιστοιχούν στο γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας, που εκπροσωπεί τον διεθνή παράγοντα. Στις δύο όχθες κοιτούν έκπληκτοι και αμέτοχοι δύο άνθρωποι με τα χαρακτηριστικά SDA και HDZ, που αντιστοιχούν στα δύο κυρίαρχα εκατέρωθεν του Νερέτβα εθνικιστικά κόμματα.

​

Είναι αλήθεια ότι ο ξένος παράγοντας επένδυσε πολλά στο συμβολικό αυτό έργο. Προσπάθησε δε να του προσθέσει μεγαλύτερη βαρύτητα κάνοντας παραμονές των εγκαινίων δύο σημαντικές κινήσεις. Παρέπεμψε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης τον Κροάτη στρατηγό Slobodan Praljak, μαζί με 5 ακόμη Κροάτες αξιωματικούς, ως βασικούς κατηγορούμενους για εγκλήματα ενάντια στην ανθρωπότητα, ανάμεσα στα οποία και για την καταστροφή της ιστορικής γέφυρας του Μοστάρ. Συγχρόνως εφάρμοσε μία διοικητική μεταρρύθμιση στην πόλη ενοποιώντας τις δύο ανεξάρτητες διοικητικές δομές, που λειτουργούσαν στην πόλη μετά τον πόλεμο.

Στην ουσία όμως ανεξάρτητα από τις ευγενείς διεθνείς προθέσεις το Μοστάρ αποτελείται από δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους πόλεις, με τους δικούς της η κάθε μία διοικητικούς θεσμούς. Έτσι στο Μοστάρ λειτουργούν δύο ανεξάρτητα μεταξύ τους συστήματα υγείας και εκπαίδευσης, δύο πανεπιστήμια, δύο εθνικά θέατρα, δύο εταιρείες λεωφορείων, δύο εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας, δύο ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία, μέχρι και δύο ποδοσφαιρικές ομάδες. Τα χρόνια που έχουν περάσει από τον πόλεμο είναι πάρα πολύ λίγα για να έχουν ξεπεραστεί οι συνέπειες και οι μνήμες του πολέμου. Οι ίδιοι άνθρωποι που έπαιξαν ηγετικό ρόλο στον εξοντωτικό και φρικώδη αυτό πόλεμο, είναι όχι μόνο ακόμα ζωντανοί, αλλά και κατέχουν ηγετικές θέσεις στις δύο κοινότητες. Στα σχέδια πολεοδομικής ανασυγκρότησης της πόλης πέρα από τις ανεξάρτητες περιοχές των κροατών και των βόσνιων μουσουλμάνων έχει προβλεφθεί μία περιοχή ανάμεσά τους, στην οποία έχει απαγορευτεί η ανέγερση κτισμάτων, που απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο στην μία από τις δύο κοινότητες. Σκοπός του μέτρου αυτού είναι να διαμορφωθεί σιγά-σιγά ένα κοινό κέντρο της πόλης και για τις δύο κοινότητες, με την ανέγερση κοινών θεάτρων, κινηματογράφων, εμπορικών κέντρων κλπ, που θα λειτουργούν ενωτικά για την πόλη. Όμως μπορεί σήμερα κάτω από την πίεση (ή την απαίτηση) του ξένου παράγοντα, που χρηματοδοτεί μία σειρά έργα και εγγυάται την εφαρμογή της συμφωνίας του Ντεϊτον, οι δύο κοινότητες του Μοστάρ να αποδέχονται εν τέλει να μοιραστούν ένα κοινό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, είναι όμως πολύ μακριά η στιγμή, που θα αποδεχτούν ένα κοινό σχολείο.

Η διπλή ταυτότητα των δρόμων, που κάνει εμφανή την προσπάθεια υπογράμμισης της εθνικής διαφοράς. Σε πολλές περιπτώσεις οι παλιές ονομασίες είτε αντικαθίστανται με νέες, είτε απλώς συνυπάρχουν (όπως εδώ) με τις παλιές. Με κόκκινο – το εθνικό χρώμα της Κροατίας - η νέα Κροατική ονομασία.

​

Η αλήθεια είναι ότι οι πληγές του πολέμου δεν έχουν ακόμα κλείσει. Πολλοί μουσουλμάνοι κάτοικοι του Μοστάρ, περίμεναν ότι με την ευκαιρία των εγκαινίων της νέας γέφυρας θα άκουγαν ένα συγνώμη εκ μέρους των Κροατών επισήμων. Όχι μόνο κάτι τέτοιο δεν συνέβη, αλλά μέχρι την τελευταία στιγμή οι κροάτες απειλούσαν με αποχώρηση από τα εγκαίνια, έτσι και ακούγονταν από επίσημα χείλη λόγια σε βάρος τους. Γράφτηκε επίσης σε εφημερίδες της Βοσνίας, με όση αντικειμενικότητα μπορούν να έχουν τέτοιες αναφορές, ότι στο πρόγραμμα των εγκαινίων είχε κληθεί να συμμετάσχει ο Κροάτης τραγουδιστής Zlatan Stipisic «Gibonni», ο οποίος επρόκειτο να τραγουδήσει το ερωτικό τραγούδι «Oprosti» (Συγνώμη), όπου στους στίχους του ακούγεται η φράση «…Είναι πιο εύκολο να πεθάνει κανείς, παρά να πει ο ένας στον άλλο συγνώμη…». Γράφτηκε λοιπόν ότι οι Κροάτες απαίτησαν να μην ακουστεί το τραγούδι αυτό και εν τέλει ο τραγουδιστής απέσυρε την συμμετοχή του μην θέλοντας η μουσική του να πολιτικοποιηθεί.

Πιο σοβαρό όμως πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι επτά χρόνια μετά την έναρξη της δίκης του στρατηγού Slobodan Praljak στο Δικαστήριο της Χαγης, ως υπευθύνου για την καταστροφή της γέφυρας, αυτή δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Ενδεικτικό μάλιστα για την άρνηση των Κροατών να αναλάβουν την ευθύνη για την καταστροφή αυτή, είναι ότι η υπερασπιστική γραμμή του Praljak, σύμφωνα με την έκθεση τριών Κροατών ειδικών που παρουσίασε, είναι ότι την γέφυρα ανατίναξαν μόνοι τους οι μουσουλμάνοι!!!....

Η εφημερίδα του Σπλίτ Feral Tribune ειρωνεύεται τον ισχυρισμό του Κροάτη στρατηγού Slobodan Praljak με τον τίτλο «Ο μουσουλμάνος που κατέστρεψε την Stari Most» δείχνοντας τον ίδιο με σαρίκι

Υ.Γ. Ωραίες εντυπώσεις μας άφησε η παραμονή μας στο ανακαινισμένο οθωμανικό αρχοντικό «Bosnian National Monument Muslibegovic House», που λειτουργεί παράλληλα ως μουσείο και ως ξενοδοχείο. Τιμή από 90 ευρώ ανάλογα με την εποχή.

Το ξενοδοχείο-μουσείο Muslibegovic House

[1] Τον ευφυή τίτλο, που παραπέμπει στο γνωστό τραγούδι των Simon and Carfunkel και αντικατοπτρίζει επιτυχώς την ιστορία της γέφυρας του Μοστάρ, δανείστηκα από σχετικό άρθρο του site της διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης SFOR.

Α. Φωτογραφίες

Α1. Στιγμές από την ιστορία της γέφυρας

Η Stari Most στα τέλη του 19ου αιώνα

Η στιγμή της πτώσης

Προσωρινή κρεμαστή πεζογέφυρα μετά την καταστροφή της γέφυρας

Η βουτιά από την γέφυρα στα παγωμένα νερά του Νερέτβα ήταν πάντα μία αγαπημένη συνήθεια των κατοίκων του Μοστάρ.

Α2. Το Μοστάρ του σήμερα

Το τζαμί του Καραντόζ μπέη μετά τις καταστροφές του πολέμου και σήμερα

Η αυλή του τζαμιού

Η κρήνη στο τζαμί Μέκσετ

Β. Η ιστορία της γέφυρας σε ένα βίντεο

Στο 3:05 η πτώση της γέφυρας

Γ. Ενδιαφέροντα link / βιβλιογραφία

Γ1. Άρθρο της EMILY MAKAS, διδάκτορος στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, με πολύ ενδιαφέροντα ιστορικά, κοινωνιολογικά και δημογραφικά στοιχεία :

«Κατασκευές και ανακατασκευές στο μεταπολεμικό Μοστάρ : Κεφάλαιο 3 – Η παλιά γέφυρα»

Και «Κεφάλαιο 5 : Μεταπολεμικές εικόνες και ταυτότητες του Μοστάρ»

Γ2. Άρθρο του δημοσιογράφου Bakir Rahmanovic (1/7/2004) :

«Το Μοστάρ αποκαθιστά την παλιά του γέφυρα, αλλά διατηρεί τις εθνικιστικές πολιτικές»

Γ3. Το site της εταιρείας General Engineering, Galileo SISCAM technology, της εταιρείας που μελέτησε την επανακατασκευή της γέφυρας του Μοστάρ, με ενδιαφέροντα στοιχεία για το έργο.

Γ4. Από το site της UNESCO:

Η γέφυρα του Μοστάρ : Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς

Τα εγκαίνια της γέφυρας

Γ5. Από της site της ειρηνευτικής δύναμης SFOR και την συνεισφορά της στην ανακατασκευή της γέφυρας.

Γ6. Από την Wikipedia : Stari Most


Επ’ευκαιρία για τα πέτρινα θολωτά γεφύρια :
Γ7. «Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας», έκδοση του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας

Γ8. Αθ.Τιλκίδη «Τα πέτρινα γεφύρια του νομού Σερρών», με ενδιαφέροντες πληροφορίες από την σελ.23